1. ЭДИЙН ЗАСГИЙН ОНОЛЫН
СУДЛАХ ЗҮЙЛ, ҮҮСЭЛ
ХӨГЖИЛ, ҮНДСЭН
АСУУДЛУУД
Лекц №1
Багш: О.Норовсамбуу

2. АГУУЛГА
 Эдийн засгийн онолын үүсэл хөгжил
 Судлах зүйл, судалгааны арга
 Эдийн засгийн үдсэн асуудлууд, тогтолцоо
 Эрэлт гэж юу вэ?
 Эрэлтийн хууль
 Эрэлтэнд нөлөөлөх хүчин зүйл
 Эрэлтийн мэдрэмж

3. ЭДИЙН ЗАСГИЙН ОНОЛЫН
ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ
 Хүний нийгэм үүссэн цагаас л эдийн
засгийн сэтгэлгээ үүсч, хөгжиж ирсэн.
Эртний улс орнуудын хууль
тогтоомжинд эдийн засгийн үзэл
баримтлалууд тодорхой хэмжээгээр
тусгагдсан байдаг. Тухайлбал: Хамури
хааны хуулиуд, “Артхашастра” хэмээх
эртний Энэтхэгийн шаштир, Библи дэх
эдийн засгийн зөвлөмж зэрэг баримтууд
байлаа.

4. ЭДИЙН ЗАСГИЙН ОНОЛЫН
ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ
 Эртний Грекийн сэтгэгчид, тухайлбал
Платон, Аристотель нар материаллаг
баялгийн өртөг, үнэ цэнэ, эквивалент тэнцүү
солилцооны тухай эдийн засгийн онолын
анхны үндэслэлүүдийг томъѐолсон байна.
 XVI-XVIII зуунд улс төрийн эдийн засгийн
ухаан гэдэг томъѐолол үүсч бий болсон ажээ.
Улс төрийн эдийн засгийн ухаан гэдэг
нэршлэл нь “Ойкос” – өрх гэр, аж ахуй,
“Номос” – хууль гэсэн Грек үгнээс гаралтай.

5. ЭДИЙН ЗАСГИЙН ОНОЛЫН
ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ
 XVII зууны эхээр бие даасан шинжлэх
ухаан болсон
 XVIII зуунд эдийн засгийн шинжлэх
ухааны шинэ үе /сонгодог онол/ эхэлсэн
бөгөөд үндэслэгч нь А.Смит юм. Гол
санаа нь эдийн засаг “Үл үзэгдэгч
гараар” зохицуулагддаг, тэнцвэржиж
байдаг гэж үзсэн. Гол үндэс нь чөлөөт
өрсөлдөөний зарчим юм.

6. ЭДИЙН ЗАСГИЙН ОНОЛЫН
ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ
 1936 онд М.Кейнс “Ажил
эрхлэлт хүү мөнгөний онол”
бүтээлдээ Улс үндэстний
тогтворгүй болох үед түүнийг
зөвхөн зээлийн хүү, цалин, үнэ
зэрэг эдийн засгийн механизмаар
зохицуулах боломжгүй бөгөөд
төрийн оролцоо, төрийн сангийн
ба татварын бодлогоор
зохицуулж инфляци,
ажилгүйдлийг бууруулан
үндэсний баялгийг өсгөх ѐстой
гэсэн санааг дэвшүүлэн баталсан.

7. СУДЛАХ ЗҮЙЛ
 Эдийн засгийн судалгааны үндсэн сэдэв нь
хязгаарлагдмал нөөцөөр хязгааргүй хэрэгцээг
хангах арга замууд юм.
 Хязгаарлагдмал байдал хэрэгцээгээ хангахын
тулд ямар нэгэн сонголтуудыг зайлшгүй хийх
шаардлагтай болдог.
 Эдийн засгийн онолын судлах зүйл эд баялаг,
мөнгө хараахан биш хүн, хүмүүс үйл хөдлөл
юм.
 Эдийн засгийн онолын судлах зүйлийн талаар
нэгдсэн тодорхойлолт алга байна

8. СУДАЛГААНЫ АРГУУД
 Шинжлэх ухааны хийсвэрлэлийн арга
 Энэ арга нь судалгааны обьектыг тохиолдлын, түр
зуурын шинж чанараас нь хийсвэрлэн орхиж,
байнгын гол шинж чанаруудыг тодорхойлохыг
эрмэлздэг.
 Логик арга
 Хамгийн энгийнээс судалгаагаа эхлээд
аажмаар гүнзгийрүүлэн судалдаг

