Naar aanleiding van een discussie ochtend over verduurzamen van bestaand vastgoed (met financiers, beleggers, eindgebruikers en aannemers) is er een verslag verschenen. Hier heb ik aan meegewerkt.

1. Het verduurzamen van
bestaand vastgoed
Naslagwerk bijeenkomst Provada 2010

2. Naar een duurzame kantoorvoorraad
Om in de toekomst te kunnen blijven voldoen aan de veranderende vraag naar
kantoorhuisvesting dienen Nederlandse kantoren ingrijpend verduurzaamd te
worden. Vraag blijft hoe dit het best kan worden aangepakt en waarom het in
de praktijk vaak niet werkt. Termen als Split Incentive, Circle of Blame en boek-
waarde spelen hierin een terugkerende rol.
Op dinsdag 8 juni tijdens de PROVADA 2010 organiseerde AT Osborne een bijeenkomst om dit vraagstuk nader te be-
spreken met afgevaardigden uit de hele vastgoedketen. De uitdaging die AT Osborne aan de deelnemers van de bijeen-
komst stelde, was te komen tot vernieuwende en door de gehele vastgoedketen gedragen verduurzamingsconcepten.
Ik had de eer en het plezier om de bijeenkomst te leiden. En volgens mijn waarneming beantwoordde deze ochtend in
ruime mate aan de doelstelling. Dit positieve resultaat is in de eerste plaats te danken aan de inzet van de deelnemers.
Maar ook aan de gekozen werkvorm: het World Café. Deze opzet bood de deelnemers ruimschoots de gelegenheid
om met elkaar in discussie te gaan en gezamenlijk tot nieuwe inzichten te komen. Zo heb ik aan de vier discussietafels
meerdere prikkelende uitspraken gehoord. Een kleine greep:
Eindgebruiker: ‘Er moet een prestatie-fee komen voor assetmanagers.’
Belegger: ‘Eindgebruikers moeten kunnen meeprofiteren van de waardeontwikkelingen van het object.’
Assetmanager: ‘Als leegstand dreigt is verduurzaming de oplossing.’
Deze leaflet geeft een samenvatting van de belangrijkste bevindingen van deze ochtend en tevens een blauwdruk voor
een effectieve vorm van samenwerken aan het verduurzamen van kantoren anno 2015. Want ook deze exercitie heeft
weer aangetoond dat samenwerking een eerste vereiste is om tot kwalitatief betere en duurzame kantoren te komen.
Ik wens u veel leesplezier en inspiratie bij het bestuderen van dit verslag en succes bij het verduurzamen van de
Nederlandse kantoorvoorraad!
Ir. Albert Hulshoff
Programma-adviseur utiliteitsbouw
Agentschap NL
Nieuwbouw UPC Leeuwarden
Op dit moment werken de medewerkers van kabel- en mediabedrijf UPC
Nederland in Leeuwarden nog op twee locaties, namelijk in Noordvliet
en Brandemeer. In het nieuwe pand van UPC zullen al deze 450 mede-
werkers hun intrek nemen.
Innovatie, duurzaamheid, energiezuinigheid en prettig werken staan
centraal in het kantoorpand. Medewerkers moeten energie krijgen van
hun werkplek en zich prettig voelen. De nieuwbouw in Leeuwarden past
ook in het ‘Climate Challenge’-programma van UPC en moederbedrijf
Liberty Global. Dit programma richt zich op het terugbrengen van het
energieverbruik binnen de onderneming en het vergroten van het milieu-
bewustzijn van UPC’ers. Het nieuwe kantoorpand gaat trendsettend
worden voor de overige vestigingen van UPC. Met het ontwerp van het
kantoor streeft UPC naar het BREEAM Excellent-certificaat.
Wolter & Dros werkt in bouwteamverband met Van Wijnen aan dit bijzon-
dere project en is hierbij verantwoordelijk voor de technische installaties.

