Türkiye'de İktisadi Çıkarsama Üzerine Bir Açımlama: Sürprizler Gerçekten Kaçınılmaz mı?
•
1 like•909 views
İktisadi çıkarım bağlamında sürpriz, gerçekleşmelerin beklentiler veya öngörülerden anlamlı ölçüde farklı olması biçiminde tanımlanabilir. Bu bağlamda ilk ayrım, politika yapıcılar ve piyasa oyuncuları açısından yapılabilir. Söz konusu taraflar için sürpriz olgusu birebir aynı niteliği taşımayabilecektir. Nitekim, tüm şeffaflığına rağmen, politika yapıcının mevcut durumu nasıl okuduğu ve/veya geleceğe yönelik öngörülerinin ne olduğu piyasa oyuncuları açısından tam olarak bilinemeyebilir veya yeterli ölçüde anlaşılamayabilir. Bu durum piyasa oyuncuları açısından fazladan bir belirsizlik anlamına gelmektedir. Merkez bankalarının faiz kararları ve hükümetlerin vergi kararları bu duruma bir örnek olarak verilebilir. İktisadi sistemin karmaşıklığı çeşitli nedenlerden ötürü sürprizlere yol açabilmektedir. Mevcut yapının aşırı basitleştirilmesi, önemli bazı ilişkilerin göz ardı edilmesi, yeterli derinliğe sahip analiz yöntemlerinin kullanılmaması vb. nedenlerden ötürü bu tür durumlarda yapılan çıkarımlar gerçekleşmelerden önemli ölçüde farklılaşabilmektedir. Benzer bir durum iktisadi sistemin zaman içerisinde geçirdiği değişimin analizlerde hesaba katılmaması halinde de ortaya çıkmaktadır. Yapısal değişimler/kırılmalar ciddi çıkarım hatalarına ve yanılgılarına yol açmaktadır. İleriye dönük belirsizlikler sürprizlere yol açması bakımından bir diğer önemli nedendir. Bu noktada, hesaplanabilir belirsizlik ile bilin(e)mezlik arasındaki ayrım önem taşımaktadır. Yüksek oynaklık sergileyen iktisadi göstergelerin geçmiş değerleri temel alınarak söz konusu belirsizlik bir ölçüde öngörülebilmektedir. Ancak, ani değişimler veya anlık şoklar çoğu durumda önceden görülmesi pek mümkün olmayan gelişmeler sonucunda ortaya çıkmaktadır. Sunuşta tüm bu konular Türkiye ekonomisi üzerinden örnekler verilerek irdelenmektedir. Ayrıca, kavramsal tanımlardaki zorluklar, ölçme problemleri, metodolojik hatalar vb. konularda da teorik hatırlatmalar yapılmakta ve çeşitli bilgisayar uygulamalarına yer verilmektedir.
Recommended
Recommended
More Related Content
More from Eren Ocakverdi
More from Eren Ocakverdi (20)
Türkiye'de İktisadi Çıkarsama Üzerine Bir Açımlama: Sürprizler Gerçekten Kaçınılmaz mı?
- 1. Türkiye’de İktisadi Çıkarsama Üzerine Bir Açımlama: Sürprizler Gerçekten Kaçınılmaz mı? Hazırlayan ve Sunan: Eren Ocakverdi* eren.ocakverdi@yapikredi.com.tr Boğaziçi Üniversitesi Finans Mühendisliği 26 Ekim 2013 *Yapı Kredi Bankası Analitik Modelleme ve Makroekonomik Araştırma Bölümü Kıdemli Müdürü
- 2. Politika yapıcı için sürpriz 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 2 Kaynak: TÜİK, TCMB İnandırıcılığın yitirilmesi
- 3. Piyasa için sürpriz 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 3
- 4. Para politikası-TCMB 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 4 Kaynak: TCMB Enflasyon Raporu, Temmuz 2013. 𝑖 𝑡 = 𝑟𝑡 + 𝜋 𝑡 + 𝒂 × 𝜋 𝑡 − 𝜋 𝑡 ℎ + 𝒃 × 𝑦𝑡 − 𝑦𝑡 𝑝 Enflasyon hedefinden sapma Çıktı açığıEnflasyonReel Faiz Nominal Faiz ? ?