9. СУДАЛГААНЫ АРГУУД
 Математикийн арга
 Бусад шинжлэх ухааны ололт амжилт
дээр тулгуурлан тооцоо гаргах
 Графикийнарга
 Ажиглалтын арга
 Зориудын ажиглалт
 Хэрэглэгчийн ажиглалт

10. СУДАЛГААНЫ АРГУУД
Индукц
 Хэсэг нэгжээс ерөнхий оюуны
дүгнэлтэнд хүрэх
Дедукц
 Ерөнхий байдлаас, ерөнхий
тодорхойлолтоос хэсэгчилсэн
тодорхойлолтонд хүрэх

11. ЭДИЙН ЗАСГИЙН ОНОЛЫГ
Микро
Макро гэсэн хоѐр түвшинд
судалдаг

12. МИКРО ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮНДСЭН
АСУУДЛУУД
 Юуг үйлдвэрлэх вэ ?
 Ямар төрлийн бараа үйлчилгээ үйлдвэрлэх вэ гэдгийг
шийднэ. Энэ нь нийгэм, орчин, зах зээлийн багтаамж зэргээс
хамаарч шийдвэрлэгдэнэ.
 Яаж үйлдвэрлэх вэ ?
 Бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхийн тулд хүчин
зүйлсийг яаж сонгож, хослуулж эсвэл орлуулж
хэргэглэх шийдвэр гаргана
 Хэнд зориулж үйлдвэрлэх вэ ?
 Аливаа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хэрэглэгчид
худалдан авахдаа өөрийн хүсэл сонирхол болон
худалдан авах чадвартаа нийцүүлэн сонголт
хийдэг. Иймээс нийгмийн ямар хэсэгт зориулж
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийг шийдэх хэрэгтэй.

13. ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ХҮЧИН ЗҮЙЛС
• Газар
– Үйлдвэрлэл эрхлэхэд шаардагдах талбай, орон зайг хэлнэ.
• Хөдөлмөр
– Ажлын цаг, хүмүүсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд
шаардагдах оюуны болон биеийн хүчний чармайлтаар
тодорхойлогдоно.
– Хөдөлмөрийн чанар нь хүмүн капиталаар тодорхойлогддог
 Капитал
 Бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд шаардагдах машин тоног
төхөөрөмжүүдийг хэлнэ.
 Аж ахуй эрхлэх ур чадвар
 Газар, хөдөлмөр, капиталыг зохион байгуулж ашиг олох
менежерийн авъяас, ур чадварыг хэлнэ.

14. ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТОГТОЛЦОО
 Үндсэн асуудлуудыг хэрхэн
шиидвэрлэж байгаа гэдгээр нь эдийн
засгийн тогтолцоог тодорхойлдог.
 Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн
тогтолцоо
 Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоо
 Холимог тогтолцоо
 Уламжлалт тогтолцоо

15. 2 ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ШИЙДВЭР ГАРГАХ ЯЛГАА
ЭЗҮА ТТЭЗТ ЗЗЭЗТ
Юу? Төр. Тодорхой Үйлдвэрлэл эрхлэх
бүх өмч улсын гэж байгаа хүн
мэдэлд өөрөө сонголт
хийнэ
Яаж Улс Өөрөө
Хэн? Улс Өөрөө

16. ТӨВЛӨРСӨН ТӨЛӨВЛӨГӨӨТ ЭДИЙН
ЗАСГИЙН ТОГТОЛЦОО
 Эдийн засгийн үндсэн асуудлуудыг улсаас
өөрөө төлөвлөж шийдэж байгааг хэлнэ.
 Үнэ болон нийлүүлэлтийн тоо хэмжээг
төлөвлөгөөний дагуу тогтооно.
 Үйлдвэрлэгчидийн дунд зөвхөн болзолт
уралдаан явагдана
 Банкны 1 шатлалт тогтолцоотой
 Үйлдвэрлэгчид төлөвлөгөөнд захирагддаг
 Ихийг үйлдвэрлэж ноормоо биелүүлэх

17. ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ЭДИЙН ЗАСГИЙН
ТОГТОЛЦОО
 Үнэ эрэлт, нийлүүлэлтийн дагуу зах зээлийн
хуулиар тогтоно
 Үйлдвэрлэгчдийн дунд хүчтэй өрсөлдөөн
байна
 Банкны 2 шатлалт систем үйлчилнэ
 Үйлдвэрлэгчид зах зээлийн эрэлтэд
захирагдана
 Нөөцийг үр ашигтай ашиглаж чанартай
бүтээгдэхүүн үйлчилгээ үйлдвэрлэх
зорилготой

18. ХОЛИМОГ ТОГТОЛЦОО, УЛАМЖЛАЛТ ЭДИЙН
ЗАСГИЙН ТОГТОЛЦОО
 Холимог. Зах зээлийн эдийн засагтай боловч
төрийн хязгаарлагдмал оролцоогоор эдийн
засгийг зохицуулж буй хэлбэр юм.
 Уламжлалт. Энэ нь зан заншилдаа
тулгуурласан эдийн засгийн тогтолцоо юм.
Уламжлалт эдийн засгийн тогтолцоотой
орнууд нь хөгжлийн хувьд хоцрогдмол байдаг
бөгөөд шинэ техник технологийг
нэвтрүүлэхэд хүндрэлтэй байдаг.