3. Het World Café
Verslag van de workshop
De workshop was opgezet volgens het principe van - Eindgebruiker Gerhard Jacobs van AT Osborne.
het ‘World Café’. Deze relatief nieuwe werkvorm is - Belegger Guus Berkhout van Triodos Vastgoedfonds.
erop gericht om door middel van levendige dialogen - Assetmanager Marcel Mulder van Bouwfonds REIM.
in kleine groepjes tot nieuwe inzichten te komen. Het - Uitvoerende partij Joop Bouwman van Wolter & Dros.
principe is niet nieuw. Al sinds jaar en dag komen
mensen door open en diepgaand met elkaar te Nadat zij hun stelling kort hadden toegelicht traden zij aan de vier
discussiëren tot nieuwe inzichten. tafels op in de rol van discussieleider, te beginnen met het voor-
zitten van hun ‘eigen’ tafel. Vervolgens rouleerden zij inclusief hun
De deelnemers aan de workshop, zo’n dertig in totaal, waren stelling langs de overige drie tafels.
verdeeld over vier ronde tafels en per sector gegroepeerd. Zo
was er een beleggerstafel, een eindgebruikerstafel, een assetma- Ter verdieping van de dialoog deden de discussieleiders aan het
nagerstafel en een tafel met uitvoerende partijen. begin van iedere ronde kort verslag van hun belangrijkste bevin-
Vertrekpunt voor de discussie aan de vier tafels waren vier stel- dingen tot dan toe. Dit diende weer als input voor de volgende
lingen, afkomstig van: discussieronde.
Stellingen- Vastgoed- Asset- Uitvoerende Eindgebruiker
matrix belegger manager partijen
Het verduurzamen - Waarom betalen voor de - Een andere fee-structuur zal - Assetmanagers shoppen - Klachtenreductie gebeurt
kennisopbouw van de betere incentives voor de gratis voor kennis bij UP's. niet proactief. Prestatie-fee
van kantoren mag assetmanager. assetmanager kunnen - Verduurzaming leidt tot voor assetmanager
niet teveel tijd - Belegger bereid om een bieden. een lagere fee voor de invoeren.
kosten. We worden extra fee te betalen bij - Taxateurs dienen duurzaam- Assetmanager. - Marketing assetmanager
een hoger rendement heid financieel te waarderen. Dit werkt als een nega- belangrijk.
tenslotte ook niet van de vastgoedporte- tieve impuls door op de - Een tevreden eindge-
betaald voor de feuille (minder leegstand). risico's van de uitvoerende bruiker verhuist niet.
geïnvesteerde uren. - Niet reactief maar proactief partijen.
handelen. Assetmanager
neemt pas actie als er leeg-
stand dreigt.
Een huurcontract op - Een vaste all-inhuurprijs - Een bestaand gebouw met - Sale en Leaseback. - Contractvorm moet
beloont goed gebruikers- bestaande huurders is - Energieprestatiecontract. eenvoudig blijven.
basis van all-inprijs gedrag niet. moeilijk om te vormen - Lange termijncontracten. - Afkoop risico kost geld.
heft de split incentive - Duidelijke afspraken tussen tot een duurzaam gebouw - Hallo wij zijn klant!
op. Beleggers gaan eindgebruiker en belegger met een all-inhuurprijs.
maakt een all-incontract niet - De praktijk van veel
verhuren op basis noodzakelijk. huurders is dat zij een MVO-
van all-incontracten. duurzaamheidsparagraaf in
het jaarverslag hebben.
Maar in werkelijkheid zich
heel anders gedragen.
Eindgebruikers zijn - De eindgebruiker is mijn - Verduurzaming moet geza- - De klant is de assetmanager - Eindgebruikers mogen
klant. De rest is leverancier. menlijk gedragen worden. niet de huurder. vaak kiezen: verduurzamen
meer dan een getal - Een goede relatie met de - Huurder stuurt te veel op - Duurzaamheid wordt alleen of een huurkorting. Meestal
in een spreadsheet. eindgebruiker is risico- geld. Dit maakt de markt hard. bekeken vanuit economisch kiest men voor de huur-
verlagend. - Huurderrelatie is gewoon belang. korting.
- Huurders en beleggers onder aan de streep. Doel is - Er ontbreekt een klant-
beschouwen verduurzaming rendement. gevoel.
als luxe. - Meedenken gebeurt dan
- Laat eindgebruiker mee- niet.
profiteren van waardestijging
door verduurzaming.