- 5. Para politikası ve sürprizler 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 5 Kaynak: TCMB Enflasyon Raporları: Ocak, Nisan, Temmuz, Ekim, 2012. 2012-I 2012-III 2012-IV 2012-II
- 6. Bilmediğimizi bilmediklerimiz 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 6 2011 yıl başı tahmini 2011 yıl sonu gerçekleşme Varsayım ve Gerçekleşme V G Gıda (%) 7,5 12,2 İthalat fiyat (%) 10,9 15,7 Petrol ($) 95 111 2011 yılında enflasyon %10,45 olarak gerçekleşti. Tütün ürünleri, hazır giyim vb. vergi artışları. Gıda fiyatlarının oynaklığı. Küresel risk iştahındaki artışa paralel döviz kuru yükselişleri. Büyük ölçüdeTCMB’nin para politikasının etki alanı dışındaki unsurlar.
- 7. Hesaplanabilir belirsizlik 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 7 2012 yıl başı tahmini 2012 yıl sonu gerçekleşme Varsayım ve Gerçekleşme V G Gıda (%) 7,5 3,9 İthalat fiyat (%) -0,3 -2,3 Petrol ($) 110 112 2012 yılında enflasyon %6,2 olarak gerçekleşti. Vergi artışları ve enerji fiyat ayarlamaları yine enflasyona ek yük getirdi. Gıda fiyatlarının oynaklığı bu sefer lehte gerçekleşti. Talep daralması enflasyonda düşüş yönündeki ana eğilimi olumlu etkiledi.
- 8. HATIRLAYALIM! H0 önsavı doğruysa HA önsavı doğruysa Sınamanın Gücü Kritik eşik II. Tip Hata I. Tip Hata Sınama kabul Sınama red Önsav doğru I.Tip Hata Önsav yanlış II.Tip Hata Sınamanın Gücü 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 8
- 9. Türkiye ekonomisininVUCA’sı 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 9 • İktisadi göstergeler arasındaki ilişkinin boyutu, biçimi. • İktisadi göstergelerdeki anlam karmaşası. Analizlerdeki kavram karışıklıkları. • İktisadi göstergenin veya parametrenin mevcut veya gelecekteki durumuyla ilgili olarak sınırlı bilgi sahibi olmak. • İktisadi göstergede zaman içerisinde oluşan değişkenliğin bir ölçütü. Oynaklık V Belirsizlik U Karmaşıklık C Muğlaklık A
- 10. Basitlik –Yalınlık İkilemi 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Gelir Tüketim İstihdam İşsizlik Ücret Fiyat düzeyi Tasarruflar Vergiler Kamu Harcamaları İhracat İthalat Yatırım Reel faiz Nominal Para Arzı Reel Para Arzı Nominal Döviz Kuru Reel Döviz Kuru ++ + - - + + - + - + - + - + + + + + + + - + Kaynak: Valentino Piana, www.economicswebinstitute.org Sayfa 10
- 11. Zorunlu karmaşıklık 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 11 Kaynak: Kara, H. ve Öğünç, F. (2011), «Döviz Kuru ve ithalat Fiyatlarının Enflasyona Etkisi», TCMB Ekonomi Notları, No. 11/14., ÖzyinelemeliVAR Modeli Zamana Göre Değişen Parametre Modeli Talep Kur İthal fiyat Üretici fiyat Tüketici fiyat Faiz
