PROJEKT
LENDA:KIMI
TEMA:NDIKIMI I ELEMENTEVE KIMIKE
NE ORGANIZMIN E NJERIUT.

Trupi i njeriut perbehet nga 13
elemente kimike baze.
Ato ndahen ne kete menyre:
1-65% oksigjen
2-18% karbon
3-10% hidrogjen
4-3% azot
5-1,6% kalcium
6-1% fosfor
7-0,35% kalium
8-0,15% klor
9-0,15% natrium
10-0,05% magnez
11-0,25% squfur
12-0,008% hekur
13-0,00004% jod.

Elementet e gr.1A jane shume te rendesishem ne
dieten e njeriut sepse ato formojne perberje, te cilat
jane te pranishme ne organizem ne formen e
tretesirave jonike.Te gjitha jonet mbajne ngarkesa
elektrike, keshtu ato jane tretesira elektolitike mjaft te
mira.Dy jonet me te rendesishme qe gjenden ne trupin
e njeriut jane jonet K+ dhe Na+.Perqendrimet
jonormale elektrolitike ne serumet e gjakut mund te
ndikojne ne shfaqjen e semundjeve te ndryshme.

Kaliumi (K)
Është elementi më i bollshëm në qelizë. Trupi përmban
rreth 250 miligramë kalium. Qeliza luan një rol të
rëndësishëm në reagimet energjike, sintezën e
proteinave, si dhe në ruajtjen e ekuilibrit të acideve në
trup. Megjithëse është e nevojshme ekzistenca e
kaliumit në regjimin ushqimor, informacioni lidhur me
nevojën e sasisë minimale të tij është i paktë. Por
studimet shkencore tregojnë se ushqimet bimore janë
të pasura me këtë element.

Natriumi (Na)
Është elementi më i bollshëm në likuidin
(lëngun) e jashtëm të qelizave. Si një
elektrolit në likuidet jashtë qelizës, natriumi
ndihmon në ruajtjen e presionit osmotik
jashtë membranës së qelizës dhe ka një
ndikim të njëjtë si kaliumi brenda qelizës për
ruajtjen natyrale të balancës së ujit. Nevoja
ditore për të është llogaritur nga 3 në 7 gr.

Hekuri (Fe)
Është metali (element) më i bollshëm i trupit dhe
përbën rreth 0.004 për qind të peshës trupore. Në
mënyrë të natyrshme, sasia e tij varion nga 3 në 5 gr.
Por edhe kjo është e ndryshueshme, sepse varet nga
mosha, gjinia, madhësia, shëndeti dhe sasia e
rezervuar e tij në trup. Në të vërtetë, hekuri është një
lëndë me ngjyrë gjaku që transporton oksigjen të
mjaftueshëm për frymëmarrje dhe gaz karbonik
(dioksid karboni) nga qelizat në mushkëri. Çdo ditë,
trupi ynë me anë të ushqimit përfiton 10 deri 30
miligramë hekur.

Kalciumi (Ca)
Është një element mineral që përbën 1.5
deri në 2 për qind të peshës së trupit te
personat e rritur. Nga kjo sasi, 99 për qind e
kalciumit gjendet në kocka dhe te dhëmbët.
Magneziumi (Mg)
Në momentet e lindjes, në trupin e njeriut
ndodhet 0.5 gr, ndërsa në moshë të rritur në
trup ai ka një sasi 21–28 gr, ku 50-60 për
qind ndodhet në kocka dhe roli kryesor i tij
është në qelizat nervore për të lehtësuar
funksionimin e tyre.

Sulfuri (S)
Përbën 0.25 për qind të peshës trupore të
njeriut dhe ndodhet në çdo qelizë të trupit të
njeriut. Më tepër ndodhet në flokë, lëkurë
dhe thonj. Sulfuri vepron si një element
antihelmues, duke u përzier me përbërësit
helmues dhe i shndërron ata në të
padëmshëm apo i eliminon plotësisht.

Jodi (I)
Në organizëm ndodhet rreth 15–23 miligramë
jod ose jodi përbën 0.00004 për qind të peshës
trupore të njeriut. Ai ndodhet në të gjitha qelizat
e trupit, por 70–80 për qind e sasisë së jodit
ndodhet në gjëndrat e tiroideve. Kjo lëndë është
pjesërisht në formën e hormoneve të trioksinës
që sintetizohet nga gjëndra e tiroideve dhe luan
një rol të rëndësishëm në forcimin dhe
metabolizmin e trupit.

Magnezi (Mn)
Është shumë i nevojshëm për skeletin dhe
gjymtyrët. Ai gjendet në sasinë e më tepër se 10
miligramëve në trupin e njeriut dhe kryesisht
ndodhet në kocka, mëlçi dhe veshka.
Bakri (Cu)
Njihet si pjesa më e rëndësishme e shumë
enzimave. Luan një rol mjaft të rëndësishëm në
pengimin e pakësimit të sasisë së gjakut në
trup. Fëmijët kanë nevojë jetike për këtë
përbërës, i cili ndodhet në sasi të
konsiderueshme te produkti i qumështit.

Molekula e ujit (H2O)
Uji ne qelize gjendet ne dy forma i lidhur dhe i lire. Rolet
e ujit jane te shumta dhe te rendesishme per organizmin e
te gjitha gjallesave. Uji luan rol si nje tretes
i mire, menjanon materialet e demshme, mbron qelizen
nga temperaturat e larta dhe gjithashtu luan rol ne
rigjallerim. Ai eshte lengu ne te cilin zhvillohen te gjitha
veprimtarite qelizore.
Shume lengje ne trupin e njeriut kane ne bazen e tyre ujin.
Si p.sh.gjaku, i cili i shperndan ushqimin qelizave, lengu
amniotik ne te cilin jetojme te zhytur nente muaj para se te
lindim. Lengu sinovial qe lubrifikon artikulacione te skeletit,
urina me ane te se ciles nxjerrim jashte lendet e mbetura,
djersa, lengu perikardiak, qe gjendet ne shtresen e
perikardit (membrana qe mbeshtjell zemren), lengu truno-
shpinor qe mbron sistemin nervor, peshtyma qe ndihmon
ne tretjen e ushqimit ne goje.

