1.  SARRERA
Orain dela 2400 urte Hipocrates ikertu eta deskribatu zuen garunetako hodietako
istripua. Hala ere, Johann Jacob Wepfer izan zen gaitz hau ikertu zuen lehenengoa.
Berak egindako lana “apoplejias” hildakoen garunean zeuden hemorragiak ikertzean
oinarritzen zen. Hortik ateratako ondorioak hurrengokoak ziren: arazo hori sufritu
zuten pertsonek arteriak blokeatuta zituztela eta, hori dela eta, odola ezin zuen igaro
behar bezala.
Gaur egun, medikuntza arloan pixkana aldatzen doa eta egunero ari dira garatzen
terapia berriak eta hobeak. Adibidez, garuneko hodietako istripua jasaten duten
pertsonen artean, badaude ondoriorik gabe ateratzen direnak. Gainera, ehunka
behaketa egin dira arazo honen inguruan ondorio asko ateratzen; esaterako, gizakietan
garuneko arazoa hasten dela garunetako hodietako istripua gertatzen denean eta,
askotan, egun batzuk irauten ditu. Horregatik eta ikerketa asko direla eta, gaitz hau
sufritzen duten pertsonen artean, hildakoen ehunekoa gero eta gutxiagoa da.
 ZER DA ?
Garuneko hodien istripua gertatzen da odolaren jarioa eteten denean garunaren leku
batean edo odol jarioaren gehiegikeria odol hodia apurtzen duenean, era horretan
garuneko zelulen zehar odola isuriz. Hau da, bihotzaren kasuan gertatzen den berdina
gerta daiteke garunean ere.
Garuneko zelulak hil egiten dira odolaren bidez oxigenoa eta mantenugaiak jasotzen ez
dituztenean edo hemorragia bat jasaten dutenean ere hil egiten dira. Iskemia
terminoa erabiltzen da oxigenoa eta mantenugaiak garuneko zeluletara heltzen ez
direnean, hau da, odolaren jarioa ez denean aproposa. Horren ondorioz, zelula horiek
hil egiten dira. Kontuan hartu behar da, tratamenduaren ondorioz zelula hauek
biziraun ahal dutela. Hala ere, geroago azalduko da termino hau sakonago.
 MOTAK
Garuneko hodietako istripua bi motatakoa izan daiteke.
-ISKEMIKOA.
Kasu guztien artean %80 mota honetakoak dira.Garunetako hodien istripua iskemikoa
dela esaten da garunera odola eramaten duen arteria bat blokeatuta gelditzen denean,
odol jarioa eteten eta garunetako hodien istripua gertatuz. Odol koaguluak izaten dira
arazo honen kausarik komunena. Koagulazioa beharrezkoa da gorputz osoan
hemorragia eteten dutelako eta arterien edo benen apurketak konpondu ahal
dituztelako. Hala ere, koaguluak arteriaren leku desegoki batean sortzen direnean,
lesioa sortzen dute odolaren jarioa oztopatzen dutelako. Aipatzekoa da, koagulu
arazoak adinarekin nabariagoak direla.

2. Aipatutako koaguluak gorputzeko beste leku batean sortu daiteke eta arterien bidez
garunera garraiatuak izan. Horren izena “enbolo” da eta sortutako arazoa “garuneko
hodien istripu enbolikoa” deitzen da. Bigarren klasea, berriz, “garuneko hodien istripu
tronbotikoa” deitzen da, tronbosi batek sortua. Tronbosi bat, ordea, pareta arterialari
lotuta dauden arteriatan sortutako koagulua da. Kasu horretan, gero eta tamaina
handiagoa hartzen du odol jarioa eten arte.
Bestaldetik, garuneko hodien istripua “estenosis” arteria baten estutzearen bidez
gerta daiteke. Kasu horretan, plaka metatzen da (kolesterol edo beste lipidoen
ondorioz) eta koaguluak sortzen dira. Arazo hau arteria handi nahiz txikietan sor
daiteke.
-HEMORRAGIKOA.