19. ЗАХ ЗЭЭЛ
 Захзээлийн эдийн засгийн онолоор бол
хэрэглэгчид нь өөрийн орлогыг аль
болох ашигтайгаар зарцуулах, өөрөөр
хэлбэл орлогын тухайн хэмжээнд өөрийн
хэрэгцээг хамгийн их хангаж чадах
байдлаар бүтээгдэхүүнийг сонгож
хэрэглэхийг, үйлдвэрлэгчид нь
хэрэглэгчдийн энэхүү эрэлт хэрэгцээг
ашиглан түүнийг хангахад чиглэсэн
үйлдвэрлэл явуулах замаар аль болох их
ашиг олохыг эрмэлзэж байдаг.

20. БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ЗАХ ЗЭЭЛ
 Хэрэглэгчид үйлдвэрлэгчдийн хооронд
бүтээгдэхүүн үйлчилгээ солилцогддог
зах зээлийг Бүтээгдэхүүний зах зээл
/БЗЗ/ гэж нэрлэдэг.

21. ХҮЧИН ЗҮЙЛИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ
 Нөгөө талаар үйлдвэрлэгчид
бүтээгдэхүүнээ зарж олсон орлогоороо
эргээд үйлдвэрлэлийн орц, түүний
дотор хэрэглэгчдээс капитал, хөдөлмөр
зэргийг худалдан авч байдаг. Нийгмийн
эдийн засгийн амьдралын энэхүү цаад
талыг үйлдвэрлэлийн орцын буюу
Хүчин зүйлийн зах зээл /ХЗЗЗ/ гэнэ.

23. ЭРЭЛТ, ТҮҮНД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН
ЗҮЙЛС, ЭРЭЛТИЙН МЭДРЭМЖ

24. ЭРЭЛТ
 Эрэлт гэдэг нь хэрэглэгчдийн хүсэл
сонирхолын илэрхийлэл бөгөөд худалдан
авах чадвар бүхий хэрэгцээ юм.
Хэрэглэгчдийн эрэлтэнд дараах хүчин
зүйлүүд нөлөөлдөг.
 Тухайн бараа бүтээгдэхүүний үнэ
 Бусад бараа бүтээгдэхүүний үнэ
 Хэрэглэгчдийн орлого
 Хэрэглэгчдийн хүсэл сонирхол
 Цаг хугацаа хүлээлт гэх мэт

25. ЭРЭЛТ
D – Эрэлт /Demand/
 Qd – Эрэлтийн тоо хэмжээ
 P – Үнэ
 Эрэлтийн тоо хэмжээ түүнд нөлөөлөх
хүчин зүйлсийн хоорондын хамаарлыг
харуулсан функцыг эрэлтийн функц
гэдэг.
Qd=f(P, Pxy, I, T, t …)
Qd=f(P) - ерөнхий функци

26. ЭРЭЛТИЙН МУРУЙ
 Эрэлтийн тоо хэмжээ болон
үнийн хоорондын хамаарлыг
харуулсан муруйг эрэлтийн
муруй гэнэ.

27. ЭРЭЛТИЙН ХУУЛЬ
 Тухайн бараа бүтээгдэхүүний үнэ нь
эрэлтийн тоо хэмжээтэй урвуу хамааралтай
байдаг. Энэ нь ихэнх бараа үйлчилгээний
хувьд биелдэг.
 Өөрөөр хэлбэл тухайн барааны үнэ өсөхөд
эрэлт нь буурч, үнэ нь буурахад эрэлт нь
өснө. Үүнийг эрэлтийн хууль гэнэ.

28. ЭРЭЛТЭНД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛС
 Тухайн барааны үнэ өөрчлөгдөхөд эрэлтийн
тоо хэмжээ өөрчлөгддөг бол тухайн барааны
үнээс бусад хүчин зүйлүүдээс шалтгаалан
эрэлтэд өөрчлөлт ордог.
 Эрэлтийн тоо хэмжээ болон эрэлт нь ялгаатай
гэсэн үг юм.

30. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА!