1. Twitter @jrgnhoogendoorn
Stadslandbouw en de rol voor de
ontwikkeling van Amsterdam
Innovatielab 020-stadslandbouw
8 maart 2013
Jurgen Hoogendoorn
Ontwikkelingsbedrijf Gemeente Amsterdam

2. Wat the hack is going on?
1. Economie vanuit historisch perspectief + sociologische
duiding; liquid modernity
2. Ruimtelijke Economische werkelijkheid na 2008
3. Ontwikkelingen in de samenleving
4. Innovatie in de ruimtelijke sector
5. Braakliggen als voorbeeld; veel moestuinen
6. Stadslandbouw in Amsterdam

3. Globalisering
• Door neo-liberale hoogtij en ict in afgelopen decennia
• Crises lijkt een fundamenteel en structureel breekpunt
• Maar globale macht multinationals is nog steeds
actueel maar staat onder steeds meer druk (kom ik op
terug)

4. Permanente onzekerheid
• Volgens socioloog Zygmunt Bauman is mens sinds
industriële revolutie in permanente onzekerheid (liquid
modernity)
• Door de nationale overheden is onzekerheid altijd
geïnterpreteerd als veiligheidsvraagstuk (als
angstreductie van burgers) en daarmee dienend aan het neo liberale
kapitalisme
• Staatsveiligheid (extern, intern,) gezondheid (woningwet
1901), risicoreductie, etc
• Globale kapitalisme – transnationale problemen (zoals
milieu, klimaat, voedsel en huidige crises) worden
nationaal aangepakt -> gedoemd te mislukken

5. Nieuwe werkelijkheid na 2008 (ruimtelijk
-economisch)
 Einde krediet- en vastgoed aangedreven project- en
gebiedsontwikkeling (geen/weinig effectieve vraag naar woningen,
kantoren, winkels etc)
 Vastgoed- en bouwsector weet niet te innoveren en gaat
grotendeels over de kop (creative destruction – Schumpeter)
 Gemeenten; van grondexploitant naar medespeler (o.a. op
basis van “Nieuw Krachtenveld, Nieuwe Paradigma's van Prof. Willem Verbaan)

6. Oorzaken wegvallen vraag
 Financieringsproblematiek (risicomijdend gedrag bij
ontwikkelaars en consumenten en banken)
 Maatschappelijke veranderingen: afname kantoorgebruik
door vergrijzing, HNW, duurzaamheidwens (hergebruik)
etc.
 Ook in kwalitatieve zin omslag van aanbodsturing naar
vraagsturing

7. Systeemfout in (RO-)systeem GROEI
• Financierings-, ruimtelijk-juridisch systeem gebaseerd
op groei (sinds wederopbouw na WOII)
• Groeidenken zit in genen en cultuur ruimtelijke
professionals
• We leven in een vergrijzend en krimpend werelddeel
dat Europa heet

8. Burger verhoudt zich anders tot overheid
(nieuwe sociologische/maatschappelijke werkelijkheid)
Recente publicaties 4 voorbeelden
 De Boom en het Rizoom; overheidssturing in een
netwerksamenleving. (feb. 2010, MinBZK)
 Nieuwe media, kansen voor dienstverlening (okt. 2011)
 Loslaten, vertrouwen en verbinden; over burgers en
binding; (dec. 2011, Jos van der Lans)
 Vertrouwen in burgers (mei 2012 WRR)

9. Voorbeelden Burgerkracht
• Energierevolutie van onderop; Winddelen (Delfzijl),
collectieve aankoop zonnepanelen etc
• Buurtzorg
• Thuisafgehaald.nl
• Stadslandbouw
• Kleinehoefprint.nl
• Overdatum.or
• Dumpsterdiving
• As we speak Starbucks Engeland wegens
“belastingontduiking” (legaal is nog niet ethisch)

10. Sociologisch resultaat/werkelijkheid
Burger
• Ontsystematiseerd (wegens gebrek aan vertrouwen in systemen)
• Nieuw ethiek
• Regelt het zelf wel (buiten de systemen)
• Zoekt de menselijke maat
• Delen is het nieuwe vermenigvuldigen = macht (kennis
an sich is geen macht meer omdat het in overvloed
aanwezig en bereikbaar is via internet)
• Klein is het nieuwe groot
• Pssst…….In Spanje trek naar platteland groter dan naar de stad; hippe neo-rurales

11. Werkelijkheid noopt tot innoveren; chaoskruis
Bron: Jaap Peters, Niets nieuws onder de zon en andere toevalligheden. Strategie uit chaos, 2008.