Kriperat minerale.
Pervec ujit, rol te madh ne jeten e qelizes luajne edhe
kriperat minerale.Mungesa apo sasia e tepert e tyre
mund te ndikojne ne crregullime teproceseve te jetes
po ashtu mund te shkaktojne edhe vdekjen e
qelizes.Sasisa e kriperave minerale nuk eshte e njejte
ne te gjithe organizmat ese gjalles, p.sh., ne guackat e
butakeve ka shume kripera te kalciumitdhe ne kurrizin
e njeriut ka shume kripera kalciumi, kripera tenatriumit
etj.

Karbohidratet.
Jane komponime te karbonit me hidrogjenin dhe
oksigjenin qe gjenden ne raportin 1:2:1. Formula e
tyre eshte ( H2O )n . Karbohidratet luajne rol nje rol
te rendesishem ne perberjen e acideve nukleike
(dezoksiribozadhe riboza ) . Karbohidratet ose
ndryshe sheqernat, ndahen ne tri grupe
:Monosakaride, Disakaride dhe Polisakaride.
Gjithashtu si rol kryesor teshqernave duhet
theksojme se ato jane rezerve energjie
(amidoni),perberes te rendesishem strukturor te
qelizave (celuloza), jane burime energjie etj.

Monosakaridet
Monosakaride (H2O)n jane sheqernat me te thjeshta,
perbehen ngaatome te karbonit te vendosura ne nje
zinxhir linear qe ne nje mjedis ujor zakonisht mbyllet
ne formen e nje unaze dhe nuk mund te zberthehen ne
karbohidrate te tjera me te thjeshta. Ne
varesi te numrit te atomeve monosakaridet mund te
jene: TRIOZA, TETROZA, PENTOZA, HEKSOZA.Pentoza
(me pese atome karboni) prej pentozave rendesine me
te madhee kane riboza dhe dezoksiriboza.
Heksoza (me gjashte atome karboni)C6H12O6, veme ne
dukje glukozen dhe fruktozen dhe galaktoza.Glukoza
eshte shume e rendesishme per njeriun, ne cdo mililiter
tegjakut tone duhet te kete 1mg glukoze, n.q.s sasia e
glukozes qe ushqen trurin ne gjak zbret poshte,
atehere organizmi ndodhet ne nje situat epatologjike, e
cila quhet hipoglicemi.

Disakaridet
Disakaridet formohen me bashkimin e dy
molekulave monosakarike,formula e
pergjithshme e tyre eshte C12H22O11.
nder disakaridet me te njohura kemi:
Sakaroza, sheqeri qe perdorim per te
ngrene dhe perbehet nga glukoza dhe
fruktoza, laktoza (sheqeri i qumeshtit),
formohet nga glukoza dhe galaktoza,
gjithashtu dallojme edhe maltozen, e cila
formohet nga bashkimi i dy molekulave
glukoze.

Polisakaridet
Polisakariset pergjithesisht nuk jane te tretshme
ne uje. Ato formohen nga mijera molekula te
monosakarideve te lidhura bashke.
Polisakaridetme te rendesishme jane:
Celuloza, perbehet nga me shume se 10000 njesi
glukoze, formon murete qelizave te bimeve. Si
peshe celuloza perben 97% te te gjithe lendes se
gjalle dhe eshte molekula organike me e perhapur
ne toke. Celuloza nuk perben bazen ushqimore
per njeriun dhe per shume kafshe, pasi eshte
praktikisht e patretshme.

Proteinat
Jane makro molekula te cilat kryesisht perbehen nga elementet e
karbonit, hidrogjenit, oksigjenit, azotit si dhe rralle here edhe prej
sulfurit. Proteinat jane baza kryesore e qelizave. Ato jo vetem qe i
japin qelizave nje strukture, por jane edhe makina molekulare, ku
bejne transportimin e materieve, pompojne jonet, I katalizojne
reaksionet kimike si dhe i njohin materiet sinjalizues.

Sa proteina duhet te permbaje dieta jone.
Nevojat ditore varen nga pesha : llogaritet 0.8-0.9 gr per 1
kilogram te peshes ne dite, me ndryshime ne baze te rendesise
se aktivitetit muskulor.
Pesha juaj Proteina gjate dites (faktori 1.8g/kg/dite)
45kg 81 gr ne dite
50kg 90 gr ne dite
55kg 99 gr ne dite
60kg 108 gr ne dite
65kg 117 gr ne dite
70kg 126 gr ne dite
75kg 135 gr ne dite
80kg 144 gr ne dite
85kg 153 gr ne dite
90kg 162 gr ne dite

KURIOZITET
Ne trupin e njeriut, perveç ujit, ndodhen edhe
shume lende te tjera. Nje njeri me trup
normal permban aq yndyre sa per te prodhuar
shtate kallepe sapuni, sheqer aq sa per te
mbushur nje kavanoz, kripe sa per te
mbushur gjashte kripore, karbon sa per te
prodhuar 9000 lapsa plumbi,fosfor sa per te
prodhuar 2200 fije shkrepese, hekur sa per te
bere njegozhde 25 mm, nje luge squfur dhe 30
gram metale te tjera.

PUNOI:ALBORA RRAJA
KEJSI SPAHO
KLASA:10D