1. MASAŻ TENSEGRACYJNY
1. PODSTAWY
1. Masaż tensegracyjny; zabieg terapeutyczny oparty na zasadach prawa tensegracji, czyli
na zależnościach strukturalnych występujących między mięśniami, powięziami i więzadłami,
polegający na ocenie palpacyjnej wrażliwości uciskowej tkanek, lokalizacji tkanek, w których
wystąpiło wzmożone napięcie spoczynkowe i zastosowaniu najwłaściwszych technik masażu
w celu przywrócenia ich prawidłowego napięcia.
Twórcami masażu tensegracyjnego są dr Krzysztof Kassolik i dr Waldemar Andrzejewski,
pracownicy naukowo-dydaktyczni Katedry Fizjoterapii Akademii Wychowania Fizycznego
we Wrocławiu.
Twórcy masażu przedstawili do tej pory cztery układy równoważenia naprężeń w narządzie
ruchu, które powstają w wyniku napięcia spoczynkowego mięśni szkieletowych, ocenę
palpacyjną wrażliwości uciskowej tkanek w poszczególnych układach i metodykę masażu.
2. Tensegracja (z ang. tensegration); nazwa pochodzi od słów: tension (naprężenie) i
integrity (integralność), koncepcja przedstawiająca funkcjonowanie różnych struktur, które
znajdują się w stanie stabilizacji dzięki napięciowej kompresji, co oznacza, że sztywne
elementy struktury poddawane są ciągłemu niewielkiemu ściskaniu w związku z napięciem
giętkich elementów tej struktury, które rozmieszczone są między nimi. Wzrost napięcia w
jednym elemencie wpływa na wzrost napięcia w całej strukturze, co jest równoważone
poprzez zmianę napięciowej kompresji poszczególnych składowych struktury.
• Prawo tensegracji jako pierwszy opisał w 1927 roku amerykański architekt Richard B.
Fuller, który wykorzystał to prawo w konstrukcjach architektonicznych.
• Prekursorem tensegracji w biologii jest amerykański naukowiec Donald E. Ingber,
który badał zależności między zmianą kształtu komórki a jej funkcją.
• Prawo tensegracji w masażu jako pierwsi zastosowali i opisywali fizjoterapeuci
Krzysztof Kassolik i Waldemar Andrzejewski z Wrocławia, którzy od 2000 roku
prowadzą prace badawcze nad wykorzystaniem masażu tensegracyjnego w terapii
schorzeń narządu ruchu.
3. Prawo tensegracji: wzrost napięcia w jednym elemencie struktury musi spowodować
wzrost napięcia we wszystkich jej pozostałych elementach i dzięki temu struktura ulega
samostabilizacji (homeostaza strukturalna). W masażu medycznym prawo to jest
wykorzystywane do przywracania prawidłowego napięcia np. mięśnia, powięzi, więzadła
poprzez normalizację napięcia wszystkich tych tkanek i narządów, z którymi ma on kontakt
strukturalny
4. Wyróżnia się dwa modele tensegracyjne:
A. Model, w którym wszystkie elementy zachowują zbliżoną sprężystość pozostając
względem siebie nieruchomo w określonej pozycji, co zapewnia stabilność całej
konstrukcji. W układzie tym elementy oddziałują na siebie zarówno siłami ściskającymi
jak i rozciągającymi.
Kopuła geodezyjna Fullera – budowla polega na połączeniu rozpór w wielokąty, które są tak
ułożone, aby połączenia między nimi były nieruchome w określonej pozycji, co zapewnia
stabilność konstrukcji. Na sztywne rozpory działają siły zarówno ściskające jak i
rozciągające.

2. W naszym organizmie przykładem dla modelu pierwszego jest budowa beleczkowata kości.
W tym przypadku układ jest bardziej złożony ponieważ kości mają różny kształt i pełnią
różna funkcję, dzięki czemu są wytrzymałe przy stosunkowo małej wadze.
B. Model, gdzie elementy są sztywne i elastyczne. Elastyczne „ściskają” sztywne,
natomiast sztywne „rozciągają” elastyczne.
Model drugi reprezentują modele tensegracyjne budowane przez Fullera. Umożliwiają
poznanie zasad wzajemnego oddziaływania sił ściskających i rozciągających pomiędzy
elementami mającymi różną sprężystość. Mogą one zawierać od 6 elementów do
nieograniczonej ich liczby, co będzie miało wpływ na ich większą złożoność.
Model drugi również znajduje odzwierciedlenie w naszym organizmie w postaci układu
kostnego oraz mięśniowego ze ścięgnami, troczkami i podwięziami.
Cechą wspólna obu modeli jest przenoszenie napięć w sposób ciągły na wszystkie jego
elementy co znaczy, że wzrost napięcia w jednym elemencie będzie powodował wzrost
napięcia w całej strukturze. Rozwojem tensegracji w biologii przyczynił się Donald E. Ingber,
który badał zależności zmiany kształtu komórki i jej funkcji. Stwierdził, że zmiany następują
zarówno na poziomie komórkowym jak i makroskopowym obejmujący układ Ruchu.
Przykładem pierwszego modelu tensegracyjnego jest układ beleczkowy kości. Drugim
modelem wykorzystywanym w masażu są elementy sztywne jak układ kostny i wszystkie
elementy ściskające tj. mięśnie, więzadła, powięzie.
5. Prawo tensegracji na poziomie naszego organizmu
Zafascynowane pracami Fullera – model na poziomie „bio – tensegracji”
Dostrzegł podobieństwo między budową żywych organizmów a architekturą.
W komórce występuje cytoszkielet zbudowany z mikrofilamentów, włókien pośrednich i
mikrotubul, które tworzą sieć.
Elementy te przenoszą napięcia ściskając struktury sztywne (cytoszkielet), a rozciągając
elastyczne (białka).
Całość tworzy układ dynamicznych relacji.
Według (….) tensegracja to:
„Architektoniczny system, w którym budowle stabilizują siebie samodzielnie przez
przeciwdziałanie siły ściskania i napięcia”.
Dzięki siłom pociągania możliwe jest utrzymywanie optymalnego układu przestrzennego
poszczególnych tkanek, komórek oraz utworzonych z nich narządów.
Dotyczy to wszystkich narządów spotykanych w organizmie np. kości, tworzące szkielet,
utrzymują się przeciwko sile grawitacji w pozycji pionowej dzięki równowadze napięcia
mięśni, ścięgien i więzadeł.
Siły ciągnące – mięśnie, powięzie, więzadła.
Siły ściskające – kości i chrząstki.
„Anatomy trains” pisze: „tensegracja jest to model, który pozwala zrozumieć geometrię ciała,
zarówno na poziomie mikro- i makro- w skali kosmicznej, która prowadzi do wielu nowych
spostrzeżeń w zakresie łączności ciała, związek między stabilnością i ruchem. Zmianę
napięcia w jednej części modelu powoduje wzrost napięcia w całej strukturze. W odniesieniu
do naszego organizmu można to zrozumieć, że ból często pojawia się nie w miejscu, gdzie
tkwi przyczyna bólu, ale w pewnej odległości.

3. Tensegracja a kręgosłup
Kolumna, z której wychodzą symetrycznie elementy kostne stabilizowane układem mieśni i
więzadeł. Miękkie elementy balansują pomiędzy sztywnymi składowymi, jakimi w tym
przypadku są wyrostki kolczyste i poprzeczne kręgów. Kompresja i napięcia utrzymują całość
w postaci pionowej przeciwko sile grawitacji. Dzięki skomplikowanej budowie kręgosłup
spełnia dwie zasadnicze funkcje:
- z jednej strony jest sztywna i mocna podporą
- z drugiej zaś sprawny i giętki aparat ruchu
Ważną role w naszym organizmie pełni powięź. Mayers pisze, że jest to fascynujący aparat
biologiczny, przybierający konsystencję kleju, który trzyma nasze narządy we spójności. Jest
to mocna, elastyczna błona łącznotkankowa, otaczająca poszczególne mięśnie lub grupy
mięśni.
POWIĘŹ uważana jest za jedną z najbardziej dominujących tkanek w ciele człowieka,
tworzącą trójwymiarową siatkę rozpościerającą się od głowy aż po stopy.
Powięź powierzchniowa jest luźno powiązaną włóknisto – elastyczną tkaną połączoną z
wewnętrzną stroną skóry. Struktury naczyniowe, komórki tłuszczowe, receptory czuciowe
znajdujące się w tej warstwie zapewniają świadome i nieświadome sprzężenie zwrotne z
OUN. Powięź głęboka od powierzchownej różni się gęstością, dzieląc ciało na przedziały,
odgradzając i otaczając narządy wewnętrzne.
Mięśnie stanowią 70 do 85 % masy ciała, i lepiej niż jakikolwiek organ odzwierciedlają i
wpływają na naszą zdolność reagowania na bodźce płynące ze świata zewnętrznego. Mięsień
z pomocą swojej powięziowej otoczki dostarcza napięcie, które ożywia szkielet kostny.
Mięsień i powieź powiązane funkcjonalnie, łączą ze sobą właściwości tkanek kurczliwych i
niekurczliwych.
Obciążona powięź zachowuje mechanicznie zarówno plastyczną , jak i elastyczną zdolność
do odkształcania, włączając w to zmiany utraty energii na skutek przeciążenia.
Najgłębszą warstwę powięzi stanowi ta, która ściśle okrywa i nawilża narządy wewnętrzne.
Powięź nie tylko nadaje ciału kształt, ale również zapewnia nawilżenie pomiędzy
poszczególnymi strukturami, poprawiając jakość ruchu oraz odżywienie.
Mechanizmy odruchowe i funkcje nerwowe są wspierane dodatkowo przez receptory w
tkance skórnej, w powięzi podskórnej oraz w tkance łącznej.
Wyróżnia się powięź własną, zespołową i wspólną.
- Powięź własna pojedynczego mięśnia, która tworzy łożysko. Trzyma rozluźniony mięsień na
odpowiednim miejscu, będący w gotowości do skurczu. Często jest miejscem przyczepu dla
innych mięśni mając wtedy charakter ścięgnisty.
- Powięź zespołowa natomiast otacza całe grupy mięśni, które mają podobną funkcję oraz
utrzymuje je w stałym położeniu względem sąsiadujących grup.
- Powięź wspólna, która otacza wszystkie mięśnie szkieletu ciała. Znajduje się pod tkanką
łączną podskórną. Decyduje o kształcie danej partii ciała.
6. Zasady masażu tensegracyjnego:
1) Zasada kolejności opracowania struktur – przy bólach ostrych zaczynamy od opracowania
tkanek miękkich wykazujących się najmniejszym stopniem zaburzeń napięć. Przy
łagodniejszych stanach należy opracowywać równomiernie cały układ mięśniowo-
powięziowo-więzadłowy.
2) Zasada dozowania bodźca – masaż nie może zwiększać odczuć bólowych. Dobór technik,
siły, czasu zależny jest od stanu pacjenta.

4. 3) Zasada warstwowości – głębokość zastosowania technik zależna jest od stanu pacjenta.
Przy bólach ostrych opracowuje się tkanki powierzchowne. W miarę postępów terapii i
polepszenia stanu pacjenta możliwe jest zastosowanie głębszych technik.
4) Zasada kierunkowości – przy opracowaniu konkretnych grup mięśniowych masaż
wykonuje się zgodnie przebiegiem naczyń żylnych i chłonnych.
7. Układy równoważenia napięć w narządzie ruchu; twórcy masażu tensegracyjnego na
podstawie prawa tensegracji rozpatrywanego na poziomie mięśniowo-powięziowo-
więzadłowym, oraz badań z zakresu anatomii czynnościowej przedstawili cztery układy
równoważenia naprężeń w narządzie ruchu, które powstają w wyniku napięcia (tonusu)
spoczynkowego mięśni szkieletowych:
- układ mięśnia najszerszego grzbietu,
- układ mięśnia piersiowego większego,
- układ mięśnia zębatego przedniego,
- układ więzadła krzyżowo-guzowego
Powyższe układy, według twórców masażu nie są końcowym rozwiązaniem metodologii
masażu tensegracyjnego, sugerując możliwość uzupełnienia i rozbudowywania ich nie tylko
w obrębie narządu ruchu, ale również w pozostałych układach, które są strukturalnie i
funkcjonalnie ze sobą powiązane.
8. Ocena palpacyjna przed masażem tensegracyjnym (badanie przed masażem
tensegracyjnym); ocena palpacyjna pacjenta to jeden z podstawowych elementów masażu
tensegracyjnego, który polega na ocenie wrażliwości uciskowej na przyczepach wybranych
struktur anatomicznych, wchodzących w skład poszczególnych układów równoważenia
naprężeń w narządzie ruchu. Jeżeli podczas badania palpacyjnego pojawi się ból, to oznacza,
że występuje symptom wzmożonego napięcia ocenianej struktury anatomicznej.
Badanie palpacyjne pacjenta przeprowadza się symetrycznie po obu stronach ciała, a jego
wynik należy zapisać w „karcie oceny pacjenta dla potrzeb masażu tensegracyjnego”.
Prawidłowo przeprowadzone badanie wskaże, w których układach doszło do
nieprawidłowego rozkładu napięcia spoczynkowego, a tym samym które układy powinny być
objęte masażem.
Badanie należy przeprowadzić w wygodnej pozycji leżenia pacjenta, w której chory będzie
rozluźniony ale zarazem pozycja powinna, bezpieczna, stabilna i ułatwiająca krążenie krwi
żylnej i chłonki (pozycja drenażowa).
Ocena polega na punktowym odkształceniu (nacisku opuszką palca wskazującego) miejsc
przyczepów kostnych poszczególnych elementów anatomicznych i w tym czasie na
subiektywnej ocenie przez pacjentów ich wrażliwości (bolesności).
Nacisk wykonywany jest z narastającą siłą, do momentu kiedy masażysta wyczuwa opór
tkanki kostnej uniemożliwiający dalsze odkształcanie ocenianej tkanki.
Pacjent informuje czy odczuwa ból, czy sam ucisk bez wrażenia bólu.
Ból świadczyć ma o dysfunkcji ocenianej tkanki, ze wzmożeniem jej napięcia
spoczynkowego.
Oceny można dokonywać także na przebiegu włókien mięśniowych, z tym, że pierwsza
wersja jest łatwiejsza, ze względu na większą dostępność elementów kostnych.

6. 2. UKŁADY RÓWNOWAŻENIA NAPIĘĆ W MASAŻU TENSEGRACYJNYM
UKŁAD I
Układ mięśnia najszerszego grzbietu; układ stosowany w masażu tensegracyjnym.
Układ ten, nazywany jest przez twórców masażu „pierwszym układem”. Jego główną
składową jest mięsień najszerszy grzbietu, a naprężenia w obrębie tego mięśnia przenoszone
są na kończynę górną oraz obręcz biodrową i kończynę dolną.
• Na kończynę górną naprężenia przenoszone są poprzez przyczep końcowy mięśnia,
który znajduje się na grzebieniu guzka mniejszego kości ramiennej, wchodzący w
kontakt strukturalny z przegrodą międzymięśniową przyśrodkową ramienia, a ta z
kolei wchodzi w kontakt strukturalny z nadkłykciem przyśrodkowym kości ramiennej,
do którego przyczepiają się m. in. mięśnie: zginacz łokciowy nadgarstka, dłoniowy
długi i zginacz promieniowy nadgarstka, które połączone są strukturalnie z mięśniami
kłębu kciuka i kłębika palca małego.
• Mięśnie przyczepiające się do nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej, zgodnie z
prawem tensegracji równoważą siłę pociągania i dostosowują swoje napięcie do
napięcia mięśnia najszerszego grzbietu.
• Na obręcz biodrową i kończynę dolną naprężenia przenoszone są poprzez przyczep
początkowy mięśnia, który przyczepia się do: wyrostków kolczystych od Th 6 do L5,
grzebienia krzyżowego pośrodkowego kości krzyżowej, wargi zewnętrznej grzebienia
kości biodrowej (w jej tylnej trzeciej części), powierzchni zewnętrznej 9 lub 10-12
żebra, dolnego kąta łopatki.

