HISTORY

1. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 1
7η Διδακτική Ενότητα
Ραψωδία ε 1-165

2. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 2
Στόχοι
Να συγκρίνουν οι μαθητές το δεύτερο
συμβούλιο των θεών με το πρώτο και να βρούν
τα νέα στοιχεία που προωθούν την εξέλιξη
του μύθου.
Να διακρίνουν τις εικόνες που περιγράφουν
την ομορφιά του νησιού της Ωγυγίας.
Να σχολιάσουν τη συνάντηση του Ερμή με την
Καλυψώ σε συνάρτηση με τον
ανθρωπομορφισμό των θεών.
Χρόνος: 7η
ημέρα της Οδύσσειας
Χώρος: Όλυμπος- Ωγυγία
Σκηνές
1η
Το συμβούλιο των θεών
2η
Αποστολή και άφιξη του Ερμή στο νησί της Καλυψώς
3η
Συνάντηση του Ερμή με την Καλυψώ.

3. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 3
Επεξεργασία
- Ποια εντολή δίνει ο Δίας στον Ερμή και τι προοικονομεί;
- Πως περιγράφει το ταξίδι του Ερμή ο Όμηρος;
- Ποια εντύπωση προκαλεί στον Ερμή το νησί της Ωγυγίας;
- Πως τον υποδέχεται η Καλυψώ; Διακρίνεται στοιχεία ανθρωπομορφικά;
- Με ποιον τρόπο παρουσιάζει την εντολή του Δία ο Ερμής στην Καλυψώ, και
γιατί προτίμησε αυτόν τον τρόπο;
- Πως αντιδρά η Καλυψώ στο αίτημα του Δία και γιατί;
- Χαρακτηρίστε την Καλυψώ.
- Ποια είναι η τεχνική της περιγραφής του νησιού της Καλυψώς;
- Περιγράψτε τις συνήθειες και τις συμπεριφορές του Ερμή και της Καλυψώς και
συζητήστε για την ανθρωπομορφική αντίληψη των αρχαίων για τους θεούς.
Ερμής μεταφέρει την εντολή του Δία στην Καλυψώ. Jelgersma, Tako Hajo, περίπου 1717-1795, σχέδιο.
Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο, 1885,0509.1908,

4. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 4
Πολιτισμικά στοιχεία
Οι θεοί συνέρχονται σε συνέλευση όπως και οι άνθρωποι
Ο ιδανικός βασιλιάς είναι στοργικός με το λαό του σαν πατέρας
Οι νικητές μοιράζονται τα λάφυρα του πολέμου,
Η μοίρα προδιαγράφει τη μοίρα των ανθρώπων.
Οι θεοί υποδέχονται τους ξένους τους όπως και οι θνητοί.
Ο Δίας στέκει πάνω από θεούς και ανθρώπους.
Οι θεοί ζηλεύουν κι ερωτεύονται όπως και οι άνθρωποι .
Οι θεοί μπορούσαν να χαρίσουν την αθανασία.
Η θυσία- κοινωνία δημιουργούσε έναν ιδιαίτερο δεσμό μεταξύ αυτών που
συμμετείχαν, οι οποίοι έτρωγαν όλοι ένα μέρος του θύματος. Οι θυσίες ήταν
ένας από τους κοινούς δεσμούς των Έλλήνων. Αδιάσπαστοι κοινοί δεσμοί
συνέδεαν τους Έλληνες τόσο στενά μεταξύ τους, ώστε όλοι θεωρούσαν τους
εαυτούς τους ως μέλη ενός και του αυτού έθνους. Τέτοιοι δεσμοί ήταν η κοινή
καταγωγή, η κοινή γλώσσα, η κοινή θρησκεία, τα κοινά ήθη και έθιμα ή όπως
λέει ο Ηρόδοτος «το όμαιμο και το ομόγλωσσο και τα κοινά των θεών ιδρύματα
και οι θυσίες και τα ομότροπα ήθη»

5. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 5
Στοιχεία υλικού πολιτισμού
Βασιλικό ραβδί/ χρυσό ραβδί-σανδάλια- χρυσός /χαλκός-
καράβια/κουπιά/σχεδία-σπηλιά-λάφυρα-κάστρο – αμβροσία/ νέκταρ
Αμβροσία : τροφή των αθανάτων και καθετί που έδινε ή διατηρούσε την
αθανασία. Αμβροσία όμως λεγόταν και η τροφή των ίππων των θεών ( Ιλιάδα Ε
775-777) καθώς και η αλοιφή που διατηρούσε το σώμα νέο και εμπόδιζε την
αποσύνθεση των νεκρών. «Άμβροτα» ή «αμβρόσια» λέγονταν και τα ρούχα, τα
πέδιλα και τα άλλα αντικείμενα των θεών. Οι θνητοί δεν μπορούσαν να
γευτούν την αμβροσία που ήταν «εννέα φορές πιο γλυκιά κι από το μέλι», εκτός
αν απολάμβαναν ιδιαίτερη εύνοια από τους θεούς, όπως έγινε με τον Τάνταλο.
Εκφραστικά μέσα
Εικόνες: Το ταξίδι του Ερμή πάνω από τα κύματα, η Καλυψώ στη σπηλιά
υφαίνει κοντά στη φωτιά, ο χώρος έξω από τη σπηλιά, οι τέσσερις κρήνες, ο
Ερμής κατάπληκτος θαυμάζει το νησί, το γεύμα της Καλυψώς- Ερμή.
Παρομοιώσεις: κι ας ήτανε γλυκός μαζί τους σαν πατέρας(στ.15)
Κι αυτοί από καρδιάς θα τον τιμήσουν σαν θεό (στ.41)
Το κύμα ακροπατώντας σαν το γλάρο (στ.59)
Και πέταξαν τα λόγια της σαν τα πουλιά (στ.131)
Μεταφορές:
Στίχοι 1,16,54,56,76,94,100,116,131,144,149,164
Προσωποποιήσεις: μόλις σηκώθηκε η Αυγή από την κλίνη του ευγενικού
Τιθωνού (στ.1)
http://www.greek-
language.gr/Resources/ancient_greek/education/mythology/epic/record.html?tbl=epic&rid=
562

6. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 6
8η Διδακτική Ενότητα
Ραψωδία ε 165-310

7. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 7
Διάλογος Καλυψώς – Οδυσσέα
Φάσεις κατασκευής της σχεδίας
Διδακτικοί στόχοι
Να κατανοήσουν και να αξιολογήσουν οι μαθητές τις τεχνικές αφήγησης:
περιγραφή και διάλογος εναλλακτικά.
Να γνωρίσουν τις ναυτικές και ναυπηγικές γνώσεις του Οδυσσέα και το
επίπεδο της τεχνολογίας της ομηρικής εποχής μέσα από τον τρόπο κατασκευής
της σχεδίας.
Να αξιολογήσουν τη μεταβολή της στάσης της Καλυψώς;
Επεξεργασία – Φύλλο εργασίας
- Σε ποια κατάσταση βρίσκει τον Οδυσσέα η Καλυψώ και πως του παρουσιάζει
την απόφαση της επιστροφής; Τι του αποκρύπτει;
-Πόσο εύκολα πίστεψε ο Οδυσσέας τα λόγια της Καλυψώς;
-Τι προσφέρει η Καλυψώ στον Οδυσσέα για να τον κρατήσει κοντά της; Πώς
εξηγείται η επιλογή του;
- Ποια η συμβολή της Καλυψώς στην κατασκευή της σχεδίας;
-Ποια εντύπωση σχηματίζετε για το τεχνολογικό επίπεδο της ομηρικής
κοινωνίας από την κατασκευή της σχεδίας και από τα εργαλεία που
χρησιμοποιήθηκαν;
- Να σκιαγραφήσετε το ήθος της Καλυψώς και του Οδυσσέα.
-Καταγράψτε εικόνες από τη ραψωδία ε στ. 165-310.
- Ο νόστος του Οδυσσέα ήταν απόφαση δική του, των Ολύμπιων θεών ή της
Καλυψώς;
Ιδεολογικά στοιχεία
Η επιστροφή στην πατρίδα είναι πιο δυνατή από τις υλικές απολαύσεις
Οι θεοί :

8. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 8
-Δεσμεύονται με τον ιερό όρκο της Στύγας.
-Τρέφονται με νέκταρ και αμβροσία.
-Μπορούν να προσφέρουν στους ανθρώπους αθανασία.
-Δεν συγκρίνονται με τους θνητούς
Κατασκευή της σχεδίας
Τεχνικές αφήγησης: περιγραφή- διάλογος εναλλακτικά
Περιγραφικό μέρος α΄- Η Καλυψώσπεύδει να συναντήσει τον Οδυσσέα. – Εικόνα της
κατάστασης του Οδυσσέα ( κλαίει στην ακρογιαλιά)
Διαλογικό μέρος β΄- στ. 177-211-Η Καλυψώανακοινώνει στον Οδυσσέα την απόφαση
της επιστροφής του στην πατρίδα παρουσιάζοντάς την ως δική της αποκρύπτοντας ότι
είναι εντολή του Δία.
Ο Οδυσσέας εκφράζει τη δυσπιστία του και εκείνη αποδίδει τη δυσπιστία του στην
εξυπνάδα και την πονηριά του
Αφηγηματικό μέρος γ΄-στ.212-222- Το δείπνο του Οδυσσέα με την Καλυψώ.
Διαλογικό μέρος δ΄- στ.223-248- Τελευταία προσπάθεια της θεάς να τον κρατήσει
κοντά της. Τον προετοιμάζει για τα βάσανα που θα υποστεί αν φύγει από κοντά της.

9. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 9
Η απόφαση του Οδυσσέα είναι αμετάκλητη.
Αφηγηματικό μέρος ε΄-στ. 249-251- Η τελευταία συνομιλία της Καλυψώς με τον
Οδυσσέα.
Αφηγηματικό μέρος στ΄-στ. 252-310-Η κατασκευή της σχεδίας.
Εργασίες
1. Ο Οδυσσέας κατασκεύασε μόνος του σε τέσσερις ημέρες τη σχεδία του
νόστου. Τι υποδηλώνει η ταχύτητα της κατασκευής; Και γιατί ενδιέφερε η
λεπτομερειακή περιγραφή της;
2. Ο Οδυσσέας χαρακτηρίζετε πονηρός από την Καλυψώ και πολύγνωμος
από τον ποιητή. Πώς μπορούν να αιτιολογηθούν οι χαρακτηρισμοί αυτοί
του ήρωα;
3. Ο νόστος του Οδυσσέα ήταν απόφαση δική του, των Ολύμπιων θεών ή
της Καλυψώς;
4. Κατασκευάστε μικρογραφία της σχεδίας του Οδυσσέα.

10. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 10
9η Διδακτική Ενότητα
Ραψωδία ε 311-420
Διδακτικοί στόχοι
Να συνδέσουν οι μαθητές τη γνωστή ως τώρα έχθρα του Ποσειδώνα για τον
Οδυσσέα με τις επιδράσεις του εναντίον του ήρωα.
Να διακρίνουν τις φάσεις της σύγκρουσης θεού και ήρωα.
Να γνωρίσουν την έννοια της κλιμάκωσης, τον μονόλογο ως στοιχείο
αφηγηματικής τεχνικής και τη διεξοδική παρομοίωση.

11. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 11
Σύνδεση με τα προηγούμενα – ανάκληση της προηγούμενης γνώσης για τις
σχέσεις Ποσειδώνα – Οδυσσέα.
Ο Δίας και οι άλλοι Ολύμπιοι θεοί αποφασίζουν το νόστο του Οδυσσέα
εκμεταλλευόμενοι την απουσία του Ποσειδώνα.
Ο Ποσειδώνας γνωρίζει ότι η μοίρα του Οδυσσέα είναι να γυρίσει στην πατρίδα
του θέλει, ωστόσο, να τον βασανίσει.
Επεξεργασία -Φύλλο εργασίας
-Ποια ανθρώπινα πάθη εκδηλώνει ο Ποσειδώνας στη ραψωδία ε;
-Ποια προβλήματα απασχολούν τον Οδυσσέα στους δικούς του
μονολόγους;
-Να διακρίνετε τις φάσεις στις οποίες κλιμακώνεται η επιθετικότητα του
Ποσειδώνα, ποια είναι η αντίδραση του Οδυσσέα;
-Να βρείτε τους στίχους που προοικονομούν τη σωτηρία του Οδυσσέα στη
ραψωδία ε στ.311-420.
-Να αναλύσετε την παρομοίωση των στίχων 405-406. Ποιος είναι ο
λειτουργικός ρόλος της διεξοδικής παρομοίωσης;
-Ποιες τεχνικές αφήγησης χρησιμοποίησε ο Όμηρος;
-Βρείτε εικόνες ακουστικές, οπτικές, αφής, γεύσης.
-Χαρακτηρίστε τον Ποσειδώνα.

12. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 12
Ανάλυση
στ. 311-320: Μονόλογος του Ποσειδώνα- προοικονομία για τη σωτηρία του
Οδυσσέα.
στ. 321-326: α΄ επίθεση του Ποσειδώνα-πλήττει ουρανό, θάλασσα και στεριά.
στ. 327-345: α΄ αντίδραση του Οδυσσέα-μονολογεί, υποθέτει ότι ο Δίας
προκάλεσε την θαλασσοταραχή και δεν έχει σωτηρία. Η ψυχή του λύγισε.
στ. 346-354: β΄ επίθεση του Ποσειδώνα-κύμα σαρωτικό ταρακούνησε τη σχεδία
και ο Οδυσσέας βρέθηκε μακριά της. Η θύελλα συνέτριψε το κατάρτι και ο
βοριάς στροβίλιζε τη σχεδία όπως τα αγκάθια στον κάμπο (διεξοδική
παρομοίωση).
στ. 355-360: β΄ αντίδραση του Οδυσσέα- αρπάχτηκε από τη σχεδία, βρίσκει την
ψυχραιμία του και προσπαθεί να ενεργήσει αποτελεσματικά. Δεν έχει
περιθώρια για λιποψυχία.
στ.367-389: Εμφανίζεται η Ινώ σαν από μηχανής θεός με τη μορφή πουλιού. Η
Ινώ του αποκαλύπτει τον αίτιο της συμφοράς, τον συμβουλεύει να ξεντυθεί και
να φτάσει κολυμπώντας στο νησί των Φαιάκων, τον ενθαρρύνει λέγοντάς του
πως θα σωθεί, του δίνει ένα κεφαλομάντηλο και επιπλέον ο ποιητής ξεκουράζει
τον ακροατή και τον ανακουφίζει από την ένταση της τρικυμίας.
στ. 375: προοικονομία της σωτηρίας του Οδυσσέα.

13. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 13
στ. 402-406: γ΄ επίθεση του Ποσειδώνα-κορύφωση της τρικυμίας (διεξοδική
παρομοίωση)
στ. 407-412: γ΄ αντίδραση του Οδυσσέα- κρατήθηκε από έναν κορμό της σχεδίας,
ξεντύθηκε, όπως τον συμβούλεψε η θεά και κολύμπησε.
Κλιμάκωση της επίθεσης του Ποσειδώνα και κλιμάκωση της δράσης του
Οδυσσέα.
Κύμα άγριο διαλύει τα πάντα
Επιστρατεύει όλες του
τις δυνάμεις
Σαρωτικό κύμα
Αρπάζεται από τη σχεδία
Και προσπαθεί να σωθεί
Φυσούν άνεμοι τεράστιοι
Λύγισε ο Οδυσσέας

14. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 14
Ανάλυση της διεξοδικής παρομοίωσης (στ.363-364)
α. το αναφορικό μέρος: πως/ όπως ο χειμωνιάτικος βοριάς…
β. το δεικτικό μέρος: που αρχίζει συνήθως με το έτσι….
γ. τους όρους που παρομοιάζονται( αγκάθια – σχεδία)
δ. το κοινό τους σημείο (ο άνεμος)
ε. ο λειτουργικός ρόλος της παρομοίωσης: φωτίζει τη ζητούμενη εικόνα,
συμπληρώνει την περιγραφή και την πλουτίζει.

15. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 15
Επισκεφτείτε:
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS%20ODYSSEIA/Odysseia/Did
askontas-Odysseia09.htm
Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας
www.greek-language.gr
http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/document/file.php/DSGYM-
A115/HTML/paromoiosi/main.html
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A115/461/3024,12210/
http://www.mikrosapoplous.gr/homer/odm5m.htm
https://www.google.gr/search?q=%CE%BF%CE%B4%CF%85%CF%83%CF%83%CE%B5%CE%B
9%CE%B1&client=firefox-
a&hs=GvN&rls=org.mozilla:el:official&channel=np&biw=911&bih=401&source=lnms&tbm=i
sch&sa=X&ei=m-SzVJdTx_ZS-YODIA&ved=0CAYQ_AUoATgK&dpr=1.5

16. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 16
ΑΙΟΛΟΣ
Ο Αίολος, ο αρχαίος θεός του ανέμου, ζούσε στο μαγευτικό νησί Αιολία,
όπου και κρατούσε φυλαγμένους στον τεράστιο ασκό του όλους τους
ανέμους αφήνοντας τους ελεύθερους μόνο κάτω από τις οδηγίες των
Ολύμπιων Θεών. Ηταν ο διορισμένος από το Δία ως «ταμίας των
ανέμων», αυτός που κρατούσε τους αέρηδες κλεισμένους στον ασκό του
και τους άφηνε κατ’ εντολή του αρχηγού των Θεών.
Μια μέρα ο Οδυσσέας, ύστερα από πολλές περιπλανήσεις, επισκέφτηκε
την Αιολία, όπου του επιφύλαξαν θερμή υποδοχή. Ο Αίολος τους
φιλοξένησε ένα μήνα. Όταν αποφάσισαν να φύγουν τους έδωσε έναν
ασκό όπου μέσα είχε κλείσει όλους τους ανέμους δίνοντας έτσι την
ευκαιρία στον Οδυσσέα να ταξιδέψει με ασφάλεια σε ήρεμα νερά . Ο
Οδυσσέας ακολούθησε πιστά τις οδηγίες του θεού κρέμασε τον ασκό στο
κατάρτι και δεν άφηνε κανέναν να το αγγίξει. Εννιά μέρες ταξίδευαν,
αλλά λίγο πριν φτάσουν στην Ιθάκη ο Οδυσσέας αποκοιμήθηκε. Ένας
από τους συντρόφους του, προσπαθώντας να ικανοποιήσει την
περιέργειά του, άνοιξε τον ασκό ελευθερώνοντας τους επικίνδυνους
ανέμους στέλνοντας έτσι το καράβι του Οδυσσέα εκτός πορείας και
μακριά από την πατρίδα του.
Λένε πως ο ασκός αυτός είχε μέσα τους οκτώ ανέμους. Ποιοι είναι όμως
αυτοί;
Ο πιο δυνατός και ψυχρός άνεμος είναι ο βοριάς. Έτσι τον ξέρουν οι
άνθρωποι της πόλης, οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι. Στη θάλασσα όμως ο
βοριάς είναι γνωστός σαν Τραμουντάνα. Η λέξη αυτή έχει ιταλικές ρίζες.
Προέρχεται από την λέξη tramontana (trans (διά) + montanus (ορεινός))
δηλαδή ο αέρας που έρχεται από τα βουνά.
Όταν ο άνεμος έρχεται από τον νότο και φέρνει ζέστη τότε για τους
ναυτικούς φυσάει Όστρια. Αυτή η λέξη έχει ρίζες στα αρχαία ελληνικά
και συγκεκριμένα στη λέξη αύω που σημαίνει ξηραίνω. Αύω – Auster
(λατινικά) – Ostro (ιταλικά). Η όστρια ζεσταίνει τις μέρες του χειμώνα
αλλά στο μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας σηκώνει πολύ μεγάλο κύμα.

17. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 17
Ο ανατολικός άνεμος είναι για τους ναυτικούς ο Λεβάντες. Λέξη, με
λατινική καταγωγή, την χρησιμοποιούσαν Τζενοβέζοι και Βενετσιάνοι. Το
ελληνικό όνομα του ανέμου αυτού είναι Απηλιώτης (από + ήλιος).
Χρησιμοποιείται όμως συνήθως το όνομα Λεβάντες.
Από την άλλη πλευρά του ορίζοντα φυσάει ο Πουνέντες (από το ιταλικό
Ponente που σημαίνει δύση). Η ελληνική ονομασία αυτού του ανέμου είναι
Ζέφυρος. Στην ελληνική μυθολογία, ο Ζέφυρος, ήταν προσωποποίηση του
δυτικού ανέμου.
Αυτοί μέχρι τώρα είναι οι άνεμοι που έρχονται από τα τέσσερα σημεία του
ορίζοντα. Στην συνέχεια θα δούμε τους ενδιαμέσους.
Οι άνεμοι με τα «Γ». Γραίγος και Γαρμπής, φυσάνε αντίθετα.
Για τους βενετσιάνους, ο βορειοδυτικός άνεμος ήταν ο «grego», δηλαδή ο
άνεμος που έρχεται από την χώρα των γραίκων, των Ελλήνων. Από την
άλλη πλευρά έρχεται ο Γαρμπής (garbin (ιταλικό) – garbī: δύση (αραβικό)).
Λίβας είναι το ελληνικό του όνομα αλλά δεν συνηθίζεται. Εάν κάποιος
θυμάται έναν από τους δύο είναι εύκολο να θυμάται και τον άλλον γιατί
είναι οι μόνοι που ξεκινάνε από Γ και βρίσκεται ο ένας απέναντι από τον
άλλο.
Ο Βορειοανατολικός άνεμος για τους ναυτικούς έχει το όνομα Μαϊστρος.
Η λέξη, λατινικής καταγωγής, συχνά αναφέρεται και ως μαϊστράλι.
Ο νοτιοδυτικός άνεμος για τους ναυτικούς είναι ο Σιρόκος. Τον λένε και
Σορόκο ή λένε ότι φυσάει Σοροκάδα.