1. 4 MR magazine, nummer 6, september 2021
Hoe het onderwijs opkrabbelt uit de coronacrisis
NAAR HET NIEUWE
NORMAAL?
Het Nationaal Programma Onderwijs (NPO) is er voor herstel en
ontwikkeling van het onderwijs na de coronacrisis. Elke school in het
primair en voortgezet onderwijs krijgt per leerling € 701,16 voor een
eigen schoolprogramma. De mr speelt een sleutelrol in het besluitvor-
mingsproces bij het opstellen van een schoolprogramma en bij de
controle over de besteding van de middelen. Obstakels op de weg
terug naar fysiek onderwijs zonder restricties zijn de lage vaccinatie-
graad van tieners en de matige kwaliteit van het binnenklimaat van
schoolgebouwen. De verwachting is dat scholen voor voortgezet on-
derwijs het komend najaar een belangrijke besmettingsbron vormen
voor infectierisico's met het coronavirus. Frederik Smit
D
e Algemene Rekenkamer con-
stateerde in 2016 dat schoolge-
bouwen vooral oud zijn en niet
over een ventilatiesysteem beschikken.
Het in 2020 door minister Slob ingestel-
dat het in veel schoolgebouwen ontbreekt
aan een goede ventilatie.Volgens de
GGD-richtlijnen is de kans op het over-
dragen van een infectieziekte groter naar-
mate de ventilatie lager is. Een school
met klasse-A is volgens het Frisse Scho-
lensysteem prima in orde; alles daaron-
der komt in aanmerking voor een op-
knapbeurt.
De gezondheidsrisico’s op scholen zijn
groter als minder leerlingen zijn gevacci-
neerd.Vanaf 2 juli van dit jaar kunnen
ook jongeren van 12 tot 18 jaar een af-
spraak maken om zich te laten vaccine-
ren tegen het coronavirus. Slechts een
kwart van de tieners is volledig gevacci-
neerd, zo blijkt uit de laatste RIVM-cij-
fers. Het Outbreak ManagementTeam
(OMT) verwacht dat door die lage vac-
cinatiegraad onderwijsinstellingen in het
voortgezet onderwijs het komend najaar
een belangrijke besmettingsbron vormen
voor het coronavirus, omdat tientallen
leerlingen en een leraar urenlang dicht bij
elkaar zitten in een slecht geventileerde
AOb-bestuurderThijs Roovers
de Landelijk CoördinatieteamVentilatie
op Scholen (LCVS) stelde vast dat maar
38 procent van de schoolgebouwen vol-
doet aan de wettelijke ventilatie-eisen.
Demissionair premier Mark Rutte onder-
kende tijdens het kamerdebat van 15 juli
2021 het belang van luchtkwaliteit en
goed ventileren. Bij de persconferentie
van 19 juli 2021 werd goed ventileren
expliciet genoemd als maatregel naast het
handen wassen en de anderhalve meter
afstand. De overheid trok in totaal 360
miljoen uit voor het verbeteren van venti-
latie in schoolgebouwen. Scholen konden
een aanvraag indienen voor deze subsi-
die, alleen zij krijgen maar 30 procent
van het bedrag dat ze nodig hebben ver-
goed. De andere 70 procent moeten ze
zelf of samen met hun gemeente betalen.
Ventilatie en
vaccinatiegraad
Om een coronabesmettingsgolf in het
onderwijs te voorkomen is frisse lucht
belangrijk. Uit diverse onderzoeken blijkt

2. 5
MR magazine, nummer 6, september 2021
>
ruimte, de ideale omstandigheden voor
de extra besmettelijke deltavariant.
Gezond binnenklimaat
Thijs Roovers, oud-voorman van PO in
Actie en sinds kort dagelijks bestuurder bij
de Algemene Onderwijsbond (AOb):
'Schoolgebouwen moeten voldoen aan de
bestaande wettelijke normen voor een ge-
zond binnenklimaat.Ventileren helpt om
luchtweginfecties te beperken en versprei-
ding van het coronavirus tegen te gaan.
Bovendien leren leerlingen het beste in
een prettige omgeving met gezonde lucht.
Veel scholen in Nederland zijn echter
sterk verouderd, hebben geen mechani-
sche ventilatie, zijn niet goed te ventileren
en hebben daardoor een slecht binnen-
klimaat. Bij het binnenklimaat gaat het
niet alleen om ventilatie, maar ook om de
temperatuur, de akoestiek en de verlich-
ting. Die zijn vaak ook niet op orde. Scho-
len klagen omdat het geld ontbreekt er wat
aan te doen. Nu kun je nog een raampje
open zetten, maar wanneer de winter aan-
breekt wordt dat problematisch.We moe-
ten oppassen dat we straks niet in een si-
tuatie komen waarin leerlingen met dikke
truien en jassen aan zitten te koukleumen
in de klas.’ Het ontbreken van mechani-
sche ventilatie hoeft geen probleem te zijn.
