Η ¨ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ¨ ΣΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ¨ΕΡΩ¨ – (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2010). ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΩΡΑ ΟΛΟ ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ¨ΕΡΩ¨ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΘΟΝΗ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ ΣΑΣ. ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ - ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Γραφεῖα Θεσσ/νίκης: Μοναστηρίου 225, Μενεμένη, 54628 τηλ: 2310552207, τηλεομοιότυπο: 2310552209 Γραφεῑα Ἀθηνῶν: Πανεπιστημίου 34 καί Ἱπποκράτους γωνία, Στοά Παλλάδος 10679, 2ος ὄροφος, τηλ.2105227967 καί Πανεπιστημίου 39, Στοά Πεσματζόγλου 10679, 5ος ὄροφος, τηλ.2106930355 http://www.enromiosini.gr/

1. ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2010 / ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗς-ΠΡΟΒΟΛΗς ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ / ΤΕΥΧΟΣ 4 /ΤΙΜΗ: 4 ΕΥΡΩ
ἀφιέρωμα στή ν ἑνότητα Κ συνέχεια τοῦ γένουσ μασ
ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΑΥΤΟ ΓΡΑΦΟΥΝ ΜΕΤΑΞΥ ΑΛΛΩΝ:
ΜΗΤΡ. ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ κ. IΕΡΟΘΕΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤIΝΟΣ ΧΟΛΕΒΑΣ π. ΜΑΞΙΜΟΣ iΒΗΡΙΤΗΣ
AΡΧΙΜ. IΩΑΝΝΙΚΙΟΣ ΚΟΤΣΩΝΗΣ π. AΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΠΑΡΟΥΤΟΓΛΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΣ
IΕΡΟΜ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ AΓΙΟΡΕΙΤΗΣ ΚΩΝΣΤ. ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ aΘΗΝa ΤΖΙΝΙΚΟΥ- ΚΑΚΟΥΛΗ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ I. ΜΑΝΤΖΑΡΙΔΗΣ iΩΑΝΝΗΣ Κ. ΠΡΙΜΠΑΣ π. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΣ
ΜΕΡΟΠΗ Ν. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ π. ΛΕΩΝΙΔΑΣ aΦΕΝΤΟΥΛΗΣ aΜΑΛiΑ Κ. hΛΙaΔΗ
π. ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΝΑΤΣΙΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΜΑΛΚΙΔΗΣ
ΜΙΧΑΗΛ ΤΡΙΤΟΣ μανολης δρεττακησ oΛΥΜΠΙΑΣ ΜΟΝΑΧΗ
ΚΑΡΑΪΣΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΙΡΟΥ-ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΥ ΒΑΣ. oΛΓΑ ΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ

2. ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
ΤΗΣ ΟΜΟΝΟΙΑΣ Κ ΑΙ ΤΗΣ ΔΙΧΟΝΟΙΑΣ
Θεόδωρου Κολοκοτρώνη
Λόγος στὴν Πνύκα
E
ἰς τὸν πρῶτον χρόνον τῆς
Ἐπαναστάσεως εἴχαμε με-
γάλη ὁμόνοια, καὶ ὅλοι ἐ-
τρέχαμε σύμφωνοι. Ὁ ἕνας
ἐπῆγεν εἰς τὸν πόλεμο, ὁ ἀδελφός του
ἔφερνε ξύλα, ἡ γυναῖκα του ἐζύμωνε,
τὸ παιδὶ του ἐκουβαλοῦσε ψωμὶ καὶ
μπαρουτόβολα εἰς τὸ στρατόπεδον καὶ
ἐὰν αὐτὴ ἡ ὁμόνοια ἐβαστοῦσε ἀκόμη
δύο χρόνους, ἠθέλαμε κυριεύσει καὶ
τὴν Θεσσαλία καὶ τὴν Μακεδονία,
καὶ ἴσως ἐφθάναμε καὶ ἕως τὴν Κων-
σταντινούπολι. Τόσον τρομάξαμε τοὺς
Τούρκους, ὁπού ἄκουγαν Ἕλληνα καὶ
ἔφευγαν χίλια μίλια μακρά. Ὕστερα
ἤρχισεν ἡ διχόνοια, καὶ ἐχάθη ἡ πρώ-
τη προθυμία καὶ ὁμόνοια, ἐπειδὴ δὲν
εἴχαμε ἕναν ἀρχηγὸ καὶ μίαν κεφαλή.