Installatiebedrijven - Uitvoerende partijen kunnen - Niet klantgericht. - Energieprestatiecontracten. - Comfort, geen klachten.
meer dan ze denken. Ze zijn - Contractvorm wijzigen. Er - Ontzorgen en comfort - Het is veel gedoe en de
geven geen lange- de ideale basis voor een is sprake van wantrouwen. leveren. energie is er nog te goed-
termijngaranties af. Energy Service Company. Minder reageren op vraag - Naast het leveren kleine koop voor.
Energy Service - Restwaarde installaties niet meer dialoog. Dit vraagt om stap naar meefinancieren - Wat zijn voordelen voor de
overboord gooien bij vertrouwen. en langdurige garanties. huurder?
Companies gaan een verduurzaming. - Installatiebedrijven direct - Ketengedachte is van belang.
gouden toekomst - Uitvoerende partijen zijn aan tafel. - Onbekend maakt onprofes-
tegemoet. techniekgericht niet sioneel, maakt risicovol.
klantgericht.
Overzicht belangrijkste uitspraken aan de workshoptafels.

4. De vier stellingen: 2) Alleen belegger en eindgebruiker hebben primair
1. Het verduurzamen van kantoren mag niet teveel tijd kosten. We belang bij verduurzaming, de overige partners in de
worden ten slotte ook niet betaald voor de geïnvesteerde uren. vastgoedketen niet.
2. Een huurcontract op basis van all-inprijs heft de split incentive
op. Beleggers gaan verhuren op basis van all-incontracten. Dit is een gevolg van de huidige inrichting van deze keten. Voor-
3. Eindgebruikers zijn meer dan een getal in een spreadsheet. beelden zijn het extern inhuren van assetmanagement en de ge-
4. Installatiebedrijven geven geen lange termijn garanties af. hanteerde fee-structuur.
Energy Service Companies gaan een gouden toekomst tege-
moet. De volgende oplossingsrichtingen zijn geopperd:
• Maak de leverancier medeverantwoordelijk voor verduurzaming
Belemmeringen door andere contractvormen voor samenwerking.
Er lijkt een drietal belemmeringen te zijn waardoor het verduur- • Laat de belegger zelf het assetmanagement doen.
zamen van vastgoed niet een ‘automatisch’ en soepel verlopend • Kies voor een fee-structuur voor de assetmanager op basis van
proces is. SMART-doelstellingen, bijvoorbeeld op gebied van klanttevreden-
heid en duurzaamheid.
1) Tegengestelde belangen belegger en eindgebruiker • Laat de leverancier (assetmanager en uitvoerende partijen)
nieuwe vormen van dienstverlening aanbieden.
De tegengestelde belangen zitten hierin dat:
a. De eindgebruiker zich niet gehoord voelt. 3) De derde belemmering zit ‘m in de kosten van het
b. De belegger de eindgebruiker niet vertrouwt bij een all-incontract. verduurzamen.
c. De eindgebruiker toch uiteindelijk voor de korting kiest.
‘Profit’ en ‘Planet’ staan met elkaar op gespannen voet. Oplossin-
Hoe deze belemmering op te lossen? Een aantal suggesties dat gen hiervoor zijn te vinden in nieuwe contractvormen voor samen-
tijdens het World Café genoemd is: werking, resultaatgarantie en financiering.
• Geef de belegger een actievere rol, bijvoorbeeld door eindgebrui-
kers te laten meeprofiteren van waardecreatie.
• Eindgebruiker neemt zijn verantwoordelijkheid door niet alleen te
kiezen voor de huurkorting.
• Zorg voor een actievere rol van de intermediair; biedt kansen
voor nieuwe vormen van dienstverlening (advisering bij innova-
tieve contractvormen, resultaatgarantie plus financiering, etc.). De kleuren van de drie belemmeringen corresponderen met de kleuren
• Kies voor innovatieve contractvormen op basis van vertrouwen. in de stellingenmatrix.
