SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 30
Downloaden Sie, um offline zu lesen
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i   1 - Hyr j e në
                    Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r




                                               Kapitulli 1


                               Hyrje
                                      në
Amvisimin/Drejtimin Financiar




                                                                                        3
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i   1 - Hyr j e në
                            Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r




1.1▬Amvisimi/Drejtimi Financiar –Kuptimi, Qëllimi dhe Dobia

      1.1.1▬Zgjedhjet dhe Vendimmarrja: Koncepte dhe Praktika
paraprake
                                            Planifikimi
        Çdo individ, familje, shoqëri, komb, etj., i ka të kufizuara si risurset ushtrimore
disponibël që kërkon t’i investojë, po ashtu edhe alternativat se ku të investojë, në kuptimin se në
fakt ka shumë më pak nga çdo të donte të kishte dhe, për këtë duhet të zgjedhin një alternative
duke sakrifikuar disa te tjera.

        Në botën që na rrethon dëshirat tona janë të pafundme, por burimet natyrore, mjedisore,
lëndore, financiare, njerëzore, të dijeve, etj., janë të kufizuara apo të rralla1.
         Për shembull, një person fizik/juridik mund të dëshërojë të investojë në plantacione
kafeje, në prodhim programesh kompjuterike, në ndërtim avionësh, etj., por këto alternativa nuk
janë disponibël ose për shkaqe të mungesës së kushteve natyrore, të mungesës së faktorëve
njerëzorë, të mungesës së dijeve, ose edhe për shkak të mungesës së mjeteve monetare dhe
materiale disponibël.

       Prandaj, secili identifikon sa më objektivisht mundësitë disponibël dhe përcakton të
grupojë alternativat ku mund të investojë në një vend -p.sh., në turizëm, në bujqësi, agroturizëm,
në pasuri nëntokësore, në linja prodhimi, në tregti, në tituj financiar, në art, etj.

        Individët, familjet, firmat, shoqëritë dhe qeveritë që kanë identifikuar objektivisht dhe në
kohë këto mundësi kanë ecur më shpejt dhe janë zhvilluar më shumë se të tjerët që kanë gabuar
në identifikimin e oportuniteteve jashtë mundësive në resurse reale për përmbushjen e tyre. Ky
skenar është komponent kryesor, por jo i vetëm i procesit të projektimit apo të planifikimit se për
ku/sa dhe kur të investohet apo të shpenzohet.

            Zgjedhja e alternativës më të dëshiruar ndërmjet atyre të mundëshme kundrejt
    risurseve të rralla dhe të kufizuara disponibël quhet vendim optimal (optimal decision).
           Për shembull nëse vendimmarrësi është një individ, si vendim optimal është se çfarë të
zgjedhë për të studjuar nga alternativat disponibël që ofrojnë universitetet, se çfarë të zgjedhë për
të nisur si biznes apo si veprimtari nga ato që janë disponibël, për të zgjedhur se për çfarë të
mirash dobiprueset’i shpenzojë paratëapo të mirat disponibël që ka etj.
        Pasiqë ndërmerret vendimi optimal [zgjedhja e alternativës më të mirë e më të bëshme
nga ato të mundëshmet], çdo person fizik ose juridik i përqaset vendimit racional që është
zgjedhja e objektivave apo e synimeve për tu arritur/realizuar. Përgjithësisht çdo person që
investon synon fitimin maksimal, por ky synim e implikon në rrezikun që të ndodhë një ngjarje e
kundërt.


Vendimet e ind iv i dëve dhe të subjekteve të biznes i t në një vend, në
1

një bashkësi vendesh apo në mbarë botën se, çfarë të prodhojmë, si të prodhojmë
dhe për kë të prodhojmë studjohen ekonomikë ( economics) .


4
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i       1 - Hyr j e në
                         Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

           Zgjedhja e objektivave më të dëshiruar ndërmjet atyre të mundëshme quhet vendim
 racional (rational decision).
         P.sh., një person pasi ndërmerr vendimin optimal p.sh., se për çfarë të studjojë, çfarë
biznesi të nisë, në çfarë instrumenti financiarë të investojë, etj., ai përballet me vendimin racional
se ku do të arrijë, ku do të synojë me vendimin e tij p.sh., ku do të arrijë pasi zgjedh të studjojë
për financë -p.sh., karrierë profesionale, akademike, pagë të lartë, etj.; ku do të arrijë pasi zgjedh
se çfarë biznesi të nisë –p.sh., të ketë pozitë sa më të fuqishme apo të vetme/monopol në treg [të
jetë prodhues/shitës i vetëm i një produkti/shërbimi], të ketë ekskluzivitetin e një produkti, të jetë
sa më konkurrues, të ketë fitim maksimal, etj. Këto janë objektiva edhe për një firmë nga mikro
deri në korporatë. Edhe për një Qeveri objektivat mund të jene ulja e papunësisë , stabiliteti i
çmimeve , rritja e mireqenies së qytetarëve, zhvillimi, etj.
       Në çdo moment të jetës së një individi, familjeje, firme, shoqërije dhe Qeverije lokale
apo qendrore, përjetohet se ku/kur dhe si të investojë paratëdisponibël që ka.

          Vendimi që një individ, firmë apo Qeveri ndërmerr se ku, kur dhe si ti mobilizojë
 risurset e rralla që ka për nxjerrjen e produkteve të ndryshme quhet ndërvendosje e risurseve
 (resource allocation).
     Për sa më sipër çdo vendim bëhet kundrejt analizës për koston që bart, përfitimin që ofron
dhe rrezikun që përfitimi në fjalë të mos arrihet pjesërisht ose tërësisht.


       Të gjitha këto formojnë procesin e planifikimit (planning ), ku kundrejt resurseve
 monetare, materiale dhe njerëzore disponibël (a) identifikohen synimet apo objektivat për tu
 arritur, (b) formulohen strategjitë për arritjen e tyre dhe (c) programohen të gjitha operacionet
 dhe procesetpër zbatim.

     Realizimi i asaj që projektojmë apo planifikojmë bazohet në përcaktimin e masës së
nevojshme të resurseve kapitale, materiale, dhe njerëzore që nevojiten si dhe të mënyrës se si do
të ndërveprojnë këto sëbashku, që formon një alternativë tjetër për zgjedhje dhe zgjidhje teknike
e teknologjike. Të gjithë këto komponentë shprehen dhe përkthehen sa më drejtë dhe saktë në
njësi monetare apo para duke formuar atë që quhet plan financiar apo buxhetim. Buxhetimi
përfshin realizimin e një funksioni qëllimi që në një veprimtari ekonomike implikon këto palë:

     (a)      Investitorët apo ofruesit e kapitalit që quhen edhe aksionarë, janë pala
              themelore    ( principals) të ci lët zgjedhin të investo jnë në
              projekt i n apo vepr imtar inë biznesore të plan i f i k uar
              për të pasur fitime maksimale dhe sa më të qendrueshme [në afatshkurtër/
              mesë , ose për të maksimizuar pasurinë e tyre [në afatg ja të] ,
                     m]
              sepse përndryshe ata do t’i investon in paratë në një
              al ternat i vë t je tër që do ta konkurronte ekzis tuesen
              për      të      ci lën      është          plan i f i k uar .    Kjo   impl i kon
              invest i t o rët në rrez ikun që të humbasin paratë e tyre
              dhe që quhet rrezik i falimentimit ( bankruptcy risk)                  koston e
              sakr i f i k im i t      të një al ternat i ve t je tër dhe që në
              ekonomikë nj i he t              si        kostoja e oportunitetit. Invest i t o rët
              vendosin të investo jnë paratë për një normë f i t im i apo
              shlyer je / k th im i që ata prefero jnë. Kjo quhet norma e
              kërkuar e shlyerjes ( required rate of return) . Duhet kuptuar se nëse një
              aksionar investon 1000 Euro për të real i zuar një hise
              fitimi ose dividend prej 20% këto për invest i t o r i n janë të
              ardhura të plan i f i k uara nga kapi ta l i                        i  investuar



                                                                                                    5
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i        1 - Hyr j e në
                        Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

           ndërsa për f i rmën ku investohet                         është një zë kostoje e
           planifikuar.

    (b)    Kreditorët/Furnitorët apo huadhënësit p.sh. , ind iv i dë, banka,
           shoqëri f i nanc iare , et j . , synojnë arkët imin e kredisë
           dhe të in teresave. Kredi torët , ndryshe nga aksionarët
           i ofro jnë paratë për një afat dhe normë interesi të kontraktuar që
           për kredi torët janë të ardhura të plan i f i k uara nga
           huadhënia e investuar ndërsa për f i rmën huamarrëse
           është një zë kostoje e planifikuar. Por dihet që kredia është
           besim që të                 impl i kon        në rrez ik ,         prandaj    edhe
           kredi torët impl i kohen në rrez ikun e mosarkëtimi t të
           plotë ose pjesor të kredisë që quhet edhe rrezik i kredisë
           ( credit risk) .   Rreziqe të t je ra                 që hasin        kredis torët
           përfsh i j në: (a) rrezikun e inflacionit ( inflation risk) që d. t . t h . , se
           për shkak të godit j es nga in f l ac ion i , ata rrez iko jnë
           të huajapin para me fuq i blerëse më të madhe nga sa
           arkëtojnë [kur norma e in f l ac ion i t rr i t e t ndërkohë që
           norma e in teres i t nuk ndryshon]; (b) rreziku i luhatjes së
           normave të interesit ( interest rate risk) , që d. t . t h . ,   se ofro jnë kredi
           me një normë in teres i të f i ksuar , ndërkohë që në t reg,
           përgjatë         ecur isë         së afat i t          të      kredisë norma e
           in teres i t rr i t e t , gjë që i kr i j on f i t ime të munguara
           apo rr i t j e të kostos së oportun i te t i t .
    (c)      Drejtuesit dhe punonjësit e firmës janë palë e punësuar apo palë agjente që
           zgj idhen dhe emërohen nga aksionarët për të real i zuar
           projekt i n apo biznesin ku investohet . Edhe këta nga
           ana e tyre pranojnë që të punojnë për palën themelore
           kundrej t         vendimmarr jes se po maksimizojnë përfitimin e tyre apo
           maksimizimi i shpërblimit, duke sakr i f i k uar një al ternat i vë për të
           punuar gjetkë. Kjo d. t . t h . ,                      se edhe drej tues i t dhe
           punonjësi t kanë një kosto oportuniteti. Çdo individ vendosë të punojë në një firmë
           sepse e vlerëson si alternativën më të mirë nga të gjitha alternativat disponibël, dhe paga
           ose rroga që ata pretendojnë formon një nive l të
           preferuar / të kërkuar shpërbl imi .                            Edhe në këtë rast
           rroga ose paga janë të ardhura për drej tues i t dhe
           punonjësi t            ndërsa për f i rmën ku investohet                               është
           gj i t hashtu një zë kostoje e planifikuar.
    (d)    Autoritetet tatimore     janë palë që gj i t hashtu synojnë arkët imin
           e plotë apo maksimal të taksave që përcaktohen me l i g j
           si të apl i kueshme në biznesin që plan i f i kohet –p.sh. ,
           taksë ndaj vlerës së shtuar për produktet që do të shi ten, taksë ndaj fitimit
           që real i zon biznesi / vepr imtar ia , taksë e të ardhurave personale që
           apl i kohet             ndaj      pagave   të   drej tuesve/punonjësve
           dhe/ose ndaj dividendëve të aksionarëve, si dhe taksa të t je ra
           qendrore dhe loka le .                Edhe këto komponentë janë të
           ardhura për autor i t e t i n            tat imor por mund të jenë
           komponent i kostos së f i rmës ku investohet .
    (e)    Autoritetet mbikëqyerëse dhe kontrolluese të
                                            biznesi t , të jashtëqi t j eve
           teknolog j i ke , të ruaj t j es së mjedis i t ,  të impakt i t
           socia l ,   et j . , kërkojnë gj i t hashtu  maksimiz imin     e



6
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i   1 - Hyr j e në
                         Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r
               in teres i t të tyre , por që për f i rmën në f j a lë formojnë
               elementë shtesë kosto je .
    (f)        Klientela   ose blerësit janë palë që duke blerë real i zo j në
               shi t j en e produkteve të f i rmës. Qëll im i i kl i en te lës
               është maksimiz imi            i   dobisë që konsis ton në çmim
               konkurrues,         korrektësi       në marrëdhënie kontraktua le
               para/g ja të dhe pas shi t j es , si dhe maksimiz imin e
               kredisë t regtare            apo të bler jeve        me pagesë të
               mëvonshme. Për f i rmën në f ja lë përmbushja sa më shumë e
               pretendimeve të kl i en te les kërkojnë qendrueshmëri në
               ci lës i     të produkteve,         teknika shi t j e j e sa më të
               suksesshme, et j . , që përfsh ihen brenda një market ingu
               të mirëorganizuar . Nga ana f i nanc iare , çdo shi t j e me
               arkët im të mëvonshë e impl i kon f i rmën në rrez ikun e
                                           m
               kredisë apo të kr i j im i t            dhe të mosarkëtimi t    të
               debitorëve,            që rrez ikon humbje nga shi t j e t      me
               pr i t j e , vësht i rës i f i nanc iare et j .
    (g)        Publiku përmbledh tërë segmentet shoqërore që preken
               drej tpërdre j të ose tërthoraz i nga produktet e f i rmës –
               p.sh. ,    nëse    janë   produkte   me teknolog j i          dhe
               përmbajt je    miqësore ndaj mjedis i t / shëndet i t ,    et j . ,
               nëse janë produkte që nxis in vi r t y te dhe jo vese –
               p.sh. , nuk janë alkool /duhan, nuk kanë rrez ik për tu
               përdorur nga fëmijët , janë brenda standardeve sasiore,
               ci lësore, në përmbajt je /paket im, et j .  Maksimiz imi i
               dobive të mësipërme përkthehet në elementë shpenzimesh
               për f i rmën që l i dhen me standarde për et iket im in ,
               ambalazhimin, mënyrën e shpërndar jes/sh i t j e s , et j .


                             Drejtimi, Monitorimi dhe Organizimi
     Pas fazës së planifikimit, vendimarrja optimale dhe racionale drejtohet për mënyrën se si do
të përmbushet ajo që kemi projektuar apo planifikuar. Sfida për ta realizuar sa më mirë lidhet me
përkushtimin dhe krijimin e një klime sa më efektive pune , që ndërvarëson oportunitete për
motivim të drejtuesve dhe punonjësve për punë sa më cilësore sipas realizimit të detyrave dhe
përgjegjësive të përkatësuaradhe që në tërësi formojnë procesin e drejtimit (directing ).

     Përbërësit e mësipërm të drejtimit lidhen me amvisimin e burimeve njerëzore, që gjithashtu
përkthehen financiarisht në kosto pune duke përfshirë pagat, rrogat, shpenzimet për kualifikim,
trajnim, ndërtim aftësish, etj.

     Në arritjen e detyrave të planifikuara, kërkohen edhe veprimtari mbikëqyerjeje për procese
dhe ecuri operacionesh e procesesh për çdo drejtues dhe punonjës , duke i identifikuar dhe
vlerësuar se si janë me objektivat dhe mbarëvajtjen e pikësynuar . Këto përfshihen në procesin e
monitorimit.
     Drejtimi dhe monitorimi ndërlidhen edhe me procesin e organizimit që është bashkërenditja
e elementëve materialë dhe njerëzor sipas një kushti teknologjik vijues në kohë dhe/ose në
hapësirë për një qëllim të caktuar të ndërmjetëmdhe/osefundor.
    Çdo firmë ka makineri, materiale kryesore dhe ndihmëse, forca njerëzore, etj., që
përgjithësohen në koncpetin e resurseve, të cilat duhen sistemuar e bashkërenduar për të arritur
objektivat duke nisur nga çdo njësi organizative përbërësi e deri për krejt firmën.




                                                                                               7
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i       1 - Hyr j e në
                            Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

       Suksesi i drejtimit, monitorimit dhe organizimit varet nga shkalla e kontrollit .

        Procesi i kontrollit është funksion amvisues që identifikon dhe mat arritjet duke i
    krahasuar me nivelet detyrë (benchmark) ose me standarde (standards) për të diagnostikuar
    shmangiet dhe përcaktuar veprimet rregulluese(corrective actions).


   1.1.2▬Përkufizimi i Amvisimit Financiar: Eksperti i Amvisimit
Financiar
     Të gjithë komponentët e mësipërm të zgjedhjeve dhe të vendimmarrjeve janë organikisht të
lidhura si me projektimin/planifikimin me drejtimin, monitorimin, organizimin dhe kontrollin e të
mirave materiale dhe monetare në një organizëm biznesi dhe që të gjitha këto përmblidhen në
konceptin dhe praktikën e amvisimit financiar .
                  2
        Amvisimi financiar është procesi i planifikimit, drejtimit, monitorimit, organizimit dhe
    kontrollit të burimeve dhe zotërimeve/aktiveve financiare në strukturat përbërësedhe tërësinë e
    një organizate –p.sh., si në njësitë organizative, degët, sektorët e një organizate [firme, ent
    qeveritar, etj.], po ashtu edhe për krejt organizatën.

     Personat e kualifikuar për amvisim financiar janë ekspertë që njihen si amvisues financiar
(financial manager ) dhe kanë pozita të larta në çdo organizatë, qoftë firmë, ent qeveritar, etj. Roli
i amvisuesve financiar sot, nga njëra anë ka përmasa globale për vetë ekspansionin e biznesve
dhe, nga ana tjetër janë pika referimi në çdo vendimmarrje për një bashkëshkrirje biznesi
(merger ), për lidhje me kapital të përbashkët (joint venture ), për konsulencë në përballim krizash,
alternativa investimi etj. Përparimet teknologjike dhe informatizimi kanë ulur kohën e përgatitjes
së raporteve financiare dhe krijuar hapësira për lexim e vendimarrje më të thellë, për punë në
grup dhe diskutime zgjidhjesh.


                                         Amvisuesi Financiar ne SHBA
                                          Zyra e Statistikës së Punës’
                                          ‘
                                                        http://www.bls.gov/oco/ocos010.htm#earnings



          Amvisuesit financiar mbikëqyrin përgatitjen e raporteve financiare, drejtojnë veprimtaritë e
          investimeve dhe zbatojnë strategji të amvisimit të të hollave. Këta angazhohen edhe në
          strategjitë e synimet/objektivat afatgjatë të organizatës.

                                                      Funksionet e Amvisuesve Financiar përfshijnë:
           Kontrollorët (controllers ) ▬ përgatisin pasqyrat financiare, analizojnë ecurinë e
          shpenzimeve dhe të ardhurave, të pozicionit financiar si dhe parashikojnë mbarëvajtjen


2
 Në terminologj i në organizat i ve , duhet dal luar termi amvisues (manager)
dhe amvisim       ( management) i referohet një personi i ci l i               kontro l l on
resurset dhe dhe shpenzimet duke u angazhuar si personi zbatues në
procesin         e plan i f i k im i t , organiz imi t ,       të udhëheqësisë dhe të
kontro l l i t ;  nga termi drejtor ( director) dhe drejtim (directing) i referohet një
personi që qendron mbi amvisuesi t                   sepse ka ro l         në formimin e
pol i t i k ave dhe të kontro l l i t     të një f i rme për hi r të aftës ive dhe
njohur i ve si ekspert i fushës së industr i së ku bën pjesë f i rma, nga
ana t je tër merret me kontro l l i n e amvisuesve dhe të procesit të amvisimi; dhe nga
termi administrator ( administrator) dhe administrim ( administration) që ka funks ione të
ngjashme sikurse amvisuesi por në pikëpamjen e punës me le t ra ,
burokrat i ke , protokol l i n , et j .


8
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i      1 - Hyr j e në
                         Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

       mbarëvajtjen financiare të organizatës. Kontrollorët merren me marrëdhëniet e firmës me
       organet mbikëqyrëse/rregullatore dhe tatimore. Për këtë arësye këta mbikëqyrin
       departamentet e kontabilitetit, të kontrollit të brendshem dhe të buxhetit.
        Oficeri Financiar (finance officer ) dhe Oficeri i Thesarit (treasury officer ) ▬ drejtojnë
       buxhetin e organizatës për arritjen e objektivave financiare, duke mbikëqyrur investimin e
       fondeve, kontrollin rrezikun që lidhet me investimin e fondeve, mbikëqyrin veprimtaritë e
       amvisimit të parasë, si dhe ekzekutojnë strategjitë për rritje kapitali kur firma orientohet në
       ekspansion/zgjerim kapacitetesh ose në bashkëshkrirje me firma të tjera, në joint venture,
       etj.

        Oficerët e Kredisë (credit officer ) ▬ mbikëqyrin kreditimet e organizatës duke vendosur
       kritere, limite –p.sh., kreditimet tregtare [shitje me arkëtim të mëvonshëm], kreditimet në
       para, etj., si dhe ndjekin arkëtimet nga kreditimet që maturohen duke ulur rrezikun e
       mosarkëtimit apo të gjenerimit të kreditorëve të këqinj.

        Amvisuesit e Parasë (cash manager ) ▬ monitorojnë dhe kontrollojnë rrjedhjen e parasë
       [të arkëtimeve dhe pagesave] për të parë se sa përkojnë me qëllimin për përmbushjen e
       nevojave investuese dhe shpenzuese të firmës [kontrolli i daljeve në të holla] dhe për
       realizimin e arkëtimit të të ardhurave [kontrolli i arkëtimeve]. Objektivi kryesor është
       shmangia e parave të plogështa apo jashtë funksionit ekonomik fitimpriurës.
        Amvisuesit Financiarë të Rrezikut dhe të Sigurimeve (risk and insurance financial
       manager ) ▬ mbikëqyrin dhe monitorojnë programet e minimizimit të rrezikut të pastër
       [rrezik që sjell vetëm humbje] –p.sh., të mosdëmtimit nga vjedhja, zjarri, etj., të mallit në
       magazinë; të rrezikut nga abuzimet, mashtrimet, vjedhjet dhe humbjet e të mirave materiale
       dhe monetare në firmë, rrezikun e humbjeve nga përgjegjësia profesionale, etj. Drejtim tjetër
       është edhe mbulimi i rrezikut të dëmtimeve të teknologjisë dhe rrjetit elektronik të
       përpunimit dhe ruajtjes së të dhënave [IT], rrezikun e korruptimit të programeve
       kompjuterike, rrezikun e kryerjes se transaksioneve te paautorizuara [nga hacker ], rrezikun
       ndaj goditjeve nga akte terroriste, grabitje, vjedhje, që burojnë nga jashtë organizatës, etj.
       Këta amvisues përcaktojnë buxhetin financiar të mbulimit të këtyre rreziqeve si dhe
       angazhohen në kontratat me shoqëritë siguruese.

        Amvisuesit Financiarë të Degës (branch financial manager ) ▬ administrojnë dhe
       mbikëqyrin të gjitha funksionet e një zyre që ka statusin e degës së një firme amë, duke
       përfshirë që nga rekrutimi i personelit, miratimi i kreditimeve tregtare/financiare,
       marrëdheniet me autoritetin tatimor dhe rregullator lokal, vendosjen e marrëdhënieve me
       publikun, etj. Janë amvisues financiar që kualifikohen edhe në fusha të tjera sikurse
       marketingu, komunikimi, etj.
        Amvisuesit     Financiarë      Qeveritarë      (governmental/public         finance   manager )
       ▬administrojnë procesin e buxhetimit qeveritar në drejtim të taksave dhe shpenzimeve si
       dhe të përkatësimit të fondeve –p.sh., të shpenzimeve operative, të investimeve, etj., si dhe
       në strukturat prioritare –p.sh., në arësim, shëndetësi, etj. Më tej këta verifikojnë
       funksionimin e sistemit fiskal, huamarrjet qeveritare në nivel qendror/lokal, përdorimin
       qëllimor të fondeve, etj.



                                Përgjegjësitë e Amvisuesve Financiar
     Amvisuesit financiar përkushtohet për të maksimizuar vlerën e sektorit, departamentit apo të
njësisë që drejton në funksion të përmbushjes së detyrës së maksimizimit të vlerës së krejt firmës.




                                                                                                    9
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i        1 - Hyr j e në
                            Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

Veprimtaritë specifike ku angazhohet amvisuesi financiar përfshijnë:

               1-Procesin e parashikimit dhe të planifikimit të detyrave/objektivave (forecasting
       and planning ) duke ndërvepruar me personat kyç ekzekutivë për realizimin e një pozicioni të
       synuar të firmës në aspektin financiar, të tregut, etj.