Ὅλοι ἠθέλαμε τὸ καλὸ πλὴν καθένας
κατὰ τὴ γνώμη του. Ὅταν προστά-
ζουν πολλοί, ποτέ τὸ σπίτι δὲν χτίζε-
ται, οὔτε τελειώνει. Ἐξ αἰτίας τῆς δι-
χονοίας, μᾶς ἔπεσε ἡ Τουρκιά ἐπάνω
μας καὶ κοντέψαμε νὰ χαθοῦμε καὶ
εἰς τοὺς στερινοὺς ἑπτὰ χρόνους δὲν
κατορθώσαμε μεγάλα πράγματα».

3. 1
EΚΔΟΤΙΚO ΣΗΜΕΙΩΜΑ
ΤΕ Υ ΧΟΣ ΑΡ. 4/ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟς 2010 Στὸ σημείωμα τοῦ προηγούμενου τεύχους μας
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ TOY ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ
ΜΕ ΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑ Σ εἴχαμε ξεκινήσει μιὰ ἀναφορὰ στοὺς λόγους ποὺ μᾶς
ὁδήγησαν στὸ νὰ ὀνομαστεῖ τὸ Σωματεῖο μας «Ἑνωμένη
Ρωμηοσύνη» καὶ εἴχαμε σταθεῖ στὴ λέξη «Ρωμηοσύ-
ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ νη» ἐπισημαίνοντας, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, ὅτι ἡ κατανόη-
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ» ση τοῦ νοήματος τῆς λέξης αὐτῆς ἀποτελεῖ συγχρόνως
ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ
-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ
καὶ μιὰ μορφὴ δράσης καὶ ἀντιμετώπισης τῶν προ-
βλημάτων τοῦ Γένους. Πρὸς τὴν αὐτὴ κατεύθυνση,
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ καθόλου τυχαῖα δὲν εἶναι καὶ ἡ λέξη «Ἑνωμένη» στὴν
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ KATA TON ΝΟΜΟ ὀνομασία μας.
Παπαδόπουλος Θεόφιλος, Πρόεδρος
Τηλ.: 6985 085 012 Καὶ τοῦτο γιατί ὁ Ἑλληνικὸς λαὸς ἂν καὶ ἔχει τὴ με-
γαλύτερη προσφορὰ στὸν πολιτισμὸ τῆς ἀνθρωπότητος
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Βαλκᾶνος Γεώργιος καὶ εἶναι αὐτὸς ποὺ δούλευσε περισσότερο ἀπὸ ὅλους
Τηλ.: 6945 773 767 στὸ Εὐαγγέλιο τῆς σωτηριώδους Πίστεως, δυστυχῶς,
πολλάκις ἔπαθε ἀπὸ τὴν ἔλλειψη Ἑνότητας στὴν πο-
ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
ρεία του μέσα στὸ χρόνο. Τὸ Γένος μας συνδυάζει τὸ
Βιλλιώτης Γεώργιος
Γαλανόπουλος Χρῆστος μεγαλεῖο τῆς δημιουργίας καὶ τὴν τραγικότητα τῆς
Θανάσουλας Δῆμος αὐτοκαταστροφῆς. Πολεμᾶ γενναία καὶ νικᾶ στὰ πεδία
τῶν μαχῶν καὶ στὴν περίοδο τῆς εἰρήνης δὲν μπορεῖ νὰ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ
μονιάσει. Δημιουργεῖ πολιτισμὸ καὶ δὲν μπορεῖ νὰ τὸν
Παπαδόπουλος Θεόφιλος
διαφυλάξει. Ἡ ἱστορία τοῦ λαοῦ μας εἶναι λοιπὸν πολὺ
ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ διδακτικὴ ἀπὸ τὰ παθήματά του λόγω τῆς διχόνοιας.
Βιλλιώτης Γεώργιος Σήμερα, μὲ τὶς πολλὲς δυσκολίες ποὺ ἀντιμετωπίζουμε,
Τζίκα Δήμητρα
πολλὰ θὰ μπορούσαμε νὰ διδαχθοῦμε ἐνθυμούμενοι
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ-ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ τὸ παρελθόν μας. Ἡ προσπάθεια γιὰ Ἑνότητα λοιπὸν
Βεζυργενίδης Χαράλαμπος ἀποτελεῖ ἄλλη μιὰ πρότασή μας στὰ προβλήματα τοῦ
Γένους μας. Καὶ ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιὰ τὴν
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ εὐόδωση τῆς προσπάθειάς μας γιὰ Ἑνότητα εἶναι ἡ
Κιοσκερίδου Πηνελόπη μεταξὺ μας Ἀγάπη, ἡ Συγχώρεση, ἡ Μετάνοια καὶ ἡ
Τηλ.: 2310 552 207 Αὐτεπίγνωση.
EΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ Αὐτὸς ὁ σωτήριος προσωπικὸς ἀγώνας γιὰ τὴ βελ-
Ἐσωτερικοῦ: 20 Εὐρώ, Ἐξωτερικοῦ: 40 Εὐρώ τίωση τῆς πνευματικῆς κατάστασης τοῦ καθενὸς μας
ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ
νοηματοδοτεῖται καὶ εὐοδώνεται μόνο μέσα στὴν
Eurobank, BIC: EFGBGRAA Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ Πίστη μας. Ὅσο λοιπὸν θὰ
IBAN: GR4002603220000140200352972, παραμένουμε ὡς πρόσωπα ἐντὸς της Ἐκκλησίας τοῦ
Χριστοῦ θὰ διασώζεται καὶ τὸ Γένος μας. Γιὰ νὰ συμβά-
ΓΡΑΦΕΙΑ
Μοναστηρίου 225, 546 28 Θεσσ/νίκη
λουμε στὰ παραπάνω καὶ στὴ δημιουργικὴ συνέχεια
Τηλ. Γραμματείας: 2310 552 719 τοῦ Γένους μας ἀφιερώνουμε τὸ τέταρτο τεῦχος τοῦ
Τηλ. παραγγελιῶν: 2310 552 713 «ΕΡΩ» στὴν Ἑνότητα, μὲ τὴν εὐχὴ νὰ ἐπιστρέψουμε
Τηλεομ.: 2310 552 209 στὶς ἀξίες μας.
Διαδίκτυο: www.enromiosini.gr Μὲ τὸ τεῦχος αὐτὸ κλείνει ἕνας χρόνος κυκλο-
φορίας τοῦ περιοδικοῦ καὶ ὁ μεγάλος ἀριθμὸς τῶν
Ἠλεκτρ. ταχυδρομεῖο:
contact@enromiosini.gr συνδρομητῶν του ἀλλὰ καὶ τὰ θετικὰ σχόλια ποὺ συ-
νόδεψαν τὰ τέσσερα ὡς τώρα τεύχη του μᾶς δίνουν
Οἱ συγγραφεῖς τῶν ἄρθρων φέρουν τήν θάρρος καὶ ἐλπίδα γιὰ πολλὰ ἀκόμη τεύχη, μὲ τὴ βο-
εὐθύνη γιά τίς ἀπόψεις τους.
ήθεια τοῦ Θεοῦ.
ISSN: 1792-2828 Ἀπὸ τὴ Σύνταξη

4. 2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ οκτωβριου - δεκ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ 2 0 1 0
Μητροπ. Ναυπάκτου π. Γεωργ. Μεταλληνοῦ Ἁγ. Νεκταρίου Γεωργ. Ἰ. Βιλλιώτη Θεοφάνη Μαλκίδη
κ. Ἱεροθέου
Η ΕΚ Κ Λ ΗΣΙ Α ΩΣ o aγιος ΤΗΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ Π ΑΤΡΙΟΣ ΦΩΝΗ Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ
ΕΚΦΡΑΣΗ ΣΥ ΝΕ- ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΤΟΥ ΕΛ Λ ΗΝΙΚ ΗΣ Σελ. 76 ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ
Χ ΕΙ ΑΣ Σελ. 6 ΓΕΝΟΥΣ ΦΙ ΛΟΣΟΦΙ ΑΣ Σελ. 99
Σελ. 14 Σελ. 49
ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΤΡΙΜΗΝΟΥ
ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ - ΝΕΟΤΗΤΑ
σ. 6 Ἡ Ἑκκλησία ἔκφραση τῆς συνέχειας σ. 63 Οἰκογένεια: Ἡ πρώτη πηγή παιδείας
τοῦ γένους, Σεβ. Μητροπ. Ναυπάκτου Μερόπης Ν. Σπυροπούλου, ὁµότ. καθηγ.