Het verduurzamen van bestaand vastgoed
Het uitvoeren van een duurzame verlagen van de exploitatiekosten alleen
Besluit
en innovatieve renovatie kan de aantrekkelijk is voor de huurder of gebrui-
leegstand van kantoorpanden ker is tegenwoordig achterhaald. Uit een
tegengaan. marktonderzoek is gebleken dat de vraag
Marktanalyse
naar duurzaam vastgoed stijgt. Nederlands
Restwaarde
De huidige leegstand van kantoorpanden grootste gebruiker van kantoorruimte is de
wordt mede veroorzaakt door achterblij- Gebouwanalyse Rijksoverheid met ruim 7 miljoen m² bvo.
vende kwaliteit van het onroerend goed. Het nieuwe duurzame inkoopbeleid en de
Soms is daar weinig aan te doen, bijvoor- Duurzaam toekomstige regelgeving van de overheid
Huur
Vastgoed
beeld wanneer dit het gevolg is van de lo- zal de motor zijn die het verduurzamen van
Raming
catie en de bereikbaarheid. Zeker zo vaak investering en vastgoed aandrijft.
exploitatie
is er leegstand op een uitstekende locatie,
Begroting
maar is de technische kwaliteit van het on- investering en
exploitatie
Investeringen die gedaan moeten wor-
EPA en
roerend goed in de loop der jaren aanzien- detailanalyse den om kantoren duurzaam te renoveren
lijk afgenomen, terwijl de eisen van huur- worden deels terugverdiend door lagere
Intentie
ders zijn toegenomen. exploitatiekosten ten gunste van de huur-
Het proces van de business case voor der. Als gevolg daarvan is de huurder vaak
Daar is iets aan te doen, bijvoorbeeld het duurzaam vastgoed. Bron: AT Osborne. bereid een hogere huur te betalen voor de
uitvoeren van een duurzame en innovatie- duurzamere huisvesting. Daarnaast verbe-
ve renovatie. Met als doel het terugdringen gieverbruik en het verbeteren van het com- tert duurzame huisvesting het imago van
van de exploitatiekosten door minder ener- fort voor de huurder. De gedachte dat het zowel de huurder als de belegger.

5. Bij gebouwen die minder goed scoren op
Belegger
het gebied van de duurzaamheid zal de Duurzaam kantoor
leegstand toenemen en de waarde dalen.
Voordelen verduurzaamd vastgoed:
1. Betere afzetmarkt.
2. Beter imago van belegger, ontwikkelaar
en gebruiker. Uitvoerende- Asset-
partijen manager
3. Hogere boek- en verkoopwaarde.
4. Hogere huuropbrengsten.
5. Besparing op energieverbruik.
6. Directe voordelen voor de huurder;
Er zijn directe voordelen voor de huur-
der/gebruiker in de vorm van een lagere
Gebruiker
energierekening. Daarnaast zijn er
minder makkelijk te kwantificeren voor- Stakeholders duurzaam vastgoed. Bron: AT Osborne.
delen door het betere binnenklimaat
in het kantoorpand. Dit leidt immers digdheden voor het verduurzamen van het Organisatie & aanpak
tot grotere werknemerstevredenheid vastgoedobject. Op basis van dit inzicht AT Osborne heeft al veertig jaar ervaring
en daarmee hogere productiviteit en kan de eigenaar de intentie uitspreken om in de realisatie van grote en kleine bouw-
minder ziekteverzuim. een verduurzamingstraject te starten en/of projecten. Een belangrijk onderdeel om tot
7. Indirecte voordelen voor de huurder; een gebouw aan te kopen. een goed duurzaam projectresultaat te ko-
Een duurzaam kantoor zorgt voor een men is de organisatie binnen het project,
beter imago en heeft daarmee een ho- Bij een positieve intentie voert AT Osborne van de mensen en de aanpak. Het is van
gere aantrekkingskracht voor met name binnen vier weken een volledige business belang dat alle betrokken partijen hetzelfde
jonge, hoogopgeleide werknemers. case uit. Deze bestaat uit een Energie doel nastreven, namelijk het verduurzamen
Ook zal er minder personeelsverloop Prestatie Advies (EPA), een detailanalyse, van het vastgoed. Een belangrijk onderdeel
optreden en is er een hogere arbeids- een begroting van de benodigde inves- hierbij is de wijze van contracteren. Door
satisfactie. teringen (inclusief de subsidiemogelijkhe- middel van de door AT Osborne opge-
den), de exploitatie en inzicht in de huren stelde prestatiecontracten zijn de belangen
Reden genoeg om te onderzoeken hoe en de restwaarde. Op basis hiervan kan de van alle partijen gewaarborgd.