                2-Procesin e vendimmarrjeve për investime dhe financime duke u bazuar në
       identifikimin dhe matjen e rritjes reale të firmës, të investimeve dhe shpenzimeve shtesëpër
       forcimin e pozitave në treg duke shtuar shitjet dhe ulur rrezikun e mosarkëtimeve nga shitjet,
       duke shtuar përdorimin efikas të burimeve të huajtura –p.sh., nëpërmjet huamarrjes në
       afatshkurtër ose afatgjatë apo nëpërmjet rritjes së kapitalit, përckatimin e përparësive efikase
       se në cilat drejtime, struktura, makineri, pajisje, burime njerëzore, etj., duhet investuar.

               3-Procesin e bashkërendimit dhe të kontrollit të operimit me eficiencë maksimale
       të sektorit/degës apo firmës, duke kuptuar se çdo vendim teknik, organizativ, etj., duhet
       përkthehet në vlerë pasoja financiare pozitive. Për shembull një fushatë marketingu duhet të
       ketë pasojë rritjen e shitjeve, të arkëtimeve dhe nevojën për shfrytëzim maksimal të
       burimeve ekzistuese financiare [materiale, monetare, njerëzore, etj.] dhe sa është
       domosdoshmëria e zgjerimit nëpërmjet investimeve shtesë,të burimit të financimit të tyre, të
       shkallës së vetëshlyerjes, etj.

               4-Procesin e ndjekjes dhe operimit në tregjet financiare duke përfshirë tregun
       monetar [tregun e huarave afatshkurtër, tregun e këmbimeve valutore] dhe tregun e
       kapitaleve [tregun e faktorëve të prodhimit, tregun e aksioneve, etj.].

           Përfundimisht, duhet kuptuar se amvisuesit financiar ndërmarrin vendime se si të
    shfrytëzojnë maksimalisht resurset ekzistuese dhe të identifikojë domosdoshmërinë
    ekonomike për burime shtesë duke ofruar se çfarë të mirash duhet të blejë firma, ku dhe si
    t’ i blejë, si t’ i financojë dhe, në këtë mënyrë si të maksimizojë vlerën e organizatës ku punon
    dhe të të gjitha palëve që implikohen në këtë organizatë –p.sh., të maksimizojë pasurinë e
    aksionarëve, të maksimizojë interesat e punonjësve, të maksimizojë dobinë e furnitorëve dhe
    klientelës, të autoriteteve fiskale, mbikëqyerëse dhe rregullatore, deri edhe të mbarë publikut.
     Për vetë rëndësinë që kanë amvisuesit financiar janë personeli më i pagueshëm në një
subjekt biznesi. Në SHBA 3 për vitin 2009, rroga mesatare e amvisuesve financiar është rreth 100
000 USD në vit, duke u luhatur në varësi nga pozita dhe industria ku punojnë nga 60 000 USD në
vit deri në 180 000 USD në vit.
     Titujt më të lartë profesional në karrierën en një amvisuesi financiar janë:


                        Titulli                                     Autoriteti Kualifikues
Amvisues        i Vërtetuar Financiar        ( certified         Ins t i t u t e of Management
                                                                       Accountants –SHBA
financial manager -CFM)                                          [ht tp : / /www.imanet.org]
Amvisues         i   Vërtetuar     Financiar       për       American Academy of Financia l
                                                                            Management
Pasuri/Trust, etj.                                         [ht tp : / /www.f inanc ia lana lys t .o rg
                                                                   /cert i f i c a t i ons .h tml ]
Ekzaminues Financiar i Vërtetuar                            Society of Financia l Examiners
(Cert i f i ed           Financia l Examiner                             [www.sofe.org]
CFEx)
Anal i s t Financiar i Vërtetuar                                       CFA Ins t i t u t e
( Chartered Financial Analyst -CFA)                            [www.cfainst i t u te .o rg]
Plan i f i kues Financiar i Vërtetuar                      The Cert i f i ed Financia l Planner
( Certified Financial Planner -CFP)                            Board of Standards, Inc

3
    Zyra e Statistikës së Punës: http://www.bls.gov/oco/ocos010.htm#earnings


10
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i       1 - Hyr j e në
                          Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r
                                                                        [www.cfp.net ]
Anal i s t Financiar i Autor i zuar                        Chartered Financia l Analyst
( Chartered Financial Analyst -CFA)                          Ins t i t u t e (CFA Ins t i t u t e )
                                                               [www.cfainst i t u te .o rg]
Amvisues i Autor i zuar Portofo l i                       American Academy of Financia l
(Chartered Port fo l i o Manager                                           Management
- CPM)                                                  [ht tp : / /www.f inanc ia lana lys t .o rg
                                                                 /cert i f i c a t i ons .h tml ]
Amvisues i Autor i zuar i Pasur is ë                      American Academy of Financia l
(Chartered Wealth Manager - CW   M)                                        Management
                                                        [ht tp : / /www.f inanc ia lana lys t .o rg
                                                                 /cert i f i c a t i ons .h tml ]
Amvisues i Rrezikut Financiar                                Global Associates of Risk
(F inanc ia l Risk Manager - FRM)                          Profess ional [www.garp.com]
Amvisues Financiar Master ( Master                        American Academy of Financia l
Financial Manager -MFM)                                                    Management
                                                        [ht tp : / /www.f inanc ia lana lys t .o rg
                                                                 /cert i f i c a t i ons .h tml ]
Amvisues Financiar Profes ion is t                        American Academy of Financia l
( Financial Manager Professional -MFP)                                     Management
                                                        [ht tp : / /www.f inanc ia lana lys t .o rg
                                                                 /cert i f i c a t i ons .h tml ]
Vertet im në Amvis im Invest imi                        http : / / execut i veeducat ion .wharto
( Investment Management Certificate –IMC)                                 n.upenn.edu
Analist i Vërtetuar Ndërkombëtar për                          Associat i on of Cert i f i ed
                                                              In ternat iona l Investment
Investime (Certified International Investment Analyst                Analysts (ACI IA)
-CIIA)                                                                [www.aci ia .org]
Amvisues     Financiar Qeveritar i Vërtetuar                 Associat i on of Government
                                                                          Accountants
(Certified Government Financial Manager - CGFM)          [Themeluar në vi t i n 1994 SHBA]

        Në çdo Qeveri ka Divizione, Departamente, Zyra dhe forca institucionale që i dedikohen
amvisimit financiar. Nëse shkoni në faqen e internetit http://www.whitehouse.gov/omb/financial/
do të vërenë se në SHBA, pranë Shtëpisë së Bardhë, gjëndet Zyra e Amvisimit Federal Financiar
(Office of Federal Financial Management) dhe që ka si mision ‘nxitjen dhe mbështetjen e
amvisimit financiar të klasëssë parë në degët ekzekutive të Qeverisë Federale të SHBA’.

                                              Historia e Amvisimit Financiar: Kalim i Shpejtë
         Amvisimi/drejtimi financiar ka një histori relativisht të gjatë por në formën e ngjashme
sikurse haset sot ka histori të shkurtër që nis me fundin e viteve 1800- dhe fillimin e viteve 1900-
kur njihet edhe si stadi i teorisë moderne financiare. Në kohën e zhvillimit industrial, problemi
themelor për një firmë ka qenë çështja e gjetjes së burimeve financiare (financing question) jo aq
për nisjen e një biznesi se sa çështja e gjetjes së kapitaleve shtesëpër ekspansion. Nga ana tjetër
                                         shtrohej vendimi optimal, nëse një firmë duhej financuar
                                         më shumë me kapital [duke emetuar aksione] apo me
                                         huamarrje afat gjatë [duke emetuar bonde]. Edhe në këtë
                                         rast, financierët janë ndeshur me vendime optimale dhe
                                         racionale –p.sh., për bashkëshkrirje firmash (mergers ),
                                            në emetime aksionesh shtesë, në emetime instrumenta
                                            borxhi për huamarrje shtesë. Vendosja për një
                                            alternativë, p.sh., të financimit të firmës me kapital apo
                                            duke emetuar aksione, krijonte problemin e dytë që ishte
                                            çështja e dividendit (dividend question) që lidhesh me
                                            përmbushjen e interesave të aksionarëve si financues të



                                                                                                  11

             Arthur Stone Dewing
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i        1 - Hyr j e në
                            Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

përjetshëm të firmës apo me shpërndarjen e të ardhurave të mbetura (residual income) për
aksionarët. Në këtë periudhë përkushtimi e drejtuesve dhe e amvisuesve financiarë ka qenë
përmirësimi i legjislacionit financiar që të rriste sigurinë tek palët e publikut për të investuar në
aksione apo bonde në një firmë.
        Më pas historia e konceptevedhe praktikave të amvisimit financiar ështëi zbehtë për vetë
ngjarje regresive të mëdha si Lufta e Parë Botërore [1915] dhe Kriza e Drepresionit të Madh
[1925-1930]. Botimet më spikatës hasen në vitet 1920-1930 të profesorit të Universitetit Harvard
Arthur Stone Dewing (1880-1971)4,
         Në këtë kohë puna e amvisuesve dhe e ekspertëve financiarë ka qenë e dedikuar më
shumë në praktikat e falimentimit dhe në analizën e shkaqeve që çuan në falimentime masive. Në
këtë kohë, mbisundon diagnoza financiare për prani transaksionesh spekulative, të nivdelit të
borxhmarrjes së firmave pa ndonjë kontroll, etj. Në SHBA në këto kohë formohet Komisioni për
të Sigurtat dhe Shkëmbimet që kishte si detyrë mbikëqyerjen e e përmbushjes së kushteve
financire të pjesëmarrësve në një bursë, të instrumentave financiare që emetonin, të
transaksioneve, etj. Në këtë kohë amvisimi financiar priret drejt përmirësimeve ligjore dhe
institucionale dhe zbehet deri në mbijetesë në lidhje me konceptet dhe praktikat e drejtimit
financiar.
          Në fundin e viteve 1940 dhe fillimin e viteve 1950-, amvisimi financiar u zhvillua më
shumë si lëndë përshkruese, institucionale që më shumë ofronte teknika mbikëqyerje se sa për
drejtimin e brendshëm të firmës. Botimet më në zë përfshijnë Joel Dean (1906 - 1979)5, Harry
Markowitz 6, etj. Në fundin e viteve 1960, amvisimi/drejtimi financiar marrin një zhvillim
bashkëkohor edhe në sajë të zhvillimit të përpunimit elektronik të informacionit nëpërmjet
industrisë së kompjuterave dhe të programeve të përpunimit të të dhënave. Vendimmarrja
financiare sot analizohet brenda Sistemit të Informacionit të Amvisimit (management information
system). Në kapitujt vijues do të kemi të bëjmë me të gjitha konceptet dhe praktikat moderne të
drejtimit dhe të amvisimit në një firmë.




1.2▬Amvisimi/Drejtimi Financiar dhe Dijet Bazë
                                    –Kontabiliteti, Financat, Ekonomika, Statistika, Ekonometria, etj.

        1.2.1−Amvisimi/Drejtimi Financiar dhe Kontabiliteti
        Lënda e parë e amvisimit financiar është informacioni kontabël. Kontabiliteti
                                                                          është “kimia”
e shndërrimit të ngjarjeve ekonomike dhe financiare që përjeton një firmë, në të dhëna
ekonomike për dobi të vendimeve të lexuesve apo përdoruesve të tyre.
          Kontabiliteti është proçesi i identifikimit, matjes, evidentimit, përpunimit dhe i komunikimit
    të të dhënave që përjetohen përgjatë një periudhe të dhënë kohe, të organizuara si informacion në
    librat e evidencat kontabël të një subjekti biznesi, për të mundësuar verifikime, vlerësime,
    interpretime, gjykime dhe vendim-marrje të lexuesve apo përdoruesve të tyre.
     Kontabiliteti është gjuhë biznesi që ka gramatikën, rregullat dhe standardet e veta.
“Gramatika” kontabël përfshin koncepte dhe parime për ta bërë kontabilitetin një gjuhë të
lexueshme si nga palët brenda firmës ashtu dhe jashtë saj, si ato të vendit ashtu dhe ato të huaja.


4
  Arthur Stone Dewig: The Financial Policy of Corporations: 2 volumes (1919), The Study of Corporation
Securities (1934), Corporate Promotions and Reorganization (1920, 1924).
5
  Joel Dean -Capital Budgeting- New York: Columbia University Press, 1951
6
  Harry Markowitz – "Portfolio Selection" -Journal of Finance, 1952.


12
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i     1 - Hyr j e në
                           Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

    Marrëdhëniet e biznesit përfshijnë: aksionarë-drejtues, marrëdhëniet blerës-shitës,
eksportues-importues, huamarrës-huadhënës, investues të investuar, etj., ku secila nga palët
informon dhe informohet për pozicionin financiar të njëra tjetrës sipas një standardi të pajtuar
bashkarisht.

    Standardizimi ndërkombëtar i kontabilitetit kushtëzohet për faktin sepse marredhëniet e
biznesit janë pa kufi hapesinor, janë të mbarebotshme, janë globale.
    Lexuesit ose përdoruesit    e kontabilitetit për të kuptuar sakte kontabilitetin si gjuhë biznesi,
duhet të njohin:
    •     natyrën e veprimtarive ekonomike që përshkruhen në evidencat dhe raportet kontabël,
    •     teknikat matëse dhe parimet e evidentimit që janë zbatuar në pasqyrimin e tyre,
    •     logjikën e përkthimit të informacionit kontabël sa më sakte në sherbim të domethenies për
          gjykim, vlerësim dhe vendimmarrje të duhur.


     Për një amvisues financiar, të përdorësh një evidencë, pasqyrë, dokument kontabël d.t.th., të
dish ta lexosh atë. Lexues me status të ndryshëm kanë interesa të ndryshme për informacionin
kontabël. P.sh., një aksionar vëmendësohetnë rezultatin financiar, një huadhënësnë mbarëvajtjen
financiare të firmës dhe mundësinë e shlyerjes së huasë, një inspektor fiskal vëmendësohet në
pjesën e informacionit kontabël që ka të bëjë me taksat, etj. Krahas amvisuesve financiar, l exuesit
kryesoretë evidencëskontabël janë:


1. Biznesmenët       apo afaristët, qofshin si njëpronar, ortakë apo aksionarë e lexojnë
    informacionin kontabël për të matur e vlerësuar gjëndjen dhe ecurinë e biznesit apo të firmës
    të tyre p.sh., për fitimshmërinë, kapitalin, etj., si dhe për të vendosur për të ardhmen [p.sh. –
    per të ruajtur gjëndjen ekzistuese, rritur ose pakësuar gjendjen kapitale, për tu lidhur me
    kapital të përbashkët një firmë tjetër, etj.].
2. Huadhënësit     dhe palët kontraktuese e lexojnë informacionin kontabël për të vlerësuar
    aftësi në ushtrimore dhe perspektive të firmës për të shlyer detyrimet dhe për të përmbushur
    zotimet kontraktuale në kohën dhe në vlerën e pajtuar. Këta interesohen për rregullshmërinë
    e firmës në të kaluarën për shlyerjen e detyrimeve, aftësinë ushtrimore të saj për likujdimin e
    borxheve dhe detyrimeve, aftësinë kapitale për të huamarrë si dhe perspektivat për fitime të
    ardhshmee në këtë mënyrë vendosin për të huadhënëose jo.
3. Investitorët e vendit dhe investitorët të huaj e lexojnë      informacionin kontabël për të pare
    shëndetin financiar të saj, fitimshmerine, etj., dhe për të vendosur për të investuar kapitalet e
    tyre në firme. Investitorët që kanë investuar faktikisht [investitorët ushtrimorë ] interesohen
    për rrjedhjen në të holla, fitimshmërinë, mbarëfunksionimin e amvisuesve dhe drejtuesve,
    etj. Investitorë që mendojnë të investojnë [investitorët potencialë ] me informacionin
    kontabël vlerësojnë ecurinë e ardhshme të firmës, suksesin e saj dhe sa rrezik implikohet po
    të investohet në të.
4. Perfaqësuesit e sindikatave       dhe të bashkimit të punonjësve e lexojnë informacionin
    kontabël për të pare sa të bazuara janë kushtet kontraktuale për pagat, rrogat, shperblimet e
    tjera të punës, burimin e pensioneve, etj., për të parashikuar poziten financiare, shëndetin
    dhe jetëgjatesi në e firmës në biznes, për tu orientuar në kontraktimin e punës, etj.
5. Eksperte dhe përfaqësuesose të ngarkuar nga organet e drejtësisë e lexojnë       informacionin
    kontabël për të vlerësuar rregullshmërinë e zbatimit të ligjeve dhe rregullave në një konflikt
    gjyqësor.
6. Përfaqësues të Organeve Shtetërore e Qeveritare e lexojnë    informacionin kontabël për të
    njohur ndikimin e politikës fiskale dhe të politikës ekonomike në ecurinë e bizneseve në



                                                                                                  13
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i          1 - Hyr j e në
                         Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

     përgjithësi, të një industrie apo drejtimi të caktuar në veçanti si dhe për të vlerësuar vendimet
     dhe politikat e ardhshme.
7. Inspektorët      dhe kontrollorët tatimorë, të standardeve, etj., e lexojnë informacionin
     kontabël për të përcaktuar shumen e taksave apo tatimeve për tu paguar, rregullshmërinë e
     veprimtarise dhe transaksioneve, prani në e dukurive jo-ligjore si p.sh., të shmangies nga
     taksat, rregullat, dhe të tjera të natyres të njëjtë.
8. Specialistët analistë të financës, statistikës, marketingut, etj., dhe të fushave e lamive të
     ndryshme e lexojnë        informacionin kontabël për qëllime studimore, orientuese dhe
     këshilluese për drejtime të caktuara.
9. Media dhe Publiku e lexojnë informacionin kontabël për të njohur e verifikuar probleme e
     çështje që ngrihen në media e publiku si edhe për aspektetë tjera me karakter shoqëror.

       Ndër të gjithë lexuesit e mësipërm, ne do të vëmendësohemi tek leximi nën
këndvështrimin e ekspertit që merret me profesionin e amvisuesit financiar.




                                      Tryeza e Drejtuesve




                                            Presidenti



                                  Zv-Presidenti i Financës
                                   T
                                   The s ariKo ntro lliBuxhe timi Kapital
      Zv-Presidenti i                                                             Zv. Presidenti
      Operacioneve                                     Amvis imi Paras ë           Marketingut
                                                      Amvis imi Kre dis ë
                                   Amvis imi Rre zikut të S ig urue s hëm
                                              ---Ko ntabilite ti Amvis ue s
                                                   Ko ntabilite ti Ko s to s
                                                Përpunimi i të Dhënave


                                                                               Informacioni Kontabël
     Bashkësia e llogarive dhe evidencave të organizuara sipas standarteve, formes dhe
përmbajtjes të përcaktuar me ligj dhe rregullore të posaçme formon Informacionin Kontabël.
Informacioni Kontabël në të gjitha vendet priret të përputhet sa më shumë me Standardet
Ndërkombetare të Kontabilitetit [International Accounting Standards -IAS].
     Brenda suazës të Standardeve Ndërkombetare të Kontabilitetit, informacioni kontabël
klasifikohet sipas drejtimeve dhe natyrës së të dhënave kontabël që përmban. Kur amvisuesi
financiar kërkon të informohet:




14
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i                                          1 - Hyr j e në
                          Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

                (a)              për gjëndjen dhe ecurinë e vlerave materiale/lëndore të një subjekti
                                 biznesi duhet bazuar tek kontabiliteti material apo kontabiliteti lëndor
                                 [kontabilitetit sasior],
                (b)              për gjëndjen dhe ecurinë e vlerave monetare e financiare duhet bazuar
                                 tek kontabiliteti financiar ose kontabiliteti vleror,
                (c)              për gjëndjen dhe ecurinë e kostos [sipas veprimtarive, proçeseve,
                                 produkteve, shërbimeve, etj.] të një subjekti biznesi duhet bazuar tek
                                 kontabiliteti i kostos ose kontabilitetit i shpenzimeve,
                (d)              për gjëndjen dhe ecurinë e amvisimit e të drejtimit të organizatës ku
                                 punon duhet bazuar tek kontabiliteti i amvisimit.
     Më poshtë në një pasqyrë përmbledhëse jepen dallimet spikatëse ndërmjet kontabilitetit
financiar, kontabilitetit amvisuesdhe kontabilitetit të kostos:

          Dallimet ndërmjet Kontabilitetit Amvisues të Kostos dhe Financiar
      Kontabiliteti Amvisues/Kostos                                                          Kontabiliteti Financiar
                                                                       Informon subjektet jashtë firmës sikurse janë aksionarët, klientët,
     Informon strukturat e brendshme të firmës.                        huadh;ënësit apo kreditorët, investitorët faktik dhe të mundshëm, autoritetin
 1                                                                     tatimor, sindikatat, etj.
                                                                       Lexues/Përdorues të tij janë subjekte jashtë firmës. P.sh., një
                                                                       aksionari apo inspektorit tatimor nuk i intereson nëse reparti apo punmtori
     Lexues/Përdorues të tij janë drejtuesit dhe amvisuesit e
                                                                       xy ka mbiharxhime., por i intereson gjëndja financiare –bilanci, evidenca e
 2   firmës
                                                                       të ardhurave, evidenca gjëndjes kapitale, e rrjedhjes në të holla, fitimi për
                                                                       njësi kapitali, etj.
                                                                       Spikat prirja për ecurinë financiare, praninë në tregun brenda
 3   Spikat prirja për planifikim e programim të drejtimit për
                                                                       industrisë, analiza n;ë mjedis të pritshëm makroekonomik
     të ardhmen duke njoftuar për veprimet e pësimet
                                                                       [inflacioni, taksat, etj.], pozicioni në treg, stabiliteti në
     ushtrimore brenda firmës.
                                                                       fitimshmëri, etj.
     Të dhënat shprehen në njësi para [eur, dollarë, lek, etj.],
 4   në njësi fizike [kohe, peshe, sasie, cilësie, etj. ], në njesi
     njerëzore [te punësuar, punëtorë, skuadër, etj.], njësi të
     tjera [kimike, biologjike] dhe njësi të kombinuara të              Të dhënat shprehen vetëm në të njëjtën njësi moentare dhe në asnjë njësi
     mësipërme [eur/kg, kg/orë, eur/copë, copë/orë, ton/km,                              tjetër jo monetare ose të kombinuar.
     copë/punëtorë, eur/punëtorë, etj.]
 5   Informon duke u lidhur me lamitë dhe disiplinat e tjera.              Informon vetëm gjëndjen kontabël të pa lishur me asnjë lami tjetër.
     Është shumë rrethanor dhe nuk organizohet sipas
 6   parimeve kombëtare dhe ndërkombëtare të kontabilitet,              Është shumë parimor dhe respekton përpikmërisht standarde e kritere të
     por sipas nevoja të drejtuesve dhe amvisuesve                                          vendosura nga autoriteti kontabël
     Nuk është absolut por relativ në përputhje me ndryshimin           Është absolut dhe i pakorigjueshëm, apo i rishikueshëm, pavarësisht nga
 7   e nevojave të lexuesve të tij –drejtuesit dhe amvisuesit                                 vullneti e dëshira e njerëzve
     Nuk është konstant por i ndryshueshëm në kohë, më
 8   shumë për të dhëna rrethanore e subjektive, se sa për të
                                                                                     Është i pandryshueshëm, parimor dhe objektiv.
     dhëna parimore dhe objektive.
 9   Ofron të dhëna sipas segmenteve organizative dhe                   Ofron të dhëna të organizuara dhe në shkallë të firmës në tërësi dhe jo të
     funksional përbërës të një firme se sa për firmën në tërësi.                          segmenteve apo strukturave të saj.
 1                                                                     Informacioni konsiderohet i përpiktë me standardet dhe kriteret kontabël të
     Vëmendësohet më shumë se sa është i drejtë informacioni                                           miratuara.
 0   dhe jo aq se sa i përpiktë është.
 1
     Përpunon të dhënat e kontabilitetit financiar,               të    Përpunon vetëm ngjarjet dhe veprimet në vlerë monetare dhe financiare.
 1   kontabilitetit teknik, dhe të dhëna jashtë kontabilitetit.
 1                                                                      Është i detyrueshëm ligjërisht për subjekte biznesi të organizuara –p.sh.,
     Nuk është i detyrueshëm ligjërisht
                                                                                         njëpronësitë, ortakëritë, korporatat, etj.
 2
 1
     Informon në çdo moment.                                                  Informon periodikisht –p.sh., çdo tremujor, 6 mujor dhe vjetor.
 3




                                                                                                                                                 15
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i        1 - Hyr j e në
                         Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

    Për një amvisues financiar që punon në subjekte qeveritare del e domosdoshmeedhe njohja
e kontabilitetit publik, kontabilitetit tatimor, etj. Informacioni Kontabël klasifikohet edhe sipas
përkatësisë të bizneseve që pasqyron –p.sh., kontabiliteti për ndërmarrjet tregtare, industriale,
bujqësore, për shoqëritë financiare, etj.


        1.2.2−Amvisimi Financiar dhe Legjislacioni, Financat, Statistika, etj.

                                                                             Njohja e Legjislacionit
       Amvisuesi financiar duhet të njohë mirë ndikimin që jep në mbarëvajtjen financiare të
organizatësçdo aprovim për një ligj të ri, amendament të ligjeve ekzistuese, çdo akt nënligjor, etj.
Për shembull një ligj për ristrukturimin e trajtimit të bizneseve në të vogla, të mesme dhe të
mëdha ka ndikim në barrën fiskale [p.sh., subjekte me dhe pa taksë të vlerës së shtuar]. Në
mënyrë të ngjashme mund të ketë impakt një vendim qeverie, vendimi i një institucioni
mbikëqyrës/rregullues, deri edhe një ndryshim në statutin apo rregulloren e vetë organizatës.
       Njohja e fushes së legjislacionit mundëson shmangien e rrezikut të mospërputhjes me
kërkesat ligjore, të akteve normative, etj.
                                             Njohja me Financat, Statistikën, Ekonometrinë, etj.
         Formimi me konceptet dhe praktikat financiare ndërthur si njohuritë e financave të
organizatave –p.sh., financat e korporatave, financat publike, etj., po ashtu edhe të tregjeve
financiare, të aktorëve, instrumentave financiare dhe transaksioneve që ndërmerren në to. Njohja
me tregun monetar dhe të kapitaleve ndikon në vendimmarrje për financime të ndryshme, për
blerje të produkteve të ndryshmetë industrisë bankare, të sigurimeve, të investimeve, etj.
         Njohuritë statistikore të ekonometrisë dhe të ekonomikës mundësojnë cilësi në
parashikimin e ecurisë së firmës dhe identifikime të problemeve, prirjeve dhe zgjidhjeve.
Konceptet e madhësive relative, të mesatareve, të regresionit, etj., gjendjen në mënyrë të plotë në
statistikë, ndërsateknikat matematikore të matjeve ekonomike –p.sh., për funksionin e prodhimit,
të kostos, të fitimshmërisë etj., gjenden në lëndën e ekonometrisë.
         Çdo biznes analizohet për mikromjedisin apo mjedisin e brendshëm të tij dhe për
mjedisin e jashtëm. Njohja e ekonomikës [makro/mikro] rrit kapacitetin profesional për leximin e
saktë të mjedisit makroekonomik, duke marrë në konsideratë ndikimet inflatore, të cikleve të
biznesit, të kërkesë-ofertëspër të gjitha llojet e strukturat e tregjeve, etj.
         Drejtime të tjera kualifikuese të amvisuesit financiar kërkojnë njohje edhe të marketingut,
të metodavetë kërkimit shkencor, të institucioneve financiare, etj.



1.3▬Amvisimi/Drejtimi Financiar dhe Objektivat e Organizatës

     1.3.1−Organizimi i Subjekteve të Biznesit: Njëpronësia, Ortakëria, Korporata

                                                                                      Njëpronësia
       Njëpronësia është një subjekt biznesi që zotërohet vetëm një individ i cili është edhe
vendimmarrës i vetëm. Quhen edhe firma njëvetore ose ‘ bësh biznesi si’ose “tregtues i vetëm”.
                                                     të
Në Shqipëri njihen firma si persona fizikë dhe si më tipiket janë firmat e një avokati, klinika e një
doktori, tekniku, noteri, eksperti/konsulenti financiar, firma si kontabël i miratuar dhe/osesi Ekspert
Kontabël i Autorizuar etj. Quhen edhe taksëpaguestë vetëpunësuar (Self Employed Taxpayers ).
         Në ‘Ligjin Për Shoqëritë Tregtare Njëpronësia quhet njësi ekonomike ligjore e pandarë
                                           ’
nga pronari i saj i vetëm. Në njëpronësi çdo zotërim e detyrim ështënë përkatësi të individit pronar.
Juridikisht quhen firma me përgjegjësi ose detyrim të pakufizuara. Kjo d.t.th., se në rast falimentimi




16
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i              1 - Hyr j e në
                          Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

të firmës njëpronësi, individit pronar i cënohet çdo pasuri vetiake [shtëpi, pajisje, etj.] për të shlyer
kreditorët.

         Firmat njëpronësi kanë plan të thjeshtëzuar pensioni të cilin kontribuojnë duke krijuar një
llogari individuale pensioni ku kontribuohet sipas një përqindje që aplikohet ndaj nivelit të pagës
minimale ligjore për këtë qëllim.

        Duhet mbajtur mire në mëndje, se kontabiliteti i firmave në njëpronësi informon vetëm për
firmën dhe jo për individin si privat . Pra kontabiliteti nuk informon për jetën private të individit
jashtë firmës [p.sh.–në familje, argëtim, pjesëmarrje politike, etj.], por vetëm për jetën e tij brenda
suazavetë firmës.

         Nga ana financiare përgjegjësia e firmës ështënjëkohësisht përgjegjësi edhe e pronarit të saj
si privat. Në marrëdhëniet kontabël me firmën e tij, individi pronar konsiderohet si kontribues i
firmës me kapital dhe firma që ka detyrim ndaj individit pronar për kapitalin e kontribuar e të shtuar.

         Njëpronësia është firmë me status si person fizik dhe nuk ka status të personit juridik.
Kundrejt një niveli të caktuar të të ardhurave dhe të qarkullimit, firmat njëpronësi detyrohen me
tatim të caktuar paraprakisht [tatim të paragjykuar] nga autoriteti tatimor lokal dhe përtej këtij niveli
mund të përgjigjen në taksanjëlloj si subjekte me statustë personit juridik [me TVSH].

         Si favore dhe mangësi kryesorepërmenden:


                                               NjëPronësia
                              [Sole Proprietorship=Single Proprietorship]
                      Favore                                                  Mangësi
(a)       përgj i t hës isht hapet    lehtë             (a) zhvillim i ngadalëshëm për mungesa burimesh kapitale;
dhe me kosto të ulët [brenda 48                         (b)        vështirësi burimesh financimi,        sepse
orëve]                                                  përgj i t hës isht              bazohen                në
(b) ka kuf i z ime dhe mbikëqyerje                      huamarr je nga të afërm dhe më pak
të paktë nga subjekte qever i ta re ,                   në huamarr je             nga bankat [kanë
rregul l a to re , et j .                               nive l             të      ulët          garancie,
(c ) kanë lehtësi ra tat imore, për                     kolatera l i , et j . ] ;
aq kohë sa kanë xhi ro nën kuf i r i n                  (c) mungesë vijueshmërie biznesi nëse sëmurët
f i ska l nuk paguajnë TVSH, dhe në                     [ose vdes] pronar i .                 Quhet edhe
shumë vende nuk paguajnë tat im
f i t im i .                                            ndërmarr je në pronësi të vetme ( sole
(d) janë përgjegjës të vetëm në                         proprietorship) .
vendimmarrje për biznesin e tyre                        (d) nëse fa l imento jnë rrez i ko jnë
(e) kanë mëvehtësi ( privacy) të lar të                 të       gj i t ha      të     mirat        vet iake
në marrëdhënie me profes ion in dhe                     prandaj kanë edhe stat i s t i ka të
autor i t e te t tat imore/mbikëqyrëse.                 lar ta divorc i dhe t ransaks ione të
( f ) pr i ren të vi j o j në biznes in me              ndarjes               së       pasur isë              me
pasardhësi t e tyre [ fëmi jët ] duke                   bashkëshorten/ fëmi jët .
e shndërruar në t rad i të fami l j a re                (e) je tëgjatësia e f i rmës është aq
(g)      kanë je të personale më të                     sa je tëgjatës ia              shëndetësore e
pavarur         [pa    stres  formal    për             pronar i t
oraret ,       praninë në punë, et j . ]                (f)       kanë in formacion opak për
sepse kushtëzohen nga t regu                            masën          e      vërtetë       të      xhi ros ,
( i ) kanë stat i s t i ka t më të ul ta në             biznes i t , et j .
konf l i k t e t t regtare dhe gjyqësore                (g) pr i ren të operojnë me para në
                                                        dorë
                                                        ( i ) mbajnë kontabi l i t e t të dyzuar
                                                        (j)        kanë stres            të      lar të        në
                                                        marrëdhënie me kl i en te lën

         Kur paraqiten për të huamarrë në bankë, produkti më i rëndësishëm i sigurimit është ‘Sigurimi i jetës
dhe i shëndetit për pronarët e firmave në njëpronësi’që mbulon pronarin e një biznesi në një pronësi –p.sh., të



                                                                                                            17
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i              1 - Hyr j e në
                          Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

një avokati, doktorri, eksperti kontabël, etj., në rrethanat kur vdes dhe ndërkohë ka borxhe ndaj të tjerëve.
Klauzola e këtij sigurimi pohon se në këto rrethana të gjitha borxhet zbriten nga prona/pasuria vetiake dhe e
biznesit të pronarit dhe destinohen të shlyhen borxhet/kreditorët.

         Sigurimi i jetës mbulon të drejtat e kreditorëve në disa mënyra:

                   (a) Nëse biznesi transferohet me akt testamentar, përfitimi në vdekje kompenson borxhin
         vetiak, tatimor dhe biznesor të të siguruarit që vdes;

                  (b) Nëse biznesi likujdohet duke ushtruar shitje të sforcuar, përfitimi në vdekje pakëson ose
         shlyen borxhin vetiak, tatimor dhe biznesor të pronarit të siguruar që vdes; ose edhe përdoret si burim
         për kapital punues(working capital ) për të vijuar biznesin e firmës në afatshkurtër;

                  (c) Nëse biznesi, me akt testamentar i transferohet fëmijëve apo bashkëshortit, përfitimi në
         vdekje ofron fonde për transferim biznesi duke zbritur detyrimet;

                  (d) Nëse biznesi i shitet një punonjësi kyç të firmës, ky punonjës duhet të blejë edhe
         sigurimin e jetës së pronarit duke paguar të gjitha primet.


                                                                            Ortakëria/Bashkëpronësia
          Ortakëria (partnership ) është një subjekt biznesi që zotërohet të paktën nga dy persona të
cilët janë edhe pronarët e saj. Rregullat bazë hasen në ligjin britanik –Ligji i Ortakërisë i vitit 1890
[The Partnership Act]. Ligjet e vendevetë tjera janë të ngjashme. Në Shqipëri organizimi i ortakërisë
haset në’Ligjin Për Shoqëritë e Biznesit’.Shpesh emrat e pronarëve vendosen shkurt që formojnë
edhe emrin e firmës në ortakeri. P.sh., ‘AmKal & Rub’nënkupton Amlën, Kaltrin dhe Rubinin.

         Ortakëria është bashkimi i interesave apo kontributeve i të paktën dy personave me
interesa të përbashkëta për veprimtari ekonomike me fitim, sipas marrëveshjes apo aktit të
themelimit të ortakërisë.
          Ortakëria krijohet kundrejt një marrëveshje ndërmjet ortakëve. Dokumenti bazë i
ortakërisë është marrëveshja e ortakërisë (partnership deed ) apo pajtimi për ortakëri (partnership
agreement), në të cilën përcaktohen qartë të drejtat dhe detyrimet e secilit ortak. Përgjithësisht
secili ortak ka votë të barazvlefshme me të tjerët [po që se nuk përmendet ndryshe në aktin e
themelimit të ortakërisë (partnership deed ) ose të neneve të ortakërisë (articles of partnership )].

          Ortakët janë me statusin e detyrimeve të pakufizueshme ose të pergjegjësive të
pakufizuara, që d.t.th., se në rast falimentimi, ortakërisë [ortakëve], i cënohet çdo pasuri vetiake
[shtëpi, pajisje, etj.], me përjashtim kur themelohet me statusin e detyrimit të kufizuar.

         Si aspekte të favorshme ka mbikëqyerje më të pakët dhe liri më të shumtë për çelje
degësh në rrethe edhe në shtete të tjera [p.sh., brenda një shteti federal –SHBA], nuk ka shumë
formalitete/burokraci, madje në shumë vende vijon edhe pa përsëritur e aplikuar për liçensë.
Ortakëria ka kosto të ulët themelimi.

          Firma ortakëri pushon së ekzistuari me largimin ose vdekjen e një ortaku dhe në këtë
rast ajo duhet rithemeluar si e re. Përballë shtetit, ortakëritë me xhiro deri në një nivel të caktuar,
duhet të paguajnë taksë për vlerën e paragjykuar si një përqindje ndaj të ardhurave deri në një
nivel të caktuar, pavarësisht nëse i kanë arkëtuar ose jo në të holla; mbi nivelin në fjalë paguajne
taksë të vlerës të shtuar sikurse në shoqeritë e biznesit ose korporatat. Përgjithësisht ortakët janë
në numër të kufizuar.

         Në rrethana kur ortakëritë nuk kanë një afat apo kusht të caktuar të pajtuar ndërmjet
palëve, quhen ortakëri me dëshirë (partnership at will ), sepsesecili ortak ka të drejtë të largohet
kur ta gjykojë të arsyeshme, mjafton që të njoftojë ortakët e tjerë sipas një proçedure të miratuar.




18
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i                  1 - Hyr j e në
                          Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

Ortakët që kundrejt një shpërblimi, lejojnë që emrat e tyre të përdoren në përfitim të ortakërisë,
quhen ortakë emërorë(nominal partners ).

         Kur formohet ortakëria, kapitali i kontribuar vlerësohet me vlerën e tregut dhe
kontabilizohet me këtë vlerë. Në kontabilitet debitohet llogaria e zotërimeve (assets) dhe krijohet
një kundërparti detyrimi, që firma ka ndaj ortakëve për kontributin kapital dhe që evidentohet për
vlerën e tanishme (present value ) të pagesave të ardhme (futures payments). Ortakët janë
plotësisht detyruesndaj borxhit të firmës. Karakteristikat kryesorejanë:
       (a) le jo j në pjesëmarr je                          edhe       më të        madhe se             nive l i
ekzis tues i kapi ta l i t ;
      (b) nuk ka tat im të dyf ishtë [s i kurse në korporatat ose
shoqëri të aksionare ku aksionarët taksohen edhe si prodhues
edhe si aksionar] ;
           (c) ortaku ka detyr im ose përgjegjësi të pakuf i zuar
( unlimited liability) që d. t . t h . , se në rast fa l iment imi ortaku
përgj ig je t edhe me pronësinë personale.
          Llogaritë kontabël që mbahen në një ortakëri dhe që më spikatësetjanë:

           ►Llogaritë e përkatësisë kapitale (partnership equity ) ose llogari kapitale (capital account) mbahen
për secilin ortak. Llogaria kreditohet për kontributin kapital dhe shtesatkapitale nga rimbjellja në biznes e fitimit
(retained earnings ) dhe debitohet për pakësimin/përdorimin e kapitalit];

          ►Llogari për ndarje ose përkatësi fitimi (appropriation account) [ndërmjet ortakëve]. Llogaritë e
tjera janë të ngjashmesikurse për një firmë tjetër.

                  Dy ortakë A dhe B formojnë një firmë në ortakëri. A-kontribon me të holla 10
          000 USD, ndërsa B ofron mjete e pajisje të përdorura me vlerë tregu në momentin e
          kontributit për 25 000 USD, si dhe me të holla 5000 USD që i ka huamarrë nga banka
          ABC si të pagueshmenë të ardhmen nga arkëtimet e firmës.

                  Në fakt Kapitali i kontribuar është A 10 000 USD +B 25000 USD baraz
          35000 USD. Ku 28% është kapital në të holla [kontributi i A] dhe 72 % është kapital në
          zotërime themelore [kontributi i B].

                  Kundrejt përpjestimit të këtij kontributi ndahet fitimi i firmës [nëse nuk ka
          elemente të tjerë rrethanore për ta ndryshuar përpjestimin e lartpërmendur]. Nga ana
          kontabël bëhen këto veprime :
                     Debitohet:
                     Llogaria “Para” cash) për 10 000 USD + 5 000 USD = 15 000 USD
                                    (

                     Llogaria “Makineri e pajisje”(machinery           and equipments) për 25 000 USD
                     [Totali i zotërimeve/aktivev 40 000 USD].

                         Kreditohet:
                         Llogaria “Kapitali i A” për 10 000 USD

                         Llogaria “Kapitali i B” për 25000 USD

                         Llogaria “Hua Bankare ABC” (borrowings ) për 5000 USD,

                          [Totali i pasivit 40 000 USD].


                                          I-Orakëria e Përgjithshme


                                                                                                                 19
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i          1 - Hyr j e në
                          Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

         Orakëria e përgjithshme (general partnership ) është një subjekt biznesi që themelohet
me pajtimin e dy ose më shumë personave për të nisur një biznes me fitim dhe që ndërndahet
kundrejt kontributit në të holla, mjete, aftësi profesionale, etj., të secilit. Eshtë biznes i jotrupëzuar,
por me më shumë se një pronar. Shpesh emrat e pronarëve vendosen shkurt që formojnë edhe emrin
e firmës në ortakëri. P.sh., ‘AlGet & Rubin’ nënkupton Altinën, Getarin dhe Rubinin. Në
marrëveshjen ose aktin e themelimit përcaktohen qartë të drejtat e detyrimet e secilit ortak,
përgjithësisht secili ortak ka votë të barazvlefshme me të tjerët pavarësisht nga hisja e kontribuar në
kapital [po që se nuk përmendetndryshenë aktin e themelimit].
         Ortakët në ortakëri janë me statusin e detyrimeve të pakufizueshme, që d.t.th., se në rast të
falimentimit të ortakërisë, ortakëve i cënohet çdo pasuri vetiake [shtëpi, pajisje, etj.]. Ortakërite nuk
kanë statusin e personit juridik. Kanë mbikqyerje më të pakët nga organetrregulluesee kanë liri për
çelje pa shumë formalitete të degëvenë rrethe ose në shtetetë tjera [brenda një shteti federal], madje
në disa vendeedhepa përsëritur e aplikuar për liçense. Ortakëria ka kosto të ulët themelimi.
         Firma ortakëri pushon së ekzistuari me vdekjen ose largimin e një ortaku, perveçrastevekur
në statutin e themelimit parashikohet ndryshe. Përballë shtetit duhet të paguajnë taksë për vlerën e
shtuar të realizuar, pavarësisht se e kanë arkëtuar ose jo në të holla. Përgjithësisht ortakët janë në
numër të kufizuar.
         Ortakëritë që nuk kanë të organizuar mirë kontabilitetin, transparencën, komunikimin
ndërmjet ortakëve, me punonjësit dhe klientët nuk janë jetëgjatë.

                                         II-Ortakëria e Kufizuar
         Ortakëria e kufizuar (limited partnership) haset kur në aktin e themelimit përmendet
prania e një ortaku të përgjithshëm (general partner ) dhe të paktën e një ortaku të kufizuar (limited
partner ). Në Britani të Madhe, baza ligjore e ortakërisë së kufizuar është Ligji i Ortakërisë së
Kufizuar i vitit 1907 (Limited Partnership Act of 1907).
         Ortaku i përgjithshëm ka hisen me të larte kapitale në ortakëri, mund të angazhohet i vetëm
në amvisimin e firmës dhe ka statusin e detyrimeve të pakufizueshme –që d.t.th., se në rast
falimentimi i cënohet çdo pasuri vetiake [shtëpi, pajisje, etj.].
         Ortakët e e kufizuar kanë statusin me detyrime të kufizuara [që d.t.th., se në rast falimentimi,
nuk i cënohet pasuria vetiake -shtëpi, pajisje, etj. ]. Ortakët e kufizuar mund tia kalojnë ose shesin
tjetërkujt hisen kapitale vetëmme pëlqim të ortakut të përgjithshëm.
         Për dy komponentët e mësipërm kjo ortakërin quhet ortakëri e kufizuara (limited
partnership) oseshoqëri me përgjegjësi të kufizuar [sh.p.k.].
        Ortakëria e kufizuar ekziston për sa kohë ekziston një ortak i përgjithshëm dhe një ortak i
kufizuar.

                                                                                             Korporata
        Korporata ështësubjekt biznesi që organizohet si trupëzim apo korporatë (corporation) nga
një bashkësi aksionarësh që mund të jenë individë, firma dhe ente shtetërore.
        Aksionarët janë pjesëpronar të firmës për hisen apo pjesën e kapitalit të kontribuar dhe që
kundrejt peshësqë zë ndaj totalit të kapitalit ka të drejtë të marrë pjesë në fitimin e korporatës. Kjo
përpjesëquhet dividend.

        Korporataështëperson juridik që përfaqësohetme një kujdestar ligjor [avokat]. Njihen edhe
si ‘shoqëri’ (Company ). Kur themelohen nga aksionarë vendas quhen Korporata Kombëtare
(National Corporation) dhe, nese aksionarët janë të vendeve të ndryshme, quhen Korporata
Shumëkombëshe,Bashkeshortëri oseme kapital t] përbashkët(joint venture company ).

        Kapitalin e krijojnë duke ftuar publikun për kontribut kapital nëpërmjet blerjes të
aksioneve që ofrohen në prerje fikse [p.sh., 5 euro, 10 euro, 20 euro, etj,] dhe me vlere të barabarte


20
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i         1 - Hyr j e në
                         Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

në emetim apo vlerë par. Palët kontribuese në kapital apo blerësit e aksioneve quhen investitorë,
aksionarë apo aksionmbajtës ndërsa korporata që themelohet quhet emetuese aksionesh apo
detyruese përballë aksionarëve.
        Ndryshe nga ortakëritë, shoqëritë aksionare apo korporatat e vijojnë veprimtarinë me
largimin e një aksionari [nësevdes oseia shet aksionet dikujt tjetër –p.sh., një aksionari ekzistuesose
të ri].

        Organizohen si Shoqeri me Kapital të Përbashkët osesi Shoqeri e Kufizuar.

         Shoqerite me Kapital të Përbashkët pranojnë aksionarë pa kufizim në numer dhe nga ana
tjetër aksionet nuk janë në emër [nominal] por me status të mbajtësit që d.t.th., se aksionarët mund ti
transferojnë aksionet [ti shesin] në menyre të pavarur. Për këtë aresyenë disa vende europiane quhen
edheshoqëri paemërore [anonime].

         Shoqerite e Kufizuara pranojnë aksione me kufizim në numer [p.sh., jo më shumë se 50
aksionare] dhe nga ana tjetër aksionarët nuk mund ti transferojnë aksionet [ti shesin] pa marre
miratimin nga aksionarët e tjerë. Këto shoqëri kanë Tryeze Aksionarësh (board of shareholders ) dhe
Tryeze Drejtuese(Board of Directors ). Kur numri aksionarëvetejkalon numrin 50 aksionarë, atëherë
quhen Shoqëri me Kapital të Përbashkët (common stock company ). Kur numri aksionarëve është
deri në 20 aksionarëatëherëquhen Shoqëri me Detyrim të Kufizuar dhe nuk janë të detyruara të kenë
Tryezë Aksionarësh  .
        Janë subjekte biznesi të përjetshme që mbyllen vetëm nëse falimentojnë.
       Korportat mund të mbajnë regjistrin e aksionarëve dhe llogaritë në një bankë ose në firma
kontabël të liçensuara.

         Aksionarët kanë statusin e detyrimeve të kufizuara që d.t.th., se me falimentimin e
Korporatës nuk preket pasuria vetiake e aksionarit, por vetëm pjesëkapitali që kanë kontribuar.
Aksionarët nuk kanë të drejtë të punojnë si specialistë e drejtuesnë firmë, me përjashtime të posaçme
kur kjo permendetme ligj e sipasrrethanavee kriterevetë përshkruar në Statutin e Korporatës.

      Aksionarët përgjithësisht tatohen dyherë, edhe si pronar aksionesh [p.sh., tatimi për fitimin]
edhepër tatimin për të ardhurat [dividendët] që i ofrohen nga Korporata.

          Nga ana organizative, korporatat themelohen nga aksionarët që listohen sipas numrit të
aksioneve që zotërojnë dhe që quhet libri i aksionareve. Teresia e aksionarëve formojnë Kuvendin e
Aksionarëve që është organi më i lartë qeverisës i firmës. Kuvendi quhet edhe Mbledhja e
Përgjithshme. Kuvendi apo Mbledhja e Përgjithshme mblidhet jo me vo në se tre muaj pas mbylljes
të vitit fiskal. Kuvendi mblidhet edhe në raste të veçanta kur p.sh., e kerkon jo me pak se një
përqindje e numrit të aksionareve. Përqindja caktohet në statutin e Korporatës. Aksionarët njoftohen
të paktën 30 dite para se të mbahet Mbledhja apo Kuvendi. Kuvendi zgjedh Tryezën e Aksionarëve
që duhet të kete jo më shumë se 20% të aksioneve, dhe Presidentin e Korporatës. Presidenti
zakonisht është aksionari me me peshë . Kuvendi i Aksionarëve mund të propozojë, shqyrtojë e të
miratoje rregullore e udhezime për mbarevajtjen e shoqeriseaksionare.
        Tryeza e Aksionarëve miraton Tryezen e Drejtorëve e cila amvison shoqërinë aksionare apo
korporatën.

         Tryeza e Drejtoreve ka të drejte të punësojë dhe të pushojë nga puna personelin e punësuar ,
ka të drejte të kontraktoje në emër të Korporatës, të kryeje pagesae pranojë arkëtime, të huamarre
dhe të huajape, etj. Kriteret e zgjedhjes dhe emërimit të Drejtoreve përcaktohen me ligj dhe
mbikqyren nga organi dhënësi liçensës. Korporatat sipas natyres të biznesit për të cilat themelohen
duhet të përmbushin kritere ligjore që kryesisht kanë të bëjnë për kapitalin e themelimit, derdhjen e
kapitalit, kushtet dhe proçedurat e emetimit të aksioneve, etj. Tryeza e Drejtoreve në baze të




                                                                                                   21
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i           1 - Hyr j e në
                          Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

miratimit të bilancit informon aksionarët për rezultatin e Korporatës, shpall fitimin e realizuar dhe
deklaron fitimin e mbetur për dividendët për tu paguar.

        Pagesa e dividendeve kryhet vetëm pasi Korporata ka përmbushur detyrimet ndaj
kreditorëve, organeve tatimore dhe organeve mbikqyrese [p.sh., për plotesimin e bazeskapitale] dhe
kur nuk cënon aftësinë likujduese të Korporatës.

               1 ▬ Problemi Themelor −Agjent në Korporata[Shoqëri Aksionare]
     Në shoqëritë aksionarejanë të pranishmedy konflikte potenciale:

         I- Konflikti ndërmjet pronarëve [aksionarëve (shareholders )] si pronarë të kapitalit [firmës]
     dhe drejtuesveapo amvisuesve(managers ) si jo pronarëtë saj [firmës]; dhe

         II- Konflikti ndërmjet aksionarëvedhe huadhënësve(lenders ) të firmës.
                                                Konflikti Themelorë − Agjentë = Problemi i Agjensisë
          Aksionarët quhen palë themelore (principals ) ndërsaamvisuesit quhen dhe agjentë (agents)
     të cilët janë emëruar nga aksionarët kundrejt kritereve të besimit moral e profesional për të
     amvisuar kapitalin [e tyre] që formon shoqërinë. Konflikti konsiston në interesat e aksionarëve
     për të shtuar fitimet e tyre apo dividendët [maksimizimi i fitimit] dhe interesavee drejtuesvepër
     të shtuar pagën apo rrogën e tyre shpesh herë edhe, me abuzimet e shpërdorimet në dëm të
     aksionerëve për pasurim vetiak. Në analizën e mëtejshme, lidhjet themelorë-     agjent hasen edhe
     brenda strukturës organizative të firmës ku relativisht themelorë janë drejtuesit e lartë dhe
     agjentë amvisuesit si vartës të tyre. Problemi shfaqet në shumë rrethana. Por në aspektin
     financiar analizohet si problem ndërmjet aksionarëvedhe drejtuesve.

          Problemi ndërmjet aksionarëve dhe drejtuesve analizohet si kundërti interesah –drejtuesit
     kanë interesa për një rrogë të lartë, të qendrueshme dhe favore pune; ndërsa aksionarët duan
     fitime sa më të larta që u ndërndahennëpërmjet dividendit.

         1-Trajtat më të hasuratë problemeveqë përjetojnë aksionarëtjanë:
                 (a) Drejtuesit duan të huamarrin më shumë për firmën, ndërkohë që kjo nga
         aksionarëtmund të lexohet serrit koston, shpenzimet dhe ul fitimin;

                   (b) Drejtuesit në mungese të huamarrjes mund ti paraqesin aksionarëve për të
         kontribuar më shumë me kapital duke emetuar aksione shtesënëpërmjet një tenderi ( tender
         offer ), ndërkohë që aksionarët ngurrojnë sepseaksionarët e rinj mund të bëjnë ujdi të reja jo
         në favor të tyre;

                (c) Në lidhje me një rrezik biznesi [projekti, investimi, etj.] aksionarët mund ta
         konsiderojnë të pranueshëm,ndërsadrejtuesit e konsiderojnë si të lartë;

                      (d) Kombinime të versionevetë mësipërme.
                      Nga ana tjetër problemetqë përjetojnë drejtuesit dhe amvisuesit janë:

                      (a) Frika se mund t’i pushojnë nga puna [kërcënimi i pushimit nga puna (threat of
         firing )];
                 (b) Stresi/ankthi se mund t’i zëvendësojnë me drejtues të tjerë nëpërmjet
         kërcënëmimit të sipërmarrjes (takeover ) dhe që konsiston në pajtimin e disa aksionarëve
         dhe investitorëve të jashtëm për të blerë aksione dhe për t’ubashkuar, duke krijuar shumicë
         në mbledhjen e aksionarëvedhe votuar një ekip tjetër drejtues;

                              Sipërmarrja apo zaptimi i një firme nga të jashtëm mund të bëhet si
                      sipërmarrje armiqësore (hostile takeover ) kur blerja e aksioneve bëhet përkundër




22
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i       1 - Hyr j e në
                         Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

                 dëshirëssë drejtuesveekzistuestë saj. Kur aksionarëtbashkëpajtohenpër të formuar
                 një grup me shumicë votash që të votojnë shkarkimin e drejtuesveekzistues, në këtë
                 rast kemi të bëjmë me sipërmarrje duke luftuar drejtuesit (proxy fight ). Nga ana
                 tjetër edhe drejtuesit ekzistues kur nuhasin se firma do të sipërmerret [zaptohen]
                 (takeover ) nga aksionarë të tjerë që do të vendosin t’i pushojnë ose zëvendësojnë
                 me një grup drejtuesish të jashtëm, përdorin atë që quhet ‘pilulë/tabletë
                 helmuese (poison pill ) që konsiston në sabotimin e një plani të tillë
                           ’
                 sipërmarrjeje/zaptimi –p.sh., duke rritur borxhin e firmës nëpërmjet huamarrjeve
                 dhe në këtë mënyrë, firma bëhet më pak atraktive për blerësit potencialë.

                 (c) Kombinime.
         Nga pikëvështrimi i aksionarëve, e gjithë bashkësia e drejtuesve dhe e amvisuesve të një
firme quhet agjensi dhe marrëdhëniet e problemet që aksionarët përjetojnë me to quhen
marrëdhënie me agjensinë (agency relationship). Teknikat më të referuara për zbutjen e këtij
rreziku përfshijnë:

    (a)       Skema e opsionit për aksione të [personelit] ekzekutiv (executive share option
              scheme) sipas së cilës aksionarët e një shoqërie vendosin t’i ofrojnë mundësinë
              drejtuesve të saj ose edhe personelit administrativ-ekzekutiv për të blerë aksione të
              firmës ku punojnë me një çmim të dhënë. Në shumë vende, kjo skemë duhet që më
              parë të njoftohet dhe të pranohet/miratohet nga autoriteti fiskal. Për ushtrimin e
              opsionit, që d.t.th., se për vendimin e drejtuesve që të blejnë aksione, nuk ka rëndesa
              në taksa. Vetëm në momentin kur shitet aksioni, aplikohet taksa ndaj fitimit kapital
              (capital gain tax) si diferencëçmim shitje me çmim blerje të aksionit. Në SHBA ka
              një tavan të tatimit të aksioneve kur shiten që shkon deri 28% dhe me ligj një
              punonjës nuk mund ti falë aksione një punonjësi tjetër për një vlerë më shumë se
              100 000 USD. Eshtë program që bazohet në Ligjin për Taksat e Ripërtëritjes
              Ekonomike të vitit 1981 (economic recovery tax act of 1981 -ERTA).
    (b)       Skema e aksioneve të mbarëvajtjes (performance shares ) konsiston në aksione që i
              jepen personelit drejtues dhe amvisues të një subjekti biznesi, si shpërblim shtesë
              mbi rrogën, kur shoqëria aksionare ka rezultate të larta dhe që shprehen në treguestë
              lartë të fitimit për aksion (earning per share ), në shlyerje ndaj zotërimeve (return on
              assets), etj. Shihet si mjet që lidh më mirë interesat e një amvisuesi ( manager ) me
              ato të firmës. Fillimisht caktohet një numër aksionesh për çdo nivel/pozitë drejtimi –
              p.sh., 10 000 aksione për Kryezyrtarin Ekzekutiv (chief executive officer -CEO)
              duke zbritur p.sh., në 1000 aksione për amvisuesin e nivelit të ulët. Nga ana tjetër
              vendoset një nivel rritjeje –p.sh., nëse shoqëria aksionare rezulton me një rritje
              10-15% drejtuesit përfitojnë shtesë 100% të numrit të aksioneve, për rritje 5-10%
              përfitojnë 50% shtesëdhe për rritje deri 5% nuk përfitojnë shtesëaksionesh.

    (c)       Kombinimi i skemave të mësipërme shihet edhe me elementë të tjerë nxitës –p.sh.,
              pushime falas, dhurime pajimesh shtëpijake, banesash, etj.

    Nga këto skema, drejtuesit nxiten që të rrisin edhe vlerën e aksioneve që zotërojnë në treg
    duke arritur atë që quhet maksimizim të çmimit të aksionit.

                                         _______ __ _ _ _ _

                              2▬ Konflikti Aksionarë = Kreditorë
                  Problemet ndërmjet aksionarëve dhe kreditorëve konsiston në faktin se kreditorët
          huajapin me një çmim për ta dhe kosto për firmën, që merr në konsideratë:

                 (a) rrezikun ekzistuestë firmës,


                                                                                                  23
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i       1 - Hyr j e në
                        Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

              (b) rrezikun e ardhshëmpotencial,
              (c) strukturën kapitale ekzistuese të firmës [p.sh., pesha në përqindje e kapitalit
      aksionar të zakonshëm, kaptalit aksionar të preferueshëmdhe e borxhevendaj totalit] dhe

              (d) ndryshimet e pritshmenë strukturën e kapitalit.
               Nëse aksionarët nëpërmjet drejtuesve e implikojnë firmën në projekte shtesë me
      rrezik, duke e ekspozuar firmën për rrezik më të lartë nga ai perceptuar nga kreditorët,
      atëherë këta përjetojnë ankth dhe ndërkohë nëse projektet me rrezik rezultojnë të
      suksesshmefitojnë vetëm aksionarët, ndërsanësefirma dështon kreditorët bartin një pjesëjo
      të vogël të humbjes, ndërsaakasionarët rrezikojnë deri në vlerën e aksionit. Për të shmangur
      këtë, kreditorët aplikojnë gjithnjë e më shumë kontrata kufizuese, nga ana tjetër kreditorët
      mund të rrisin kërkesat e tyre dhe e propagandojnë firmën si të dobët, për të cilën firma
      [aksionarët e saj] nuk ka interes, sepsenuk pranohet në tregun e kapitaleve, bie imazhi bie
      vlera e aksionevetë saj.

              Përfundimisht mund të thuhet se maksimizimi i fitimeve dhe/ose maksimizimi i
      pasurisë së aksionarëve është në sfidë me trajtimin sa më të mirë të drejtuesve. Teoria që
      studjon problemin e agjensisëquhet teori e agjensisë (agency theory ).

              Me qëllim që vartësit të inkurajohen për t’u përkushtuar, teoria sugjeron që
      drejtuesit themelor duhet të marrin më shumë përgjegjësi dhe elementë kostoje të projektit,
      në këtë mënyrë eficiencae vartësvenuk përjetohetprej tyre me aq frikë e ankth.




                                            Kostoja e Agjensisë

           Tërësia e shpenzimeve që aksionarët e një firme kryejnë për amvisimin e funksionimin
       e shoqërisë aksionareqë kanë themeluar apo kanë kontribuar me kapital.

            Kostot e agjensisëburojnë dhe vërehen në ato subjekte biznesi ku pronësia dhe drejtimi
       janë të ndara –p.sh., në shoqëritë aksionare [p.sh., korporatat]. Bazohet në racionalen se
       drejtuesit e një firme veprojnë e janë agjentë të aksionarëve të cilët u kanë besuar kapitalin
       e tyre. Kostoja e agjensisëkërkon bazohetnë sigurinë se:

           (a) drejtuesit kanë nxitësit e duhur për të vepruar në të mirë të firmës[aksionarëve] dhe
           (b) vendimet e drejtuesvejanë të monitoruara.
           Zërat kryesor të kostossëagjensisëjanë:

          1- Kostoja e kërkimit, zgjedhjes, kontratës dhe emërimit të drejtuesve [shpenzimet e
       mbajtjes të ekipit amvisues dhe drejtuesve të tij –p.sh., rroga, paga, shpërblime nxitëse,
       bonuse,etj.];

           2- Kostoja e kontrollit të vendimeve financiare dhe e monitorimit të veprimeve
       amvisuese,

           3- Kostoja e strukturimit të firmës në alternativat specifike për vendime amvisuese
       vetëmtë dobishme,

           4- Shpenzime të rishikimit të kostos dhe të përfitimeve të aksionarëve;




24
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i      1 - Hyr j e në
                            Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

                5- Kostot e oportunitetit;
                6-Kostot e konflikteve që aksionerët e firmës mund të kenë me drejtuesit për vendime
            konfliktuale ndërmjet dy grupimeve;

                7-Kostot për sigurimin nga mosbesnikëria e agjentëve [amvisuesve].
                8-Të tjera të natyrëssë ngjashme.
                Kostot e agjensive për firma të ndryshme në larminë e tyre, shihen të lidhura me
            synimet themeloretë firmës.



                                        Baza Kapitale e Korporatave
         Korporatat gjithnjë duhet të kenë bazen kapitale të miratuar nga autoriteti ligjor përkatës.Në
çdo vit pasardhësato janë të detyruara të përmbushin nivelin e detyruar të kapitalit të themelimit, për
ndryshe nese zotërimet neto [zotërime minus detyrime të treta] janë me pak se niveli i detyruar i
kapitalit të themelimit ato mbyllen.

         Bizneset e organizuara si korporatë ose shoqëri aksionare janë subjekte rregulloresh e
proçedurash burokratike e shtetërore në të gjitha nivelet [qendër e degë]. Kur plotësojnë disa kushte
të gjëndjes financiare mund të kuotojnë në bursë. Korporatat kontrollohen nga një Llogaritar i
Vërtetuar Publik [Certified Public Accountant]7 dhe kanë përfaqësuesligjor [avokat].
           Për themelimin e një korporateemetohen:

                   1) Instrumentat Kapitale që grupohen në aksione të zakonshme dhe aksione të
           preferueshme.
                            -Aksionet e zakonshme ose të rëndomta (common shares, ordinary shares )
                   quhen edhe aksione me rrezik të plotë , dhe zotëruesit ose blerësit e tyre quhen
                   aksionarë të zakonshëm [të zakonshëm] ose mbajtës të aksioneve të zakonshme
                   (common shareholders=common stockholders ). Kjo d.t.th., se kundrejt shlyerjeve të
                   të gjitha detyrimeve, fitimin e mbetur [ose/dhe humbjen] e ndajnë bashkarisht
                   kundrejt hises të kontribuar [dividentit] në kapitalin gjithsej të zakonshëm
                   -dividendit. Këta janë aksionarë me të drejtë vote, vendimmarrjeje dhe zgjedhin
                   Tryezën e Aksionarëve dhe Presidentin që zakonisht është aksionari më me peshë
                   në kapitalin e themelimit.Tryeza e aksionarëvetë zakonshëmpërzgjedh dhe emëron
                   drejtuesit e amvisuesit e Korporatës.

                            Në radhën e shlyerjes së detyrimeve, aksionarët e zakonshëm janë të
                    fundit apo për fitimin e mbetur (residual profit ). Kjo d.t.th., se Korporata ose
                    Shoqëria Aksionare shlyen në fund aksionarët e zakonshëm.
                           -Aksione të preferueshme/të privilegjuara (preferred shares ) quhen edhe
                   aksione me rrezik të kufizuar, dhe zotëruesit ose blerësit e tyre quhen aksionarë të
                   preferueshëm [te privilegjuar] ose mbajtës të aksioneve të preferueshme (preferred
                   shareholders ), që d.t.th., se përfitojnë një fraksion të caktuar [ në përqindje] nga
                   fitimi, pavarësisht sa del në fakt fitime ose edhe nësedel me fitim apo humbje. Kur
                   shoqëria del me humbje, i njihet fitimi për t’u shpërndarë si dividend ndaj
                   aksionarëve të preferuar por që në fakt disbursohet në një periudhë të ardhshme.
                   Aksionarët e privilegjuar ose parësorë nuk kanë të drejtë vote dhe zakonisht nuk
                   janë anëtar të Tryezëssë Aksionarëve.

7
    Në Shqipëri quhen Ekspert Kontabël i Autorizuar [EKA]


                                                                                                    25
Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i                   1 - Hyr j e në
                          Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r

                           Në radhën e shlyerjes së detyrimeve, aksionarët e preferueshëm kanë
                    përparësi nga aksionarët e zakonshëm. Kjo d.t.th., se Korporata ose Shoqëria
                    Aksionare shlyen më parë aksionarët e preferueshëm dhe më pas aksionarët e
                    zakonshëm.



                  2) Instrumenta Borxhi AfatGjatë [bonde=obligacione ]
                           -Bondet e korporatës janë instrumenta huamarrje afatgjatë [mbi 10 vjet] të
                  korporatëse cila i emeton [shet] në publik në prerje fikse [p.sh., 5 euro, 10 euro, 20
                  euro, etj,] dhe me interes që shkruhet në një biletë që i bashkangjitet bondit e që
                  quhet kupon. Zakonisht prerja është1000 Euro ose1000 USD.

                          Korporata huamerr për nevoja në të holla [likuiditete] që nuk mbulohen me
                  gjëndjen kapitale, por në çdo rast masa e huamarrjes caktohet me ligj deri në një
                  fraksion të kapitalit disponibël të korporatës.Masa ligjore mund të përcaktohetedhe
                  nga një autoritet qeveritar përkatës.

                          Huadhënësit janë blerës apo investitor [mbajtës] të bondeve (bondholder )
                  dhe përfitojnë interesin [kuponat] çdo 3 muaj oseçdo 6 muaj. Huadhënësit nuk janë
                  pronar, për rrjedhojë nuk gëzojnë statusin e aksionarit, por janë thjesht huadhënës.
                  Huadhënësit nuk kanë të drejtë vote dhe forcë vendimmarrje .
                            Në radhën e shlyerjes së detyrimeve, kanë përparësi nga aksionarët e
                    preferueshëmdhe aksionarët e zakonshëm. Kjo d.t.th., se Korporata ose shoqëria
                    aksionareshlyen më parëkreditorët dhe pastaj aksionarët.

                                             _________________


     1.3.2−Qëllimi i Organizatës/Korporatës dhe Amvisimi Financiar

     Maksimizimi i fitimit (profit maximization) është parim themelor i angazhimit në biznes të çdo
subjekti, individi, apo firme.
     Në ekonomikë, kemi studjuar se kushti i parë për një firmë është që, nëse fitimi margjinal [fitimi
për produkt të gatshëm të rritur një njësi], është pozitiv, atëherë firma mund të vijojë të prodhojë më
shumë, ndërsa kur fitimi margjinal del negativ firma duhet të ulë prodhimin.
      Pika e maksimizimit të fitimit është kur fitimi margjinal barazohet me zero. Pra kostoja
margjinale (marginal cost -MC) baraz me të ardhurat margjinale (marginal revenues -MR), [MC=MR]. Ky
pohim vlen për kushtet e tregut e të konkurrencës së përkryer dhe shërben si orientues për mjedise të
tjera të tregut.
      Në amvisimin financiar, maksimizimi i fitimit d.t.th., që firma të rezultojë me të ardhura neto
(net income) maksimale [të ardhura minus shpenzime]. Mirëpo kjo bëhet në interesin e palës themelore
të firmës –aksionarëve.
      Qëllimi i aksionarëve është të kenë sa më shumë njësi fitimi për çdo aksion që mbajnë. Kjo
d.t.th., se aksionarët kërkojnë maksimizimin e fitimeve për aksion të zotëruar (earnings per share
-EPS).
        Rritja e fitimeve për aksion i bën aksionet e zakonshme të firmës në fjalë më të kërkueshëm në treg, që
 d.t.th., se çmimi i aksioneve rritet.
      Kësisoj, maksimizimi i fitimit për aksion shpie në maksimizimin e çmimit për aksion.



26
Kapitulli1 Hyrje Në Amvisim Financiar
Kapitulli1 Hyrje Në Amvisim Financiar
Kapitulli1 Hyrje Në Amvisim Financiar
Kapitulli1 Hyrje Në Amvisim Financiar
Kapitulli1 Hyrje Në Amvisim Financiar
Kapitulli1 Hyrje Në Amvisim Financiar

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Tregjet financiare
Tregjet  financiareTregjet  financiare
Tregjet financiareMenaxherat
 
Vlera ne kohe e parase
Vlera ne kohe e paraseVlera ne kohe e parase
Vlera ne kohe e paraseMenaxherat
 
Financat ushtrime 1-3
Financat ushtrime 1-3Financat ushtrime 1-3
Financat ushtrime 1-3Menaxherat
 
NDËRMARRËSIA - Dr. Safet Merovci (Pyetje dhe përgjigje)
NDËRMARRËSIA - Dr. Safet Merovci (Pyetje dhe përgjigje)NDËRMARRËSIA - Dr. Safet Merovci (Pyetje dhe përgjigje)
NDËRMARRËSIA - Dr. Safet Merovci (Pyetje dhe përgjigje)fatonbajrami1
 
Amvsimi/Drejtimi Financiar --Kapitulli 2 vlera kohore e parase dhe aparati ma...
Amvsimi/Drejtimi Financiar --Kapitulli 2 vlera kohore e parase dhe aparati ma...Amvsimi/Drejtimi Financiar --Kapitulli 2 vlera kohore e parase dhe aparati ma...
Amvsimi/Drejtimi Financiar --Kapitulli 2 vlera kohore e parase dhe aparati ma...walnutbed11
 
2 obligacionet
2 obligacionet2 obligacionet
2 obligacionetbetterday
 
Makro: Banka qendrore (1)
Makro: Banka qendrore (1)Makro: Banka qendrore (1)
Makro: Banka qendrore (1)Kastriot Gashi
 
Banka dhe punët bankare
Banka dhe punët bankareBanka dhe punët bankare
Banka dhe punët bankareShpejtim Rudi
 
Risku dhe kthimi
Risku dhe kthimiRisku dhe kthimi
Risku dhe kthimiLidijeRapaj
 
Punimi seminarik ne menaxhment
Punimi seminarik ne menaxhmentPunimi seminarik ne menaxhment
Punimi seminarik ne menaxhmentRamë Hajraj
 
HYRJE NE ANALIZEN E PASQYRAVE FINANCIARE
HYRJE NE ANALIZEN E PASQYRAVE FINANCIAREHYRJE NE ANALIZEN E PASQYRAVE FINANCIARE
HYRJE NE ANALIZEN E PASQYRAVE FINANCIAREMenaxherat
 
Paraja dhe banka
Paraja dhe bankaParaja dhe banka
Paraja dhe bankaMenaxherat
 
Inflacioni dhe deflacioni
Inflacioni dhe deflacioniInflacioni dhe deflacioni
Inflacioni dhe deflacioniAlbana Sadriu
 
Albina Ferizaj- Amortizimi i huas
Albina Ferizaj- Amortizimi i huasAlbina Ferizaj- Amortizimi i huas
Albina Ferizaj- Amortizimi i huasShpend Stojkaj
 
Analiza e likuiditetit të njësisë ekonomike
Analiza e likuiditetit të njësisë ekonomikeAnaliza e likuiditetit të njësisë ekonomike
Analiza e likuiditetit të njësisë ekonomikeMenaxherat
 
Menaxhment Financiar- Material teorik
Menaxhment Financiar- Material teorikMenaxhment Financiar- Material teorik
Menaxhment Financiar- Material teorikTarget
 

Was ist angesagt? (20)

Tregjet financiare
Tregjet  financiareTregjet  financiare
Tregjet financiare
 
Vlera ne kohe e parase
Vlera ne kohe e paraseVlera ne kohe e parase
Vlera ne kohe e parase
 
Financa Monetare
Financa MonetareFinanca Monetare
Financa Monetare
 
Menaxhment Financiar
Menaxhment FinanciarMenaxhment Financiar
Menaxhment Financiar
 
Financat ushtrime 1-3
Financat ushtrime 1-3Financat ushtrime 1-3
Financat ushtrime 1-3
 
NDËRMARRËSIA - Dr. Safet Merovci (Pyetje dhe përgjigje)
NDËRMARRËSIA - Dr. Safet Merovci (Pyetje dhe përgjigje)NDËRMARRËSIA - Dr. Safet Merovci (Pyetje dhe përgjigje)
NDËRMARRËSIA - Dr. Safet Merovci (Pyetje dhe përgjigje)
 
Amvsimi/Drejtimi Financiar --Kapitulli 2 vlera kohore e parase dhe aparati ma...
Amvsimi/Drejtimi Financiar --Kapitulli 2 vlera kohore e parase dhe aparati ma...Amvsimi/Drejtimi Financiar --Kapitulli 2 vlera kohore e parase dhe aparati ma...
Amvsimi/Drejtimi Financiar --Kapitulli 2 vlera kohore e parase dhe aparati ma...
 
