Traballo feito por unha alumna do CEIP Campolongo no curso 2010-11

1. Paxaros do
Gafos
Patricia Fariña Dapena

2. O río dos Gafos nace no Mato da Xestiña en Vilaboa, percorre 10,83 Km ata desembocar na
ría de Pontevedra. Debe o seu nome á existencia dun hospital de leprosos na beira do río.
Según os lugares polos que pasa ten distintas denominacións: Cocho, Regheiro, Das Veighas da
Porta, Toxal, Tomeza, Menexo, Estación, Palamios, Da Goleta ou Da Taboada.
Discorre case todo o seu treito á beira de poboacións, e as súas marxes vense alteradas pola
agricultura, as obras públicas e as infraestructuras. A pesar da regresión ou incluso a desapa-
rición de parte da vexetación de ribeira e da contaminación das súas augas con vertidos con-
taminantes, o río, presenta bastante diversidade na flora e na fauna que habita no seus
soutos, fragas e brañas.
Río dos Gafos
Andoriña
Avelaiona
Azor
Azulenta común
Bilurico
Bubela
Cardeal
Carriza
Chasco
Cirrio común
Corvo
Cotorra de Kramer
Curuxa
Escribenta común
Estorniño
Estreliña riscada
Falcón peregrino
Ferreiriño
Folosa amarela
Gabeador común
Gabián
Gaio
Gaivota chorona
Garza real
Lavanco
Lavandeira
Liñaceiro
Melro común
Miñato común
Moucho de orellas
Paporrubio
Papuxa
Pardal
Pega
Peneireiro común
Peto
Picafollas
Picapeixe
Pimpín común
Pomba das rochas
Pomba torcaz
Rabirrubio común
Rousinol bravo
Rula común
Tordo
Verderolo
Xílgaro
Xinín
Avifauna do río Gafos
1

3. Dimensións
Mide 16 cms, pesa sobre 38 gramos. A lonxitudes das ás varía entre 71 e
78 mm. O pico pode medir 4,5 cms. Ten unha envergadura media de 25
cms.
Identificación
É inconfundible. A coloración é moi rechamante, a parte superior é azul
cobalto apencada de branco, ten irisiacións turquesa por riba, o ventre
alaranxado que o chegar a gorxa trocase en branco. A cabeza é bas-
tante grande igual que o pico ou peteiro, que é vermello por debaixo. As
patas son pequenas e vermellas.
O seu voo é paralelo a auga e dende logo moi rápido, pode voar a 72 km/h. según algúns au-
tores.
As femias non é doado distinguilas dos machos, prácticamente son o mesmo, a única diferencia é que por debaixo
do pico as femias teñen a cor vermella máis grande.
Aliméntase de todo tipo de peixes (escalo, lorcho, muxo) ata 6 - 8 cms., tamén caranguesos, así como vermes e
insectos acuáticos como os cabaliños do demo, libélulas etc. É un perfecto mergullador. É normal velo sobre
unha rama, entre un e tres metros sobre o río, moi atento, cando avista unha peza, por exemplo un peixe, voa moi
rápido e colle a presa , si fai falla nada hacia abaixo, ou sexa mergúllase sin problemas, logo volve á pola e sacude
o peixe contra unha árbore ou unha pola ata que morre. Logo ponse a comelo empezando pola cabeza, normal-
mente sempre a favor da escama. Os peixes da súa dieta poden chegar a 6 cms de lonxitude. Ten especial predi-
lección polos alevíns de troita e salmóns, polo menos en Galicia. Tamén lle gustan moito os meixóns (angulas).
Despois da operación anterior fai un acicalamento da plumaxe e unha lubrificación cunha substancia grasa que el
mismo xenera.
Habitat
Vive en moitos ríos galegos. Pero non é moi abondoso. Parece preferir
augas abertas, desembocaduras de ríos, lagoas, etc. Incluso as veces
na beiramar.
Niños
É troglodito, ou sexa habita en pequenos tobos, buracos, ou covas
que é onde fai o seu niño. Aniña, polo tanto, en buratos de ata 1,5 me-
tros de longo. O niño soe ser ascendente, para evitar que lle entre
auga nas enchentas. Ó final fai unha cavidade esférica onde a femia
pon os ovos. Soen ser 6 a 8 , brancos, redondos e moi brillantes
A parella traballa á par para incubar durante os 20 días máis ou menos que tardan en chocar. Logo veñen os polos
e comenza a labor de alimentalos. Os pais teñen que pescar para eso peixes de aproximadamente 1 cm. Ó cabo
dun mes xa voan. Dúas roladas.
Da rolada non máis de dous sobreviven, os depredadores dan conta deles e outros morren afogados nos seus pri-
meiros intentos de pesca. A femia é un pouco máis pequena có macho.
Curiosidades
É un pescador nato cunha técnica moi depurada. Lánzase en picado e é moi dificil que falle. O picapeixe non é
doado de ver no río. O martiño entra na auga coas ás pegadas o corpo e os ollos pechados. As causas da pouca
abundancia están claras: o martiño depende da limpeza do río.
PicapeIXE
Nome galego Nome castelán
Martín pescadorPicapeixeAlcedo atthis
Nome científico
2

