Οι εξελίξεις στην οικονομία και την
κοινωνία

Τι παρατηρούμε σε σχέση
με τη φυσιογνωμία της
Βυζαντινής αυτοκρατορίας;
Τι είδους οικονομικές δραστη-
ριότητες μπορούμε να περιμένουμε;
Χάρτης: el.wikipedia.org/wiki/

Επέκταση οικογενειακών επωνύμων και συγκρότηση
βυζαντινής αριστοκρατίας (8ος -11ος ι.)
Χρόνος εμφάνισης Αριθμός
επωνύμων επωνύμων Ποσοστό %
8ος αι. 6 4%
9ος αι. 16-17 10%
900-976 25 16%
976-1025 45-50 30%
1025-1100 60 40%
σύνολο 147-153 100%

Ύπαιθρος: οικονομία
• 7ος
αιώνας: χάνονται οι παλιοί γαιοκτήμονες-
αριστοκράτες του Ρωμαϊκού κράτους
• 8ος
– 9ος
αι: νέα αριστοκρατία της γης σχηματίζεται
(επαρχιακή αριστοκρατία)
• Την ίδια εποχή υπάρχει και η αριστοκρατία των
αξιωμάτων (αστική αριστοκρατία)
• Οι δύο ομάδες αριστοκρατών παντρεύονται μεταξύ
τους (επιγαμίες) ώσπου 
• Τέλη 10ου
αι.: γίνονται μία τάξη  Δυνατοί:
πολιτικοί, στρατιωτικοί, θρησκευτικοί άρχοντες,
διάφοροι διαχειριστές δημόσιας περιουσίας

Ένας μικρασιάτης μεγαλογαιοκτήμονας
• Ο Φιλάρετος, γιος του Γεωργίου από την Παφλαγονία] συγκαταλεγόταν
στους ευγενείς του Πόντου και της Γαλατίας. Ήταν ζάπλουτος και κατείχε
πολλά κοπάδια: εξακόσια βόδια, εκατό ζευγάρια βοδιών για όργωμα,
οχτακόσια άλογα που έβοσκαν στα λιβάδια του, ογδόντα άλογα και
μουλάρια που χρησίμευαν για μεταφορές, δώδεκα χιλιάδες πρόβατα.
• Ήταν επίσης ιδιοκτήτης σαράντα οκτώ εκτεταμένων αγροκτημάτων
(προάστεια) που είχαν καθορισμένα όρια, ήταν ωραία και πολύ μεγάλης
αξίας, καθώς από τα υψώματα που βρίσκονταν απέναντι από αυτά
ανέβλυζε κάθε φορά μια πηγή που μπορούσε να αρδεύσει βαθιά τα
χωράφια που χρειάζονταν πότισμα διέθετε, επίσης, πολλούς υπηρέτες
και πάρα πολλά πλούτη.
• Βίος αγίου Φιλαρέτου του Ελεήμονος (τέλη 8ου αι.), έκδ.
Μ.-Η. Fourmy - M. Leroy, Byzantion 9 (1934) 113-115.

Οι "δυνατοί" των επαρχιών είχαν πολύ μεγάλη δύναμη. Στην εικόνα η Δανιηλίδα,
πλούσια γυναίκα των Πατρών και ενώ μεταφέρεται από 300 δούλους στην Κων/πολη
για να επισκεφτεί τον Βασίλειο Α΄όταν στέφθηκε αυτοκράτορας

Ύπαιθρος: κοινωνία
• Πένητες = αγροτικές μάζες
• Ποιοι είναι;
1. Ελεύθεροι γαιοκτήμονες,
2. ακτήμονες γεωργοί  νοικιάζουν τη γη για καλλιέργεια,
3. πάροικοι  δεμένοι με τη γη ή εξαρτώνται από τους
κυρίους της γης
– Αρχές 9ου
αι: κίνδυνος για τους ανεξάρτητους
αγρότες. Γιατί;
1. οι δυνατοί αποκτούν νόμιμα ή παράνομα τα κτήματα
των μικρομεσαίων γαιοκτημόνων
2. Πολύ μεγάλη η φορολογική πίεση από το κράτος