bestaand vastgoed verduurzaamd kan eigenaar een definitief onderbouwd besluit
worden. nemen over welke maatregelen er uitge- Het verduurzamen van vastgoed is na-
voerd zullen worden. melijk één ding, maar het beheren en het
Business case duurzaam vastgoed managen van het vastgoed en daarmee de
AT Osborne helpt eigenaren bij het ver- Financieel zal een investering in de duur- energiestromen met bijbehorende exploita-
duurzamingproces van hun panden door zaamheid van het vastgoed leiden tot: tiekosten, is wellicht nog belangrijker. Ten-
het opstellen van een quick scan. De scan 1. Een betere afzetmarkt. slotte: (ver)bouwen doet u binnen één jaar
bestaat uit een marktanalyse, een gebouw- 2. Een hogere boek- en verkoopwaarde. en exploiteren doet u twintig jaar.
analyse en een raming van de investerings- 3. Een hogere huuropbrengst door lagere
en exploitatiekosten. Binnen twee weken is exploitatielasten.
de eigenaar op de hoogte van de beno- 4. Een kleinere kans op leegstand.
Extra exploitatie opbrengsten
Opbrengsten
Opbrengsten
Exploitatie
opbrengsten
Kosten
Investering
bestand
Exploitatielasten
Oude investering
Nieuwe investering
ter verduurzaming (gevolg)
Ingebruikname Ing. Marc A. Hopman
Projectmanager Duurzaam Vastgoed
Tijd
E. MHO@atosborne.nl
Financieel model business case duurzaam vastgoed. Bron: AT Osborne.

6. Duurzaamheidsbubble of toekomstmuziek?
Een toekomstscenario voor de vastgoedsector anno 2015. In 2015 leasen beleggers de energie-installaties van uitvoerende
In 2015 is het allemaal anders. Dan is de wereld groener en zijn partijen. Door middel van een prestatiegericht contract verlegt een
de gebouwen een stuk duurzamer. De vraag naar duurzaam vastgoedbelegger het risico, rondom CO2-uitstoot en het com-
vastgoed overtreft het aanbod. Echter, gesjoemel met energiela- fort, naar de uitvoerende partij en blijven de installaties en dus het
bels en het werkelijke energieverbruik van duurzaam vastgoed comfort binnen het object altijd op het afgesproken niveau. Een
laat te wensen over. Wellicht spreken we over een duurzaamheids object wordt beheersmatig gesplitst in bouwkundige zaken en
“bubble” of duurzaamheidsfraude. gebouwgebonden installaties. Uitvoerende partijen leveren risico-
dragende beheersconcepten. Assetmanagers hebben op tech-
Deze nieuwe – en wellicht utopische – vastgoedmarkt vereist in- nisch gebied een meer controlerende in plaats van een sturende
novatieve vormen van samenwerking tussen vastgoedpartijen om rol. Zij worden de accountmanagers en de nieuwe makelaars van
succesvol te kunnen opereren. de belegger. Deze verandering van rollen betekent ook een ver-
andering van belangen. De verschillende partijen rekenen elkaar
In 2015 stellen eindgebruikers veel eisen aan het vastgoed wat zij immers nu af op hun geleverde prestaties. De prestaties van het
betrekken, ook wat betreft het comfort. Door het maatschappelijk object en daarmee de prestaties van de belanghebbenden, impli-
verantwoord ondernemen houden zij zich nadrukkelijk bezig met ceren nieuwe verdienmodellen voor het exploiteren, beheren en in
de huidige huisvesting en de daarbij behorende exploitatiekosten. eigendom hebben van vastgoed.