Het is vaak heel effectief de ramen, met
name voor en na de les, tegen elkaar open
te zetten. Roovers: ‘Ja, dat klopt, maar dan
moeten er wel voldoende ramen open
kunnen en op een wijze dat het verant-
woord is om bijvoorbeeld een flinke tocht
te vermijden, omdat er dan mogelijk vi-
rusdeeltjes in de lucht van de ene persoon
naar de ander kunnen waaien.’
Wachten op subsidie
Jan-Mattijs Heinemeijer, rector-bestuur-
der van het Mendelcollege, een intercon-
fessionele scholengemeenschap voor
tweetalig onderwijs, gymnasium, athene-
um, havo en mavo met 1800 leerlingen in
Haarlem, vertelde vorig jaar al in dit blad
over hoe de school ervoor zorgt dat leer-
lingen en docenten veilig kunnen leren
en werken.Toen ging het vooral over het
dragen van mondkapjes en spatmaskers.
We zijn nu bijna een jaar verder. ‘We
hebben in ons oude gebouw nog steeds
te maken met een gedateerd luchtver-
versingssysteem en onze personeelsleden
maken zich daar zorgen om.Wij hebben
afgelopen schooljaar een bedrijf de lucht-
kwaliteit laten meten. Die was in veel lo-
kalen niet op orde.Vervolgens hebben we
een plan ingediend en nu is het wachten
of we in aanmerking komen voor de Spe-
cifieke uitkering ventilatie in scholen
(SUVIS) om het binnenklimaat van onze
schoolgebouwen te verbeteren. De eerste
100 miljoen waren meteen al vergeven en
wij hopen in de tweede tranche te zitten.
Daarna kunnen we beginnen met aan-
passingen aan het gebouw. Dat is een ge-
weldige operatie die alleen in de zomer
kan plaatsvinden. Al met al hebben we
het over een bedrag van rond de 900.000
euro.Tot die tijd ramen en deuren open.’
De coronamaatregelen hebben volgens
Coronamaatregelen versoepeld
Per 20 september hoeven basisscholen niet meer een hele klas naar huis te sturen
als één kind besmet is. Bij uitbraken met meer besmettingen in een groep kan de
GGD wel adviseren in quarantaine te gaan. Sinds 25 september is er ook geen
verplichting meer om anderhalve meter afstand te houden en hoeven leerlingen en
onderwijspersoneel van middelbare scholen in de gangen geen mondkapjes meer
te dragen.Voor niet-gevaccineerde leerlingen in het voortgezet onderwijs geldt dat
ze nog steeds twee keer per week een zelftest doen en tien dagen in quarantaine
gaan als er een klasgenoot besmet is. Gevaccineerde leerlingen hoeven dit niet,
omdat zij minder kans hebben ziek te worden en in het ziekenhuis te belanden
dan mensen die niet immuun zijn. Je wordt als immuun beschouwd als je:
• 14 dagen of langer geleden je tweede prik hebt ontvangen van BioNTech/Pfizer,
Moderna of AstraZeneca;
• 14 dagen of langer geleden je eerste prik hebt ontvangen van één van deze vac-
cins en corona hebt gehad;
• 28 dagen of langer geleden je Janssen-vaccinatie hebt ontvangen;
• minder dan zes maanden geleden corona hebt gehad.
Niemand kan worden gedwongen tot vaccinatie. Als je om welke reden dan ook
niet gevaccineerd kunt of wilt worden, is testen hét middel om te weten te komen
of je al dan niet besmet bent met corona. Dan moet je dus actie ondernemen om
je medemens te beschermen en verdere verspreiding te voorkomen. Onduidelijk is
of leerlingen ook daadwerkelijk twee keer per week een zelftest doen.
(Deze gegevens van 15 september 2021 zijn onder voorbehoud.)
Rector-bestuurder Jan-Mattijs Heinemeijer

3. 6 MR magazine, nummer 6, september 2021
het Sociaal en Cultureel Planbureau
(SCP) grote invloed gehad op het sociale
leven van jongeren dat buitenshuis stil
kwam te liggen. Het wegvallen van con-
tacten op school zorgde voor een groter
gevoel van eenzaamheid en het ontwikke-
len van sociale vaardigheden is voor som-
mige jongeren op een laag pitje komen te
staan gedurende de coronacrisis. Heine-
meijer bevestigt dat zijn leerlingen hard
zijn geraakt door de inperkingen van
contacten: ‘Ze willen elkaar live zien, ze
willen interactie, kletsen in de gangen,
samen dingen doen, van elkaar leren en
soms ook een beetje rotzooi trappen.