Ύπαιθρος: τα κτήματα
• Μεγάλα κτήματα: όχι ενιαία αλλά διάσπαρτα
• Ονομάζονται χωρία ή προάστεια
• Τα καλλιεργούν ελεύθεροι ενοικιαστές (πάροικοι)
• Έσοδα από τα κτήματα  ευγενείς: ζωή χαρισάμενη
• Όμως αυτοί δεν δαπανούν χρήματα για να
βελτιώσουν τις εγκαταστάσεις στα κτήματά τους, ή
να βελτιώσουν τα μέσα και τις τεχνικές παραγωγής
• Αποτέλεσμα: η αγροτική παραγωγή στο Βυζάντιο
παραμένει στάσιμη
• Όταν εκδηλώνεται κρίση τον 11ο
αι. η αγροτική
παραγωγή = ευάλωτη

Πόλεις: οικονομία
• Πόλεις: μεγάλη οικονομική ανάπτυξη
• Αστική οικονομία = εκχρηματισμένη οικονομία
• Ανοικοδόμηση παλιών πόλεων (αρχές 9ου
αι.), π.χ.
Πάτρα, Σπάρτη
• Ίδρυση νέων πόλεων
• Κάστρα  αστυκώμαι ή αγροτοπόλεις = αστικά
κέντρα με ημιαγροτικό χαρακτήρα
• Έφεσος, Τραπεζούντα, κ.α.: ετήσιες
εμποροπανηγύρεις

πΗ Κωνσταντινού ολη
http://blogs.sch.gr/gymefkar/tag/

Εμπόριο - βιοτεχνία
• Έμποροι – βιοτέχνες  οργανωμένοι σε συντεχνίες
ή συστήματα = επαγγελματικά σωματεία
• Επαρχικόν Βιβλίον: περιείχε τις διατάξεις που
όριζαν τον τρόπο λειτουργίας των συντεχνιών
• Τομέας δραστηριοποίησης των βιοτεχνιών: τρόφιμα
• 10ος
αι: εμφανίζονται επιχειρήσεις που
επεξεργάζονται είδη πολυτελείας (μετάξι,
μπαχαρικά, πολύτιμοι λίθοι)

Εξωτερικό εμπόριο
• Μέσα 10ου
αι: αναβιώνει το εξωτερικό εμπόριο
• Εμπορικές σχέσεις με:
– Βουλγαρία
– Ρώσους
– Βενετία και άλλες ιταλικές πόλεις
– Χαλιφάτο
• Βυζαντινοί έμποροι ταξιδεύουν στα πέρατα της
Ασίας  μπαχαρικά
• Μουσουλμάνοι έμποροι φέρνουν στο Βυζάντιο
μπαχαρικά, αρώματα, βαφές
• Τραπεζούντα: τελωνείο => εμπορική πύλη Μ. Ασίας
προς Ανατολή

Τραπεζούντα: εμπορική
πύλη προς την Ανατολή

Πόλεις: κοινωνία
• Ανάπτυξη αστικής οικονομίας  δημιουργία μεσαίας
τάξης (= τάξη επιχειρηματιών)
• Ποιοι αποτελούν τη μεσαία τάξη; Εμποροβιοτέχνες,
ναύκληροι, τραπεζίτες
• Μεσαία τάξη = οργανωμένη (συντεχνίες ή
αδερφότητες)
 υποκινεί λαϊκά κινήματα κατά των ευγενών
• Μέσα 11ου
αι: κορυφώνεται η κοινωνική και πολιτική
επιρροή μεσαίας τάξης
Δείπνο πλουσίων 

Οι κοινωνικές τάξεις στο Βυζάντιο
• Ευγενείς (μεγάλοι γαιοκτήμονες)
• Μεσαία τάξη
• Ύπαιθρος: αγρότες ελεύθεροι ή πάροικοι
• Πόλεις: Δήμος = πολυάριθμες λαϊκές μάζες των
πόλεων = φτωχοί, άνεργοι ή εργάζονται
περιστασιακά
Εργάτες στο λιμάνι 

Καλή σας μέρα!