Anno 2015 hebben we te maken met de slurptax voor gebou- Is bovenstaand scenario toekomstmuziek? Of blijft in de wereld
wen (een belasting op de CO2-uitstoot van gebouwen). Deze van het vastgoed alles bij het oude? De meningen tijdens de
belasting is gekoppeld aan het verplichte energielabel. Daar- workshop op 8 juni waren verdeeld. Wél was de overheersende
mee is CO2-uitstoot direct te vertalen in geld. Dit maakt het voor opinie dat de rollen en de belangen binnen de vastgoedsector
beleggers noodzakelijk om te weten wat de CO2-uitstoot is van hun zúllen veranderen. Persoonlijk denk ik dat we de komende ja-
vastgoedportefeuille (CO2-footprint). Dit betekent dat beheer en ren meer gaan samenwerken op basis van prestatieafspraken.
onderhoud van de gebouwen een sleutelrol vervult bij het laten ren- De eerste stappen hiervoor zijn al gezet; eindgebruikers vragen
deren van hun vastgoedbeleggingen. Beleggers maken dan ook steeds vaker om prestaties van een object. Richt u zich al op een
gebruik van uitvoerende partijen die proactief de energiestromen nieuw verdienmodel met de daarbij behorende samenwerking?
en de CO2-uitstoot van de gebouwen continu beheren, registreren
en sturen. En van accountmanagers die continu de tevredenheid AT Osborne
van hun klanten wat betreft het geleverde comfort monitoren. Ing. Marc A. Hopman
Belangen- Vastgoed-
Assetmanager Uitvoering Gebruiker
matrix 2015 belegger
Prestatie-fee
Waarde-
ontwikkeling
x
Langlopend leasen van de installatie
Onderhoud
eigenaarsdeel
x
huurdersdeel Investeringen in
besparingen
x
mogelijk maken
door linken
Energie
Prestatiecontract
x
x x
Meetbaar maken
Duurzaam imago Marktreferentie (o.a. acquisitie) MVO
Prestatiecontract
Klanttevredenheid x Prestatiecontract
Locatie x Minder leegstand x
Toekomstige belangen en relaties in duurzaam vastgoed.

7. Nieuwbouw van kantoren verbieden of juist stimuleren?
De komende jaren heeft de vastgoed- inkomsten zullen zijn: denk aan politie, worden om daarna weer nieuw gebouwd
branche twee ogenschijnlijk tegenstrijdige straatverlichting, onderhoud. De leefom- te worden. Dan lijkt duurzaam renoveren
uitdagingen: stoppen met nieuwbouw en geving is een kerntaak van de lokale over- van bestaand vastgoed beter haalbaar.
energiezuinig bouwen. heid. Aan verschraling hiervan mag en zal Voor de betrokken partijen geldt dat het
de lokale overheid niet meewerken. De piramidespel eindigt en bestaande leef-
Stoppen met nieuwbouw oplossing lijkt eenvoudig: verbiedt nieuw- omgevingen worden gerevitaliseerd. Dat
‘Bouwen voor de leegstand’ is een veel- bouw en verplicht duurzaam renoveren is ook duurzaamheid! Een ingrijpende
gehoorde term. De strekking is dat de van bestaand vastgoed. renovatie biedt zelfs mogelijkheden voor
meeste vierkante meters kantoorruimte andere gebruiksfuncties van gebouwen.
die worden gebouwd ergens anders weer Energiezuinig bouwen Misschien moeten we het nieuwe kabinet-
leeg komen te staan of zelf leeg komen te Aan de andere kant is daar het recente Rutte dus toch gewoon vragen om een
staan. Recente onderzoeken wijzen erop onderzoek van AgentschapNL rond de verbod op nieuwbouw voor kantoren.
dat nu ruim 7 miljoen m2 kantoorruimte vraag: ‘wat is duurzamer: slopen en nieuw
leeg staat in Nederland. De verwachtin- bouwen of verduurzamen van bestaand
gen voor de nabije toekomst zijn somber. vastgoed?’ De uitkomst is dat ‘slopen
Door ontwikkelingen als ‘het nieuwe wer- en nieuwbouw’ duurzamer blijkt te zijn.
ken’ en een krimpende beroepsbevolking, Een belangrijk aspect in de onderbou-
zal de vraag naar vierkante meters kantoor wing hiervan is dat nieuwbouw aanzien-
alleen maar dalen. lijk energiezuiniger kan zijn dan bestaand
vastgoed zal kunnen worden.