Onze leerlingen zullen wel hun diploma
halen, maar waar ik me vooral zorgen om
maak, is wat de gevolgen zijn van de co-
ronapandemie voor hun sociaal-emotio-
nele ontwikkeling. Onduidelijk is wat de
effecten zijn van de coronacrisis op de
skills van de leerlingen voor de omgang
met leeftijdsgenoten, het actief participe-
ren in de klas, je talenten ontdekken en
jezelf ontwikkelen. Daar willen we met
onze leerlingen over in gesprek en hen
helpen hun gewone leven weer op de
rails te krijgen. In overleg met de mr heb-
ben we vastgesteld waar we het NPO-
geld aan willen besteden.We hebben ge-
kozen voor kleinere klassen en aandacht
voor de persoonlijke en sociale ontwikke-
ling van leerlingen, zoals een keer met de
klas op de fiets een dagje naar het strand
gaan en spelactiviteiten doen op school.’
Medezeggenschap
De mr kan ventilatieproblemen aankaar-
ten en hierover afspraken maken met de
schoolleiding of met het schoolbestuur
(artikel 6 lid 2Wms). De mr heeft instem-
mingsbevoegdheid bij de vaststelling of
wijziging van de regels van het veilig-
heids-, gezondheids- en welzijnsbeleid,
voor zover niet behorend tot de bevoegd-
heid van de personeelsgeleding (artikel 10
sub e Wms). Bij arbomaatregelen, die
specifiek gaan over veiligheid en gezond-
heid van het personeel, heeft het perso-
neelsdeel van de mr een instemmingsrecht
(artikel 12 lid 1 sub kWms). Ook kan de
mr aandringen op onderzoek door des-
kundigen. Heeft zo’n onderzoek al plaats-
gevonden dan kan de mr op grond van
het informatierecht vragen naar de rap-
portage (artikel 8Wms). De mr kan uiter-
aard zelf ook extern advies inwinnen, bij-
voorbeeld bij het Kenniscentrum
Ruimte-OK, de GGD of bij een vakbond.
In het uiterste geval kan de mr een mel-
ding doen bij de Inspectie SZW, als de
werkgever in strijd handelt met de Arbo-
wet.Wanneer een werkgever, ook na over-
leg met de mr, nalaat om maatregelen te
treffen die op grond van de RI&E en de
Voldoende ventilatie
Bij ventilatie gaat het om toevoer van frisse lucht. Meestal van buitenaf, door bui-
tenlucht te laten binnentreden. Dit kan door ramen en ventilatieroosters open te
zetten of door mechanische ventilatie. Om er achter te komen of er sprake is van
voldoende ventilatie is de CO2-concentratie een goede indicatie. Scholen doen er
daarom goed aan om voldoende CO2-meters te plaatsen, vooral in klaslokalen,
maar ook op andere drukbezochte plekken in het schoolgebouw. Op grond van de
ventilatierichtlijn van het RIVM dient het schoolgebouw te voldoen aan de mini-
male luchtverversingsgraad zoals vermeld in het Bouwbesluit. Naast het Bouwbe-
sluit geldt in het primair onderwijs ook de Arbocatalogus PO. Het volgen van de
Arbocatalogus is op grond van de cao PO verplicht. In de Arbocatalogus worden
aanbevelingen gedaan over ventileren en er staan maatregelen in voor het regelen
van de temperatuur in klaslokalen.
Ouder en gmr-voorzitter Paul van Gessel

4. 7
MR magazine, nummer 6, september 2021
>
Arbocatalogus zijn voorgeschreven, meld
dit bij een vakbond of bij de Inspectie
SZW. Op grond van artikel 16Wms komt
een bevoegdheid toe aan de gmr wanneer
sprake is van een voorgenomen besluit dat
van gemeenschappelijk belang is voor alle
scholen of voor de meerderheid van de
scholen van het bevoegd gezag.
Verwarring bij gezinnen
met kinderen op
verschillende scholen
Paul van Gessel is ouder en gmr-voorzit-
ter bij Stichting OpenbaarVoortgezet
Onderwijs Fryslân-Noord bestaande uit
OSG Piter Jelles met scholen in Leeu-
warden, Dokkum en Kollum en RSG Si-
monVestdijk met scholen in Harlingen
en Franeker waar in totaal zo’n 5200
leerlingen op zitten.Van Gessel: ‘Vanuit
de deelraad van de Montessori High-
school Piter Jelles heb ik zitting in de
gmr.Tijdens de pandemie hadden de di-
recties van de scholen een verschillende
interpretatie van de protocollen en richt-
lijnen over onderwijs in coronatijd en dat
leidde tot verwarring bij gezinnen met
kinderen op de verschillende scholen.
