Basisinkomen: oordeel niet te vlug

1. Basisinkomen: oordeel niet te vlug Inspiratienota 93, februari 2017 1 Auteur: Geert Janssens, hoofdeconoom ETION Assessoren: Adviesraad Structurele Groei

2. Basisinkomen: oordeel niet te vlug 1. Wat is een basisinkomen? 2. Onbetaalbaar? 3. Dalend loonaandeel en toenemende ongelijkheid 4. Samenspel arbeid en vrije tijd 5. Maatschappelijke gevolgen 6. De haalbare utopie? 2

3. Basisinkomen: oordeel niet te vlug 3 • De plotse urgentie om de modaliteiten van een basisinkomen (BI) in kaart te brengen, heeft alles te maken met de snelheid van verandering in onze samenleving. • Het BI zal er vroeg of laat komen, als noodzaak in een samenleving waar de verdeling van de toegevoegde waarde veel minder zal gebaseerd zijn op betaalde arbeid. • De vraag is niet of het BI er komt, maar onder welke vorm, tegen wanneer en via welke weg.

4. 1. Wat is een basisinkomen? 4 • Een BI is in essentie een onvoorwaardelijk inkomen dat elke burger krijgt, ongeacht diens persoonlijke kenmerken of situatie, inkomen of reeds opgebouwd vermogen. • Het BI is geen substituut voor bestaande sociale voorzieningen. • Het BI heeft de potentie om mensen te bevrijden. • Aan het basisinkomen zijn geen voorwaarden verbonden. Het onvoorwaardelijk karakter wordt gevormd door 4 basiselementen: o het BI is een uitkering in geld, o het BI komt toe aan het individu, o het BI is universeel, o er zijn geen arbeidsvoorwaarden aan verbonden.

5. 5 • De universaliteit en het onvoorwaardelijk karakter van het BI zijn feitelijk de keerzijde van dezelfde medaille: enerzijds ontsla je mensen van een verplichting, anderzijds wordt er een opportuniteit gecreëerd. Bron: ETION

6. 2. Onbetaalbaar? 6 • Argumenten tegen een BI: zullen mensen nog bereid zijn te werken, wat gaan ze doen met de vrijgekomen tijd,… • Grootste vraagteken = financiële haalbaarheid. • De gezamenlijke pot van sociale uitgaven volstaat niet om een BI te financieren. • Behoud van huidige toegang tot gezondheidszorg en basisonderwijs voor iedereen maken het plaatje nog minder realistisch. • Enkele kanttekeningen: • Recht op een BI kan leeftijdsgebonden worden gemaakt. • Opletten voor dubbeltellingen vb. overheidspersoneel. • Uitkeringen: de manier van berekenen vertrekt vanuit de huidige situatie en gaat voorbij aan een aantal fundamentele maatschappelijke veranderingen. • Door het invoeren van een BI worden efficiëntieverbeteringen mogelijk.

7. Overheidsuitgaven (miljard euro, 2015) 7 Bron: NBB

8. 3. Dalend loonaandeel en toenemende ongelijkheid 8 • Huidig economisch systeem • Mensen werken voor een arbeidsinkomen, overheid haalt gros van haar inkomsten door daarop belastingen op te heffen. • Belastingsysteem werkt sterk herverdelend, combinatie met sociale uitgaven maakt België tot een van de meest gelijke landen qua inkomensverdeling. Maar ongelijkheid neemt toe en sociaal systeem komt onder druk • Vermogensongelijkheid is laatste decennia toegenomen • Zorgwekkend fenomeen: loonaandeel in de economie verkleint → Invloed van technologische vooruitgang • middengekwalificeerde banen verdwijnen, productiejobs verhuizen naar lageloonlanden • hogergeschoolden pikken laaggekwalificeerde banen in → 1/3 van de bevolking op arbeidsleeftijd komt niet aan de bak • 39,1% van de werkgelegenheid in België maakt kans op volledige digitalisering

9. Dalend loonaandeel (verloning als percentage bbp), marktprijzen) 9 Bron: Eurostat

10. 4. Samenspel arbeid en vrije tijd 10 • Technologische veranderingen leiden tot veranderende verwachtingen ten aanzien van de invulling van een job → aantal voltijdse banen loopt snel terug • Behoefte aan meer vrije tijd → mensen ontplooien ongebruikte competenties in vrije tijd Economisch systeem waarin de verdeling van de koek steeds minder gebeurt op basis van (betaalde) arbeid • Digitalisering en automatisering doen routinematige banen verdwijnen en zetten midden- en hoogeschoolde beroepen onder druk. • Meer deeltijdse en tijdelijke banen. • Arbeidskoek krimpt ten nadele van kapitaalkoek → arbeidsherverdeling rijdt zichzelf vast.

11. 5. Maatschappelijke gevolgen 11 Hoe economisch systeem op de been houden als de toegevoegde waarde alsmaar ongelijker wordt verdeeld? • aanpassing van de fiscaliteit → kapitaalbelasting, robotbelasting • financiële participatie van werknemers → loon aanvullen met winst-of dividendcomponent • zoeken naar nieuwe maatschappelijke rolpatronen, vraag naar BI komt steeds nadrukkelijker op tafel Nadenken over nieuwe manier om toegevoegde waarde te verdelen • Om fabrieken te laten draaien, moeten mensen consumeren → nood aan besteedbaar inkomen, al dan niet uit (betaalde arbeid)

12. • Idee van een BI loskoppelen van het huidige economische en maatschappijmodel Betaalde arbeid niet langer basis voor verdeling van economische toegevoegde waarde → globalisering en technologische verandering en digitalisering vragen ander model vb. robotbelasting of belasting op toegevoegde waarde in combinatie met grotere spreiding van kapitaal → basis voor de financiering van een basisinkomen • BI zal er anders uitzien dan huidige proefballonnetjes BI van de toekomst wordt de basis voor de verdeling van toegevoegde waarde in een economisch systeem waarin mensen niet langer (voltijds of massaal) zullen moeten werken voor hun inkomen = haalbare utopie Download de volledige inspiratienota via http://etion.be/kennisbank/basisinkomen-oordeel-niet-te-vlug 12 6. De haalbare utopie