2 obligacionet
2 obligacionet2 obligacionet
2 obligacionet
 
Analizat Financiare Per Marrje Te Vendimeve
Analizat Financiare Per Marrje Te VendimeveAnalizat Financiare Per Marrje Te Vendimeve
Analizat Financiare Per Marrje Te Vendimeve
 
Makro: Banka qendrore (1)
Makro: Banka qendrore (1)Makro: Banka qendrore (1)
Makro: Banka qendrore (1)
 
Banka dhe punët bankare
Banka dhe punët bankareBanka dhe punët bankare
Banka dhe punët bankare
 
Risku dhe kthimi
Risku dhe kthimiRisku dhe kthimi
Risku dhe kthimi
 
Punimi seminarik ne menaxhment
Punimi seminarik ne menaxhmentPunimi seminarik ne menaxhment
Punimi seminarik ne menaxhment
 
HYRJE NE ANALIZEN E PASQYRAVE FINANCIARE
HYRJE NE ANALIZEN E PASQYRAVE FINANCIAREHYRJE NE ANALIZEN E PASQYRAVE FINANCIARE
HYRJE NE ANALIZEN E PASQYRAVE FINANCIARE
 
Paraja dhe banka
Paraja dhe bankaParaja dhe banka
Paraja dhe banka
 
Inflacioni dhe deflacioni
Inflacioni dhe deflacioniInflacioni dhe deflacioni
Inflacioni dhe deflacioni
 
Albina Ferizaj- Amortizimi i huas
Albina Ferizaj- Amortizimi i huasAlbina Ferizaj- Amortizimi i huas
Albina Ferizaj- Amortizimi i huas
 
Ndermarresia
NdermarresiaNdermarresia
Ndermarresia
 
Analiza e likuiditetit të njësisë ekonomike
Analiza e likuiditetit të njësisë ekonomikeAnaliza e likuiditetit të njësisë ekonomike
Analiza e likuiditetit të njësisë ekonomike
 
Menaxhment Financiar- Material teorik
Menaxhment Financiar- Material teorikMenaxhment Financiar- Material teorik
Menaxhment Financiar- Material teorik
 

Ähnlich wie Kapitulli1 Hyrje Në Amvisim Financiar

Menaxhmenti Financiar ne Biznesin Nderkombetar
Menaxhmenti Financiar ne Biznesin NderkombetarMenaxhmenti Financiar ne Biznesin Nderkombetar
Menaxhmenti Financiar ne Biznesin NderkombetarMenaxherat
 
Vlera ne kohe e parase, nuhi sela
Vlera ne kohe e parase, nuhi  selaVlera ne kohe e parase, nuhi  sela
Vlera ne kohe e parase, nuhi selaNuhi Sela
 
Identifikimi dhe matja e riskut 1, Nuhi Sela
Identifikimi dhe matja e riskut 1, Nuhi  SelaIdentifikimi dhe matja e riskut 1, Nuhi  Sela
Identifikimi dhe matja e riskut 1, Nuhi SelaNuhi Sela
 
01 financa hyrje ne financa
01 financa   hyrje ne financa01 financa   hyrje ne financa
01 financa hyrje ne financaShkumbin Gashi
 
Investimet E Huaja Direkte
Investimet E Huaja DirekteInvestimet E Huaja Direkte
Investimet E Huaja DirekteMenaxherat
 
Ligjerata 1 roli i financës dhe i drejtimit financiar
Ligjerata 1 roli i financës dhe i drejtimit financiarLigjerata 1 roli i financës dhe i drejtimit financiar
Ligjerata 1 roli i financës dhe i drejtimit financiarShpejtim Rudi
 
Menaxhimi Financiar
Menaxhimi Financiar Menaxhimi Financiar
Menaxhimi Financiar Menaxherat
 
MENAXHMETI-FINANCIAR (1)
MENAXHMETI-FINANCIAR (1)MENAXHMETI-FINANCIAR (1)
MENAXHMETI-FINANCIAR (1)Ymer Ejupi
 
Sipermarrja dhe Biznesi
Sipermarrja dhe BiznesiSipermarrja dhe Biznesi
Sipermarrja dhe BiznesiMenaxherat
 
Karakteristikat e burimeve te financimit
Karakteristikat e burimeve te financimitKarakteristikat e burimeve te financimit
Karakteristikat e burimeve te financimitLirim Beluli
 
Menaxhimifinanciar ligjeratat-100206155532-phpapp02 (1)
Menaxhimifinanciar ligjeratat-100206155532-phpapp02 (1)Menaxhimifinanciar ligjeratat-100206155532-phpapp02 (1)
Menaxhimifinanciar ligjeratat-100206155532-phpapp02 (1)Arlind Asani
 
Menaxhimi parimet e menaxhimit
Menaxhimi parimet e menaxhimitMenaxhimi parimet e menaxhimit
Menaxhimi parimet e menaxhimitShpejtim Rudi
 
Ligj. nr. 7, financimi i bizneseve te vogla
Ligj. nr. 7, financimi i bizneseve te voglaLigj. nr. 7, financimi i bizneseve te vogla
Ligj. nr. 7, financimi i bizneseve te voglaZana Agushi
 
Politika e dividendit, nuhi sela
Politika e dividendit, nuhi  selaPolitika e dividendit, nuhi  sela
Politika e dividendit, nuhi selaNuhi Sela
 
Menaxhim Pyetje Pergjigje
Menaxhim Pyetje PergjigjeMenaxhim Pyetje Pergjigje
Menaxhim Pyetje PergjigjeRamadan Ademi
 
Sistemi financiar
Sistemi financiar Sistemi financiar
Sistemi financiar Menaxherat
 
Përgaditje rreth testit shkurt
Përgaditje rreth testit shkurtPërgaditje rreth testit shkurt
Përgaditje rreth testit shkurtValdet Shala
 

Ähnlich wie Kapitulli1 Hyrje Në Amvisim Financiar (20)

Menaxhmenti Financiar ne Biznesin Nderkombetar
Menaxhmenti Financiar ne Biznesin NderkombetarMenaxhmenti Financiar ne Biznesin Nderkombetar
Menaxhmenti Financiar ne Biznesin Nderkombetar
 
Vlera ne kohe e parase, nuhi sela
Vlera ne kohe e parase, nuhi  selaVlera ne kohe e parase, nuhi  sela
Vlera ne kohe e parase, nuhi sela
 
Identifikimi dhe matja e riskut 1, Nuhi Sela
Identifikimi dhe matja e riskut 1, Nuhi  SelaIdentifikimi dhe matja e riskut 1, Nuhi  Sela
Identifikimi dhe matja e riskut 1, Nuhi Sela
 
Roli i Finances
Roli i FinancesRoli i Finances
Roli i Finances
 
01 financa hyrje ne financa
01 financa   hyrje ne financa01 financa   hyrje ne financa
01 financa hyrje ne financa
 
Investimet E Huaja Direkte
Investimet E Huaja DirekteInvestimet E Huaja Direkte
Investimet E Huaja Direkte
 
Menaxhimi Financiar
Menaxhimi FinanciarMenaxhimi Financiar
Menaxhimi Financiar
 
Ligjerata 1 roli i financës dhe i drejtimit financiar
Ligjerata 1 roli i financës dhe i drejtimit financiarLigjerata 1 roli i financës dhe i drejtimit financiar
Ligjerata 1 roli i financës dhe i drejtimit financiar
 
Menaxhimi Financiar
Menaxhimi Financiar Menaxhimi Financiar
Menaxhimi Financiar
 
MENAXHMETI-FINANCIAR (1)
MENAXHMETI-FINANCIAR (1)MENAXHMETI-FINANCIAR (1)
MENAXHMETI-FINANCIAR (1)
 
Sipermarrja dhe Biznesi
Sipermarrja dhe BiznesiSipermarrja dhe Biznesi
Sipermarrja dhe Biznesi
 
Karakteristikat e burimeve te financimit
Karakteristikat e burimeve te financimitKarakteristikat e burimeve te financimit
Karakteristikat e burimeve te financimit
 
Menaxhimifinanciar ligjeratat-100206155532-phpapp02 (1)
Menaxhimifinanciar ligjeratat-100206155532-phpapp02 (1)Menaxhimifinanciar ligjeratat-100206155532-phpapp02 (1)
Menaxhimifinanciar ligjeratat-100206155532-phpapp02 (1)
 
Menaxhimi parimet e menaxhimit
Menaxhimi parimet e menaxhimitMenaxhimi parimet e menaxhimit
Menaxhimi parimet e menaxhimit
 
Ligj. nr. 7, financimi i bizneseve te vogla
Ligj. nr. 7, financimi i bizneseve te voglaLigj. nr. 7, financimi i bizneseve te vogla
Ligj. nr. 7, financimi i bizneseve te vogla
 
Politika e dividendit, nuhi sela
Politika e dividendit, nuhi  selaPolitika e dividendit, nuhi  sela
Politika e dividendit, nuhi sela
 
Menaxhim Pyetje Pergjigje
Menaxhim Pyetje PergjigjeMenaxhim Pyetje Pergjigje
Menaxhim Pyetje Pergjigje
 
Sistemi financiar
Sistemi financiar Sistemi financiar
Sistemi financiar
 
Përgaditje rreth testit shkurt
Përgaditje rreth testit shkurtPërgaditje rreth testit shkurt
Përgaditje rreth testit shkurt
 
Tregu i kapitalit
Tregu i kapitalitTregu i kapitalit
Tregu i kapitalit
 

Kapitulli1 Hyrje Në Amvisim Financiar

  • 1. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r Kapitulli 1 Hyrje në Amvisimin/Drejtimin Financiar 3
  • 2. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r 1.1▬Amvisimi/Drejtimi Financiar –Kuptimi, Qëllimi dhe Dobia 1.1.1▬Zgjedhjet dhe Vendimmarrja: Koncepte dhe Praktika paraprake Planifikimi Çdo individ, familje, shoqëri, komb, etj., i ka të kufizuara si risurset ushtrimore disponibël që kërkon t’i investojë, po ashtu edhe alternativat se ku të investojë, në kuptimin se në fakt ka shumë më pak nga çdo të donte të kishte dhe, për këtë duhet të zgjedhin një alternative duke sakrifikuar disa te tjera. Në botën që na rrethon dëshirat tona janë të pafundme, por burimet natyrore, mjedisore, lëndore, financiare, njerëzore, të dijeve, etj., janë të kufizuara apo të rralla1. Për shembull, një person fizik/juridik mund të dëshërojë të investojë në plantacione kafeje, në prodhim programesh kompjuterike, në ndërtim avionësh, etj., por këto alternativa nuk janë disponibël ose për shkaqe të mungesës së kushteve natyrore, të mungesës së faktorëve njerëzorë, të mungesës së dijeve, ose edhe për shkak të mungesës së mjeteve monetare dhe materiale disponibël. Prandaj, secili identifikon sa më objektivisht mundësitë disponibël dhe përcakton të grupojë alternativat ku mund të investojë në një vend -p.sh., në turizëm, në bujqësi, agroturizëm, në pasuri nëntokësore, në linja prodhimi, në tregti, në tituj financiar, në art, etj. Individët, familjet, firmat, shoqëritë dhe qeveritë që kanë identifikuar objektivisht dhe në kohë këto mundësi kanë ecur më shpejt dhe janë zhvilluar më shumë se të tjerët që kanë gabuar në identifikimin e oportuniteteve jashtë mundësive në resurse reale për përmbushjen e tyre. Ky skenar është komponent kryesor, por jo i vetëm i procesit të projektimit apo të planifikimit se për ku/sa dhe kur të investohet apo të shpenzohet. Zgjedhja e alternativës më të dëshiruar ndërmjet atyre të mundëshme kundrejt risurseve të rralla dhe të kufizuara disponibël quhet vendim optimal (optimal decision). Për shembull nëse vendimmarrësi është një individ, si vendim optimal është se çfarë të zgjedhë për të studjuar nga alternativat disponibël që ofrojnë universitetet, se çfarë të zgjedhë për të nisur si biznes apo si veprimtari nga ato që janë disponibël, për të zgjedhur se për çfarë të mirash dobiprueset’i shpenzojë paratëapo të mirat disponibël që ka etj. Pasiqë ndërmerret vendimi optimal [zgjedhja e alternativës më të mirë e më të bëshme nga ato të mundëshmet], çdo person fizik ose juridik i përqaset vendimit racional që është zgjedhja e objektivave apo e synimeve për tu arritur/realizuar. Përgjithësisht çdo person që investon synon fitimin maksimal, por ky synim e implikon në rrezikun që të ndodhë një ngjarje e kundërt. Vendimet e ind iv i dëve dhe të subjekteve të biznes i t në një vend, në 1 një bashkësi vendesh apo në mbarë botën se, çfarë të prodhojmë, si të prodhojmë dhe për kë të prodhojmë studjohen ekonomikë ( economics) . 4
  • 3. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r Zgjedhja e objektivave më të dëshiruar ndërmjet atyre të mundëshme quhet vendim racional (rational decision). P.sh., një person pasi ndërmerr vendimin optimal p.sh., se për çfarë të studjojë, çfarë biznesi të nisë, në çfarë instrumenti financiarë të investojë, etj., ai përballet me vendimin racional se ku do të arrijë, ku do të synojë me vendimin e tij p.sh., ku do të arrijë pasi zgjedh të studjojë për financë -p.sh., karrierë profesionale, akademike, pagë të lartë, etj.; ku do të arrijë pasi zgjedh se çfarë biznesi të nisë –p.sh., të ketë pozitë sa më të fuqishme apo të vetme/monopol në treg [të jetë prodhues/shitës i vetëm i një produkti/shërbimi], të ketë ekskluzivitetin e një produkti, të jetë sa më konkurrues, të ketë fitim maksimal, etj. Këto janë objektiva edhe për një firmë nga mikro deri në korporatë. Edhe për një Qeveri objektivat mund të jene ulja e papunësisë , stabiliteti i çmimeve , rritja e mireqenies së qytetarëve, zhvillimi, etj. Në çdo moment të jetës së një individi, familjeje, firme, shoqërije dhe Qeverije lokale apo qendrore, përjetohet se ku/kur dhe si të investojë paratëdisponibël që ka. Vendimi që një individ, firmë apo Qeveri ndërmerr se ku, kur dhe si ti mobilizojë risurset e rralla që ka për nxjerrjen e produkteve të ndryshme quhet ndërvendosje e risurseve (resource allocation). Për sa më sipër çdo vendim bëhet kundrejt analizës për koston që bart, përfitimin që ofron dhe rrezikun që përfitimi në fjalë të mos arrihet pjesërisht ose tërësisht. Të gjitha këto formojnë procesin e planifikimit (planning ), ku kundrejt resurseve monetare, materiale dhe njerëzore disponibël (a) identifikohen synimet apo objektivat për tu arritur, (b) formulohen strategjitë për arritjen e tyre dhe (c) programohen të gjitha operacionet dhe procesetpër zbatim. Realizimi i asaj që projektojmë apo planifikojmë bazohet në përcaktimin e masës së nevojshme të resurseve kapitale, materiale, dhe njerëzore që nevojiten si dhe të mënyrës se si do të ndërveprojnë këto sëbashku, që formon një alternativë tjetër për zgjedhje dhe zgjidhje teknike e teknologjike. Të gjithë këto komponentë shprehen dhe përkthehen sa më drejtë dhe saktë në njësi monetare apo para duke formuar atë që quhet plan financiar apo buxhetim. Buxhetimi përfshin realizimin e një funksioni qëllimi që në një veprimtari ekonomike implikon këto palë: (a) Investitorët apo ofruesit e kapitalit që quhen edhe aksionarë, janë pala themelore ( principals) të ci lët zgjedhin të investo jnë në projekt i n apo vepr imtar inë biznesore të plan i f i k uar për të pasur fitime maksimale dhe sa më të qendrueshme [në afatshkurtër/ mesë , ose për të maksimizuar pasurinë e tyre [në afatg ja të] , m] sepse përndryshe ata do t’i investon in paratë në një al ternat i vë t je tër që do ta konkurronte ekzis tuesen për të ci lën është plan i f i k uar . Kjo impl i kon invest i t o rët në rrez ikun që të humbasin paratë e tyre dhe që quhet rrezik i falimentimit ( bankruptcy risk) koston e sakr i f i k im i t të një al ternat i ve t je tër dhe që në ekonomikë nj i he t si kostoja e oportunitetit. Invest i t o rët vendosin të investo jnë paratë për një normë f i t im i apo shlyer je / k th im i që ata prefero jnë. Kjo quhet norma e kërkuar e shlyerjes ( required rate of return) . Duhet kuptuar se nëse një aksionar investon 1000 Euro për të real i zuar një hise fitimi ose dividend prej 20% këto për invest i t o r i n janë të ardhura të plan i f i k uara nga kapi ta l i i investuar 5
  • 4. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r ndërsa për f i rmën ku investohet është një zë kostoje e planifikuar. (b) Kreditorët/Furnitorët apo huadhënësit p.sh. , ind iv i dë, banka, shoqëri f i nanc iare , et j . , synojnë arkët imin e kredisë dhe të in teresave. Kredi torët , ndryshe nga aksionarët i ofro jnë paratë për një afat dhe normë interesi të kontraktuar që për kredi torët janë të ardhura të plan i f i k uara nga huadhënia e investuar ndërsa për f i rmën huamarrëse është një zë kostoje e planifikuar. Por dihet që kredia është besim që të impl i kon në rrez ik , prandaj edhe kredi torët impl i kohen në rrez ikun e mosarkëtimi t të plotë ose pjesor të kredisë që quhet edhe rrezik i kredisë ( credit risk) . Rreziqe të t je ra që hasin kredis torët përfsh i j në: (a) rrezikun e inflacionit ( inflation risk) që d. t . t h . , se për shkak të godit j es nga in f l ac ion i , ata rrez iko jnë të huajapin para me fuq i blerëse më të madhe nga sa arkëtojnë [kur norma e in f l ac ion i t rr i t e t ndërkohë që norma e in teres i t nuk ndryshon]; (b) rreziku i luhatjes së normave të interesit ( interest rate risk) , që d. t . t h . , se ofro jnë kredi me një normë in teres i të f i ksuar , ndërkohë që në t reg, përgjatë ecur isë së afat i t të kredisë norma e in teres i t rr i t e t , gjë që i kr i j on f i t ime të munguara apo rr i t j e të kostos së oportun i te t i t . (c) Drejtuesit dhe punonjësit e firmës janë palë e punësuar apo palë agjente që zgj idhen dhe emërohen nga aksionarët për të real i zuar projekt i n apo biznesin ku investohet . Edhe këta nga ana e tyre pranojnë që të punojnë për palën themelore kundrej t vendimmarr jes se po maksimizojnë përfitimin e tyre apo maksimizimi i shpërblimit, duke sakr i f i k uar një al ternat i vë për të punuar gjetkë. Kjo d. t . t h . , se edhe drej tues i t dhe punonjësi t kanë një kosto oportuniteti. Çdo individ vendosë të punojë në një firmë sepse e vlerëson si alternativën më të mirë nga të gjitha alternativat disponibël, dhe paga ose rroga që ata pretendojnë formon një nive l të preferuar / të kërkuar shpërbl imi . Edhe në këtë rast rroga ose paga janë të ardhura për drej tues i t dhe punonjësi t ndërsa për f i rmën ku investohet është gj i t hashtu një zë kostoje e planifikuar. (d) Autoritetet tatimore janë palë që gj i t hashtu synojnë arkët imin e plotë apo maksimal të taksave që përcaktohen me l i g j si të apl i kueshme në biznesin që plan i f i kohet –p.sh. , taksë ndaj vlerës së shtuar për produktet që do të shi ten, taksë ndaj fitimit që real i zon biznesi / vepr imtar ia , taksë e të ardhurave personale që apl i kohet ndaj pagave të drej tuesve/punonjësve dhe/ose ndaj dividendëve të aksionarëve, si dhe taksa të t je ra qendrore dhe loka le . Edhe këto komponentë janë të ardhura për autor i t e t i n tat imor por mund të jenë komponent i kostos së f i rmës ku investohet . (e) Autoritetet mbikëqyerëse dhe kontrolluese të biznesi t , të jashtëqi t j eve teknolog j i ke , të ruaj t j es së mjedis i t , të impakt i t socia l , et j . , kërkojnë gj i t hashtu maksimiz imin e 6
  • 5. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r in teres i t të tyre , por që për f i rmën në f j a lë formojnë elementë shtesë kosto je . (f) Klientela ose blerësit janë palë që duke blerë real i zo j në shi t j en e produkteve të f i rmës. Qëll im i i kl i en te lës është maksimiz imi i dobisë që konsis ton në çmim konkurrues, korrektësi në marrëdhënie kontraktua le para/g ja të dhe pas shi t j es , si dhe maksimiz imin e kredisë t regtare apo të bler jeve me pagesë të mëvonshme. Për f i rmën në f ja lë përmbushja sa më shumë e pretendimeve të kl i en te les kërkojnë qendrueshmëri në ci lës i të produkteve, teknika shi t j e j e sa më të suksesshme, et j . , që përfsh ihen brenda një market ingu të mirëorganizuar . Nga ana f i nanc iare , çdo shi t j e me arkët im të mëvonshë e impl i kon f i rmën në rrez ikun e m kredisë apo të kr i j im i t dhe të mosarkëtimi t të debitorëve, që rrez ikon humbje nga shi t j e t me pr i t j e , vësht i rës i f i nanc iare et j . (g) Publiku përmbledh tërë segmentet shoqërore që preken drej tpërdre j të ose tërthoraz i nga produktet e f i rmës – p.sh. , nëse janë produkte me teknolog j i dhe përmbajt je miqësore ndaj mjedis i t / shëndet i t , et j . , nëse janë produkte që nxis in vi r t y te dhe jo vese – p.sh. , nuk janë alkool /duhan, nuk kanë rrez ik për tu përdorur nga fëmijët , janë brenda standardeve sasiore, ci lësore, në përmbajt je /paket im, et j . Maksimiz imi i dobive të mësipërme përkthehet në elementë shpenzimesh për f i rmën që l i dhen me standarde për et iket im in , ambalazhimin, mënyrën e shpërndar jes/sh i t j e s , et j . Drejtimi, Monitorimi dhe Organizimi Pas fazës së planifikimit, vendimarrja optimale dhe racionale drejtohet për mënyrën se si do të përmbushet ajo që kemi projektuar apo planifikuar. Sfida për ta realizuar sa më mirë lidhet me përkushtimin dhe krijimin e një klime sa më efektive pune , që ndërvarëson oportunitete për motivim të drejtuesve dhe punonjësve për punë sa më cilësore sipas realizimit të detyrave dhe përgjegjësive të përkatësuaradhe që në tërësi formojnë procesin e drejtimit (directing ). Përbërësit e mësipërm të drejtimit lidhen me amvisimin e burimeve njerëzore, që gjithashtu përkthehen financiarisht në kosto pune duke përfshirë pagat, rrogat, shpenzimet për kualifikim, trajnim, ndërtim aftësish, etj. Në arritjen e detyrave të planifikuara, kërkohen edhe veprimtari mbikëqyerjeje për procese dhe ecuri operacionesh e procesesh për çdo drejtues dhe punonjës , duke i identifikuar dhe vlerësuar se si janë me objektivat dhe mbarëvajtjen e pikësynuar . Këto përfshihen në procesin e monitorimit. Drejtimi dhe monitorimi ndërlidhen edhe me procesin e organizimit që është bashkërenditja e elementëve materialë dhe njerëzor sipas një kushti teknologjik vijues në kohë dhe/ose në hapësirë për një qëllim të caktuar të ndërmjetëmdhe/osefundor. Çdo firmë ka makineri, materiale kryesore dhe ndihmëse, forca njerëzore, etj., që përgjithësohen në koncpetin e resurseve, të cilat duhen sistemuar e bashkërenduar për të arritur objektivat duke nisur nga çdo njësi organizative përbërësi e deri për krejt firmën. 7
  • 6. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r Suksesi i drejtimit, monitorimit dhe organizimit varet nga shkalla e kontrollit . Procesi i kontrollit është funksion amvisues që identifikon dhe mat arritjet duke i krahasuar me nivelet detyrë (benchmark) ose me standarde (standards) për të diagnostikuar shmangiet dhe përcaktuar veprimet rregulluese(corrective actions). 1.1.2▬Përkufizimi i Amvisimit Financiar: Eksperti i Amvisimit Financiar Të gjithë komponentët e mësipërm të zgjedhjeve dhe të vendimmarrjeve janë organikisht të lidhura si me projektimin/planifikimin me drejtimin, monitorimin, organizimin dhe kontrollin e të mirave materiale dhe monetare në një organizëm biznesi dhe që të gjitha këto përmblidhen në konceptin dhe praktikën e amvisimit financiar . 2 Amvisimi financiar është procesi i planifikimit, drejtimit, monitorimit, organizimit dhe kontrollit të burimeve dhe zotërimeve/aktiveve financiare në strukturat përbërësedhe tërësinë e një organizate –p.sh., si në njësitë organizative, degët, sektorët e një organizate [firme, ent qeveritar, etj.], po ashtu edhe për krejt organizatën. Personat e kualifikuar për amvisim financiar janë ekspertë që njihen si amvisues financiar (financial manager ) dhe kanë pozita të larta në çdo organizatë, qoftë firmë, ent qeveritar, etj. Roli i amvisuesve financiar sot, nga njëra anë ka përmasa globale për vetë ekspansionin e biznesve dhe, nga ana tjetër janë pika referimi në çdo vendimmarrje për një bashkëshkrirje biznesi (merger ), për lidhje me kapital të përbashkët (joint venture ), për konsulencë në përballim krizash, alternativa investimi etj. Përparimet teknologjike dhe informatizimi kanë ulur kohën e përgatitjes së raporteve financiare dhe krijuar hapësira për lexim e vendimarrje më të thellë, për punë në grup dhe diskutime zgjidhjesh. Amvisuesi Financiar ne SHBA Zyra e Statistikës së Punës’ ‘ http://www.bls.gov/oco/ocos010.htm#earnings Amvisuesit financiar mbikëqyrin përgatitjen e raporteve financiare, drejtojnë veprimtaritë e investimeve dhe zbatojnë strategji të amvisimit të të hollave. Këta angazhohen edhe në strategjitë e synimet/objektivat afatgjatë të organizatës. Funksionet e Amvisuesve Financiar përfshijnë:  Kontrollorët (controllers ) ▬ përgatisin pasqyrat financiare, analizojnë ecurinë e shpenzimeve dhe të ardhurave, të pozicionit financiar si dhe parashikojnë mbarëvajtjen 2 Në terminologj i në organizat i ve , duhet dal luar termi amvisues (manager) dhe amvisim ( management) i referohet një personi i ci l i kontro l l on resurset dhe dhe shpenzimet duke u angazhuar si personi zbatues në procesin e plan i f i k im i t , organiz imi t , të udhëheqësisë dhe të kontro l l i t ; nga termi drejtor ( director) dhe drejtim (directing) i referohet një personi që qendron mbi amvisuesi t sepse ka ro l në formimin e pol i t i k ave dhe të kontro l l i t të një f i rme për hi r të aftës ive dhe njohur i ve si ekspert i fushës së industr i së ku bën pjesë f i rma, nga ana t je tër merret me kontro l l i n e amvisuesve dhe të procesit të amvisimi; dhe nga termi administrator ( administrator) dhe administrim ( administration) që ka funks ione të ngjashme sikurse amvisuesi por në pikëpamjen e punës me le t ra , burokrat i ke , protokol l i n , et j . 8
  • 7. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r mbarëvajtjen financiare të organizatës. Kontrollorët merren me marrëdhëniet e firmës me organet mbikëqyrëse/rregullatore dhe tatimore. Për këtë arësye këta mbikëqyrin departamentet e kontabilitetit, të kontrollit të brendshem dhe të buxhetit.  Oficeri Financiar (finance officer ) dhe Oficeri i Thesarit (treasury officer ) ▬ drejtojnë buxhetin e organizatës për arritjen e objektivave financiare, duke mbikëqyrur investimin e fondeve, kontrollin rrezikun që lidhet me investimin e fondeve, mbikëqyrin veprimtaritë e amvisimit të parasë, si dhe ekzekutojnë strategjitë për rritje kapitali kur firma orientohet në ekspansion/zgjerim kapacitetesh ose në bashkëshkrirje me firma të tjera, në joint venture, etj.  Oficerët e Kredisë (credit officer ) ▬ mbikëqyrin kreditimet e organizatës duke vendosur kritere, limite –p.sh., kreditimet tregtare [shitje me arkëtim të mëvonshëm], kreditimet në para, etj., si dhe ndjekin arkëtimet nga kreditimet që maturohen duke ulur rrezikun e mosarkëtimit apo të gjenerimit të kreditorëve të këqinj.  Amvisuesit e Parasë (cash manager ) ▬ monitorojnë dhe kontrollojnë rrjedhjen e parasë [të arkëtimeve dhe pagesave] për të parë se sa përkojnë me qëllimin për përmbushjen e nevojave investuese dhe shpenzuese të firmës [kontrolli i daljeve në të holla] dhe për realizimin e arkëtimit të të ardhurave [kontrolli i arkëtimeve]. Objektivi kryesor është shmangia e parave të plogështa apo jashtë funksionit ekonomik fitimpriurës.  Amvisuesit Financiarë të Rrezikut dhe të Sigurimeve (risk and insurance financial manager ) ▬ mbikëqyrin dhe monitorojnë programet e minimizimit të rrezikut të pastër [rrezik që sjell vetëm humbje] –p.sh., të mosdëmtimit nga vjedhja, zjarri, etj., të mallit në magazinë; të rrezikut nga abuzimet, mashtrimet, vjedhjet dhe humbjet e të mirave materiale dhe monetare në firmë, rrezikun e humbjeve nga përgjegjësia profesionale, etj. Drejtim tjetër është edhe mbulimi i rrezikut të dëmtimeve të teknologjisë dhe rrjetit elektronik të përpunimit dhe ruajtjes së të dhënave [IT], rrezikun e korruptimit të programeve kompjuterike, rrezikun e kryerjes se transaksioneve te paautorizuara [nga hacker ], rrezikun ndaj goditjeve nga akte terroriste, grabitje, vjedhje, që burojnë nga jashtë organizatës, etj. Këta amvisues përcaktojnë buxhetin financiar të mbulimit të këtyre rreziqeve si dhe angazhohen në kontratat me shoqëritë siguruese.  Amvisuesit Financiarë të Degës (branch financial manager ) ▬ administrojnë dhe mbikëqyrin të gjitha funksionet e një zyre që ka statusin e degës së një firme amë, duke përfshirë që nga rekrutimi i personelit, miratimi i kreditimeve tregtare/financiare, marrëdheniet me autoritetin tatimor dhe rregullator lokal, vendosjen e marrëdhënieve me publikun, etj. Janë amvisues financiar që kualifikohen edhe në fusha të tjera sikurse marketingu, komunikimi, etj.  Amvisuesit Financiarë Qeveritarë (governmental/public finance manager ) ▬administrojnë procesin e buxhetimit qeveritar në drejtim të taksave dhe shpenzimeve si dhe të përkatësimit të fondeve –p.sh., të shpenzimeve operative, të investimeve, etj., si dhe në strukturat prioritare –p.sh., në arësim, shëndetësi, etj. Më tej këta verifikojnë funksionimin e sistemit fiskal, huamarrjet qeveritare në nivel qendror/lokal, përdorimin qëllimor të fondeve, etj. Përgjegjësitë e Amvisuesve Financiar Amvisuesit financiar përkushtohet për të maksimizuar vlerën e sektorit, departamentit apo të njësisë që drejton në funksion të përmbushjes së detyrës së maksimizimit të vlerës së krejt firmës. 9
  • 8. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r Veprimtaritë specifike ku angazhohet amvisuesi financiar përfshijnë: 1-Procesin e parashikimit dhe të planifikimit të detyrave/objektivave (forecasting and planning ) duke ndërvepruar me personat kyç ekzekutivë për realizimin e një pozicioni të synuar të firmës në aspektin financiar, të tregut, etj. 2-Procesin e vendimmarrjeve për investime dhe financime duke u bazuar në identifikimin dhe matjen e rritjes reale të firmës, të investimeve dhe shpenzimeve shtesëpër forcimin e pozitave në treg duke shtuar shitjet dhe ulur rrezikun e mosarkëtimeve nga shitjet, duke shtuar përdorimin efikas të burimeve të huajtura –p.sh., nëpërmjet huamarrjes në afatshkurtër ose afatgjatë apo nëpërmjet rritjes së kapitalit, përckatimin e përparësive efikase se në cilat drejtime, struktura, makineri, pajisje, burime njerëzore, etj., duhet investuar. 3-Procesin e bashkërendimit dhe të kontrollit të operimit me eficiencë maksimale të sektorit/degës apo firmës, duke kuptuar se çdo vendim teknik, organizativ, etj., duhet përkthehet në vlerë pasoja financiare pozitive. Për shembull një fushatë marketingu duhet të ketë pasojë rritjen e shitjeve, të arkëtimeve dhe nevojën për shfrytëzim maksimal të burimeve ekzistuese financiare [materiale, monetare, njerëzore, etj.] dhe sa është domosdoshmëria e zgjerimit nëpërmjet investimeve shtesë,të burimit të financimit të tyre, të shkallës së vetëshlyerjes, etj. 4-Procesin e ndjekjes dhe operimit në tregjet financiare duke përfshirë tregun monetar [tregun e huarave afatshkurtër, tregun e këmbimeve valutore] dhe tregun e kapitaleve [tregun e faktorëve të prodhimit, tregun e aksioneve, etj.]. Përfundimisht, duhet kuptuar se amvisuesit financiar ndërmarrin vendime se si të shfrytëzojnë maksimalisht resurset ekzistuese dhe të identifikojë domosdoshmërinë ekonomike për burime shtesë duke ofruar se çfarë të mirash duhet të blejë firma, ku dhe si t’ i blejë, si t’ i financojë dhe, në këtë mënyrë si të maksimizojë vlerën e organizatës ku punon dhe të të gjitha palëve që implikohen në këtë organizatë –p.sh., të maksimizojë pasurinë e aksionarëve, të maksimizojë interesat e punonjësve, të maksimizojë dobinë e furnitorëve dhe klientelës, të autoriteteve fiskale, mbikëqyerëse dhe rregullatore, deri edhe të mbarë publikut. Për vetë rëndësinë që kanë amvisuesit financiar janë personeli më i pagueshëm në një subjekt biznesi. Në SHBA 3 për vitin 2009, rroga mesatare e amvisuesve financiar është rreth 100 000 USD në vit, duke u luhatur në varësi nga pozita dhe industria ku punojnë nga 60 000 USD në vit deri në 180 000 USD në vit. Titujt më të lartë profesional në karrierën en një amvisuesi financiar janë: Titulli Autoriteti Kualifikues Amvisues i Vërtetuar Financiar ( certified Ins t i t u t e of Management Accountants –SHBA financial manager -CFM) [ht tp : / /www.imanet.org] Amvisues i Vërtetuar Financiar për American Academy of Financia l Management Pasuri/Trust, etj. [ht tp : / /www.f inanc ia lana lys t .o rg /cert i f i c a t i ons .h tml ] Ekzaminues Financiar i Vërtetuar Society of Financia l Examiners (Cert i f i ed Financia l Examiner [www.sofe.org] CFEx) Anal i s t Financiar i Vërtetuar CFA Ins t i t u t e ( Chartered Financial Analyst -CFA) [www.cfainst i t u te .o rg] Plan i f i kues Financiar i Vërtetuar The Cert i f i ed Financia l Planner ( Certified Financial Planner -CFP) Board of Standards, Inc 3 Zyra e Statistikës së Punës: http://www.bls.gov/oco/ocos010.htm#earnings 10
  • 9. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r [www.cfp.net ] Anal i s t Financiar i Autor i zuar Chartered Financia l Analyst ( Chartered Financial Analyst -CFA) Ins t i t u t e (CFA Ins t i t u t e ) [www.cfainst i t u te .o rg] Amvisues i Autor i zuar Portofo l i American Academy of Financia l (Chartered Port fo l i o Manager Management - CPM) [ht tp : / /www.f inanc ia lana lys t .o rg /cert i f i c a t i ons .h tml ] Amvisues i Autor i zuar i Pasur is ë American Academy of Financia l (Chartered Wealth Manager - CW M) Management [ht tp : / /www.f inanc ia lana lys t .o rg /cert i f i c a t i ons .h tml ] Amvisues i Rrezikut Financiar Global Associates of Risk (F inanc ia l Risk Manager - FRM) Profess ional [www.garp.com] Amvisues Financiar Master ( Master American Academy of Financia l Financial Manager -MFM) Management [ht tp : / /www.f inanc ia lana lys t .o rg /cert i f i c a t i ons .h tml ] Amvisues Financiar Profes ion is t American Academy of Financia l ( Financial Manager Professional -MFP) Management [ht tp : / /www.f inanc ia lana lys t .o rg /cert i f i c a t i ons .h tml ] Vertet im në Amvis im Invest imi http : / / execut i veeducat ion .wharto ( Investment Management Certificate –IMC) n.upenn.edu Analist i Vërtetuar Ndërkombëtar për Associat i on of Cert i f i ed In ternat iona l Investment Investime (Certified International Investment Analyst Analysts (ACI IA) -CIIA) [www.aci ia .org] Amvisues Financiar Qeveritar i Vërtetuar Associat i on of Government Accountants (Certified Government Financial Manager - CGFM) [Themeluar në vi t i n 1994 SHBA] Në çdo Qeveri ka Divizione, Departamente, Zyra dhe forca institucionale që i dedikohen amvisimit financiar. Nëse shkoni në faqen e internetit http://www.whitehouse.gov/omb/financial/ do të vërenë se në SHBA, pranë Shtëpisë së Bardhë, gjëndet Zyra e Amvisimit Federal Financiar (Office of Federal Financial Management) dhe që ka si mision ‘nxitjen dhe mbështetjen e amvisimit financiar të klasëssë parë në degët ekzekutive të Qeverisë Federale të SHBA’. Historia e Amvisimit Financiar: Kalim i Shpejtë Amvisimi/drejtimi financiar ka një histori relativisht të gjatë por në formën e ngjashme sikurse haset sot ka histori të shkurtër që nis me fundin e viteve 1800- dhe fillimin e viteve 1900- kur njihet edhe si stadi i teorisë moderne financiare. Në kohën e zhvillimit industrial, problemi themelor për një firmë ka qenë çështja e gjetjes së burimeve financiare (financing question) jo aq për nisjen e një biznesi se sa çështja e gjetjes së kapitaleve shtesëpër ekspansion. Nga ana tjetër shtrohej vendimi optimal, nëse një firmë duhej financuar më shumë me kapital [duke emetuar aksione] apo me huamarrje afat gjatë [duke emetuar bonde]. Edhe në këtë rast, financierët janë ndeshur me vendime optimale dhe racionale –p.sh., për bashkëshkrirje firmash (mergers ), në emetime aksionesh shtesë, në emetime instrumenta borxhi për huamarrje shtesë. Vendosja për një alternativë, p.sh., të financimit të firmës me kapital apo duke emetuar aksione, krijonte problemin e dytë që ishte çështja e dividendit (dividend question) që lidhesh me përmbushjen e interesave të aksionarëve si financues të 11 Arthur Stone Dewing