4. Dimensións
Mide 27 cms, pesa 65 grs. Presenta unha envergadura media de 46 cms.
Identificación
É inconfundible. É moi doada de identificar xa que ten unha
coloración moi característica, ás moi anchas, un peteiro moi
longo e unha crista rechamante, eréctil, como se pode ver
na fotografía. A crista pode mantela aberta como unha es-
pecie de abanico moi curioso. Por riba ten un voo tamén moi
caracterítico, xa que é moi baixo e cun batido moi irregular
das ás. Lembra o seu voo a unha mariposa.
Aliméntase preferentemente de todo tipo de insectos, mi-
ñocas, arácnidos, larvas, etc.
Habitat
Cultivos, hortas e en xeral espacios abertos. Non é raro a
carón dos ríos sempre que estos discurran por lugares abertos, bosques de coníferas e tamén mixtos. Vese ata
1.500 metros.
Niños
O niño faino en ocos de edificios bellos e tamén en árbores. Pon entre abril e xuño de 4 a 7 ovos brancos cincen-
tos que choca a femia durante 18 días. Os polos están voando ás 4 semánas. Non defende o territorio inda que
si, por suposto, o niño.
Vese entre marzo e novembro. Inda que hai exemplares que permanecen todo o ano en Galicia. Non está prote-
xida, pero é unha ave bastante abondosa.
Curiosidades
Inverna en África e chega a Galicia sobre marzo.
Vaise o máis tardar en novembro. A verdade é que os
polos da bubela salpican os intrusos con excrementos
semilíquidos que cheiran fatal.
A bubela canta coa cabeza baixada , inchando moito o
cuello e co pico para abaixo, con cada canto a ave pal-
pita e incluso pecha os ollos, dando a sensación de que
realiza un gran traballo
ou polo menos
un traballo
costoso
Bubela
Nome galego Nome castelán
AbubillaBubelaUpupa epops
Nome científico
3

5. Dimensións
Mide sobre 18 cms. É un paxaro máis ben pequeno, pero a cola é longa. Ten unha
envergadura de 34 cms de media.
Identificación
É un dos paxaros máis coñecidos de Galicia xa que é moi abondoso
sobre todo á beira do río. O macho ten negra a cabeza, a gorxa, as
patas e o peteiro; son blancas a testa e o peito. Gris ou cincentos as
ás e a cola é negra.
A femia é moi parecida, pero a cabeza e a gorxa son cincentas en vez
de negras. Ó camiñar move constantemente o rabo. O voo é moi ca-
racterístico xa que vai subindo e baixando continuamente, é tamén
capaz de parar no aire. Trátase dunha experta collendo mosquitos
no aire. Ten unha vista ademais prodixiosa.
É dos poucos paxaros que podemos decir que camiña ou sexa que
non vai a saltos. É moi elegante.
Habitats
Atópase sempre preto de lugares de auga, pero últimamente podemos atopar este paxariño en calquera lugar, in-
cluso nunha acera de calquera cidade. Gusta, de tódolos xeitos,
dos lugares de labor, prados, a carón do ganado, etc.
Alimentación
Come preferentemente mosquitos e insectos voadores de
todo tipo. En terra tamén arácnidos, vermes, pequenos mo-
luscos, etc.
Niños
Construe o seu nido en ocos dos edificios, paredes, etc. Nor-
malmente a unha altura considerable, sobre 2,5 metros. Pon
de mediados de abril a agosto entre 2-6 ovos, que choca a
femia e nacen os 15 días.
Vese todo o ano, é moi común en todos os ríos dacidade. Está
protexida e ademáis está considerada como de interés especial pola súa singularidade.
Tipos de lavandeiras en Galicia.
Lavandeira branca. Lavandeira flava ou bolleira. Motacilla flava.
Lavandeira real ou Lavandeira cascadeña.
Motacilla cinerea, esta é a que máis se acerca ós ríos galegos sobre todo nos cursos altos. Esta lavandeira é a
máis común nos ríos galegos, como o río Miño por exemplo onde se ven con facilidade, aliméntandose de mosqui-
tos e insectos. É a Lavandeira branca.
Lavandeira
Nome galego Nome castelán
Lavandera blanca comúnLavandeiraMotacilla alba
Nome científico
4