καί Ἁγ. Βλασίου κ. Ἱεροθέου Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
σ. 14 Ὁ Ἅγιος τῆς Ἑνότητος τοῦ γένους, σ. 67 Ἐπιτακτική ἀνάγκη κοινωνικῆς
π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ ἀλληλεγγύης, Μανόλη Γ. Δρεττάκη
σ. 20 Μέγας Κωνσταντῖνος, μοναχῆς σ. 70 Τό δηµοτικό µας τραγούδι στά σχολικά
Ὀλυµπιάδος Ντίτορα βιβλία, Νατσιοῦ Δηµητρίου, δασκάλου
σ. 22 Ἡ Ὀρθόδοξη Ἑκκλησία, Μιχαήλ Γ. Τρίτου,
ΓΛΩΣΣΑ
κοσµήτορος Θεολογικῆς Σχολῆς ΑΠΘ
σ. 27 Ἡ λειτουργική καί μυστηριακή ἑνότητα σ. 76 Ἡ πάτριος φωνή, Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη
στην Ἑκκλησία, Ἱεροµ. Γρηγορίου Ἁγιορ. φιλολόγου-θεολόγου
σ. 34 Τό Ἅγιον Ὄρος παράγων ἑνότητος, σ. 81 Γραφή ἑλληνικῆς γλώσσας, Καραΐσκου
π. Μαξίµου Ἰβηρίτου Γεωργίου, ταξιάρχου ἐ. ἀ.
σ. 39 Ὁ χαρακτήρας τῆς Ὀρθοδοξίας, σ. 84 Ἡ καραμανλίδικη γραφή, π. Ἀναστασίου
Γ. Ἰ. Μαντζαρίδη, ὁµ. καθ. Θεολογ. ΑΠΘ Παρούτογλου
σ. 44 Ἡ προσφορά τοῦ κλήρου πρός τό γένος ΙΣΤΟΡΙΑ
σ. 45 Ἀποκρίσεις νεομαρτύρων, π. Ἀθ. Σ. Λ.
σ. 87 Ἀρχαιότητα - Βυζάντιο - Νεώτερη
σ. 49 Περί τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας, Ἑλλάδα, συνέχεια ἢ ἀσυνέχεια;
Ἁγ. Νεκταρίου Πενταπόλεως Νίκου Σβορώνου
σ. 52 Ἡ Ἰερουσαλήμ καί οἱ Ἁγιοταφίτες σ. 89 Mέγας Ἀλέξανδρος: Ὁ µέ κανέναν ἄλλον
Θεοφίλου, Πατριάρχου Ἱεροσολύµων θνητό ὅµοιος, Ἀµαλίας Κ. Ἠλιάδη,
σ. 56 Ἑλλάς καί Ἰσραήλ περί Θεοῦ, J. Holzner φιλόλογου-ἱστορικοῦ
σ. 57 Xριστιανικός ἑλληνισμός, π. Γεωργίου σ. 94 Παράγοντες ἑνότητος τοῦ Βυζαντίου,
Φλωρόφσκυ, πρωτοπρ., καθ. Θεολογίας π. Χρίστου Κυριαζόπουλου
σ. 59 Τί θά γίνει μέ τήν οἰκονομική κρίση; σ. 99 Ὁ θεσμός τῶν κοινοτήτων, Θεοφάνη
Δηµητρίου Οἰκονόµου, γεωπόνου Μαλκίδη, Δρ. Κοινωνικῶν Ἐπιστηµῶν

5. 3
Ἰωάννη Κ. Πρίμπα Συλλόγου Ἠπειρωτῶν Αἰμ. Χουρμούζιου Φαίδωνος Κουκουλέ Ε. ΡΩ.
Κοζάνης
ο ελληνισμοσ ζωσΙμαδες: με- οι νεοι και η Χ ριστουγεννα το χαραγμα
στο εργο του γαλοι ευεργε- παραδοση στο βυζαντιο του αντιχρι-
ρηγα τεσ toy γενουσ Σελ. 158 Σελ. 160 στου Σελ. 193
Σελ. 103 Σελ. 123
ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΑΡAΔΟΣΗ - ΤEΧΝΗ
σ. 103 Ὁ Ἑλληνισμός στό ἔργο τοῦ Ρήγα Βελε- σ. 152 Tί ἔγινε πρίν ἀπό μᾶς, Δηµ. Σ. Λουκάτου
στινλῆ, Ἰ. Κ. Πρίµπα, νοµικοῦ-θεολόγου σ. 154 Ἡ φωνή τῶν Πατέρων, Β. Ν. Τατάκη
σ. 112 Τά πρώιμα νιάτα στόν Μακεδονικό Ἀγώνα σ. 156 Τά ἑλληνικά δημοτικά τραγούδια, C. Fauriel
Ἀθ. Τζινίκου - Κακούλη, ἀρχαιολόγου-