We hebben ons als gmr gefocust op een
heldere en eenduidige communicatie tus-
sen bestuur, scholen, personeel, ouders
en leerlingen. Bijvoorbeeld wat betreft
thuisonderwijs en het dragen van mond-
kapjes.’ Leerlingen zijn door de corona-
crisis minder gaan bewegen; het vaste
fietsritje naar school viel weg en ze zijn
minder gaan sporten.Van Gessel beves-
tigt dat beeld: ‘Ik ben trainer van een
hockeyteam en heb gezien dat er corona-
kilo’s bij jongeren zijn bijgekomen en dat
ze conditioneel minder zijn. De scholen
hebben bij onze stichting in samenspraak
met de deelraden en de gmr geïnventari-
seerd welke problemen veroorzaakt zijn
door de pandemie en hebben een plan
gemaakt om dat aan te pakken. Besloten
is het geld in te zetten voor specifieke
vakgebieden en voor specifieke groepen
leerlingen die achteruit zijn gegaan door
de coronacrisis. Gelukkig zijn er ook leer-
lingen die vooruit zijn gegaan, omdat ze
online onderwijs heel prettig vonden.’
Wat is het grootste knelpunt?Van Gessel:
‘Voor een groot deel van de leerlingen
geldt dat ze een traject van hun sociale
ontwikkeling hebben moeten missen.
Leerlingen kennen elkaar minder goed,
voelen zich minder verbonden met elkaar
en het is daardoor veel onrustiger in de
klassen. Er zijn vooral zorgen om de
groepen die dit jaar eindexamen moeten
doen en om de leerlingen die vorig jaar in
de eerste klas zaten en weinig discipline
hebben ontwikkeld in bijvoorbeeld plan-
matig werken.’Van Gessel vervolgt: ‘Het
grootste knelpunt binnen de organisatie
is de angst bij het personeel om besmet
te raken door leerlingen en te worden ge-
veld door corona. De vaccinatiegraad
van leerlingen is nog niet hoog en leraren
zijn bang dat zij de deltavariant van het
coronavirus makkelijk doorgeven, omdat
die besmettelijker is dan het coronavirus
van vorig jaar. De slechte luchtkwaliteit
in sommig schoolgebouwen baart het
personeel dan ook zorgen.’
Spiksplinternieuw gebouw
Mette Spruit, schoolleider van IKC De
Klimboom met 200 leerlingen, in Arn-
hem: ‘Er zijn bij ons geen zorgen over
ventilatie en luchtkwaliteit.Wij zitten van-
af mei 2020 in een spiksplinternieuw ge-
bouw. Alle personeelsleden zijn gevacci-
neerd. Onder de ouders is een enkele
anti-vaxxer, die tegen het inenten van de
coronavirus is. Daar heb ik geen enkele
Vaccinatie- en zorgplicht
Er is geen vaccinatieplicht voor leraren. Het is onbekend hoe hoog de vaccinatie-
graad onder hen is. Leraren hoeven hun werkgever niet te vertellen of zij wel of
niet gevaccineerd zijn.Volgens de Algemene verordening gegevensbescherming
(AVG) mag een werkgever daar ook niet naar vragen. Behalve als er een uitzonde-
ring komt vanwege de volksgezondheid. De bedrijfsarts kan wel informeren of een
leraar gevaccineerd is, maar mag deze informatie niet doorgeven aan de werkge-
ver. De werkgever heeft een zorgplicht tegenover zijn werknemers en alle andere
mensen die op de werkplek komen. Deze zorgplicht betekent dat de werkgever
moet zorgen voor een veilige en gezonde werkplek. Hierbij horen ook het naleven
van de coronamaatregelen van de overheid.