6. Dimensións
Mide 21,5 cms e pesa 75 grs. O macho e a femia son semellantes. É un
pouco máis pequeno cun merlo.
É famoso en Galicia xa que está moi espallado por toda ela. É doado
atopalo no campo, nas zonas de cultivo, parques e xardíns, por suposto
tamén nas cidades. Nás zonas montañosas é máis dificil velo. Famoso
o seu voo en grupo que semella un ballet, compoñen figuras especta-
culares.
En Galicia hai dous estorniños: o estorniño negro e o estorniño
pinto (Sturnus vulgaris). O estorniño pinto, que é o Sturnus vulga-
ris, vese moito menos en Galicia. O que máis se ve en Galicia é o
estorniño negro xa que o outro emigra para criar cara o norte,
mentras que o estorniño negro reprodúcese na nosa terra. Son moi
parecidos. O vulgaris é apencado.
Identificación
O macho é totalmente negro brillante, co peteiro amarelo. A femia é máis apagada. É máis grande cá un pardal e
máis pequeno que o merlo (có que se pode confundir, pero o merlo é máis grande, non é tan brillante, canta dis-
tinto e ten o peteiro alaranxado e os ollos distintos). Voan formando unha punta
de flecha. Son inconfundibles, as veces, xa que se xuntan a miles.
Alimentación
Aliméntase de insectos, larvas de insectos, miñocas, sementes e froitas.
Habitats
É bastante común atopalo en campos, zonas de cultivo, parques e xardíns. Non é
normal atopalo en alta montaña ou nas serras. Dormen nos parques das nosas ciu-
dades. Pernoctan polo tanto nas árbores das nosas ciudades.
Niños
Cría en pequenas colonias en buracos de árbores, paredes e penedos. De fin de maio a fin de xuño pon de 4 a 7
ovos azuis claros que chocan ambos sexos durante 13 días. Os polos veñen os 22 días. Dúas roladas.
Vese nos meses de abril a agosto. Últimamente có cambio climático están na nosa zona ata
decembro. Moi común en toda Galicia, sobre todo en zonas baixas. Son moi gregarios.
Interés
Especie sensible o medio e non está protexido.
Curiosidades
Si se presenta o falcón, a danza é moito máis fantástica, sobre todo si hai un crepúsculo luminoso. Os estorni-
ños están moi mal vistos onde hai olivares, pero en Galicia seica son beneficiosos xa que o seu alimento son evi-
dentemente insectos, e fan moito ben nos pastizais comendo típulas. Os dormideiros poden ter miles destes
paxaros. Trátase dunha ave gregaria, tanto para comer como para dormir. O seu canto é moi variado, a base
Estorniño
Nome galego Nome castelán
Estornino negroEstorniñoSturnus unicolor
Nome científico
5

7. Dimensións
Mide entre 35 e 38 centímetros. A gaivota reidora parece, en tamaño, unha
pomba, pouco máis.
Identificación
A plumaxe cambia de inverno a verán, de feito a plumaxe estival ten a cabeza achocolatada cun anel ocular
branco. En voo destaca o que se ve, unha mancha branca en cuña con
beira negra. A plumaxe de inverno é moi característica a manchiña
negra preto do ollo.
Alimentación
Aliméntase de desperdicios, sobre todo dos vertedoiros. Tamén come
peixes, cangrexos e moluscos. Realmente come de todo xa que as
veces métense nos lugares de labor e comen miñocas e insectos. Come
de todo incluso fan expolio de niños, incluso chegando a comer ata nas
terrazas da cidade.
No río comen do todo dende vexetais ata peixes.
Habitat
Vese moito nas costas e desembocaduras dos rios, é unha ave mariña sen lugar a dúbidas. Pero dende fai uns
anos vese moito tamén no interior. Vese polo tanto ó lado dos ríos, na penedías e como non nos vertedoiros. Son
un auténtico problema, e Galicia fálase de setenta a oitenta mil exemplares. Hoxe crían ata nos tellados das
casas.
Vese todo o ano.
Niños
Aniña no chan preto da auga. Pon a finais de
maio 3 ovos que chocan os dous sexos durante
25 días. Os pitos voan as 6 semanas.
Curiosidades
As gaivotas están sendo un problema en toda
Galicia. Hai moito vertedeiros incontrolado por
toda Galicia e esta especie vai para arriba cada
vez máis. As gaivotas indicaban e seguen a indi-
car ós mariñeiros a proximidade das costas.
Gaivota
Nome galego Nome castelán
Gaviota reidora comúnGaivota chorona comúnLarus rididundus linn
Nome científico
6

