Presentación empregada na palestra "Outras historias do cinema. A humanidade en perigo; ciencia ficción dos anos 50", impartida no local da Agrupación Cultural Alexandre Bóveda o 3 de marzo de 2022.

2. A Segunda Guerra Mundial deixounos
aínda máis claro, por se non o estaba
xa, que a ciencia que nos axuda a vivir
mellor tamén pode ser empregada
para provocar un dano inmenso. As
bombas de Hiroshima e Nagasaki
foron unha demostración práctica e
brutal do poder destrutor da enerxía
atómica domesticada polo equipo
científico do proxecto Manhattan.
O misterioso e invisíbel poder dos
procesos atómicos abriu unha porta
colosal á imaxinación, nun tempo que
politicamente se volvía a complicar coa
división do planeta en dous bloques
liderados polos EEUU e a URSS e o
comezo desa Guerra Fría que tivo ao
planeta en tensión durante varias
décadas.
Nube da bomba de Hiroshima. Imaxe: George R. Carson.
Dominio público.

3. Na mesma altura penetra na cultura
popular o acrónimo OVNI, obxecto
voador non identificado, termo
introducido en 1953 pola Forza Aérea
estadounidense. O concepto do
“flying saucer” empeza a ser asociado
a supostas naves extraterrestres a
través de diversas publicacións
pseudocientíficas.
Temos, pois, un caldo de cultivo
idóneo para a ciencia-ficción. O medo
ao inimigo que vén do espazo exterior
alimenta unha longa serie de
invasións extraterrestres, sobre todo
marcianas. É o caso de The War of the
Worlds, a adaptación que dirixiu en
1953 Byron Haskin da fabulosa novela
de H. G. Wells que en 1938 foi obxecto
dunha mítica versión radiofónica a
cargo de Orson Welles.

4. Invaders from Mars (William Cameron
Menzies, 1953) introducía unha idea
perversa: os extraterrestres controlaban
os cerebros da xente sen alterar a súa
aparencia, de xeito que ninguén, nin a
familia máis cercana, era de fiar.

5. En It Came From Outer Space (Jack
Arnold, 1953) a posesión dos corpos é a
fórmula que empregan os extraterrestres
para mesturarse entre a poboación sen
aterrala mentres reparan a súa nave
estropeada.
Nas frases finais, o protagonista expón
un tópico do momento: “Non era o
momento axeitado para entrarmos en
contacto. Mais haberá outras noites... e
outras estrelas para observarmos.
Regresarán”.

6. Moi interesante é The Space Children
(Jack Arnold, 1958), na que os
extraterrestres se valen dos nenos e
nenas de todo o planeta para
provocar a destrución do armamento
en diferentes países.

7. Un tema habitual na ciencia ficción
dos anos 50 é o pánico á enerxía
atómica, os ensaios nucleares e os
efectos da radiación, que parecían
pavorosamente imprevisíbeis.
Un exemplo canónico é Gojira (Ishirō
Honda, 1954), primeira entrega cun
monstro de longuísima fortuna
cinematográfica.

8. A radiación atómica provocaba o
crecemento desmedido das formigas
na sensacional Them! [La humanidad
en peligro] de Gordon Douglas, que
contaba, ademais, cun personaxe
feminino de científica.
“-Se a primeira bomba atómica
produciu estes monstros... que
resultará das seguintes?
-Non o sei. Iso non o sabe ninguén,
Robert. A era atómica abriu unha
porta a un novo mundo e ninguén
pode predicir que nos depara ese novo
mundo”.

9. En The Incredible Shrinking Man, dirixido
por Jack Arnold en 1957 (e con Richard
Matheson como guionista a partir da súa
propia novela), acontece todo o contrario.
Scott Carey, o personaxe principal, empeza
a perder peso e altura de maneira
alarmante. Logo de facerlle todo tipo de
probas, os médicos dan coa causa: a
progresiva miniaturización do personaxe
débese ao afecto combinado da radiación
coa dos pesticidas, un combo perfecto uns
anos antes que Rachel Carson publicara
un libro fundamental, Silent Spring, en
1962.

10. Outra liña interesante é o dos filmes que
falan, literalmente, da apocalipse nuclear.
O filme fundacional é unha produción
independente, Five de Arch Oboler (1951).
Os cinco do título son os sobreviventes
dun holocausto nuclear que conflúen
nunha casa illada, que ademais ten
especial interese para os afeccionados á
arquitectura: era do director e estaba
deseñada por Frank Lloyd Wright.

11. Chea de estrelas está On the Beach
(Stanley Kramer, 1959), un filme estraño
no que logo dunha guerra nuclear a
maior parte do planeta quedou arrasado
e só queda xente viva en puntos illados
do sur. En Australia os personaxes do
filme agardan a chegada da nube
radioactiva, así que o filme é, en efecto,
unha conta atrás. Se algún espectador
agarda a que se salven Gregory Peck,
Fred Astaire, Ava Gardner ou un noviño
Anthony Perkins, que perda toda
esperanza. Ese filme acaba con toda a
humanidade.

12. Tres eran (polo menos) os sobreviventes
de The World, the Flesh and the Devil de
Ranald MacDougall (1959): Mel Ferrer,
Inger Stevens e o por moitas razóns
admirábel Harry Belafonte, actor
principal dun filme fascinante que non
omite, por suposto, a inxustiza da
discriminación racial.

13. Na obra mestra de Robert Wise The
Day the Earth Stood Still (1951), un
filme esencial para estudar a
representación da ciencia no cinema,
o extraterrestre Klaatu visitábanos
para expresar en voz alta unha
advertencia: a inestabilidade e os
ánimos belicosos no noso planeta eran
unha ameaza intolerábel para o
conxunto do universo e de seguirmos
así non lles quedaría máis remedio
que aniquilarnos. E a mensaxe lánzaa,
isto é o importante, ante unha
audiencia de figuras da ciencia, o
pensamento e a relixión, porque nesa
altura do filme a Klaatu xa non lle
quedaba gana ningunha de falar con
autoridades políticas.