Garun osasuntsu batean, neuronak ez daude odolarekin kontaktuan. Horrela,
neuronentzat beharrezkoa den oxigena eta elikagaien elkartrukea kapilarren pareta
mehearen bidez egiten da. Baina, garuneko arteria bat apurtzen denean, odola
inguruko ehunetara igarotzen da eta neuronak funtzionatzeko behar duten oreka
kimikoa apurtzen da. Istripu hauek “hemorragikoak” deitzen dira eta era
desberdinetan gertatzen da. Kausa nagusi bat “aneurisma” bat da, hau da, arterien
horma mehe eta ahul bat denborarekin handitu egiten dira presio arterial altu baten
ondorioz eta apurtu egiten dira garuneko zeluletan zehar odola isuriz. Beste aldetik,
arterien hormak apurtzen direnean ere hemorragiak sortu daitezke. Kasu honetan,
denborarekin arterien horma haien elastikotasuna galtzen dute eta presio arterial
handitzen bada, oso erraz apur daiteke.
Horrez gain, istripua hauek ere gerta daitezke pertsonak antikoagulatzaileak hartzen
baditu, adibidez “Warfarina”. Horren ondorioz, presio arterial altuak odol basoak apur
ditzake. Halaber, lehen azaldutako garunetako hodien istripu iskemikoak , hemorragiko
batean bilakatu daitezke.
 KAUSAK
Eragina duten faktore garrantzitsuenak hipertentsioa, gaixotasun kardiakoak,
diabetesa eta erretze izatea dira. Orain banaka azalduko dira.
-HIPERTENTSIOA
Hipertentsioa gaixotasun kronikoa da, non tentsio arteriala igotzen da balore normal
batetik gora. Garuneko hodien istripuen eragilerik nagusiena da. Izan ere,
hipertentsioa jasaten duten horiek, hau da, presio arteriala behar baino altuagoa
dutenek, istripu hau jasateko probabilitate handiagoa dute. Hala ere, adinarekin
hipertentsioa gero eta eragin gutxiagoa du eta beste faktoreak garrantzia hartzen dute.

3. Hipertentsioa presio arterialaren arabera
Sailkapena Presio sistolikoa (mmHg) Presio diastolikoa (mmHg)
Normala 120-130 80-84
Aurrehipertentsioa 130-140 85-89
I gradukoa 140-160 90-99
II gradukoa 160-180 100-109
III gradukoa >180 >110
Aipatzekoa da presio sistolikoa odolak arterien kontra egiten duen presioa da bihotza
uzkurtzen denean da. Diastolikoa, ordea, odolak arterietan egiten duen presioa da
bihotza taupaka egiten ez duenean da.
Nahiz eta sintomarik ez izan, askotan jakin daiteke hurrengo kausengatik : buruko
mina, zorabioak, arnasa hartzeko ezintasuna, botaka egitea, eskuak eta oinak ez
sentitzea … Hala ere, badaude hipertentsioa ekiditeko modua (edo tratatzeko), besteak
beste: bizimodu osasuntsua, Amlodipino (farmakoa) …
Horrez gain hipertentsioa beste arazo batzuk sortu ahal ditu tratatzen ez bada :
Hipertentsioa
Giltzurrun
arazoak
Bihotz
arazoak
Garuneko
arazoak

4. Esandako guztia laburbilduz, hipertentsioa garuneko hodien istripuaren eragilerik
nagusiena da, izan ere, zenbat eta presio arterial altuagoa izan orduan eta errazago
gerta daiteke garuneko arteria baten apurketa.
-GAIXOTASUN KARDIAKOAK
Hipertentsioarekin batera, faktore garrantzitsuen artean kokatzen da , batez ere
“fibrilacion arterial” deritzon kondizioa jasaten duten horietan. Izan ere, ezkerreko zati
bat bihotzaren beste aldeak baino lau aldiz azkarrago doa. Hori dela eta, odol jarioa
irregularra da eta batzuetan koaguluak sortzen dira eta hauek garraiatuak izan ahal
dira garuneraino, garuneko hodien istripua gertatuz. Gaitz hau gero eta nabarmenagoa
da urteak aurrera doaz ahala. Bestaldetik, garuneko hodien istripuan eragina duten
beste gaixotasun kardiakoak daude “balbula mitralaren estenosia” , etab. Honek
bihotzeko balbulen malformazioak eragiten ditu, garuneko hodien apurketa gertatzeko
probabilitatea arinki handituz.