- 12. Tanımlamadaki güçlükler 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 12 Kavramsal Tanım Bir kavramın başka kavramlar yardımı ile açıklanması Enflasyon: mal ve hizmet fiyatlarının genel düzeyinde belli bir zaman dilimi içerisinde meydana gelen artış Mal ve hizmet fiyatlarının genel düzeyi 𝑃𝑡 ise, enflasyon 𝑃𝑡 − 𝑃𝑡−1 biçiminde olacaktır. İşlevsel Tanım Kavramın uygulamada nasıl ölçüleceğinin açıklanması Hanehalkı tüketimine konu olan seçilmiş mal ve hizmet ürünlerinin fiyatlarının ağırlıklandırılmasıyla oluşturulan fiyat endeksinin değerindeki değişim. Ancak, fiyatlar genel düzeyinin ölçümü hata içerecektir: 𝑃𝑡 = 𝑃𝑡 + 𝑒𝑡
- 13. Tanımlamadaki güçlükler (devam) 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 13 TÜKETİCİ FİYATLARI ENDEKSİ (TÜFE) Veri kaynağı Aylık anket Endeksin türü Zincirleme Laspeyres formülü Temel yıl 2003 Örnek büyüklüğü 27.500 işyeri, 375.000 fiyat değeri Madde sayısı 444 ürün, 1.169 ürün çeşidi Ağırlıklandırma yöntemi Hanehalkı Bütçe Anketi, kurumsal nüfus anketi, idari kayıtlar vs. elde edilen harcama bilgileri. 𝐼2003 𝑖 = 𝑤 𝑠 × 𝑃2003 𝑖,𝑠 𝑃2003 𝑠 𝐼𝑡 = 𝑤 𝑦𝑒𝑛𝑖 𝑠 × 𝑃𝑡 𝑖,𝑠 𝑃𝑡−1 𝑠,𝐴𝑟𝑎𝑙𝚤𝑘 × 𝐼𝑡−1 𝐴𝑟𝑎𝑙𝚤𝑘 Baz yılı için endeks hesabı Sonraki dönemler için zincirleme endeks hesabı i = Ay (1,2,...,12) s = Madde (1,2,...,444) Kaynak: TÜİK
- 14. Ölçüm Problemleri 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi 𝑌𝑡 = 𝑓 𝑋𝑡 𝑌𝑡 = 𝑓 𝑋𝑡 + 𝑒𝑡 𝑌𝑡 = 𝑓 𝑋𝑡 + 𝑢 𝑡 𝑌𝑡 + 𝑒𝑡 𝑌 = 𝑓 𝑋𝑡 + 𝑒𝑡 𝑋 + 𝑢 𝑡 Ölçme hatası, % ( 𝝈 𝒆,𝒀 𝟐 /𝝈 𝒀 𝟐 , 𝝈 𝒆,𝑿 𝟐 /𝝈 𝑿 𝟐 ) Korelasyon, r( 𝑿𝒕, 𝒀𝒕) (Doğrusal model) Korelasyon, r( 𝑿𝒕, 𝒀𝒕) (Doğrusal olmayan model) 0 0,68 0,77 20 0,57 0,65 40 0,49 0,55 60 0,43 0,49 80 0,38 0,43 100 0,34 0,39 * Gözlem sayısı 100, tekrar sayısı 10,000 olarak belirlenmiştir. Doğrusal olmayan model kalıbı olarak düzgün geçişli lojistik fonksiyon tercih edilmiştir. Sistematik hata olmadığı varsayılmış ve ölçme hatası varyansların oranı olarak ele alınmıştır. İç 𝑇𝑎𝑙𝑒𝑝 → 𝐹𝑖𝑦𝑎𝑡 𝐻𝑎𝑟𝑒𝑘𝑒𝑡𝑙𝑒𝑟𝑖 İç 𝑇𝑎𝑙𝑒𝑝 + 𝐷𝑖ğ𝑒𝑟 𝐸𝑡𝑚𝑒𝑛𝑙𝑒𝑟 → 𝐹𝑖𝑦𝑎𝑡 𝐻𝑎𝑟𝑒𝑘𝑒𝑡𝑙𝑒𝑟𝑖 𝐺𝑆𝑌𝐻 + 𝐷𝑖ğ𝑒𝑟 𝐺ö𝑠𝑡𝑒𝑟𝑔𝑒𝑙𝑒𝑟 → 𝑇Ü𝐹𝐸 Sayfa 14
- 15. HATIRLAYALIM! 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 15 Geçerlilik Ölçme yönteminin/aracının gerçekten de ölçmeyi amaçladığı kavrama ilişkin bilgi sunup sunmadığının bir göstergesidir. Doğrulukla yakından ilintilidir. Güvenilirlik Ölçümlerin veya kullanılan ölçme araçlarının tutarlılığının göstergesidir. Hassaslık ve kesinlikle yakından ilintilidir. Geçerlilik Güvenilirlik Geçerlilik Güvenilirlik Geçerlilik Güvenilirlik Geçerlilik Güvenilirlik
- 16. Beklenmedik oynaklık 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 16 Kaynak: Öğünç, F. (2010), «Türkiye’de İşlenmemiş Gıda Enflasyonunda Oynaklık: Durum Tespiti», TCMB Ekonomi Notları, No. 10/05.