  • 10. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r përjetshëm të firmës apo me shpërndarjen e të ardhurave të mbetura (residual income) për aksionarët. Në këtë periudhë përkushtimi e drejtuesve dhe e amvisuesve financiarë ka qenë përmirësimi i legjislacionit financiar që të rriste sigurinë tek palët e publikut për të investuar në aksione apo bonde në një firmë. Më pas historia e konceptevedhe praktikave të amvisimit financiar ështëi zbehtë për vetë ngjarje regresive të mëdha si Lufta e Parë Botërore [1915] dhe Kriza e Drepresionit të Madh [1925-1930]. Botimet më spikatës hasen në vitet 1920-1930 të profesorit të Universitetit Harvard Arthur Stone Dewing (1880-1971)4, Në këtë kohë puna e amvisuesve dhe e ekspertëve financiarë ka qenë e dedikuar më shumë në praktikat e falimentimit dhe në analizën e shkaqeve që çuan në falimentime masive. Në këtë kohë, mbisundon diagnoza financiare për prani transaksionesh spekulative, të nivdelit të borxhmarrjes së firmave pa ndonjë kontroll, etj. Në SHBA në këto kohë formohet Komisioni për të Sigurtat dhe Shkëmbimet që kishte si detyrë mbikëqyerjen e e përmbushjes së kushteve financire të pjesëmarrësve në një bursë, të instrumentave financiare që emetonin, të transaksioneve, etj. Në këtë kohë amvisimi financiar priret drejt përmirësimeve ligjore dhe institucionale dhe zbehet deri në mbijetesë në lidhje me konceptet dhe praktikat e drejtimit financiar. Në fundin e viteve 1940 dhe fillimin e viteve 1950-, amvisimi financiar u zhvillua më shumë si lëndë përshkruese, institucionale që më shumë ofronte teknika mbikëqyerje se sa për drejtimin e brendshëm të firmës. Botimet më në zë përfshijnë Joel Dean (1906 - 1979)5, Harry Markowitz 6, etj. Në fundin e viteve 1960, amvisimi/drejtimi financiar marrin një zhvillim bashkëkohor edhe në sajë të zhvillimit të përpunimit elektronik të informacionit nëpërmjet industrisë së kompjuterave dhe të programeve të përpunimit të të dhënave. Vendimmarrja financiare sot analizohet brenda Sistemit të Informacionit të Amvisimit (management information system). Në kapitujt vijues do të kemi të bëjmë me të gjitha konceptet dhe praktikat moderne të drejtimit dhe të amvisimit në një firmë. 1.2▬Amvisimi/Drejtimi Financiar dhe Dijet Bazë –Kontabiliteti, Financat, Ekonomika, Statistika, Ekonometria, etj. 1.2.1−Amvisimi/Drejtimi Financiar dhe Kontabiliteti Lënda e parë e amvisimit financiar është informacioni kontabël. Kontabiliteti është “kimia” e shndërrimit të ngjarjeve ekonomike dhe financiare që përjeton një firmë, në të dhëna ekonomike për dobi të vendimeve të lexuesve apo përdoruesve të tyre. Kontabiliteti është proçesi i identifikimit, matjes, evidentimit, përpunimit dhe i komunikimit të të dhënave që përjetohen përgjatë një periudhe të dhënë kohe, të organizuara si informacion në librat e evidencat kontabël të një subjekti biznesi, për të mundësuar verifikime, vlerësime, interpretime, gjykime dhe vendim-marrje të lexuesve apo përdoruesve të tyre. Kontabiliteti është gjuhë biznesi që ka gramatikën, rregullat dhe standardet e veta. “Gramatika” kontabël përfshin koncepte dhe parime për ta bërë kontabilitetin një gjuhë të lexueshme si nga palët brenda firmës ashtu dhe jashtë saj, si ato të vendit ashtu dhe ato të huaja. 4 Arthur Stone Dewig: The Financial Policy of Corporations: 2 volumes (1919), The Study of Corporation Securities (1934), Corporate Promotions and Reorganization (1920, 1924). 5 Joel Dean -Capital Budgeting- New York: Columbia University Press, 1951 6 Harry Markowitz – "Portfolio Selection" -Journal of Finance, 1952. 12
  • 11. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r Marrëdhëniet e biznesit përfshijnë: aksionarë-drejtues, marrëdhëniet blerës-shitës, eksportues-importues, huamarrës-huadhënës, investues të investuar, etj., ku secila nga palët informon dhe informohet për pozicionin financiar të njëra tjetrës sipas një standardi të pajtuar bashkarisht. Standardizimi ndërkombëtar i kontabilitetit kushtëzohet për faktin sepse marredhëniet e biznesit janë pa kufi hapesinor, janë të mbarebotshme, janë globale. Lexuesit ose përdoruesit e kontabilitetit për të kuptuar sakte kontabilitetin si gjuhë biznesi, duhet të njohin: • natyrën e veprimtarive ekonomike që përshkruhen në evidencat dhe raportet kontabël, • teknikat matëse dhe parimet e evidentimit që janë zbatuar në pasqyrimin e tyre, • logjikën e përkthimit të informacionit kontabël sa më sakte në sherbim të domethenies për gjykim, vlerësim dhe vendimmarrje të duhur. Për një amvisues financiar, të përdorësh një evidencë, pasqyrë, dokument kontabël d.t.th., të dish ta lexosh atë. Lexues me status të ndryshëm kanë interesa të ndryshme për informacionin kontabël. P.sh., një aksionar vëmendësohetnë rezultatin financiar, një huadhënësnë mbarëvajtjen financiare të firmës dhe mundësinë e shlyerjes së huasë, një inspektor fiskal vëmendësohet në pjesën e informacionit kontabël që ka të bëjë me taksat, etj. Krahas amvisuesve financiar, l exuesit kryesoretë evidencëskontabël janë: 1. Biznesmenët apo afaristët, qofshin si njëpronar, ortakë apo aksionarë e lexojnë informacionin kontabël për të matur e vlerësuar gjëndjen dhe ecurinë e biznesit apo të firmës të tyre p.sh., për fitimshmërinë, kapitalin, etj., si dhe për të vendosur për të ardhmen [p.sh. – per të ruajtur gjëndjen ekzistuese, rritur ose pakësuar gjendjen kapitale, për tu lidhur me kapital të përbashkët një firmë tjetër, etj.]. 2. Huadhënësit dhe palët kontraktuese e lexojnë informacionin kontabël për të vlerësuar aftësi në ushtrimore dhe perspektive të firmës për të shlyer detyrimet dhe për të përmbushur zotimet kontraktuale në kohën dhe në vlerën e pajtuar. Këta interesohen për rregullshmërinë e firmës në të kaluarën për shlyerjen e detyrimeve, aftësinë ushtrimore të saj për likujdimin e borxheve dhe detyrimeve, aftësinë kapitale për të huamarrë si dhe perspektivat për fitime të ardhshmee në këtë mënyrë vendosin për të huadhënëose jo. 3. Investitorët e vendit dhe investitorët të huaj e lexojnë informacionin kontabël për të pare shëndetin financiar të saj, fitimshmerine, etj., dhe për të vendosur për të investuar kapitalet e tyre në firme. Investitorët që kanë investuar faktikisht [investitorët ushtrimorë ] interesohen për rrjedhjen në të holla, fitimshmërinë, mbarëfunksionimin e amvisuesve dhe drejtuesve, etj. Investitorë që mendojnë të investojnë [investitorët potencialë ] me informacionin kontabël vlerësojnë ecurinë e ardhshme të firmës, suksesin e saj dhe sa rrezik implikohet po të investohet në të. 4. Perfaqësuesit e sindikatave dhe të bashkimit të punonjësve e lexojnë informacionin kontabël për të pare sa të bazuara janë kushtet kontraktuale për pagat, rrogat, shperblimet e tjera të punës, burimin e pensioneve, etj., për të parashikuar poziten financiare, shëndetin dhe jetëgjatesi në e firmës në biznes, për tu orientuar në kontraktimin e punës, etj. 5. Eksperte dhe përfaqësuesose të ngarkuar nga organet e drejtësisë e lexojnë informacionin kontabël për të vlerësuar rregullshmërinë e zbatimit të ligjeve dhe rregullave në një konflikt gjyqësor. 6. Përfaqësues të Organeve Shtetërore e Qeveritare e lexojnë informacionin kontabël për të njohur ndikimin e politikës fiskale dhe të politikës ekonomike në ecurinë e bizneseve në 13
  • 12. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r përgjithësi, të një industrie apo drejtimi të caktuar në veçanti si dhe për të vlerësuar vendimet dhe politikat e ardhshme. 7. Inspektorët dhe kontrollorët tatimorë, të standardeve, etj., e lexojnë informacionin kontabël për të përcaktuar shumen e taksave apo tatimeve për tu paguar, rregullshmërinë e veprimtarise dhe transaksioneve, prani në e dukurive jo-ligjore si p.sh., të shmangies nga taksat, rregullat, dhe të tjera të natyres të njëjtë. 8. Specialistët analistë të financës, statistikës, marketingut, etj., dhe të fushave e lamive të ndryshme e lexojnë informacionin kontabël për qëllime studimore, orientuese dhe këshilluese për drejtime të caktuara. 9. Media dhe Publiku e lexojnë informacionin kontabël për të njohur e verifikuar probleme e çështje që ngrihen në media e publiku si edhe për aspektetë tjera me karakter shoqëror. Ndër të gjithë lexuesit e mësipërm, ne do të vëmendësohemi tek leximi nën këndvështrimin e ekspertit që merret me profesionin e amvisuesit financiar. Tryeza e Drejtuesve Presidenti Zv-Presidenti i Financës T The s ariKo ntro lliBuxhe timi Kapital Zv-Presidenti i Zv. Presidenti Operacioneve Amvis imi Paras ë Marketingut Amvis imi Kre dis ë Amvis imi Rre zikut të S ig urue s hëm ---Ko ntabilite ti Amvis ue s Ko ntabilite ti Ko s to s Përpunimi i të Dhënave Informacioni Kontabël Bashkësia e llogarive dhe evidencave të organizuara sipas standarteve, formes dhe përmbajtjes të përcaktuar me ligj dhe rregullore të posaçme formon Informacionin Kontabël. Informacioni Kontabël në të gjitha vendet priret të përputhet sa më shumë me Standardet Ndërkombetare të Kontabilitetit [International Accounting Standards -IAS]. Brenda suazës të Standardeve Ndërkombetare të Kontabilitetit, informacioni kontabël klasifikohet sipas drejtimeve dhe natyrës së të dhënave kontabël që përmban. Kur amvisuesi financiar kërkon të informohet: 14
  • 13. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r (a) për gjëndjen dhe ecurinë e vlerave materiale/lëndore të një subjekti biznesi duhet bazuar tek kontabiliteti material apo kontabiliteti lëndor [kontabilitetit sasior], (b) për gjëndjen dhe ecurinë e vlerave monetare e financiare duhet bazuar tek kontabiliteti financiar ose kontabiliteti vleror, (c) për gjëndjen dhe ecurinë e kostos [sipas veprimtarive, proçeseve, produkteve, shërbimeve, etj.] të një subjekti biznesi duhet bazuar tek kontabiliteti i kostos ose kontabilitetit i shpenzimeve, (d) për gjëndjen dhe ecurinë e amvisimit e të drejtimit të organizatës ku punon duhet bazuar tek kontabiliteti i amvisimit. Më poshtë në një pasqyrë përmbledhëse jepen dallimet spikatëse ndërmjet kontabilitetit financiar, kontabilitetit amvisuesdhe kontabilitetit të kostos: Dallimet ndërmjet Kontabilitetit Amvisues të Kostos dhe Financiar Kontabiliteti Amvisues/Kostos Kontabiliteti Financiar Informon subjektet jashtë firmës sikurse janë aksionarët, klientët, Informon strukturat e brendshme të firmës. huadh;ënësit apo kreditorët, investitorët faktik dhe të mundshëm, autoritetin 1 tatimor, sindikatat, etj. Lexues/Përdorues të tij janë subjekte jashtë firmës. P.sh., një aksionari apo inspektorit tatimor nuk i intereson nëse reparti apo punmtori Lexues/Përdorues të tij janë drejtuesit dhe amvisuesit e xy ka mbiharxhime., por i intereson gjëndja financiare –bilanci, evidenca e 2 firmës të ardhurave, evidenca gjëndjes kapitale, e rrjedhjes në të holla, fitimi për njësi kapitali, etj. Spikat prirja për ecurinë financiare, praninë në tregun brenda 3 Spikat prirja për planifikim e programim të drejtimit për industrisë, analiza n;ë mjedis të pritshëm makroekonomik të ardhmen duke njoftuar për veprimet e pësimet [inflacioni, taksat, etj.], pozicioni në treg, stabiliteti në ushtrimore brenda firmës. fitimshmëri, etj. Të dhënat shprehen në njësi para [eur, dollarë, lek, etj.], 4 në njësi fizike [kohe, peshe, sasie, cilësie, etj. ], në njesi njerëzore [te punësuar, punëtorë, skuadër, etj.], njësi të tjera [kimike, biologjike] dhe njësi të kombinuara të Të dhënat shprehen vetëm në të njëjtën njësi moentare dhe në asnjë njësi mësipërme [eur/kg, kg/orë, eur/copë, copë/orë, ton/km, tjetër jo monetare ose të kombinuar. copë/punëtorë, eur/punëtorë, etj.] 5 Informon duke u lidhur me lamitë dhe disiplinat e tjera. Informon vetëm gjëndjen kontabël të pa lishur me asnjë lami tjetër. Është shumë rrethanor dhe nuk organizohet sipas 6 parimeve kombëtare dhe ndërkombëtare të kontabilitet, Është shumë parimor dhe respekton përpikmërisht standarde e kritere të por sipas nevoja të drejtuesve dhe amvisuesve vendosura nga autoriteti kontabël Nuk është absolut por relativ në përputhje me ndryshimin Është absolut dhe i pakorigjueshëm, apo i rishikueshëm, pavarësisht nga 7 e nevojave të lexuesve të tij –drejtuesit dhe amvisuesit vullneti e dëshira e njerëzve Nuk është konstant por i ndryshueshëm në kohë, më 8 shumë për të dhëna rrethanore e subjektive, se sa për të Është i pandryshueshëm, parimor dhe objektiv. dhëna parimore dhe objektive. 9 Ofron të dhëna sipas segmenteve organizative dhe Ofron të dhëna të organizuara dhe në shkallë të firmës në tërësi dhe jo të funksional përbërës të një firme se sa për firmën në tërësi. segmenteve apo strukturave të saj. 1 Informacioni konsiderohet i përpiktë me standardet dhe kriteret kontabël të Vëmendësohet më shumë se sa është i drejtë informacioni miratuara. 0 dhe jo aq se sa i përpiktë është. 1 Përpunon të dhënat e kontabilitetit financiar, të Përpunon vetëm ngjarjet dhe veprimet në vlerë monetare dhe financiare. 1 kontabilitetit teknik, dhe të dhëna jashtë kontabilitetit. 1 Është i detyrueshëm ligjërisht për subjekte biznesi të organizuara –p.sh., Nuk është i detyrueshëm ligjërisht njëpronësitë, ortakëritë, korporatat, etj. 2 1 Informon në çdo moment. Informon periodikisht –p.sh., çdo tremujor, 6 mujor dhe vjetor. 3 15
  • 14. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r Për një amvisues financiar që punon në subjekte qeveritare del e domosdoshmeedhe njohja e kontabilitetit publik, kontabilitetit tatimor, etj. Informacioni Kontabël klasifikohet edhe sipas përkatësisë të bizneseve që pasqyron –p.sh., kontabiliteti për ndërmarrjet tregtare, industriale, bujqësore, për shoqëritë financiare, etj. 1.2.2−Amvisimi Financiar dhe Legjislacioni, Financat, Statistika, etj. Njohja e Legjislacionit Amvisuesi financiar duhet të njohë mirë ndikimin që jep në mbarëvajtjen financiare të organizatësçdo aprovim për një ligj të ri, amendament të ligjeve ekzistuese, çdo akt nënligjor, etj. Për shembull një ligj për ristrukturimin e trajtimit të bizneseve në të vogla, të mesme dhe të mëdha ka ndikim në barrën fiskale [p.sh., subjekte me dhe pa taksë të vlerës së shtuar]. Në mënyrë të ngjashme mund të ketë impakt një vendim qeverie, vendimi i një institucioni mbikëqyrës/rregullues, deri edhe një ndryshim në statutin apo rregulloren e vetë organizatës. Njohja e fushes së legjislacionit mundëson shmangien e rrezikut të mospërputhjes me kërkesat ligjore, të akteve normative, etj. Njohja me Financat, Statistikën, Ekonometrinë, etj. Formimi me konceptet dhe praktikat financiare ndërthur si njohuritë e financave të organizatave –p.sh., financat e korporatave, financat publike, etj., po ashtu edhe të tregjeve financiare, të aktorëve, instrumentave financiare dhe transaksioneve që ndërmerren në to. Njohja me tregun monetar dhe të kapitaleve ndikon në vendimmarrje për financime të ndryshme, për blerje të produkteve të ndryshmetë industrisë bankare, të sigurimeve, të investimeve, etj. Njohuritë statistikore të ekonometrisë dhe të ekonomikës mundësojnë cilësi në parashikimin e ecurisë së firmës dhe identifikime të problemeve, prirjeve dhe zgjidhjeve. Konceptet e madhësive relative, të mesatareve, të regresionit, etj., gjendjen në mënyrë të plotë në statistikë, ndërsateknikat matematikore të matjeve ekonomike –p.sh., për funksionin e prodhimit, të kostos, të fitimshmërisë etj., gjenden në lëndën e ekonometrisë. Çdo biznes analizohet për mikromjedisin apo mjedisin e brendshëm të tij dhe për mjedisin e jashtëm. Njohja e ekonomikës [makro/mikro] rrit kapacitetin profesional për leximin e saktë të mjedisit makroekonomik, duke marrë në konsideratë ndikimet inflatore, të cikleve të biznesit, të kërkesë-ofertëspër të gjitha llojet e strukturat e tregjeve, etj. Drejtime të tjera kualifikuese të amvisuesit financiar kërkojnë njohje edhe të marketingut, të metodavetë kërkimit shkencor, të institucioneve financiare, etj. 1.3▬Amvisimi/Drejtimi Financiar dhe Objektivat e Organizatës 1.3.1−Organizimi i Subjekteve të Biznesit: Njëpronësia, Ortakëria, Korporata Njëpronësia Njëpronësia është një subjekt biznesi që zotërohet vetëm një individ i cili është edhe vendimmarrës i vetëm. Quhen edhe firma njëvetore ose ‘ bësh biznesi si’ose “tregtues i vetëm”. të Në Shqipëri njihen firma si persona fizikë dhe si më tipiket janë firmat e një avokati, klinika e një doktori, tekniku, noteri, eksperti/konsulenti financiar, firma si kontabël i miratuar dhe/osesi Ekspert Kontabël i Autorizuar etj. Quhen edhe taksëpaguestë vetëpunësuar (Self Employed Taxpayers ). Në ‘Ligjin Për Shoqëritë Tregtare Njëpronësia quhet njësi ekonomike ligjore e pandarë ’ nga pronari i saj i vetëm. Në njëpronësi çdo zotërim e detyrim ështënë përkatësi të individit pronar. Juridikisht quhen firma me përgjegjësi ose detyrim të pakufizuara. Kjo d.t.th., se në rast falimentimi 16
  • 15. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r të firmës njëpronësi, individit pronar i cënohet çdo pasuri vetiake [shtëpi, pajisje, etj.] për të shlyer kreditorët. Firmat njëpronësi kanë plan të thjeshtëzuar pensioni të cilin kontribuojnë duke krijuar një llogari individuale pensioni ku kontribuohet sipas një përqindje që aplikohet ndaj nivelit të pagës minimale ligjore për këtë qëllim. Duhet mbajtur mire në mëndje, se kontabiliteti i firmave në njëpronësi informon vetëm për firmën dhe jo për individin si privat . Pra kontabiliteti nuk informon për jetën private të individit jashtë firmës [p.sh.–në familje, argëtim, pjesëmarrje politike, etj.], por vetëm për jetën e tij brenda suazavetë firmës. Nga ana financiare përgjegjësia e firmës ështënjëkohësisht përgjegjësi edhe e pronarit të saj si privat. Në marrëdhëniet kontabël me firmën e tij, individi pronar konsiderohet si kontribues i firmës me kapital dhe firma që ka detyrim ndaj individit pronar për kapitalin e kontribuar e të shtuar. Njëpronësia është firmë me status si person fizik dhe nuk ka status të personit juridik. Kundrejt një niveli të caktuar të të ardhurave dhe të qarkullimit, firmat njëpronësi detyrohen me tatim të caktuar paraprakisht [tatim të paragjykuar] nga autoriteti tatimor lokal dhe përtej këtij niveli mund të përgjigjen në taksanjëlloj si subjekte me statustë personit juridik [me TVSH]. Si favore dhe mangësi kryesorepërmenden: NjëPronësia [Sole Proprietorship=Single Proprietorship] Favore Mangësi (a) përgj i t hës isht hapet lehtë (a) zhvillim i ngadalëshëm për mungesa burimesh kapitale; dhe me kosto të ulët [brenda 48 (b) vështirësi burimesh financimi, sepse orëve] përgj i t hës isht bazohen në (b) ka kuf i z ime dhe mbikëqyerje huamarr je nga të afërm dhe më pak të paktë nga subjekte qever i ta re , në huamarr je nga bankat [kanë rregul l a to re , et j . nive l të ulët garancie, (c ) kanë lehtësi ra tat imore, për kolatera l i , et j . ] ; aq kohë sa kanë xhi ro nën kuf i r i n (c) mungesë vijueshmërie biznesi nëse sëmurët f i ska l nuk paguajnë TVSH, dhe në [ose vdes] pronar i . Quhet edhe shumë vende nuk paguajnë tat im f i t im i . ndërmarr je në pronësi të vetme ( sole (d) janë përgjegjës të vetëm në proprietorship) . vendimmarrje për biznesin e tyre (d) nëse fa l imento jnë rrez i ko jnë (e) kanë mëvehtësi ( privacy) të lar të të gj i t ha të mirat vet iake në marrëdhënie me profes ion in dhe prandaj kanë edhe stat i s t i ka të autor i t e te t tat imore/mbikëqyrëse. lar ta divorc i dhe t ransaks ione të ( f ) pr i ren të vi j o j në biznes in me ndarjes së pasur isë me pasardhësi t e tyre [ fëmi jët ] duke bashkëshorten/ fëmi jët . e shndërruar në t rad i të fami l j a re (e) je tëgjatësia e f i rmës është aq (g) kanë je të personale më të sa je tëgjatës ia shëndetësore e pavarur [pa stres formal për pronar i t oraret , praninë në punë, et j . ] (f) kanë in formacion opak për sepse kushtëzohen nga t regu masën e vërtetë të xhi ros , ( i ) kanë stat i s t i ka t më të ul ta në biznes i t , et j . konf l i k t e t t regtare dhe gjyqësore (g) pr i ren të operojnë me para në dorë ( i ) mbajnë kontabi l i t e t të dyzuar (j) kanë stres të lar të në marrëdhënie me kl i en te lën Kur paraqiten për të huamarrë në bankë, produkti më i rëndësishëm i sigurimit është ‘Sigurimi i jetës dhe i shëndetit për pronarët e firmave në njëpronësi’që mbulon pronarin e një biznesi në një pronësi –p.sh., të 17
  • 16. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r një avokati, doktorri, eksperti kontabël, etj., në rrethanat kur vdes dhe ndërkohë ka borxhe ndaj të tjerëve. Klauzola e këtij sigurimi pohon se në këto rrethana të gjitha borxhet zbriten nga prona/pasuria vetiake dhe e biznesit të pronarit dhe destinohen të shlyhen borxhet/kreditorët. Sigurimi i jetës mbulon të drejtat e kreditorëve në disa mënyra: (a) Nëse biznesi transferohet me akt testamentar, përfitimi në vdekje kompenson borxhin vetiak, tatimor dhe biznesor të të siguruarit që vdes; (b) Nëse biznesi likujdohet duke ushtruar shitje të sforcuar, përfitimi në vdekje pakëson ose shlyen borxhin vetiak, tatimor dhe biznesor të pronarit të siguruar që vdes; ose edhe përdoret si burim për kapital punues(working capital ) për të vijuar biznesin e firmës në afatshkurtër; (c) Nëse biznesi, me akt testamentar i transferohet fëmijëve apo bashkëshortit, përfitimi në vdekje ofron fonde për transferim biznesi duke zbritur detyrimet; (d) Nëse biznesi i shitet një punonjësi kyç të firmës, ky punonjës duhet të blejë edhe sigurimin e jetës së pronarit duke paguar të gjitha primet. Ortakëria/Bashkëpronësia Ortakëria (partnership ) është një subjekt biznesi që zotërohet të paktën nga dy persona të cilët janë edhe pronarët e saj. Rregullat bazë hasen në ligjin britanik –Ligji i Ortakërisë i vitit 1890 [The Partnership Act]. Ligjet e vendevetë tjera janë të ngjashme. Në Shqipëri organizimi i ortakërisë haset në’Ligjin Për Shoqëritë e Biznesit’.Shpesh emrat e pronarëve vendosen shkurt që formojnë edhe emrin e firmës në ortakeri. P.sh., ‘AmKal & Rub’nënkupton Amlën, Kaltrin dhe Rubinin. Ortakëria është bashkimi i interesave apo kontributeve i të paktën dy personave me interesa të përbashkëta për veprimtari ekonomike me fitim, sipas marrëveshjes apo aktit të themelimit të ortakërisë. Ortakëria krijohet kundrejt një marrëveshje ndërmjet ortakëve. Dokumenti bazë i ortakërisë është marrëveshja e ortakërisë (partnership deed ) apo pajtimi për ortakëri (partnership agreement), në të cilën përcaktohen qartë të drejtat dhe detyrimet e secilit ortak. Përgjithësisht secili ortak ka votë të barazvlefshme me të tjerët [po që se nuk përmendet ndryshe në aktin e themelimit të ortakërisë (partnership deed ) ose të neneve të ortakërisë (articles of partnership )]. Ortakët janë me statusin e detyrimeve të pakufizueshme ose të pergjegjësive të pakufizuara, që d.t.th., se në rast falimentimi, ortakërisë [ortakëve], i cënohet çdo pasuri vetiake [shtëpi, pajisje, etj.], me përjashtim kur themelohet me statusin e detyrimit të kufizuar. Si aspekte të favorshme ka mbikëqyerje më të pakët dhe liri më të shumtë për çelje degësh në rrethe edhe në shtete të tjera [p.sh., brenda një shteti federal –SHBA], nuk ka shumë formalitete/burokraci, madje në shumë vende vijon edhe pa përsëritur e aplikuar për liçensë. Ortakëria ka kosto të ulët themelimi. Firma ortakëri pushon së ekzistuari me largimin ose vdekjen e një ortaku dhe në këtë rast ajo duhet rithemeluar si e re. Përballë shtetit, ortakëritë me xhiro deri në një nivel të caktuar, duhet të paguajnë taksë për vlerën e paragjykuar si një përqindje ndaj të ardhurave deri në një nivel të caktuar, pavarësisht nëse i kanë arkëtuar ose jo në të holla; mbi nivelin në fjalë paguajne taksë të vlerës të shtuar sikurse në shoqeritë e biznesit ose korporatat. Përgjithësisht ortakët janë në numër të kufizuar. Në rrethana kur ortakëritë nuk kanë një afat apo kusht të caktuar të pajtuar ndërmjet palëve, quhen ortakëri me dëshirë (partnership at will ), sepsesecili ortak ka të drejtë të largohet kur ta gjykojë të arsyeshme, mjafton që të njoftojë ortakët e tjerë sipas një proçedure të miratuar. 18