7. • Do wyrostków kolczystych od Th 6 do L5 i grzebienia krzyżowego pośrodkowego
kości krzyżowej przyczepia się również blaszka powierzchowna powięzi piersiowo-
lędźwiowej.
• Dolna część mięśnia najszerszego grzbietu poprzez grzbietową powierzchnię kości
krzyżowej i wargę zewnętrzną grzebienia biodrowego wchodzi w kontakt strukturalny
z powierzchowną warstwą mięśnia pośladkowego, która z kolei napina tylną część
pasma biodrowo-piszczelowego powięzi szerokiej uda. Pasmo to biegnie w dół i
przyczepia się do kłykcia bocznego kości piszczelowej. Tutaj przenoszone są napięcia
spoczynkowe z mięśnia pośladkowego wielkiego i mięśnia najszerszego grzbietu, jak
również w tym miejscu pasmo biodrowo-piszczelowe wchodzi w kontakt strukturalny
z przegrodą międzymięśniową tylną podudzia, która przyczepia się na tylnej
powierzchni kostki bocznej, gdzie część włókien tej przegrody przechodzi w troczek
górny mięśni strzałkowych.
Długotrwałe wzmożone napięcie spoczynkowe struktur w obrębie tego układu może
wywoływać:
- dolegliwości bólowe okolicy nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej,
- dolegliwości bólowe okolicy bocznej stawu kolanowego,
- dolegliwości bólowe w obrębie wyrostków kolczystych Th5–Th¬7,
- dolegliwości bólowe tylno-bocznej części wargi zewnętrznej grzebienia kości biodrowej,
- zaburzenie czynności nerwu łokciowego,
- zaburzenie czynności tętnicy łokciowej.
Ocena palpacyjna w układzie mięśnia najszerszego grzbietu; osoba badana leży na boku,
głowa ułożona jest na wałku czworobocznym płaskim, kończyny wolne górna i dolna leżą na
wałkach skośnych podłużnych, ułożonych przed pacjentem.
Ocena palpacyjna w tym układzie obejmuje badanie w czterech miejscach:
1. Przyczep początkowy tzw. „górny” mięśnia najszerszego grzbietu, na bocznych
powierzchniach wyrostków kolczystych Th5-Th7. Terapeuta przeprowadza badanie
opuszkami palców II i III obu rąk, wykonując ruchy okrężne w miejscu.
Miejsce oceny mięśnia najszerszego grzbietu na bocznej
powierzchni wyrostków kolczystych Th5-7.
2. Przyczep początkowy tzw. „dolny” mięśnia najszerszego grzbietu, na wardze zewnętrznej
grzebienia kości biodrowej, w miejscu przyczepu mięśnia do talerza. Masażysta ocenia

8. wrażliwość uciskową opuszkami palców II-IV jednej ręki, wykonując ruchy posuwisto-
zwrotne w miejscu na kości.
Miejsce oceny mięśnia najszerszego grzbietu na wardze zewnętrznej grzebienia
talerza kości biodrowej.
3. Przyczep troczka górnego mięśni strzałkowych, na bocznej powierzchni kości piętowej.
Badający uciska opuszką kciuka, wykonując ruchy okrężne w miejscu.
Miejsce oceny troczka górnego mięśni strzałkowych na bocznej
powierzchni kości piętowej.
4. Przyczep mięśnia zginacza łokciowego nadgarstka, na kości grochowatej w linii
poprzecznej nadgarstka. Terapeuta końcem opuszki palca wskazującymi uciska miejscowo,
wykonując rozcieranie punktowe.
Miejsce oceny mięśnia zginacza łokciowego nadgarstka na kości

9. grochowatej.
Badanie przeprowadza się symetrycznie po obu stronach ciała, po wykonaniu oceny
palpacyjnej na jednej połowie ciała, pacjent układa się na drugim boku.
Masaż:
1. troczek górny mięśni strzałkowych (boczna powierzchnia kości piętowej)
2. przegroda międzymięśniowa tylna podudzia
3. tylna część pasma biodrowo-piszczelowego
4. powierzchowna warstwa mięśnia pośladkowego wielkiego
5. kłęb, kłębik, rozcięgno dłoniowe
6. grupa przednia przedramienia
7. przegroda międzymięśniowa przyśrodkowa ramienia
8. mięsień najszerszy grzbietu

10. UKŁAD II
Układ mięśnia piersiowego większego; układ stosowany w masażu tensegracyjnym. Układ
ten, nazywany przez twórców masażu „drugim układem”. Jego główną składową jest mięsień
piersiowy większy, który składa się on z trzech części:
- część górna, czyli obojczykowa, przyczepia się do przyśrodkowego końca obojczyka,
- część środkowa, czyli mostkowo-żebrowa, przyczepiona jest do przedniej powierzchni
mostka i chrząstek żeber prawdziwych,
- część dolna, czyli brzuszna dochodzi do blaszki przedniej pochewki mięśnia prostego
brzucha.
• Przyczep końcowy tego mięśnia znajduje się na grzebieniu guzka większego kości
ramiennej.
• Napięcie mięśniowe z tego mięśnia rozchodzi się przez blaszkę przednią pochewki
mięśnia prostego brzucha, która łączy się z górną krawędzią kości łonowej i z
więzadłem pachwinowym. Więzadło to przyczepia się do kolca biodrowego
przedniego górnego, gdzie kontaktuje się z mięśniem krawieckim i mięśniem
naprężaczem powięzi szerokiej uda. Ten ostatni mięsień napina przednią część pasma
biodrowo-piszczelowego powięzi szerokiej uda, które przenosi napięcia na kłykieć
boczny kości piszczelowej i przednią część główki kości strzałkowej. Z tego miejsca
część włókien tego pasma przechodzi w przegrodę międzymięśniową przednią
podudzia, która zrośnięta jest z mięśniami strzałkowymi długim i krótkim. Mięsień
długi ma przyczep końcowy na podstawie pierwszej kości śródstopia, natomiast
mięsień krótki kończy się na podstawie piątej kości śródstopia.