- 17. Yapısal kırılma 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 17 Birim Reel Ücret Endeksi (2005=100) Kaynak: TÜİK
- 18. Yapısal kırılma (devam) 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 18 Birim Reel Ücret Endeksi (2005=100)
- 19. HATIRLAYALIM! 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 19 Nokta uç değer • Etkisi hemen bir sonraki dönemde ortadan kalkar. • Örnek: 2008 yılı Eylül ayı Cari denge Geçici değişim • Etkisi zamanla ortadan kalkar ve değişken belli bir süre sonra şok öncesindeki gidişatına geri döner. • Örnek: 2008 krizinden sonra reel GSYH. Yapısal kırılma • Etkisi kalıcıdır ve değişkenin seviyesinde kayma yaratır. • Örnek: Ekim 2008 ve Mart 2010’dan sonra KKO.
- 20. Dışadüşen Sorunu 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 20 Klasik En Kucuk Kareler (KEKK): Dayanikli En Kucuk Kareler (DEKK): Y = -0.188327 + 1.10351*X Y = -1.77278 + 1.50415*X RMSE = 2.21375 RMSE = 1.43663 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0 2 4 6 8 10 12 X Y KEKK DEKK
- 21. Zaman serisi bileşenleri 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 21 Eğilim Ana gidişatı gösteren bileşendir. Uzun dönemli bir göstergedir. 𝑇𝑡 Döngüsel İktisadi çevrimlerle ilgilidir. Belli bir periyodu yoktur, ancak tekrarlıdır. 𝐶𝑡 Mevsimsel Bir yıldan kısa süreli olarak meydana gelen ve belli bir periyotta tekrar eden bileşendir. 𝑆𝑡 Düzensiz Periyodu yoktur ve tekrarlı değildir. Diğer bileşenler tarafından açıklanamayan kısımdır. 𝐼𝑡
- 22. Zaman serisi ayrıştırması 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 22 Ayrıştırma analizinde ideal olan, tüm bileşenlerin eş anlı olarak çözümlenmesidir.
- 23. Zaman serisi ayrıştırması (devam) 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 23
- 24. Zaman serisi ayrıştırması (devam) 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 24 80 90 100 110 120 130 140 150 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
- 25. Örneklem sonu hassasiyeti 29 Mayıs 2014 Eren Ocakverdi Sayfa 25
- 26. Muğlaklık 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 26 g t p tt g t p tt y t p tt rerere rfrfrf yy g p g p re t g t g t g t re t p t p t p t p t p t rf t g t g t g t rf t p t p t p t p t p t t p t p ttt p t rerere rere rerere rfrfrf rfrf rfrfrf dumrerfpky 2211 1 11 2211 1 11 3210 ** ** *)(** Geçiş denklemleri (gözlenemeyen kısım) Ölçüm denklemleri (gözlenebilen kısım) Değişken Açıklama ty Çıktı (Sabit fiyatlarla GSYH) p ty Potansiyel Çıktı trf İşgücünün nüfusa oranı p trf İşgücünün nüfusa oranı (potansiyel) g trf İşgücünün nüfusa oranı (açık) tre İstihdamın işgücüne oranı p tre İstihdamın işgücüne oranı (potansiyel) g tre İstihdamın işgücüne oranı (açık) tk Üretken sermaye stoku tp Nüfus tdum Eğilim (2001-D1 = 1) .. t Hata terim(ler)i Fark işlemcisi Bütün değişkenlerin logaritması alınmış ve gerekli hallerde mevsimsellikten arındırılmıştır. 𝐿 𝑡 = 𝑃𝑡 × 𝑊𝑃𝑡 𝑃𝑡 × 𝐿𝐹𝑡 𝑊𝑃𝑡 × 𝐿 𝑡 𝐿𝐹𝑡
- 27. Neden-Sonuç 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 27 Nedensellik Korelasyon • Birbirine bağlı iki olgu arasında neden-sonuç ilişkisi kurmak ve bunu sayısal olarak ölçebilmektir. • Örnek: Petrol fiyatlarındaki %10’luk bir artış enflasyonda %1,5 oranında bir yükselişe neden olur. • Anlamlı bir nedensel ilişki var ise ilişkinin gücü korelasyon ile ölçülebilir. • İki değişken arasındaki ilişkinin istatistiki bir ölçüsüdür. • Örnek: Petrol fiyatları artıyor, enflasyon da yükseliyor. • -1 ila 1 arasında değerler alır ve ilişkinin gücü arttıkça -1’e veya +1’e doğru yaklaşır. • Korelasyonun varlığı nedensel ilişkinin de var olduğu anlamına gelmez!