BIHOTZ NORMALA ESTENOSIA JASATEN DUEN BIHOTZA
Beste aldetik eta aurrekoarekin lotuta, beste faktore bat bihotzarekin zerikusia duten
ebakuntzak dira. Izan ere, ebakuntzaren unean plakak higitu egiten dira aortan zehar
garunera helduz. Hala ere, garuneko hodien istripua ebakuntza bat dela eta jasaten
duten pertsonen ehunekoa oso baxua da.
Nahiz eta pertsona batzuk gaixotasun kardiakoekin jaio, badaude gaixotasun hauek ekiditeko
kontuan hartu beharrekoak: presio arteriala kontrolatu (tentsiometroa erabiliz), kolesterola
ekidin, ez erre eta egunero ariketa egin (ordu bat edo).
Aipatzeko da gaixotasun kardiakoak arazo asko sortu ahal dituela ez bakarrik garunean;
adibidez, oso komuna diren bihotzeko infartuen eragilerik nagusienetakoa da.

5. -DIABETESA
Diabetesa gaixotasun metabolikoa da, zehazki azukrearen metabolismoarekin lotuta.
Diabetesa glukosa maila odolean handitzean sortu ahal den gaixotasun kronikoa da.
Gaixotasun hau gerta daiteke bi kausak direla eta: areak intsulinarik sortzen ez duelako
edo organismoak sortutako intsulina egoki erabiltzen ez duelako.
Garuneko hodien istripua jasan duten horiek eta horrez gain, diabetesa ere dutenek
garuneko arazoak berriz izateko probabilitate handiagoa dute (eta baita lehen
esandako gaixotasun kardiakoak izateko). Zientzialari batzuk 2 motako diabetesa
(intsulinaren kontra erresistentzia dagoenean garatzen da) lotura duela iktusekin
erakutsi dute. Horrez gain, “sindrome metabolikoa” dutenek ( hipertentsioa,
obesitatea … ) diabetesa izateko probabilitate handiagoa dute eta, beraz, garuneko
arazoak izateko baita ere.
Egindako ikerketen arabera, “estatina” deituriko farmakoa da istripu
zerebrobaskularrak, besteak beste, ekidin edo bere eragina aldatu ahal dituena. Hala
ere, ikertu gabe dago oraindik.
Diabetesa tratatzeko hainbat farmako daude. Horrekin batera, bizimodu osasuntsu
bat eramatea komeni da ( ariketa egin, jaten duguna kontrolatu, sodioz aberatsak
diren elikagaien kantitatea kontrolatu … )
Diabetesa istripu zerebrobaskularrean duen eragina nabaria izaten da 50-60 urte
bitartean, hortik aurrera eragina gutxitzen da. Gainera, diabetesa jasaten duten %40a
lehen azaldutako hipertentsioa dauka. Hori dela eta, garuneko arazoak izateko
probabilitatea askoz handiagoa da.
-KOLESTEROLA.
Pertsona asko erlazionatzen dute kolesterola eta gaixotasun kardiakoak. Baina ez
dakite kolesterol maila altuak ere garuneko hodien istripua dakarrela. Hasteko,
kolesterola gorputz-ehunetan eta odol-plasman dagoen esterola (lipidoa) da. Gorputzaren
funtzionamendurako ezinbestekoa da, hainbat egitura eta organoetan hainbat funtzio
betetzen dituelako. Hala ere, horren kontzentrazioa handia arazoak sortzen ditu, odol hodien
zehar metatzen baita.
Kolesterol kantitate handia duten elikagaiak dira garuneko hodien istripua, gaixotasun
kardiakoak eta arterioesklerosia sortzen dituztenak. Elikagaiak hauek kolesterolaren
kantitatea asko handitu dezakete gorputzean, era horretan, odol hodien zehar
kolesterol metatuz eta odolaren jarioa oztopatzen.

6. Kontuan hartu behar da kolesterolaren kantitate normalik handiena gorputzean 200
mg/dL dela. Kantitate hau bi motatako kolesterolaren (LDL eta HDL lipoproteinekin
garraiatzen den kolesterola) elkarketaren bidez lortzen da.
Esan bezala, kolesterola lipido bat da, hori dela eta, ez da uretan disolbagarria.
Bestetik, odola ura oinarri bezala duen likidoa da. Beraz, ura eta kolesterola ez dira
elkartzen , lipidoak ez baitira uretan disolbagarriak. Horregatik, lipidoak ez dira
odolean zehar disolbatuta garraiatzen eta, metatu egiten dira odolaren jario
oztopatuz. Baina, kolesterolaren metaketa horrela gertatzen da : LDL lipoproteinak
odol hodien zehar mugitu eta behar ez den kolesterola hartzen dute, behar den lekuan
erabili ahal izateko. Hala ere, kolesterol gehiegi dagoenean odolean zehar, LDL
lipoproteinak ezin dute hainbeste kolesterol garraiatu eta hauek arterietan metatzen
dira. Horrela, sortutako plaka horren eraginez odol koaguluak sortzen dira eta hauek
garunera garraiatuak izan ahal dira arazoak sortuz.
Beste aldetik HDL lipoproteinekin garraiatzen den kolesterola ona izaten da (kantitatea
behar bezalakoa denean). Izan ere, kolesterola ez da odol hodietan pilatzen, gibelera
doa.
Esandako kontuan hartuta, kolesterola ekidin ahal den faktore bat da. Horretarako,
bizimodu osasuntsu bat izatea da egin beharreko bakarra : behar dena jan, ariketa
egin, elikagaien osagaiak kontrolatu, besteak beste.
 BESTE FAKTORE BATZUK
Badaude beste faktore batzuk eragina izan dezaketela istripu hauetan, baina neurri
gutxiagoan : tabakoa, infekzioak, kolpeak lepo eta buruan, genetika …
-TABAKOA,ALKOHOLA ETA DROGAK
Alde batetik, erretzaileak iktus bat jasateko probabilitate handiagoa dute. Izan ere,
tabakoa dela eta, odol koagulazioak handitzen ditu. Horrekin batera, alkoholaren
kontsumo altua ere kaltegarria izan daiteke, honek presio arteriala handitzen baitu.
Hala ere, aipagarria da egunero alkohol kantitate pixka bat hartzea “ona” dela
garuneko hodien istripua ekiditeko, alkohola odol koagulazioen ehuneko murrizten
duelako. Horrez gain, drogen kontsumoa eragina izan dezake, hipertentsioa,

7. gaixotasun kardiakoak eta garunarekin zerikusik duten arazoak,besteak beste, sortzen
dituelako. Ondorioz, horien guztien kontsumoa aldi berean, oso arriskutsua izan
daiteke.
-LEPOKO ETA BURUKO LESIOAK
Istripu, kolpe gogor … baten ondorioz, hemorragia bat sortu daiteke buruan, hau da,
garunean. Lepoan, ordea, arteria bat desgarratzearen ondorioz garuneko hodien
istripua gerta daiteke baita ere.
-INFEKZIOA
Nahiz eta bere eragina garunean ez izan nabaria, batzuetan arazoak sor ditzakete. Hau
gertatzen da birus edota bakterio batek infekzioa sortzen duenean eta sistema
immunologikoa odol koaguluak sortzen erantzuten duenean. Lehen esan bezala,
koagulu hauek garunera edo gorputzeko beste lekuetara garraiatuak izan al dira.
-GENETIKA
Beste gaixotasunekin gertatzen den bezala, badaude genetikoak diren arazoak.
Honekin esan nahi dena zera da : hipertentsioa, gaixotasun kardiakoak, diabetesa …
hau da, istripu zerebrobaskularren eragileak diren gaixotasunak genetikoak direla; hori
dela eta, garuneko hodien istripua izateko probabilitatea handiagoa da.
 PROBABILITATEA
PAS: presio arterial sistolikoa; ECV: gaixotasun kardiobaskularra; FA: “fibrilacion
auricular” aurrekariak; trat : tratatua; no trat: ez tratatua.
Probabilitatea aztertuko dugu emakumeen kasuan adibide gisa :
-EMAKUMEAK
Puntuak 0 +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9 +10
Urteak 54-56 57-59 60-62 63-64 65-67 68-70 71-73 74-76 77-78 79-81 82-84
PAS-no
trat
95-
106
107-
118
119-
130
131-
143
144-
155
156-
167
168-
180
181-
192
193-
204
205-
216
o PAS-trat 95-
106
107-
113
114-
119
120-
125
126-
131
132-
139
140-
148
149-
160
161-
204
205-
216
Diabetesa Ez Bai
Erretzailea Ez Bai
ECV Ez Bai
FA Ez Bai
HVI Ez Bai

8. Puntuak Probabilitatea
10 urteetan
Puntuak Probabilitatea
10 urteetan
Puntuak Probabilitatea
10 urteetan
1 1% 11 8% 21 43%
2 1% 12 9% 22 50%
3 2% 13 11% 23 57%
4 2% 14 13% 24 64%
5 2% 15 16% 25 71%
6 3% 16 19% 26 78%
7 4% 17 23% 27 84%
8 4% 18 27%
9 5% 19 32%
10 6% 20 37%
 NOLA JAKIN
Garuneko hodien istripua gertatu baino lehen, badaude sintoma batzuk. Horiek
detektatzen baditugu denborarekin, garrantzitsua izan daiteke. Era horretan, gaixoari
behar duen laguntza eman ahal diogulako. Hauek dira, bestak beste, ager daitezkeen
sintomarik nabarienak :
- Hitz egiteko eta ulertzeko arazoak.
- Begi batean nahiz bietan ikusteko arazoa (itsu geratu bazina bezala).
- Koordinazio arazoak. Hori dela eta, ibiltzeko arazoak (zorabioekin batera).
- Buruko min izugarria kausarik gabe.
- Gorputzeko alde bat,batez ere, ahulduta gelditzen da : aurpegia, besoak edota
hankak.
Sintoma hauen agerpena garuneko hodien istripu bat gertatzen ari denaren seinale da.
Konturatuz gero, geldiarazi ahal da batzuetan. Beraz, oso garrantzitsua da sintoma
hauek ezagutzea.
 PREBENTZIOA
Hartu beharreko neurrien artean garuneko hodien istripua ez gertatzeko hurrengokoak
dira:
- Faktore nabarienak zaindu behar dira : hipertentsioa, kolesterola eta diabetesa.
- Drogak, alkohola eta tabakoa saihestu.
- Bizimodu osasuntsua izan: kirola, behar den bezala jan (barazkiak, fruta, etab.)
- Antsietatea eta depresioa saihestu, presioa arteriala behar den neurrien artean
mantentzeko.
- Medikuak agindutakoa egin. Izan ere, kasu bakoitza partikularki aztertu behar
da.

9. - Pisua kontrolatu.
- Esfortzu gehiegi behar diren kirolak bertan behera utzi.
Neurri horiek kontuan hartuz, garuneko hodien istripua ekidin daiteke askotan ( nahiz
eta batzuetan genetikoki kontrolatuta egon edo beste gaixotasun bat dela eta gertatu).
Horrez gain, hobeto sentituko zara zure buruarekin.