11. Wzmożone długotrwałe napięcie spoczynkowe struktur w obrębie tego układu może
wywoływać:
- dolegliwości bólowe w obrębie barku, gdzie znajduje się przyczep końcowy mięśnia
piersiowego większego,
- dolegliwości bólowe w obrębie bocznej strony stawu kolanowego w wyniku
przenoszenia napięć na kłykieć boczny kości piszczelowej i przednią część główki
kości strzałkowej,
- zaburzenie czucia na przednio-bocznej powierzchni uda, które może ujawnić w
związku ze wzmożonym napięciem więzadła pachwinowego przez które przechodzi
nerw skórny boczny uda.
Ocena palpacyjna w układzie mięśnia piersiowego większego; osoba badana leży na boku,
głowa ułożona jest na wałku czworobocznym płaskim, kończyny wolne górna i dolna leżą na
wałkach skośnych podłużnych, ułożonych przed pacjentem.
Ocena palpacyjna w tym układzie obejmuje badanie w trzech miejscach:
1. Przyczep mięśnia piersiowego większego, na grzebieniu guzka większego kości ramiennej.
Terapeuta przeprowadza badanie opuszkami palców II-IV jednej ręki, ułożonymi w linii
grzebienia, wykonując ruchy posuwisto-zwrotne w miejscu. Druga ręka masażysty stabilizuje
obręcz barkową od tyłu.
Miejsce oceny mięśnia piersiowego większego na
grzebieniu guzka większego kości ramiennej.
2. Przyczep więzadła pachwinowego, na przyśrodkowej powierzchni kolca biodrowego
przedniego górnego kości biodrowej. Masażysta ocenia wrażliwość uciskową opuszką
zgiętego wskaziciela jednej ręki, wykonując ruchy okrężne w miejscu. Druga ręka masażysty
stabilizuje obręcz biodrową od tyłu.
Miejsce oceny więzadła pachwinowego na kolcu biodrowym
przednim górnym.

12. 3. Przyczep mięśnia strzałkowego długiego, na kości klinowatej przyśrodkowej, na podstawie
pierwszej kości śródstopia. Badający uciska końcem opuszki kciuka, na podeszwowej stronie
stopy, wykonując ruchy posuwisto-zwrotne w miejscu.
Miejsce oceny mięśnia strzałkowego długiego na podstawie
pierwszej kości śródstopia i kości klinowatej przyśrodkowej.
Badanie przeprowadza się symetrycznie po obu stronach ciała, po wykonaniu oceny
palpacyjnej na jednej połowie ciała, pacjent układa się na drugim boku.
Masaż:
1. przegroda międzymięśniowa przednia podudzia
2. mięśnie strzałkowe
3. przednia część pasma biodrowo-piszczelowego
4. mięsień naprężacz powięzi szerokiej uda
5. mięsień krawiecki
6. powięź powierzchowna brzucha
7. powięź piersiowa
8. mięsień piersiowy większy
9. część wstępująca mięśnia czworobocznego grzbietu
10. część tylna mięśnia naramiennego
11. część poprzeczna mięśnia czworobocznego grzbietu
12. część przednia mięśnia naramiennego
13. część zstępująca mięśnia czworobocznego grzbietu
Przykładowa metodyka
Pozycja wyjściowa to leżenie na boku kończyny wolne górna i dolna leżą na wałkach
prostokątnych. Ocena palpacyjna dotyczy trzech miejsc i są to;
-przyczep mięśnia piersiowego większego, na grzebieniu guzka większego kości ramiennej,
-przyczep więzadła pachwinowego, na przyśrodkowej powierzchni kolca biodrowego
przedniego górnego kości biodrowej,
-przyczep mięśnia strzałkowego długiego, na kości klinowatej przyśrodkowej, na podstawie
pierwszej kości śródstopia.
Metodyka masażu obejmuje głaskanie, rozcieranie, rolowanie i ugniatanie mięśnia
strzałkowego długiego i krótkiego. Następnie głaskanie i rozcieranie przegrody

13. międzymięśniowej przedniej podudzia i przedniej części pasma biodrowo-piszczelowego.
Potem głaszczemy, rozcieramy, rolujemy i ugniatamy naprężacz powięzi szerokiej uda.
Następnie głaskanie i rozcieranie więzadła pachwinowego. Powięź powierzchowną brzucha
głaszczemy, przemieszczamy i rolujemy. Następnie głaszczemy, rozcieramy, rolujemy i
ugniatamy mięsień czworoboczny (trzy części). Tylną i przednią część mięśnia naramiennego
również głaszczemy, rozcieramy, rolujemy i ugniatamy. Mięsień pochyły przedni głaszczemy
i rozcieramy. I kończymy na mięśniu piersiowym większym głaskaniem, rozcieraniem,
rolowaniem i ugniataniem.

14. UKŁAD III
Układ mięśnia zębatego przedniego; układ stosowany w masażu tensegracyjnym. Układ
ten, nazywany przez twórców masażu „trzecim układem”, składa się z pięciu podukładów,
przy czym cztery podukłady wchodzą w kontakt strukturalny z mięśniem zębatym przednim.
Naprężenia w obrębie tego mięśnia przenoszone są na obręcz barkową i kończynę górną oraz
obręcz biodrową.
• Mięsień zębaty przedni leży na bocznej ścianie klatki piersiowej, do której ściśle
przylega i dzieli się na trzy części: górną, środkową i dolną. Zęby tego mięśnia mają
przyczepy początkowe na bocznej powierzchni żeber II-IX, które biegną zbieżnie i
kończą się na przyśrodkowym brzegu łopatki. Górne zęby przyczepiające się do żeber
II-V z jednej strony wchodzą w kontakt strukturalny z mięśniem piersiowym
mniejszym, który z kolei na wyrostku kruczym łopatki łączy się z mięśniem
dwugłowym ramienia i mięśniem kruczo-ramiennym, a z drugiej strony z mięśniami,
które mają przyczepy na górnej części przyśrodkowego brzegu łopatki i kącie górnym
łopatki, czyli z mięśniami: nadgrzebieniowym, równoległobocznym mniejszym i
dźwigaczem łopatki. Pozostałe zęby mięśnia zębatego przedniego kończąc się na
przyśrodkowym brzegu łopatki wchodzą w kontakt strukturalny z mięśniami, które też
mają tam przyczepy, czyli z: podgrzebieniowym i równoległobocznym większym.
• Mięśnie nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy i obły mniejszy mają swoje przyczepy
końcowe na guzku większym kości ramiennej. Mięsień nadgrzebieniowy poprzez
swoją powięź wchodzi w kontakt strukturalny z częścią środkową mięśnia
naramiennego, który przyczepia się do guzowatości naramiennej kości ramiennej,
łącząc się z przegrodą międzymięśniową boczną ramienia. Przegroda dochodzi do