8. Dimensións
Mide entre 28 e 48 cms. O macho ten sobre 28 cms e a femia sobre 38 cms. Hai polo
tanto unha gran diferencia.
Identificación
O macho é de cor gris e ten unhas raias atravesadas moi vistosas que tamén ten o azor.
Ten tamén tonos avermellados nas partes ventrais e no peito. Paréceme moitísimo o
azor. De feito o gabián femia ten un gran parecido có azor. Os especialistas falan
dunha distinción en canto os tarsos das patas que o gabián os ten máis longos. O adulto
ten os ollos tirando a laranxa, mentras que os inmaduros son amarelos. O macho do ga-
bián é moito máis pequeno que a femia. O voar teñen un rabo moi longo que é caracte-
rístico.
Alimentación
Come paxaros do tamaño dunha pomba o un corvo, tamén lle gustan as pegas, os pardaos, os merlos e os estorni-
nos. As presas do gabián son un pouco máis pequenas que as do azor.
Habitat
Prefire os bosques de pinos, inda que tamén se atopan nas carballeiras. O Gabián pódese atopar en tódolo o te-
rritorio galego. Pero non é abondosa. Fálase de 3000 parellas. As veces aparece en terrenos habitados. Moitas
non debe haber xa que os corvos e as pegas que son o seu manxar favorito abundan moito. Tamén se alimenta de
vertebrados.
Pódese ver todo o ano.
Niños
Construe o niño en árbores entre 7 a 16 metros. Pon entre 3 a 5 ovos no
mes de xuño. Os polos voan as 5 semáns.
Protección
Está estrictamente protexido.
Gabián
Nome galego Nome castelán
GavilánGabiánAccipiter nisus
Nome científico
7

9. Dimensións
Mide sobre 14 cms. Pesa 15 grs. É pequerrecho.
Identificación
Sexos iguais. A parte superior é parda olivácea. A fazula, gorxa,
papo e peito rubio. O ventre blanco sucio. Vese cantando sobre
todo o amencer e ó solpor.
Alimentación
Preferentemente come invertebrados (as miñocas gústanlle
moito...), caracois, bagas de bieteiro, hedra, etc. É todo un experto
en extraer miñocas do chan, un verdadeiro especialista.
Habitat
É bastante común. É doado encontralo preto dos cursos fluviais, ár-
bores de campos e tamén nos parques. Ten preferencia polos cursos
fluviais.
Niños
Anida nas paredes e mesmo no chan (sempre que haxa ortigas preto). Tamen en arbustos, preferiblemente espi-
ñosos. Pon de marzo a xuño de 2 a 6 ovos brancos apencados de rubio que choca a femia durante 13 días. Os 13
días xa voan os polos. Dúas e ata tres roladas o ano.
Vese todo o ano pero preferentemente na primaveira e no outono. É
sedentario en Galicia onde se mezcla cós que veñen do norte de Eu-
ropa.
Protección
Non está protexido. É un páxaro abondoso en Galicia.
Curiosidades
É moi familiar, permite que nos acheguemos mentras canta e moi
ben. Ten moita cantidade de sonidos, é todo un artista.
O seu habitat son os xardíns, cultivos, soutos e fra-
gas. Vese a carón dos ríos galegos.
Vense paporrubios incluso en decembro.
Paporrubio
Nome galego Nome castelán
PetirrojoPaporrubioErithacus rubecula
Nome científico
8

10. Dimensións
Mide uns 46 cms. Sexos iguais.
Identificación
É inconfundible e a verdade é que abonda moito
hoxe en Galicia. A plumaxe é blanca e negra. Camiña
a brinquiños ou anda.
Alimentación
Come de todo preferentemente: insectos, miñocas,
ras, ratos, ovos, crías doutros animais, etc.
Habitat
Abonda en tódolos sitios ata 1300-1400 m. de alti-
tude. Na montaña vense poucas, sobre todo nos altos. Saben moi ben que neses lugares teñen pouco que facer e
moitos depredadores. Hoxe nas ciudades abonda moito.
Niños
Fai o niño en árbores ou arbustos. O niño soe ter unha entrada por un lateral, en plan despiste. Pon de marzo a
maio entre 4-8 ovos que choca en 21 días. Os polos voan ós 27 días.
Vese todo o ano.
O seu voo é moi característico xa que parece un helicóptero, fai un
batido e plegado das ás moi característico. Ademáis non sigue unha
linea recta, vai subindo e baixando. Non é nada rápida. Na terra da
saltiños.
Pega
Nome galego Nome castelán
UrracaPegaPica pica
Nome científico
9