- 28. HATIRLAYALIM! Yaş,Tansiyon, Sigara KellikKalp sorunu 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 28
- 29. İki boyutlu analizin sakıncası 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 29 Kaynak: TÜİK, TCMB
- 30. İki boyutlu analizin sakıncası (devam) 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 30 Kaynak: TÜİK, TCMB
- 31. İddialı varsayımlara sahip yöntemler 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 31 • Açıklayıcı değişkenlerde ölçme hatası yoktur. • Birbirleriyle ilişkisizdirler. • Hata terimiyle ilişkisizdirler. Bağımsız değişkenler • Hatalar birbiriyle ilişkisizdir. • Varyans örneklem boyunca sabittir. • Normal dağılmıştır. Hata terimi (kalıntılar)
- 32. HATIRLAYALIM! 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 32
- 33. SONUÇ 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 33
- 34. Nobel Ödülleri ve Ekonometri 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 34 Tarih Kazanan Konu 1969 Ragnar Frisch, JanTinbergen İktisadi süreçlerin analizinde kullanılan dinamik ekonometrik modellerin geliştirilmesi 1980 Lawrence R. Klein İktisadi dalgalanmaların ve politikaların analizinde kullanılan ekonometrik modellerin geliştirilmesi 1989 Trygve Haavelmo Ekonometride olasılık teorisinin temellerinin netleştirilmesi ve eş anlı iktisadi yapıların analizi 2000 James J. Heckman Seçilmiş örneklemlerin analiz edilmesinde kullanılan teori ve yöntemlerin geliştirilmesi 2000 Daniel L. McFadden Ayrık (Kesikli) Seçim modellerinin analizinde kullanılan teori ve yöntemlerin geliştirilmesi 2003 Robert F. Engle Zaman-değişken oynaklığa sahip zaman serilerinin analizinde kullanılan yöntemlerin geliştirilmesi
- 35. Nobel Ödülleri ve Ekonometri (devam) 26 Ekim 2013 Eren Ocakverdi Sayfa 35 Tarih Kazanan Konu 2003 Clive W. J. Granger Ortak eğilime sahip iktisadi zaman serilerinin analizinde kullanılan yöntemlerin geliştirilmesi 2011 Thomas J. Sargent Beklentilerin aktif rol oynadığı yapısal makroekonomik modellerin geliştirilmesi 2011 Christopher Sims İktisadi politikalarda veya diğer etmenlerde meydana gelen geçici değişimlerin/şokların ekonomi üzerindeki etkilerinin analizinde kullanılan yöntemlerin geliştirilmesi.
Editor's Notes
- Sürpriz olgusu günümüzde metodoloji ile daha yakından bağlantılı. Veri yapısının yanı sıra, yöntem seçimi ve uygulama biçimi öngörü başarısızlığının ardındaki temel etmentler.
- Tüfekle nişan almaya benzetilebilir. Hemen dibinizdeki birini tam alnının ortasından vurabilirsiniz. Ancak, bu kişi uzaklaştıkça önemli olan vücunda herhangi bir yerden vurabilmektir. Yani, ıskalamamaktır.
- Ara dönemlerde enflasyon güncellemeleri yapılmış ve Ekim 2012 itibarıyla yıl sonu tahmini %7,4’e çıkarılmıştır.
- Burada suçlu ve hakimin kararı örneği verilebilir. Grafik için de gürültü ve desibel örneği verilebilir (bar sahibi). Belediye başkanının kaygısına göre birinci ve ikinci tip hata değişebilir.
- Standart sapma veya bunun ortalamaya oranı olan değişkenlik katsayısı sık kullanılan oynaklık göstergeleridir. Muğlaklığa en güncel örnek, çıktı açığıdır. Döviz kuru artışının ekonomiye etkisi gayet karmaşıktır. Ara malı ihtiyacı dolayısıyla üretim yapan ithalatçı ve ihracatçıları aynı yönde etkiler. Ürünün satış fiyat üzerindeki etkisi birbirine terstir, ancak maliyet etkisi benzerdir.