15. nadkłykcia bocznego kości ramiennej i tym samym przenosi napięcia z mięśni:
zębatego przedniego, dźwigacza łopatki i nadgrzebieniowego na mięśnie
przedramienia: grupy bocznej (głównie na mięśnie: ramienno-promieniowy,
prostownik promieniowy nadgarstka długi i krótki, odwracacz), oraz grupy tylnej
(głównie na mięśnie: prostownik palców wspólny, prostownik palca małego,
prostownik palca wskazującego i prostownik łokciowy nadgarstka).
• Mięsień zębaty przedni poprzez przykrywającą go powięź piersiowo-lędźwiową łączy
się z mięśniem czworobocznym lędźwi i mięśniem biodrowym oraz więzadłem
biodrowo-lędźwiowym i więzadłem krzyżowo-biodrowym brzusznym, które wchodzą
w kontakt strukturalny z mięśniem gruszkowatym, mającym swój przyczep
początkowy na powierzchni brzusznej kości krzyżowej, a przyczep końcowy na
krętarzu większym kości udowej, gdzie łączy się z mięśniem pośladkowym średnim.
Długotrwałe wzmożone napięcie spoczynkowe struktur w obrębie tego układu może wywoływać:
- dolegliwości bólowe w obrębie kąta górnego łopatki, gdzie mają kontakt ze sobą mięśnie:
dźwigacz łopatki, nadgrzebieniowy i część górna zębatego przedniego,
- dolegliwości bólowe okolicy guzka większego kości ramiennej,
- uczucia kłucia w przedniej części klatki piersiowej, w wyniku wzmożonego napięcia
mięśnia piersiowego mniejszego,
- dolegliwości bólowe w obrębie krętarza większego kości udowej, w związku ze
zwiększonym napięciem mięśnia gruszkowatego i pośladkowego średniego,
- dolegliwości bólowe w obrębie nadkłykcia bocznego kości ramiennej gdzie przenoszone są
napięcia z mięśni: zębatego przedniego, dźwigacza łopatki i nadgrzebieniowego na mięśnie
przedramienia,
- dolegliwości bólowe okolicy lędźwiowo-krzyżowej w wyniku zwiększonego napięcia
więzadła biodrowo-lędźwiowego,
- zaburzenia funkcji nerwów i tętnic, które przechodzą przez lub pod strukturami trzeciego
układu, głównie: nerwu mięśniowo-skórnego,
- nerwu promieniowego,
- nerwu pachowego,
- tętnicy okalającej tylnej ramienia,
- nerwu kulszowego,
- tętnicy pośladkowej górnej,
- tętnicy pośladkowej dolnej.
Ocena palpacyjna w układzie mięśnia zębatego przedniego; osoba badana leży na boku,
głowa ułożona jest na wałku czworobocznym płaskim, kończyny wolne górna i dolna leżą na
wałkach skośnych podłużnych, ułożonych przed pacjentem.
Ocena palpacyjna w tym układzie obejmuje badanie w pięciu miejscach:
1. Górny kąt łopatki. Terapeuta przeprowadza badanie opuszką kciuka, wykonując ruchy
okrężne w miejscu.
Do górnego kąta łopatki przyczepiają się: zęby górne mięśnia zębatego przedniego, mięsień
równoległoboczny mniejszy, mięsień nadgrzebieniowy i mięsień dźwigacz łopatki.

16. Miejsce oceny mięśnia dźwigacza łopatki na kącie górnym łopatki.
2. Wyrostek kruczy łopatki. Masażysta ocenia wrażliwość uciskową końcem opuszki
wskaziciela, wykonując ruchy okrężne w miejscu.
Do wyrostka kruczego łopatki przyczepiają się: głowa krótka mięśnia dwugłowego ramienia,
mięsień piersiowy mniejszy, mięsień kruczo-ramienny, więzadło kruczo-obojczykowe,
więzadło kruczo-ramienne i więzadło kruczo-barkowe.
Miejsce oceny mięśnia piersiowego mniejszego na wyrostku kruczym łopatki.
3. Guzek większy kości ramiennej. Badający uciska końcami opuszków zgiętych palców III i
IV, wykonując ruchy okrężne w miejscu.
Do guzka większego kości ramiennej przyczepiają się: mięsień nadgrzebieniowy, mięsień
podgrzebieniowy, mięsień obły mniejszy.
Miejsce oceny mięśnia podgrzebieniowego na guzku większym
kości ramiennej.
4. Górna powierzchnia krętarza większego kości udowej. Terapeuta końcami opuszków
zgiętych palców II-V jednej reki, wykonując ruchy posuwisto-zwrotne w miejscu.
Do krętarza większego kości udowej przyczepiają się: mięsień pośladkowy średni, mięsień
pośladkowy mały, mięsień obszerny boczny, , mięsień gruszkowaty, mięsień zasłaniacz
zewnętrzny, mięsień zasłaniacz wewnętrzny, mięśnie bliźniacze górny i dolny.