Het ‘bouwen voor de leegstand’ lijkt op Energie zorgt zelfs binnen nieuwbouw-
een soort piramidespel waarbij een ge- kantoren nog voor ongeveer 70% van
limiteerd aantal deelnemers maar blijft de milieubelasting. Dus vanuit duurzaam
inleggen. Dat moet gewoon een keer mis oogpunt geldt: nieuwbouw is energiezui-
gaan. Maar ook met de leefomgeving nig en moet vanwege zijn energiezuinig-
gaat het dan mis. Niemand zit te wachten heid gestimuleerd worden.
op leegstaande ongebruikte kantoorpan- Ir. Hilco Witteveen
den. Openbare voorzieningen moeten in Toch is het moeilijk voor te stellen dat ge- Adviseur gebouw en energie
stand gehouden worden, terwijl er minder bouwen op grote schaal gesloopt gaan AT Osborne
Zoeken naar rendabel evenwicht
Wolter & Dros is een creatieve en innovatieve partner die integraal ketengedachte. Dit kan alleen bereikt worden door bewustwor-
en complementair technische installaties ontwerpt, installeert, ding en verandering van gedrag. Dat zal ertoe leiden dat in 2015
onderhoudt en beheert. Wolter & Dros voert een eigen energie- het niet meer de vraag is óf je duurzaam bouwt of renoveert,
beleid. Dit beleid is ingegeven uit respect voor de maatschappij dan gebeurt dat gewoon. De nu leegstaande kantoren worden
waarin wij leven en het zuinig en zorgvuldig omgaan met mens dan duurzaam gerenoveerd naar een A-label en worden ingericht
en milieu. volgens de principes van het nieuwe werken. De mobiliteit van de
Zorgvuldig omgaan met energie levert meer op dan alleen be- gebruikers is aangepast.
sparing en een lagere energierekening. De mensen van Wolter Kortom, iedereen draagt bij aan een schonere, comfortabele toe-
& Dros passen dagelijks duurzame energie oplossingen toe voor komst van ons en onze (klein)kinderen.
onze opdrachtgevers. Dus waarom zouden we dat ook niet voor
onszelf toepassen? Met deze houding onderscheidt Wolter & Door innovatieve comfortconcepten ontstaat een rendabel even-
Dros zich in de markt als een bedrijf met betrokken medewerkers wicht tussen ontwerp, leefbaarheid en duurzaamheid.
die zorg dragen voor de samenleving.
Niet alleen in ons beleid, maar ook in de vraagstelling bij onze
klanten zien wij een wijziging. Niet alleen Wolter & Dros heeft als
doelstelling om in 2015 haar uitstoot van CO2 met 11% te re-
duceren, maar ook onze opdrachtgevers hebben reductiedoel-
stellingen. Juist hiervoor willen wij een creatieve en innovatieve
partner zijn die in staat is om duurzaam te ontwerpen, installaties
te exploiteren en energieprestatiecontracten af te sluiten. Ing. Joop Bouwman
Wolter & Dros wil een bijdrage leveren om te voorkomen dat we in Vestigingsdirecteur
de vaste patronen blijven denken, en dat we evolueren naar één Wolter & Dros Amersfoort

8. Agentschap NL stimuleert duurzaam vastgoed
Agentschap NL voert het energiebesparingsprogramma van het Agentschap NL biedt:
ministerie van BZK-WWI voor de gebouwde omgeving uit. Wij • Kennis en instrumenten die hun effectiviteit in de praktijk
ondersteunen koplopers die de Circle of Blame doorbreken en bewezen hebben.
energieneutraal vastgoed bouwen en beheren en bestaande kantoor- • Overzicht van fiscale regelingen en subsidies.
gebouwen sterk verduurzamen. Ons doel is het stimuleren en op- • Ondersteuning op maat, inzet van ons netwerk.
schalen van nieuwe duurzame technieken en samenwerkingsvormen. • Publiciteit via publicaties, artikelen, beurzen en congressen.