12. Hoe innoveren in ruimtelijk domein
 Tijdelijk is het nieuwe permanent
 Experiment de structurele vorm
 In samenspraak met samenleving en door inzet sociale
media
Herman Wijffels in Tegenlicht 17 september jl. “Kijk ook
eens naar buiten ipv naar je beeldscherm (met cijfers en
modellen)”

13. Is niets doen een optie?
Kosten braakliggen: tussen € 15.000 en € 40.000
per ha per jaar

15. Stedelijke vernieuwingsgebieden en
bestaande stad

16. Uitleggebieden/herontwikkeling

17. Opkomst stadslandbouw
Vanuit braakliggende terreinen en leegstaande
gebouwen (situatie van overvloed). Voorbeelden:
• Creatieve City Lab
• Foodcenter
• Buurtmoestuinen
• Farming the City
• Tuinen van West
• Growndowntown/plantlab
• Boleniustuin
• tuinboonjemee.nl

18. Bedrijfsleven
• Rabobank; “Voedsel verbindt Amsterdam”
• duurzame voedselstrategie voor de metropool (2011)
Binnenkort Ambtswoninggesprek
• Vervolg Urban Agriculture summit 2012; Philips en
Deloitte innovatietraject voor ontwikkelen en realiseren
economisch rendabele stadslandbouw
• Philips/plantlab

19. En de gemeente?
Beleidsmatig vooral nog verkenning en visievormend
• Notitie stad en landbouw (dro/ez); ruimtelijk
economische aspecten landbouw in metropool
• Voedselvisie; over economie, duurzaamheid en
gezondheid. Ook stadslandbouw! (met input van
ambtswoninggesprek)
Voor zomerreces 2013 zijn beide notities klaar.

20. Van woorden naar daden
• In Utrecht heeft WUR onderzoek gedaan; “van
voedselbank naar voedseltuin” Conclusie haalbare
businesscase
• In Rotterdam “Uit je Eigen stad”

21. Van woorden naar daden in 020?
Tuinen van West in 2013/2014 gerealiseerd

22. Tuinen van West praktisch
Grondprijscategorieën (toepassing TvW)
• Horeca (theehuis)
• Cultuur en Ontspanning (Sauna)
• Hotel (Hotel)
• Bedrijfsruimte (bedrijfsruimte met max 30% kantoor)
• Sport (Manege)
• Recreatie (Camping)
• Recreatie (stadslandbouw)

23. Stadslandbouw in Tuinen van West
• Bebouwde gedeelten van stadslandbouwgedeelte €
circa max € 192,- per m2 bvo
• Landbouwgrond/teeltgedeelte bedraagt canon € 1.200
per jaar gebaseerd op pachtbeleid van ministerie EL &
I. Er is rekening gehouden met kleinschalige en
recreatieve karakter

24. Betekenis van stadslandbouw voor 020
Officieel nog geen standpunt, maar off the record:
• Gezondheidswinst; vers voedsel en door bewerking=beweging
• Wateropvang; regen opslaan in groenten ipv snel afvoeren (=
meerwaarde)
• Maatschappelijke betrokkenheid; nieuw eigenaarschap ruimte en
sociale cohesie; mensen ontmoeten elkaar via stadslandbouw
• Financieel; verliesreductie en voorkomen beheerkosten
braakliggende terreinen, potentieel verdienmodel, alternatief voor
verlieslatende traditionele landbouw (zoals bijv. in gebied Tuinen van
West)
• Ruimtelijk; minder verloedering, meer groen, meer biodiversiteit, meer
recreatie
• Klimaat; minder CO2 uitstoot, tegengaan hittestress

25. DANK VOOR UW AANDACHT