17. Miejsce oceny mięśnia pośladkowego średniego na górnej powierzchni
krętarza większego kości udowej.
5. Nadkłykieć boczny kości ramiennej. Masażysta przeprowadza badanie końcem opuszki
zgiętego kciuka, wykonując ruchy okrężne w miejscu.
Do nadkłykcia bocznego kości ramiennej przyczepiają się: mięsień prostownik promieniowy
długi nadgarstka, mięsień prostownik promieniowy krótki nadgarstka, mięsień odwracacz
przedramienia, mięsień prostownik palców, mięsień prostownik palca małego, mięsień
prostownik łokciowy nagdarstka, więzadło poboczne stawu łokciowego, przegroda
międzymięśniowa boczna ramienia.
Miejsce oceny mięśnia ramienno-promieniowego na kłykciu
bocznym kości promieniowej.
Badanie przeprowadza się symetrycznie po obu stronach ciała, po wykonaniu oceny
palpacyjnej na jednej połowie ciała pacjent układa się na drugim boku.
Masaż
a) Podukład kąta górnego łopatki
Masaż:
1. część górna mięśnia zębatego przedniego
2. mięsień równoległoboczny mniejszy
3. mięsień nadgrzebieniowy
4. mięsień dźwigacz łopatki
b) Podukład wyrostka kruczego łopatki
Masaż:
1. mięsień dwugłowy ramienia
2. mięsień kruczo-ramienny

18. 3. mięsień piersiowy mniejszy
c) Podukład nadkłykcia bocznego kości ramiennej
Masaż:
1. grupa boczna i tylna mięśni przedramienia
2. przegroda międzymięśniowa boczna ramienia
3. część środkowa mięśnia naramiennego
4. mięsień nadgrzebieniowy
d) Podukład guzka większego kości ramiennej
Masaż:
1. powięź piersiowo-lędźwiowa
2. mięsień zębaty przedni
3. mięśnie równoległoboczne (mały i duży)
4. mięsień nadgrzebieniowy
5. mięsień podgrzebieniowy
6. mięsień obły mniejszy
e) Podukład krętarza większego kości udowej
Masaż:
1. powięź piersiowo-lędźwiowa
2. mięsień pośladkowy średni
3. mięsień biodrowo-lędźwiowy (punktowo na krętarzu mniejszym)
4. mięsień czworoboczny lędźwi
5. mięsień gruszkowaty
PRZYKŁAD
Masaż tensegracyjny przy bólach guzka większego kości ramiennej
Przy występowaniu wrażliwości uciskowej guzka większego kości ramiennej podczas badania
palpacyjnego, uwzględniając prawo tensegracji należy znormalizować napięcie w mięśniach,
które w tym miejscu mają swoje przyczepy (m. nadgrzebieniowy, m. podgrzebieniowy, m.
obły mniejszy) oraz w mięśniach bezpośrednio i pośrednio połączonych z tymi mięśniami,
czyli które przyczepiają się do przyśrodkowego brzegu łopatki (mm. równoległoboczny
mniejszy i większy, m. zębaty przedni) oraz powięź piersiowo-lędźwiowa, pokrywająca ten
ostatni.
Przystępując do masażu tensegracyjnego należy pamiętać, że w pierwszym etapie zabiegu nie
zaleca się masowania mięśni, które przyczepiają się do guzka większego kości ramiennej
ponieważ wzmożone napięcie tych mięśni znacznie ogranicza ich tolerancję na czynnik
fizykalny jakim jest masaż.
Twórcy masażu zalecają rozpocząć masowanie od powięzi piersiowo-lędźwiowej, która w
najmniejszym stopniu bierze udział w tym wzmożonym napięciu mięśniowym.
Przed rozpoczęciem zabiegu pacjent układa się na stole w pozycji leżenia na boku, głowę ma
opartą na wałku czworobocznym płaskim, kończyny wolne górna i dolna leżą na wałkach

19. skośnych podłużnych, przed pacjentem.
Masażysta stoi z przodu osoby masowanej i wykonuje:
- głaskanie grzbietu – stronami dłoniowymi obu rąk, od linii pachowej środkowej do
kręgosłupa, na odcinku od wysokości dolnego kąta łopatki do grzebienia biodrowego.
Głaskanie przeprowadza się w celu zmniejszenia wrażliwości skóry pokrywającej powięź
piersiowo-lędźwiową.
- przemieszczanie skóry grzbietu – stroną dłoniową jednej ręki, druga ręka ułożona na ręce
masującej, wykonuje obszerne ruchy okrężne skórą, przesuwając ją w granicach
przesuwalności w stosunku do powięzi. Masuje boczną stronę klatki piersiowej, z góry na dół,
na odcinku od wysokości dolnego kąta łopatki do grzebienia biodrowego. Masowanie ma na
celu zmniejszenie napięcia w powięzi piersiowo-lędźwiowej.
- opracowanie mięśnia zębatego przedniego - stroną dłoniową palców 2-5 jednej ręki,
wsuwając ją pod łopatkę od strony jej bocznego brzegu, druga ręka stabilizuje łopatkę.
Terapeuta pod łopatką ruchami okrężnymi przesuwa skórę wraz z powięzią, pokrywającą ten
mięsień.
- rozcieranie mięśni równoległobocznych – ruchami okrężnymi, opuszkami palców 2-5
jednej ręki, wzdłuż przyśrodkowego brzegu łopatki. Mięśnie równoległoboczne większy i
mniejszy leżą pod mięśniem czworobocznym grzbietu dlatego masażysta wykonuje głębokie
rozcieranie z przesuwaniem fałdu skórnego przed palcami.
- głaskanie łopatki - stronami dłoniowymi obu rąk, od przyśrodkowego brzegu łopatki w
kierunku wyrostka barkowego. Głaskanie przeprowadza się w celu zmniejszenia wrażliwości
skóry.
- rozcieranie mięśnia nadgrzebieniowego – ruchami okrężnymi, opuszkami palców 2-5
jednej ręki, wzdłuż grzebienia łopatki, od kąta górnego w kierunku wyrostka barkowego.
- rozcieranie mięśnia podgrzebieniowego – ruchami okrężnymi, opuszkami palców 2-5
jednej ręki, wzdłuż grzebienia łopatki, od przyśrodkowego brzegu łopatki w kierunku
wyrostka barkowego.
- ugniatanie mięśnia obłego mniejszego – opuszkami palców obu rąk, wzdłuż bocznego
brzegu łopatki, od wysokości szyjki łopatki do wyrostka barkowego.
Po masażu należy ucisnąć guzek większy kości ramiennej, aby sprawdzić czy w dalszym
ciągu występuje jego bolesność. Po stwierdzeniu wrażliwości tego punktu należy wykonać
rozcieranie punktowe guzka, po którym ból powinien ustąpić. Jeżeli po tej czynności ból nie
ustąpił, tzn., że nie zostało przywrócone prawidłowe napięcie na guzku większym i należy
zaplanować kolejne zabiegi masażu.