Meer informatie: www.duurzaamvastgoedportal.nl of bel 088-602 2451
Financiële regelingen voor duurzame utiliteitsbouw
Groenregeling installatie voor het gebruik van regenwa- regelen en duurzame energie. De aftrek
Op 30 maart 2010 is de nieuwe Groen- ter, milieuvriendelijke verlichting, low NOx- van de fiscale winst bedraagt maximaal
regeling van het ministerie van VROM in branders, waterbesparende toiletten en 44% van de investeringskosten. Gemid-
werking getreden. Voor zeer ambitieuze infiltratiesystemen komen voor de regeling deld levert dit een voordeel op van 11%
nieuwe gebouwen is het voordeel van de in aanmerking. op de investering. Op de EIA-lijst staan on-
nieuwe regeling tot drie keer zo groot ge- dermeer warmtepompen, WKO in de bo-
worden. Het bedrag dat groen gefinancierd Met ingang van januari 2010 komen ook dem, grondwarmtewisselaars, hr-pompen,
kan worden is opgetrokken van € 400,- utiliteitsgebouwen met een BREEAM-NL pv-systemen, zonnecollectorsystemen,
naar € 600,- per m2 bvo. Daarnaast is de certificaat in aanmerking voor de MIA. Bij diverse installaties voor verlichting, klimaat-
beperking tot 5.000 m2 per project geheel een certificaat ‘good’ of beter komt 15% besparingssystemen en WTW-installaties.
komen te vervallen. Nieuw in de regeling van de investering in aanmerking voor fis- Sinds 2009 komen ook investeringen voor
zijn de mogelijkheden voor duurzaam re- cale aftrek. het verbeteren van het energielabel van
noveren. Het voordeel neemt hierbij toe een bestaand utiliteitsgebouw voor EIA in
naarmate er meer energie wordt bespaard. Tijdelijk extra budget voor MIA aanmerking. Bedrijven die in 2010 inves-
Projecten met een Groenverklaring komen In verband met de extra maatregelen van teren in energiebesparing kunnen via de
bovendien ook in aanmerking voor de Mi- het kabinet voor de bestrijding van de kre- Energie-investeringsaftrek (EIA) in totaal
lieu-investeringsaftrek (MIA). De eisen voor dietcrisis, is extra budget voor de MIA en 150 miljoen euro fiscaal terugkrijgen.
nieuwbouw en renovatieprojecten zijn te Vamil beschikbaar gesteld. Ondernemers
vinden op www.agentschapnl.nl/groenbe- kunnen in 2010 gebruikmaken van 20% Meer informatie:
leggen. extra MIA (tot een maximum van 500.000 www.agentschapnl.nl/eia
euro extra steun per onderneming), mits
MIA – Milieu-investeringsaftrek zij vóór de economische crisis financieel
De MIA en Vamil (Willekeurige Afschrijving gezond waren. Voor meer informatie zie
Milieu-investeringen) zijn fiscale regelin- www.agentschapnl.nl/miavamil.
gen van de ministeries VROM en Finan- De fiscale regelingen EIA, MIA en Vamil zijn
ciën voor ondernemers die investeren in EIA – Energie-investeringsaftrek aantrekkelijk voor organisaties die inkom-
milieuvriendelijke bedrijfsmiddelen. Een De EIA is een fiscale regeling van de mi- sten- of vennootschapsbelasting betalen
zeer duurzaam utiliteitsgebouw, renovatie nisteries van Financiën en Economische en fiscaal eigenaar zijn van de bedrijfs-
van een bestaand utiliteitsgebouw, maar Zaken, vergelijkbaar met de MIA-regeling. middelen waarin zij hebben geïnvesteerd.
ook milieu-investeringen zoals een vege- De regeling is bedoeld voor ondernemers Groenfinanciering en EIA of MIA zijn te
tatiedak of gevelbegroeiingssysteem, een die investeren in energiebesparende maat- combineren. Dit geldt niet voor MIA en EIA.
035 - 543 43 43 088 - 602 70 00 033 - 467 15 11
info@atosborne.nl info@agentschapnl.nl info@wolterendros.nl
www.atosborne.nl www.agentschapnl.nl www.wolterendros.nl
Contactpersonen Contactpersoon Contactpersoon
Ing. Marc A. Hopman Ir. Albert Hulshoff Ing. Joop Bouwman
MHO@atosborne.nl albert.hulshoff@agentschapnl.nl j.bouwman@wolterendros.nl
Ir. Hilco Witteveen
HWI@atosborne.nl