- Bu kısım aynı zamanda bilgelik aşaması ile de bağdaştırılabilir. Çünkü, söz konusu aşamaya ulaşabilmek için ekonomi için bu tarz bir çözümleme yapılabilmesi ve bunun çoğu koşulda geçerliliğini koruyabilmesi gerekmektedir.
- 1. Çıktı açığı, 2. Döviz kuru sepeti, 3. İthalat fiyatları ($), 4. İmalat sanayi fiyatları ($), 5. Çekirdek Tüketici fiyatları, 6. Gösterge faiz oranı
- Aylık cari fiyatlar, ayın 10. ve 20. günlerini içine alan haftalarda, ay içerisinde fiyat değişikliğinin çok sık olduğu taze sebze ve meyveler ile petrol ürünleri için her hafta derlenmektedir. Kiralar için de ayda bir defa bilgi toplanmaktadır. Hanehalkının geliri yükseldiği zaman, daha kaliteli ve daha pahalı ürünleri tercih etmektedir. Bu da enflasyonda bir yanlılık oluşmasına yol açmaktadır. Türkiye için bu rakamın en az 0.6 puan civarında olduğu tahmin edilmektedir.
- Hata terimlerinin normal dağıldığı ve ortalamalarının sıfır olduğu (sistematik olmayan hata) kabul edilmiştir.
- Sosyal bilimlerde daha sık sorun yaratan bir alandır. Zeka testleri uygun bir örnektir. Gerçekten zekayı ölçüp ölçmediğini anlamak zor. Ama, güvenilir olduğunu söyleyebiliriz, çünkü her neyi ölçüyor ise o bakımdan herkesin birbirinden farklı ve normal dağıldığını gösteriyor. Yani ortalama insanlar ve uçlarda insanlar mevcut. Üstelik, testleri farklı zamanlarda uygulayınca yine birbirine yakın sonuçlar çıkıyor. Geçerliliğini artırmak için çoklu zeka kuramı geliştirildi mesela. Güvenilirliği daha da artırmak için kültürden etkilenmeyen sorular geliştirildi. Kahve falı ne geçerli ne de güvenilir bir yöntem mesela!
- Bunları çizerek göstermekte fayda var. Hepsi birer kukla değişken ile modellenebilir. Yapısal kırılmanın olduğu hallerde yıllık değişim üzerinden analiz yapmak yanıltıcıdır. Kırılmanın dönem dışında kalması için bir yıl beklemek gerekir. Böyle hallerde, aylık değişim veya zaman serisi ayrıştırması gibi analizler yapmak gerekir.
- Dondurma tüketimi mevsimsel gibi düşünülebilir. Ama, pazarlama stratejileri bu alışkanlıkları değiştirmeye çalışıyor. Coca-Cola bu konuda çok başarılı oldu mesela. Ama halen yaz ayları tüketimi doğal olarak daha fazladır. Düzensizlik, beyaz gürültü veya tamamen şansa dayalı gelişmeler olarak düşünülebilir. Odanın bir köşesinden kapıya doğru yürüme örneği verilebilir. Yürüyüş hattı Yt, dolambaçlar Ct, arada garip yön değiştirmeler de düzensiz bileşen çıkış-varış da eğilim olabilir. En temel sinyal analizidir.
- Rakamsal büyüklükler arasında sıfır korelasyon bulmak zordur. Mesela, leylek sayısı ile çocuk doğumları arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Peki ya çocuklarda ayak büyüklüğü ile sözcük dağarcığı arasındaki korelasyon? Elbette, kontrol değişkeni yaş! Türk lirası değerlenince ithalat artıyor evet. Ama, aynı şekilde ihracat da artıyor. O zaman, sadece buna bakıp değerli TL ihracatı artırıyor diyemeyiz. Bir kontrol değişkenini atlıyoruz demektir. Örneğin, verimlilik gibi.
- Hata terimlerinin normal dağıldığı ve ortalamalarının sıfır olduğu (sistematik olmayan hata) kabul edilmiştir.
- Hata terimlerinin normal dağıldığı ve ortalamalarının sıfır olduğu (sistematik olmayan hata) kabul edilmiştir.