11. Dimensións
Mide 34 cms. 350 grs de peso. Envergadura
Identificación
É un ave de rapiña, de figura branca, fantasmagórica; cabeza
moi grande con ollos negros, o peteiro ganchudo , as ás longas
redondeadas. Rabo curto, rostro en forma de corazón. Real-
mente moi doada de identificar. Hai duas variedades según
sexa o peito, branco, liso ou xaspeado.
Alimentación
Aliméntase de todo tipo de pequenos mamíferos: ratóns sobre
todo. Ás veces caza paxaros, morcegos, ras e moi rara vez al-
gunha donicela. Caza de ouvida aínda na oscuridade. Anda moito
pola noite, semella o voar prácticamente branca. É noiteira típica. É curioso que os restos dos alimentos non di-
xeridos, como as plumas, por exemplo, devolveos.
Habitat
Gústanlle as zonas de cultivo, tamén zonas abertas e nucleos habitados. Mora sempre na misma bisbarras.
Gosta moito dos campanarios da comarca onde é doado ver as súas egragópilas ou bolas que expulsa pola boca.
Niños
Construe o niño en oquedades dos edificios, raramente en ocos naturais. Gústanlle moito as bóvedas das igrexas,
as casas vellas, faiados, palleiras, e tódolos buratos que poida onde vexa que non vai ser molestada. Nestos luga-
res hai ovos dende finais de marzo, os polos xa voan en octubre. Pon no mes de maio de 3 a 7 ovos que fai cho-
car en 30 días, inda que hai coruxas que poñen dúas ou tres veces o ano.
Vese dende febreiro ata finais do verán perfectamente.
Curiosidades
As curuxas son consideradas como predictoras do tempo, así o dito "Curuxas na carballeira, caldeiros á goteira".
Dicen que tamén son predictoras da morte. Tamén se asocian co demo e os agoiros.
CURUXA
Nome galego Nome castelán
LechuzaCuruxoAlba
Nome científico
10

12. Dimensións
Mide 14,5 cms. Son un pouco distintos o macho e a femia.
Identificación
O macho ten as partes superiores pardas raidas de escuro; coruto e
mitra cincentos; caluga castaña, papo e gorxa negros. A femia son
máis apagados non teñen a gorxa negra. O pardal é unha ave abondosa
en Galicia. Probablemente sexa a ave máis coñecida en Galicia. ¿ Quen
non viu un pardal na súa vida? É doado atopalo na ciudade, no campo,
nas zonas de cultivo, parques e xardíns. Nas zonas montañosas é máis
dificil velo.
Alimentación
Insectos, larvas de insectos, millocas, sementes e froitas.
Habitat
É bastante común atopalo na ciudade, en campos, zonas de cultivo, parques e xardíns. Non é normal atopalo en
alta montaña ou nas serras, por riba dos 1.100 metros de altitude. Para dormir xúntanse todos.
Niños
Cria en pequenas colonias en buracos de árbores, paredes e pene-
dos. De fin de abril a agosto pon de 3-5 ovos brancos pintados de
pardo que chocan ambos sexos durante 14 días. Os polos voan os
15 días.
Vese nos meses de abril a agosto.
Curiosidades
O seu canto é moi variado, a base de
notas parloteantes, chasqueantes e
aflautadas.
Pardal
Nome galego Nome castelán
Gorrión comúnPardal comúnPasser domesticus
Nome científico
11

13. Blibliografía
http://www.rios-galegos.com
http://volandeira.netne.net
http://www.blogoteca.com
http://gl.wikipedia.org
“Guía das aves de Galicia” de Xosé M.Penas. Carlos Pedreira e Carlos Silvar.
“Cuadernos de Campo” de Félix Rodriguez de la Fuente. Pájaros de río.
“Guía das aves de Galicia” de Xosé M.Penas. Carlos Pedreira e Carlos Silvar.
“Veciñas do home, aves urbanas de Galicia” de Xurxo de Viveriro, X.C. Castro Laxe e Nicolás Muñoz Toro.
“Veciñas do aire” DVD de Federico de la Peña
“Viaxeiras da auga. Aves mariñas e acuáticas de Galicia e norte de Portugal. Estanislao Fernández de la Cigoña.
Editorial Xerais.
Foto da portada Rafa Fariña
Fotos de paxaros e aves de www.rios-galegos.com
12