20. UKŁAD IV
Układ więzadła krzyżowo-guzowego; układ stosowany w masażu tensegracyjnym. Układ
ten, nazywany przez twórców masażu „czwartym układem”, związany jest więzadłem
krzyżowo-guzowym, które odgrywa zasadniczą rolę w równoważeniu napięć, występujących
pomiędzy mięśniem prostownikiem grzbietu, warstwą głęboką mięśnia pośladkowego
wielkiego, mięśniami dwugłowym uda, półścięgnistym i półbłoniastym oraz przywodzicielem
wielkim. Mięśnie te dzięki połączeniu strukturalnemu na swoich przyczepach końcowych
wchodzą w kontakt strukturalny z mięśniem trójgłowym łydki i mięśniem podkolanowym.
Wzrost napięcia spoczynkowego mięśnia prostownika grzbietu w wyniku połączeń
strukturalnych występujących w obrębie tego układu będzie wpływał na wzrost napięcia w
mięśniach grupy tylnej uda i podudzia
Długotrwałe wzmożone napięcie spoczynkowe struktur w obrębie tego układu może
wywoływać:
- dolegliwości bólowe okolicy przyśrodkowej stawu kolanowego,
- dolegliwości bólowe w obrębie bocznej strony kości krzyżowej,
- dolegliwości bólowe okolicy kolca biodrowego tylnego górnego,
- dolegliwości bólowe wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych,
- dolegliwości bólowe kresy karkowej dolnej,
- zaburzenia czynności tętnicy udowej w wyniku podrażnienia jej ściany w kanale
przywodzicieli,
- zaburzenia czynności tętnicy podkolanowej, która leży na mięśniu podkolanowym,
- zaburzenia czynności tętnicy piszczelowej tylnej, która biegnie pod mięśniem
płaszczkowatym.

21. Ocena palpacyjna w układzie więzadła krzyżowo-guzowego; osoba badana leży na boku,
głowa ułożona jest na wałku czworobocznym płaskim, kończyny wolne górna i dolna leżą na
wałkach skośnych podłużnych, ułożonych przed pacjentem.
Ocena palpacyjna w tym układzie obejmuje badanie w czterech miejscach:
1. Boczna powierzchnia kości krzyżowej, do której przyczepia się więzadło krzyżowo-
guzowe. Terapeuta przeprowadza badanie opuszkami palców III i IV obu rąk, wykonując
ruchy posuwisto-zwrotne w miejscu.
Miejsce oceny więzadła krzyżowo-guzowego na bocznej
powierzchni kości krzyżowej.
2. Kolec biodrowy tylny górny. Masażysta opuszką palca wskazującymi uciska miejscowo,
wykonując rozcieranie punktowe.
Do kolca biodrowego tylnego górnego przyczepiają się: więzadło krzyżowo-guzowe, boczna
krawędź mięśnia prostownika grzbietu.
Miejsce oceny mięśnia prostownika grzbietu na kolcu
biodrowym tylnym górnym.
3. Kresa chropawa kości udowej. Badający ocenia wrażliwość uciskową opuszkami palców
II-IV obu rąk, wykonując ruchy posuwisto-zwrotne w miejscu.
Do kresy chropawej przyczepiają się: głowa krótka mięśnia dwugłowego uda, mięsień
przywodziciel wielki.

22. Miejsce oceny mięśnia przywodziciela wielkiego i głowy krótkiej mięśnia
dwugłowego uda na kresie chropawej kości udowej.
4. Kresa karkowa dolna. Terapeuta ocenia wrażliwość uciskową opuszkami palców II-V
jednej ręki, wykonując ruchy posuwisto-zwrotne w miejscu.
Do kresy karkowej dolnej przyczepiają się m. in.: mięsień prostownik grzbietu, mięsień
czworoboczny grzbietu.
Miejsce oceny mięśnia prostownika grzbietu na kresie karkowej dolnej kości
potylicznej.
Badanie przeprowadza się symetrycznie po obu stronach ciała, po wykonaniu oceny
palpacyjnej na jednej połowie ciała pacjent układa się na drugim boku.
Masaż:
1. mięsień pośladkowy wielki
2. mięsień dwugłowy uda
3. mięsień półścięgnisty i półbłoniasty
4. mięsień przywodziciel wielki
5. mięsień podkolanowy
6. mięsień trójgłowy łydki
7. mięsień zginacz długi palców (punktowo na paliczkach dalszych)
8. mięsień zginacz długi palucha (punktowo na paliczkach dalszych)
9. mięsień piszczelowy tylny (punktowo na podstawie I kości śródstopia)
10.mięsień prostownik grzbietu