'Veel scholen zijn sterk verouderd
en zijn niet goed te ventileren'
Schoolleider Mette Spruit

5. 8 MR magazine, nummer 6, september 2021
zorg en potentiële achterstanden tijdens
de pandemie dagelijks op school kwamen
om onderwijs te volgen. Het bestuur
heeft in overleg met de schooldirecteuren
besloten de NPO-gelden aan formatie te
besteden: de inzet en omvang van onder-
wijspersoneel op schoolniveau. De mede-
zeggenschapsraden zijn in het besluitvor-
mingsproces meegenomen om input te
leveren.We gaan onderwijsassistenten en
vakleerkrachten inzetten om leerkrachten
te ontlasten om onder andere kind-
coachgesprekken te voeren om de band
tussen leerkracht en leerling te verster-
ken, die band is belangrijk is voor de ont-
wikkeling van kinderen.’
moeite mee als ze zich houden aan de ge-
maakte afspraken, zoals thuisblijven bij
klachten en laten testen. Ik heb in de afge-
lopen anderhalf jaar door de coronacrisis
veel overleg gevoerd met de andere direc-
teuren van scholen onder ons bestuur.We
leefden vooral in het begin van persconfe-
rentie naar persconferentie, peilden de vi-
sie van de PO-Raad en gingen vervolgens
in conclaaf met de mr. Daarnaast heb ik
veel informeel overleg met de voorzitter
van de mr gehad. Zeg maar korte contact-
momentjes om onder tijdsdruk verstandi-
ge besluiten te nemen. De coronacrisis is
voor ons ook een wake-up call geweest
om digitaal onderwijs te introduceren, een
flexibeler en breder aanbod te creëren en
het overleg met de ouders te intensiveren
om elkaar goed op de hoogte houden.’
Spruit heeft met het team de voortgang
en ontwikkeling van alle leerlingen op diep
niveau geanalyseerd en met het bestuur en
de mr besloten waar ze de NPO-gelden
aan willen besteden. ‘We constateren ach-
terstanden in het leren en bij de persoons-
ontwikkeling van leerlingen en zetten
daarom in op het aantrekken van extra
personeel om klassen te verkleinen, het
lezen te professionaliseren en de ontwik-
keling van een gemeenschapsschool te sti-
muleren. Dat betekent dat we het aanbod
uitbreiden voor kinderen, ouders en wijk-
bewoners op het gebied van ‘leefvaardig-
heden’ in samenwerking met verschillende
partners uit de stad, zoals bijvoorbeeld de
bibliotheek en professionals op het gebied
van beeldende kunst, muziek en dans.’
Midden in een verbouwing
Bernardien Nijhof is directeur van excel-
lente obs Stedeke met 200 leerlingen in
Diepenheim. De school is onderdeel van
de stichting Openbaar Primair Onderwijs
Hof vanTwente, een bevoegd gezag van
negen openbare scholen in de diverse
kernen en buurtschappen van de ge-
meente Hof vanTwente. Is de luchtkwa-
liteit van het schoolgebouw een knel-
punt? Nijhof: ‘Met name de leerkrachten
maakten zich bij ons zorgen over de ven-
tilatie en luchtkwaliteit van de school.We
zitten nu middenin een verbouwing
waarbij verduurzaamd gaat worden en
we ook de ventilatie straks beter voor el-
kaar hebben. Alle ramen en deuren staan
doorgaans de hele dag open, maar in een
volle klas is het toch al snel best warm.’
Wat betreft het vaccineren van personeel
benadrukt ze dat de leerkrachten vrij zijn
om voor vaccinatie te kiezen. ‘Het is niet
aan mij daar iets van te vinden.’
Nijhof heeft geen idee of er onder ouders
corona-ontkenners zijn. ‘We hebben tij-
dens de coronacrisis het beleid van de
openbare scholen binnen onze stichting
op elkaar afgestemd. De medezeggen-
schapsraden zijn daar nauw bij betrokken
geweest. Dat resulteerde in het volgende
beleid: geen ouders meer in de school,
het cohorten van kinderen, geen uitstap-
jes en externen in de school en aangepas-
te overblijfmogelijkheden. De regels zijn
we nu aan het versoepelen en ouders,
waaronder de luizenmoeders, hebben
voorzichtig hun rentree op school ge-
maakt. De leerachterstanden vallen bij
ons reuze mee, omdat de leerlingen met
Frederik Smit is onderzoeker en
adviseur onderwijs, https://fre-
deriksmit.net.
• Ronald Veldhuizen. Met een
volle klas moeten al snel de ra-
men open. De Volkskrant. Epi-
demiologie Ventilatie. Boeken
en Wetenschap, zaterdag 28 au-
gustus 2021.
• SCP (2021). Een jaar met coro-
na.
• AOb. Gezonde luchtkwaliteit
in het klaslokaal.
• PO-Raad, VO-Raad, Ruimte-
OK. Handreiking optimaal venti-
leren.
• Rijksoverheid Corona en venti-
latie schoolgebouwen.
• RIVM LCI Richtlijn Ventilatie en
COVID-19.
• Rijksdienst voor Onderne-
mend Nederland, Frisse Scho-
len.
Schooldirecteur Bernardien Nijhof