  • 17. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r Ortakët që kundrejt një shpërblimi, lejojnë që emrat e tyre të përdoren në përfitim të ortakërisë, quhen ortakë emërorë(nominal partners ). Kur formohet ortakëria, kapitali i kontribuar vlerësohet me vlerën e tregut dhe kontabilizohet me këtë vlerë. Në kontabilitet debitohet llogaria e zotërimeve (assets) dhe krijohet një kundërparti detyrimi, që firma ka ndaj ortakëve për kontributin kapital dhe që evidentohet për vlerën e tanishme (present value ) të pagesave të ardhme (futures payments). Ortakët janë plotësisht detyruesndaj borxhit të firmës. Karakteristikat kryesorejanë: (a) le jo j në pjesëmarr je edhe më të madhe se nive l i ekzis tues i kapi ta l i t ; (b) nuk ka tat im të dyf ishtë [s i kurse në korporatat ose shoqëri të aksionare ku aksionarët taksohen edhe si prodhues edhe si aksionar] ; (c) ortaku ka detyr im ose përgjegjësi të pakuf i zuar ( unlimited liability) që d. t . t h . , se në rast fa l iment imi ortaku përgj ig je t edhe me pronësinë personale. Llogaritë kontabël që mbahen në një ortakëri dhe që më spikatësetjanë: ►Llogaritë e përkatësisë kapitale (partnership equity ) ose llogari kapitale (capital account) mbahen për secilin ortak. Llogaria kreditohet për kontributin kapital dhe shtesatkapitale nga rimbjellja në biznes e fitimit (retained earnings ) dhe debitohet për pakësimin/përdorimin e kapitalit]; ►Llogari për ndarje ose përkatësi fitimi (appropriation account) [ndërmjet ortakëve]. Llogaritë e tjera janë të ngjashmesikurse për një firmë tjetër. Dy ortakë A dhe B formojnë një firmë në ortakëri. A-kontribon me të holla 10 000 USD, ndërsa B ofron mjete e pajisje të përdorura me vlerë tregu në momentin e kontributit për 25 000 USD, si dhe me të holla 5000 USD që i ka huamarrë nga banka ABC si të pagueshmenë të ardhmen nga arkëtimet e firmës. Në fakt Kapitali i kontribuar është A 10 000 USD +B 25000 USD baraz 35000 USD. Ku 28% është kapital në të holla [kontributi i A] dhe 72 % është kapital në zotërime themelore [kontributi i B]. Kundrejt përpjestimit të këtij kontributi ndahet fitimi i firmës [nëse nuk ka elemente të tjerë rrethanore për ta ndryshuar përpjestimin e lartpërmendur]. Nga ana kontabël bëhen këto veprime : Debitohet: Llogaria “Para” cash) për 10 000 USD + 5 000 USD = 15 000 USD ( Llogaria “Makineri e pajisje”(machinery and equipments) për 25 000 USD [Totali i zotërimeve/aktivev 40 000 USD]. Kreditohet: Llogaria “Kapitali i A” për 10 000 USD Llogaria “Kapitali i B” për 25000 USD Llogaria “Hua Bankare ABC” (borrowings ) për 5000 USD, [Totali i pasivit 40 000 USD]. I-Orakëria e Përgjithshme 19
  • 18. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r Orakëria e përgjithshme (general partnership ) është një subjekt biznesi që themelohet me pajtimin e dy ose më shumë personave për të nisur një biznes me fitim dhe që ndërndahet kundrejt kontributit në të holla, mjete, aftësi profesionale, etj., të secilit. Eshtë biznes i jotrupëzuar, por me më shumë se një pronar. Shpesh emrat e pronarëve vendosen shkurt që formojnë edhe emrin e firmës në ortakëri. P.sh., ‘AlGet & Rubin’ nënkupton Altinën, Getarin dhe Rubinin. Në marrëveshjen ose aktin e themelimit përcaktohen qartë të drejtat e detyrimet e secilit ortak, përgjithësisht secili ortak ka votë të barazvlefshme me të tjerët pavarësisht nga hisja e kontribuar në kapital [po që se nuk përmendetndryshenë aktin e themelimit]. Ortakët në ortakëri janë me statusin e detyrimeve të pakufizueshme, që d.t.th., se në rast të falimentimit të ortakërisë, ortakëve i cënohet çdo pasuri vetiake [shtëpi, pajisje, etj.]. Ortakërite nuk kanë statusin e personit juridik. Kanë mbikqyerje më të pakët nga organetrregulluesee kanë liri për çelje pa shumë formalitete të degëvenë rrethe ose në shtetetë tjera [brenda një shteti federal], madje në disa vendeedhepa përsëritur e aplikuar për liçense. Ortakëria ka kosto të ulët themelimi. Firma ortakëri pushon së ekzistuari me vdekjen ose largimin e një ortaku, perveçrastevekur në statutin e themelimit parashikohet ndryshe. Përballë shtetit duhet të paguajnë taksë për vlerën e shtuar të realizuar, pavarësisht se e kanë arkëtuar ose jo në të holla. Përgjithësisht ortakët janë në numër të kufizuar. Ortakëritë që nuk kanë të organizuar mirë kontabilitetin, transparencën, komunikimin ndërmjet ortakëve, me punonjësit dhe klientët nuk janë jetëgjatë. II-Ortakëria e Kufizuar Ortakëria e kufizuar (limited partnership) haset kur në aktin e themelimit përmendet prania e një ortaku të përgjithshëm (general partner ) dhe të paktën e një ortaku të kufizuar (limited partner ). Në Britani të Madhe, baza ligjore e ortakërisë së kufizuar është Ligji i Ortakërisë së Kufizuar i vitit 1907 (Limited Partnership Act of 1907). Ortaku i përgjithshëm ka hisen me të larte kapitale në ortakëri, mund të angazhohet i vetëm në amvisimin e firmës dhe ka statusin e detyrimeve të pakufizueshme –që d.t.th., se në rast falimentimi i cënohet çdo pasuri vetiake [shtëpi, pajisje, etj.]. Ortakët e e kufizuar kanë statusin me detyrime të kufizuara [që d.t.th., se në rast falimentimi, nuk i cënohet pasuria vetiake -shtëpi, pajisje, etj. ]. Ortakët e kufizuar mund tia kalojnë ose shesin tjetërkujt hisen kapitale vetëmme pëlqim të ortakut të përgjithshëm. Për dy komponentët e mësipërm kjo ortakërin quhet ortakëri e kufizuara (limited partnership) oseshoqëri me përgjegjësi të kufizuar [sh.p.k.]. Ortakëria e kufizuar ekziston për sa kohë ekziston një ortak i përgjithshëm dhe një ortak i kufizuar. Korporata Korporata ështësubjekt biznesi që organizohet si trupëzim apo korporatë (corporation) nga një bashkësi aksionarësh që mund të jenë individë, firma dhe ente shtetërore. Aksionarët janë pjesëpronar të firmës për hisen apo pjesën e kapitalit të kontribuar dhe që kundrejt peshësqë zë ndaj totalit të kapitalit ka të drejtë të marrë pjesë në fitimin e korporatës. Kjo përpjesëquhet dividend. Korporataështëperson juridik që përfaqësohetme një kujdestar ligjor [avokat]. Njihen edhe si ‘shoqëri’ (Company ). Kur themelohen nga aksionarë vendas quhen Korporata Kombëtare (National Corporation) dhe, nese aksionarët janë të vendeve të ndryshme, quhen Korporata Shumëkombëshe,Bashkeshortëri oseme kapital t] përbashkët(joint venture company ). Kapitalin e krijojnë duke ftuar publikun për kontribut kapital nëpërmjet blerjes të aksioneve që ofrohen në prerje fikse [p.sh., 5 euro, 10 euro, 20 euro, etj,] dhe me vlere të barabarte 20
  • 19. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r në emetim apo vlerë par. Palët kontribuese në kapital apo blerësit e aksioneve quhen investitorë, aksionarë apo aksionmbajtës ndërsa korporata që themelohet quhet emetuese aksionesh apo detyruese përballë aksionarëve. Ndryshe nga ortakëritë, shoqëritë aksionare apo korporatat e vijojnë veprimtarinë me largimin e një aksionari [nësevdes oseia shet aksionet dikujt tjetër –p.sh., një aksionari ekzistuesose të ri]. Organizohen si Shoqeri me Kapital të Përbashkët osesi Shoqeri e Kufizuar. Shoqerite me Kapital të Përbashkët pranojnë aksionarë pa kufizim në numer dhe nga ana tjetër aksionet nuk janë në emër [nominal] por me status të mbajtësit që d.t.th., se aksionarët mund ti transferojnë aksionet [ti shesin] në menyre të pavarur. Për këtë aresyenë disa vende europiane quhen edheshoqëri paemërore [anonime]. Shoqerite e Kufizuara pranojnë aksione me kufizim në numer [p.sh., jo më shumë se 50 aksionare] dhe nga ana tjetër aksionarët nuk mund ti transferojnë aksionet [ti shesin] pa marre miratimin nga aksionarët e tjerë. Këto shoqëri kanë Tryeze Aksionarësh (board of shareholders ) dhe Tryeze Drejtuese(Board of Directors ). Kur numri aksionarëvetejkalon numrin 50 aksionarë, atëherë quhen Shoqëri me Kapital të Përbashkët (common stock company ). Kur numri aksionarëve është deri në 20 aksionarëatëherëquhen Shoqëri me Detyrim të Kufizuar dhe nuk janë të detyruara të kenë Tryezë Aksionarësh . Janë subjekte biznesi të përjetshme që mbyllen vetëm nëse falimentojnë. Korportat mund të mbajnë regjistrin e aksionarëve dhe llogaritë në një bankë ose në firma kontabël të liçensuara. Aksionarët kanë statusin e detyrimeve të kufizuara që d.t.th., se me falimentimin e Korporatës nuk preket pasuria vetiake e aksionarit, por vetëm pjesëkapitali që kanë kontribuar. Aksionarët nuk kanë të drejtë të punojnë si specialistë e drejtuesnë firmë, me përjashtime të posaçme kur kjo permendetme ligj e sipasrrethanavee kriterevetë përshkruar në Statutin e Korporatës. Aksionarët përgjithësisht tatohen dyherë, edhe si pronar aksionesh [p.sh., tatimi për fitimin] edhepër tatimin për të ardhurat [dividendët] që i ofrohen nga Korporata. Nga ana organizative, korporatat themelohen nga aksionarët që listohen sipas numrit të aksioneve që zotërojnë dhe që quhet libri i aksionareve. Teresia e aksionarëve formojnë Kuvendin e Aksionarëve që është organi më i lartë qeverisës i firmës. Kuvendi quhet edhe Mbledhja e Përgjithshme. Kuvendi apo Mbledhja e Përgjithshme mblidhet jo me vo në se tre muaj pas mbylljes të vitit fiskal. Kuvendi mblidhet edhe në raste të veçanta kur p.sh., e kerkon jo me pak se një përqindje e numrit të aksionareve. Përqindja caktohet në statutin e Korporatës. Aksionarët njoftohen të paktën 30 dite para se të mbahet Mbledhja apo Kuvendi. Kuvendi zgjedh Tryezën e Aksionarëve që duhet të kete jo më shumë se 20% të aksioneve, dhe Presidentin e Korporatës. Presidenti zakonisht është aksionari me me peshë . Kuvendi i Aksionarëve mund të propozojë, shqyrtojë e të miratoje rregullore e udhezime për mbarevajtjen e shoqeriseaksionare. Tryeza e Aksionarëve miraton Tryezen e Drejtorëve e cila amvison shoqërinë aksionare apo korporatën. Tryeza e Drejtoreve ka të drejte të punësojë dhe të pushojë nga puna personelin e punësuar , ka të drejte të kontraktoje në emër të Korporatës, të kryeje pagesae pranojë arkëtime, të huamarre dhe të huajape, etj. Kriteret e zgjedhjes dhe emërimit të Drejtoreve përcaktohen me ligj dhe mbikqyren nga organi dhënësi liçensës. Korporatat sipas natyres të biznesit për të cilat themelohen duhet të përmbushin kritere ligjore që kryesisht kanë të bëjnë për kapitalin e themelimit, derdhjen e kapitalit, kushtet dhe proçedurat e emetimit të aksioneve, etj. Tryeza e Drejtoreve në baze të 21
  • 20. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r miratimit të bilancit informon aksionarët për rezultatin e Korporatës, shpall fitimin e realizuar dhe deklaron fitimin e mbetur për dividendët për tu paguar. Pagesa e dividendeve kryhet vetëm pasi Korporata ka përmbushur detyrimet ndaj kreditorëve, organeve tatimore dhe organeve mbikqyrese [p.sh., për plotesimin e bazeskapitale] dhe kur nuk cënon aftësinë likujduese të Korporatës. 1 ▬ Problemi Themelor −Agjent në Korporata[Shoqëri Aksionare] Në shoqëritë aksionarejanë të pranishmedy konflikte potenciale: I- Konflikti ndërmjet pronarëve [aksionarëve (shareholders )] si pronarë të kapitalit [firmës] dhe drejtuesveapo amvisuesve(managers ) si jo pronarëtë saj [firmës]; dhe II- Konflikti ndërmjet aksionarëvedhe huadhënësve(lenders ) të firmës. Konflikti Themelorë − Agjentë = Problemi i Agjensisë Aksionarët quhen palë themelore (principals ) ndërsaamvisuesit quhen dhe agjentë (agents) të cilët janë emëruar nga aksionarët kundrejt kritereve të besimit moral e profesional për të amvisuar kapitalin [e tyre] që formon shoqërinë. Konflikti konsiston në interesat e aksionarëve për të shtuar fitimet e tyre apo dividendët [maksimizimi i fitimit] dhe interesavee drejtuesvepër të shtuar pagën apo rrogën e tyre shpesh herë edhe, me abuzimet e shpërdorimet në dëm të aksionerëve për pasurim vetiak. Në analizën e mëtejshme, lidhjet themelorë- agjent hasen edhe brenda strukturës organizative të firmës ku relativisht themelorë janë drejtuesit e lartë dhe agjentë amvisuesit si vartës të tyre. Problemi shfaqet në shumë rrethana. Por në aspektin financiar analizohet si problem ndërmjet aksionarëvedhe drejtuesve. Problemi ndërmjet aksionarëve dhe drejtuesve analizohet si kundërti interesah –drejtuesit kanë interesa për një rrogë të lartë, të qendrueshme dhe favore pune; ndërsa aksionarët duan fitime sa më të larta që u ndërndahennëpërmjet dividendit. 1-Trajtat më të hasuratë problemeveqë përjetojnë aksionarëtjanë: (a) Drejtuesit duan të huamarrin më shumë për firmën, ndërkohë që kjo nga aksionarëtmund të lexohet serrit koston, shpenzimet dhe ul fitimin; (b) Drejtuesit në mungese të huamarrjes mund ti paraqesin aksionarëve për të kontribuar më shumë me kapital duke emetuar aksione shtesënëpërmjet një tenderi ( tender offer ), ndërkohë që aksionarët ngurrojnë sepseaksionarët e rinj mund të bëjnë ujdi të reja jo në favor të tyre; (c) Në lidhje me një rrezik biznesi [projekti, investimi, etj.] aksionarët mund ta konsiderojnë të pranueshëm,ndërsadrejtuesit e konsiderojnë si të lartë; (d) Kombinime të versionevetë mësipërme. Nga ana tjetër problemetqë përjetojnë drejtuesit dhe amvisuesit janë: (a) Frika se mund t’i pushojnë nga puna [kërcënimi i pushimit nga puna (threat of firing )]; (b) Stresi/ankthi se mund t’i zëvendësojnë me drejtues të tjerë nëpërmjet kërcënëmimit të sipërmarrjes (takeover ) dhe që konsiston në pajtimin e disa aksionarëve dhe investitorëve të jashtëm për të blerë aksione dhe për t’ubashkuar, duke krijuar shumicë në mbledhjen e aksionarëvedhe votuar një ekip tjetër drejtues; Sipërmarrja apo zaptimi i një firme nga të jashtëm mund të bëhet si sipërmarrje armiqësore (hostile takeover ) kur blerja e aksioneve bëhet përkundër 22
  • 21. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r dëshirëssë drejtuesveekzistuestë saj. Kur aksionarëtbashkëpajtohenpër të formuar një grup me shumicë votash që të votojnë shkarkimin e drejtuesveekzistues, në këtë rast kemi të bëjmë me sipërmarrje duke luftuar drejtuesit (proxy fight ). Nga ana tjetër edhe drejtuesit ekzistues kur nuhasin se firma do të sipërmerret [zaptohen] (takeover ) nga aksionarë të tjerë që do të vendosin t’i pushojnë ose zëvendësojnë me një grup drejtuesish të jashtëm, përdorin atë që quhet ‘pilulë/tabletë helmuese (poison pill ) që konsiston në sabotimin e një plani të tillë ’ sipërmarrjeje/zaptimi –p.sh., duke rritur borxhin e firmës nëpërmjet huamarrjeve dhe në këtë mënyrë, firma bëhet më pak atraktive për blerësit potencialë. (c) Kombinime. Nga pikëvështrimi i aksionarëve, e gjithë bashkësia e drejtuesve dhe e amvisuesve të një firme quhet agjensi dhe marrëdhëniet e problemet që aksionarët përjetojnë me to quhen marrëdhënie me agjensinë (agency relationship). Teknikat më të referuara për zbutjen e këtij rreziku përfshijnë: (a) Skema e opsionit për aksione të [personelit] ekzekutiv (executive share option scheme) sipas së cilës aksionarët e një shoqërie vendosin t’i ofrojnë mundësinë drejtuesve të saj ose edhe personelit administrativ-ekzekutiv për të blerë aksione të firmës ku punojnë me një çmim të dhënë. Në shumë vende, kjo skemë duhet që më parë të njoftohet dhe të pranohet/miratohet nga autoriteti fiskal. Për ushtrimin e opsionit, që d.t.th., se për vendimin e drejtuesve që të blejnë aksione, nuk ka rëndesa në taksa. Vetëm në momentin kur shitet aksioni, aplikohet taksa ndaj fitimit kapital (capital gain tax) si diferencëçmim shitje me çmim blerje të aksionit. Në SHBA ka një tavan të tatimit të aksioneve kur shiten që shkon deri 28% dhe me ligj një punonjës nuk mund ti falë aksione një punonjësi tjetër për një vlerë më shumë se 100 000 USD. Eshtë program që bazohet në Ligjin për Taksat e Ripërtëritjes Ekonomike të vitit 1981 (economic recovery tax act of 1981 -ERTA). (b) Skema e aksioneve të mbarëvajtjes (performance shares ) konsiston në aksione që i jepen personelit drejtues dhe amvisues të një subjekti biznesi, si shpërblim shtesë mbi rrogën, kur shoqëria aksionare ka rezultate të larta dhe që shprehen në treguestë lartë të fitimit për aksion (earning per share ), në shlyerje ndaj zotërimeve (return on assets), etj. Shihet si mjet që lidh më mirë interesat e një amvisuesi ( manager ) me ato të firmës. Fillimisht caktohet një numër aksionesh për çdo nivel/pozitë drejtimi – p.sh., 10 000 aksione për Kryezyrtarin Ekzekutiv (chief executive officer -CEO) duke zbritur p.sh., në 1000 aksione për amvisuesin e nivelit të ulët. Nga ana tjetër vendoset një nivel rritjeje –p.sh., nëse shoqëria aksionare rezulton me një rritje 10-15% drejtuesit përfitojnë shtesë 100% të numrit të aksioneve, për rritje 5-10% përfitojnë 50% shtesëdhe për rritje deri 5% nuk përfitojnë shtesëaksionesh. (c) Kombinimi i skemave të mësipërme shihet edhe me elementë të tjerë nxitës –p.sh., pushime falas, dhurime pajimesh shtëpijake, banesash, etj. Nga këto skema, drejtuesit nxiten që të rrisin edhe vlerën e aksioneve që zotërojnë në treg duke arritur atë që quhet maksimizim të çmimit të aksionit. _______ __ _ _ _ _ 2▬ Konflikti Aksionarë = Kreditorë Problemet ndërmjet aksionarëve dhe kreditorëve konsiston në faktin se kreditorët huajapin me një çmim për ta dhe kosto për firmën, që merr në konsideratë: (a) rrezikun ekzistuestë firmës, 23
  • 22. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r (b) rrezikun e ardhshëmpotencial, (c) strukturën kapitale ekzistuese të firmës [p.sh., pesha në përqindje e kapitalit aksionar të zakonshëm, kaptalit aksionar të preferueshëmdhe e borxhevendaj totalit] dhe (d) ndryshimet e pritshmenë strukturën e kapitalit. Nëse aksionarët nëpërmjet drejtuesve e implikojnë firmën në projekte shtesë me rrezik, duke e ekspozuar firmën për rrezik më të lartë nga ai perceptuar nga kreditorët, atëherë këta përjetojnë ankth dhe ndërkohë nëse projektet me rrezik rezultojnë të suksesshmefitojnë vetëm aksionarët, ndërsanësefirma dështon kreditorët bartin një pjesëjo të vogël të humbjes, ndërsaakasionarët rrezikojnë deri në vlerën e aksionit. Për të shmangur këtë, kreditorët aplikojnë gjithnjë e më shumë kontrata kufizuese, nga ana tjetër kreditorët mund të rrisin kërkesat e tyre dhe e propagandojnë firmën si të dobët, për të cilën firma [aksionarët e saj] nuk ka interes, sepsenuk pranohet në tregun e kapitaleve, bie imazhi bie vlera e aksionevetë saj. Përfundimisht mund të thuhet se maksimizimi i fitimeve dhe/ose maksimizimi i pasurisë së aksionarëve është në sfidë me trajtimin sa më të mirë të drejtuesve. Teoria që studjon problemin e agjensisëquhet teori e agjensisë (agency theory ). Me qëllim që vartësit të inkurajohen për t’u përkushtuar, teoria sugjeron që drejtuesit themelor duhet të marrin më shumë përgjegjësi dhe elementë kostoje të projektit, në këtë mënyrë eficiencae vartësvenuk përjetohetprej tyre me aq frikë e ankth. Kostoja e Agjensisë Tërësia e shpenzimeve që aksionarët e një firme kryejnë për amvisimin e funksionimin e shoqërisë aksionareqë kanë themeluar apo kanë kontribuar me kapital. Kostot e agjensisëburojnë dhe vërehen në ato subjekte biznesi ku pronësia dhe drejtimi janë të ndara –p.sh., në shoqëritë aksionare [p.sh., korporatat]. Bazohet në racionalen se drejtuesit e një firme veprojnë e janë agjentë të aksionarëve të cilët u kanë besuar kapitalin e tyre. Kostoja e agjensisëkërkon bazohetnë sigurinë se: (a) drejtuesit kanë nxitësit e duhur për të vepruar në të mirë të firmës[aksionarëve] dhe (b) vendimet e drejtuesvejanë të monitoruara. Zërat kryesor të kostossëagjensisëjanë: 1- Kostoja e kërkimit, zgjedhjes, kontratës dhe emërimit të drejtuesve [shpenzimet e mbajtjes të ekipit amvisues dhe drejtuesve të tij –p.sh., rroga, paga, shpërblime nxitëse, bonuse,etj.]; 2- Kostoja e kontrollit të vendimeve financiare dhe e monitorimit të veprimeve amvisuese, 3- Kostoja e strukturimit të firmës në alternativat specifike për vendime amvisuese vetëmtë dobishme, 4- Shpenzime të rishikimit të kostos dhe të përfitimeve të aksionarëve; 24
  • 23. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r 5- Kostot e oportunitetit; 6-Kostot e konflikteve që aksionerët e firmës mund të kenë me drejtuesit për vendime konfliktuale ndërmjet dy grupimeve; 7-Kostot për sigurimin nga mosbesnikëria e agjentëve [amvisuesve]. 8-Të tjera të natyrëssë ngjashme. Kostot e agjensive për firma të ndryshme në larminë e tyre, shihen të lidhura me synimet themeloretë firmës. Baza Kapitale e Korporatave Korporatat gjithnjë duhet të kenë bazen kapitale të miratuar nga autoriteti ligjor përkatës.Në çdo vit pasardhësato janë të detyruara të përmbushin nivelin e detyruar të kapitalit të themelimit, për ndryshe nese zotërimet neto [zotërime minus detyrime të treta] janë me pak se niveli i detyruar i kapitalit të themelimit ato mbyllen. Bizneset e organizuara si korporatë ose shoqëri aksionare janë subjekte rregulloresh e proçedurash burokratike e shtetërore në të gjitha nivelet [qendër e degë]. Kur plotësojnë disa kushte të gjëndjes financiare mund të kuotojnë në bursë. Korporatat kontrollohen nga një Llogaritar i Vërtetuar Publik [Certified Public Accountant]7 dhe kanë përfaqësuesligjor [avokat]. Për themelimin e një korporateemetohen: 1) Instrumentat Kapitale që grupohen në aksione të zakonshme dhe aksione të preferueshme. -Aksionet e zakonshme ose të rëndomta (common shares, ordinary shares ) quhen edhe aksione me rrezik të plotë , dhe zotëruesit ose blerësit e tyre quhen aksionarë të zakonshëm [të zakonshëm] ose mbajtës të aksioneve të zakonshme (common shareholders=common stockholders ). Kjo d.t.th., se kundrejt shlyerjeve të të gjitha detyrimeve, fitimin e mbetur [ose/dhe humbjen] e ndajnë bashkarisht kundrejt hises të kontribuar [dividentit] në kapitalin gjithsej të zakonshëm -dividendit. Këta janë aksionarë me të drejtë vote, vendimmarrjeje dhe zgjedhin Tryezën e Aksionarëve dhe Presidentin që zakonisht është aksionari më me peshë në kapitalin e themelimit.Tryeza e aksionarëvetë zakonshëmpërzgjedh dhe emëron drejtuesit e amvisuesit e Korporatës. Në radhën e shlyerjes së detyrimeve, aksionarët e zakonshëm janë të fundit apo për fitimin e mbetur (residual profit ). Kjo d.t.th., se Korporata ose Shoqëria Aksionare shlyen në fund aksionarët e zakonshëm. -Aksione të preferueshme/të privilegjuara (preferred shares ) quhen edhe aksione me rrezik të kufizuar, dhe zotëruesit ose blerësit e tyre quhen aksionarë të preferueshëm [te privilegjuar] ose mbajtës të aksioneve të preferueshme (preferred shareholders ), që d.t.th., se përfitojnë një fraksion të caktuar [ në përqindje] nga fitimi, pavarësisht sa del në fakt fitime ose edhe nësedel me fitim apo humbje. Kur shoqëria del me humbje, i njihet fitimi për t’u shpërndarë si dividend ndaj aksionarëve të preferuar por që në fakt disbursohet në një periudhë të ardhshme. Aksionarët e privilegjuar ose parësorë nuk kanë të drejtë vote dhe zakonisht nuk janë anëtar të Tryezëssë Aksionarëve. 7 Në Shqipëri quhen Ekspert Kontabël i Autorizuar [EKA] 25
  • 24. Ilir HOTI ▐ Bazat e Amvisimit/Drejtimit Financiar ▐ Kap i t u l l i 1 - Hyr j e në Amv is im i n / D re j t i m i n F i n anc i a r Në radhën e shlyerjes së detyrimeve, aksionarët e preferueshëm kanë përparësi nga aksionarët e zakonshëm. Kjo d.t.th., se Korporata ose Shoqëria Aksionare shlyen më parë aksionarët e preferueshëm dhe më pas aksionarët e zakonshëm. 2) Instrumenta Borxhi AfatGjatë [bonde=obligacione ] -Bondet e korporatës janë instrumenta huamarrje afatgjatë [mbi 10 vjet] të korporatëse cila i emeton [shet] në publik në prerje fikse [p.sh., 5 euro, 10 euro, 20 euro, etj,] dhe me interes që shkruhet në një biletë që i bashkangjitet bondit e që quhet kupon. Zakonisht prerja është1000 Euro ose1000 USD. Korporata huamerr për nevoja në të holla [likuiditete] që nuk mbulohen me gjëndjen kapitale, por në çdo rast masa e huamarrjes caktohet me ligj deri në një fraksion të kapitalit disponibël të korporatës.Masa ligjore mund të përcaktohetedhe nga një autoritet qeveritar përkatës. Huadhënësit janë blerës apo investitor [mbajtës] të bondeve (bondholder ) dhe përfitojnë interesin [kuponat] çdo 3 muaj oseçdo 6 muaj. Huadhënësit nuk janë pronar, për rrjedhojë nuk gëzojnë statusin e aksionarit, por janë thjesht huadhënës. Huadhënësit nuk kanë të drejtë vote dhe forcë vendimmarrje . Në radhën e shlyerjes së detyrimeve, kanë përparësi nga aksionarët e preferueshëmdhe aksionarët e zakonshëm. Kjo d.t.th., se Korporata ose shoqëria aksionareshlyen më parëkreditorët dhe pastaj aksionarët. _________________ 1.3.2−Qëllimi i Organizatës/Korporatës dhe Amvisimi Financiar Maksimizimi i fitimit (profit maximization) është parim themelor i angazhimit në biznes të çdo subjekti, individi, apo firme. Në ekonomikë, kemi studjuar se kushti i parë për një firmë është që, nëse fitimi margjinal [fitimi për produkt të gatshëm të rritur një njësi], është pozitiv, atëherë firma mund të vijojë të prodhojë më shumë, ndërsa kur fitimi margjinal del negativ firma duhet të ulë prodhimin. Pika e maksimizimit të fitimit është kur fitimi margjinal barazohet me zero. Pra kostoja margjinale (marginal cost -MC) baraz me të ardhurat margjinale (marginal revenues -MR), [MC=MR]. Ky pohim vlen për kushtet e tregut e të konkurrencës së përkryer dhe shërben si orientues për mjedise të tjera të tregut. Në amvisimin financiar, maksimizimi i fitimit d.t.th., që firma të rezultojë me të ardhura neto (net income) maksimale [të ardhura minus shpenzime]. Mirëpo kjo bëhet në interesin e palës themelore të firmës –aksionarëve. Qëllimi i aksionarëve është të kenë sa më shumë njësi fitimi për çdo aksion që mbajnë. Kjo d.t.th., se aksionarët kërkojnë maksimizimin e fitimeve për aksion të zotëruar (earnings per share -EPS). Rritja e fitimeve për aksion i bën aksionet e zakonshme të firmës në fjalë më të kërkueshëm në treg, që d.t.th., se çmimi i aksioneve rritet. Kësisoj, maksimizimi i fitimit për aksion shpie në maksimizimin e çmimit për aksion. 26