 TRATAMENDUA
Medikuek hainbat tratamendu dituzte garuneko hodien istripua jasaten duten
gaixoentzat. Gaixoak jaso behar duen terapia gaitzaren araberakoa da:
1. Prebenitzeko
2. Garuneko arazoa jaso bezain laster aplikatzen den terapia
3. Errehabilitazioa
Prebenitzeko erabiltzen den terapia lehen aipatutako faktoreak ekiditean datza : presio
arteriala kontrolatu hipertentsioa ez izateko, diabetesa kontrolatu, kolesterola ekidin
(behar diren elikagaiak bakarrik hartuz). Hala ere, prebenitzeko hartu behar diren
neurriak gaixoaren araberakoak dira eta medikuak aholku eman behar dio modu
partikular batean bere ezaugarriak kontuan hartuz.
Garuneko hodien istripua gertatzen den momentuan ez dago tratamendu zehatzik
gaitza guztiz sendatzeko. Baina, medikuek hainbat sendagai erabiltzen dituzte. Alde
batetik, iskemikoa bada koaguluak desagerrarazi ahal dituzte. Hala ere, bere eragina
hain nabaria izan al da hemorragiko bat sortzeko. Horretarako, tPA deituriko
disolbente bat erabiltzen dute. Hori aurrerapen handia da eta kasu batzuetan baino ez
da erabiltzen. Beste aldetik, gaixoaren arabera, beste metodo batzuk erabiltzen dira :
presio arteriala kontrolatzeko, kolesterola murrizteko … Baina, kontuan hartu behar
da hau oso desberdina izan daitekeela gaixo batetik bestera eta beti bere istripuaren
araberakoa dela.
Azken tratamendu hau aplikatu egiten da behin garuneko istripua bukatuta eta
arriskutik kanpo dagoenean gaixoa. Errehabilitazioa asko aldatzen da kaltetu den
gorputz atalaren arabera : gorputz erdiko mugimendua berreskuratzeko tratamendu,
berriro hitz egiteko , etab. Horrez gain, batzuetan beste mota bateko laguntza behar
dute, esate baterako psikologo batena.

10.  ERREHABILTAZIOA
Esan bezala, errehabilitazioa gaixo bakoitzaren arabera da; hori del ate bakoitzak bere
denbora behar du eta bere tratamendua.
-HITZ EGITEA ETA KOMUNIKATZEKO
Hori berrekuratu ahal izateko, urteak eta urteak behar dituzte batzuk. Izan ere, ez
dituzte hitz egokiak aurkitzen eta ezin dituzte esaldi osoak esan edo ondo azaldu.
-PENTSAMENDUA ETA MEMORIA
Batzuetan bere pentsatzeko era, jokaera aldatzen dute eta, gainera, memoria galtzea
dute. Horren ondorioz deprimiturik egon ahal dira . Horren soluzioa medikamentuak
eta, hobeagoa dena, beste pertsonekin egon da, gizartera berriro moldatzen.
-MUGITZEKO ARAZOAK
Askotan, istripua izan eta gero, gorputzeko atal batzuk (gorputzaren erdia adibidez)
ezin da mugitu. Hori dela eta, errehabilitazio ariketa asko egin behar dira berriro ere
ibili, korrika … egin ahal izateko. Hala ere, askotan ezin da guztiz berreskuratu eta
horregatik, ezindu geratzen dira.
 BESTE DATU BATZUK
- 64 urte baino gehiago dituzten %3,5 jasaten dute.
- 65-74 urteen bitartean, gizonek gehiago jasaten dute. Hortik aurrera,
emakumeek.
- Europan hiltzearen hirugarren arrazoia da.
- Istripu mota hau gertatu eta hilabetearen zehar %25 hil egiten dira.
Bestaldetik, %32,3 errehabilitazioa behar dute eta horien artean %27,4 ezindun
geratzen dira. Beste batzuk (%12,5) depresioa izaten dute.
Gainera, arazo hau eta gero, beste gaitz batzuk sor daitezke : epilepsia, inkontinentzia,
ultzerak, etab. Gainera, kontuan hartuta zenbat pertsonari gertatzen zaion eta
eguneroko bizimoduan duen ondorioak, batzuetan arazo ekonomiko, sozial …
bilakatzen da.