συγγραφέως σ. 158 Oἱ νέοι καί ἡ παράδοση, Αἰµ. Χουρµούζιου
σ.117 Ἱστορική διάρκεια τοῦ Ἑλληνικοῦ ἔθνους σ. 160 Χριστούγεννα εἰς τό Βυζάντιο, Φ. Κουκουλέ
Κωνστ. Δεσποτόπουλου, ἀκαδηµαϊκοῦ - σ. 165 Ὁ Ἅι-Βασίλης πέρασε ἀπό τό χωριό μας,
πρώην Ὑπουργοῦ Παιδείας Νεκτάριου Γαλανόπουλου
σ. 119 Προδότες καί ἥρωες, Κωνστ. Χολέβα, σ. 169 Ἡ συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ μέσα ἀπό τή
πολιτικοῦ ἐπιστήµονος μουσική του, π. Λεωνίδα Ἀφεντούλη
σ. 123 Εὐεργέτες τοῦ γένους: Ἀδερφοί Ζωσιµᾶδες σ. 174 Ἡ Bασιλική τῆς Γεννήσεως στή Βηθλεέμ
Συλλόγου Ἠπειρωτῶν Κοζάνης Βασιλικῆς Τσίρου - Μαρκαντωνάτου
σ. 129 Πανέλληνες ἑνωθῆτε! ἀρχιµ. Ἰωαννικίου σ. 180 Ἑλληνικός λαός, Δηµητρίου Ρωµαίου
Κοτσώνη, καθηγουµ. Ἱ. Μονῆς
Μεταµορφώσεως Σοχοῦ
ΕΠΙΚΑΙΡΑ - ΔΙΑΦΟΡΑ
σ. 132 Διχασμός καί ἐξιλέωση, Βασίλη
σ. 183 Πορίσµατα ἡµερίδας Ἕνωσης θεολόγων
Καραποστόλη
σ. 185 Ἐπιστολή κοσµήτορα Μιχαήλ Τρίτου
σ. 133 Ἰουδαϊσμός-Ἑλληνισμός, Δαβὶδ Μπὲν σ. 187 Πολύτιµος σύµµαχος ἡ Διασπορά...
Γκουριὸν
σ. 189 Ἐπιστολή πρός τήν Ἱερά Σύνοδο
σ. 135 Τό γένος αὔριο: Οἱ κίνδυνοι καί ἡ πρόκληση σ. 191 Καθημερινοί ἥρωες
Κώστα Χατζηαντωνίου σ. 192 Ε.Ε.:«Ὄργανο» συλλογῆς προσ. δεδομένων
σ. 139 Τό φιλότιμο τῶν Ἑλλήνων, Ἑλλάδιου σ. 193 Τό χάραγμα τοῦ Ἀντίχριστου, ἡ θέση Ε.ΡΩ.
Χατζῆ, καθηγητοῦ σ. 196 Ἀνακοίνωση Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου
σ. 141 Ἱστορικό ἐπετειολόγιο: Ὀκτώβριος, σ. 197 Τί συμβαίνει μέ τήν νέα ID card στήν Ἀγγλία
Νοέµβριος, Δεκέµβριος Τό «φακέλωμα» δημ. ὑπαλλήλων καί ἱερέων
σ. 198 Ἡ νέα Ἀλεξανδρινή Βιβλιοθήκη
σ. 203 Δηλώνουν Ἕλληνες ἀπόγονοι Μ. Ἀλεξάνδρου
σ. 204 Xρέος μας νά προστατεύσουμε τήν ἱστορία

6. 4
H EκκλησIα Eκφραση
τHς συνEχειας
τοY ΓEνους
Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου
καί Ἁγ. Βλασίου κ. Ἱεροθέου
ὀρθόδοξα
H
πνευματικά θέματα Ἐκκλησία εἶναι τό Σῶ-
μα τοῦ Χριστοῦ, κατά τόν
ὁρισμό καί προσδιορισμό
πού ἔδωσε ὁ Ἀπ. Παῦλος,
ἀλλά καί κοινωνία θεώσεως, κατά
τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ. Αὐτό
σημαίνει ὅτι ὁ Χριστιανός πού εἶναι
μέλος τῆς Ἐκκλησίας μέ τά Μυστή-
ρια, εἶναι μέλος καί τοῦ Σώματος
τοῦ Χριστοῦ καί μέ τήν θεραπευτι-
κή μέθοδο πού διαθέτει ἡ Ἐκκλησία
σκοπεύει στήν θέωσή του.
Κατά τήν ἱστορική της πορεία, ὅμως,
ἡ Ἐκκλησία, διά τῶν Ἀποστόλων, κυ-
ρίως διά τῶν Πατέρων της, προ-
σλάμβανε ὡς περίβλημα διάφορα
στοιχεῖα ἀπό τό περιβάλλον στό
ὁποῖο ζοῦσε. Μέ αὐτήν τήν ἔννοια ἡ
Ἐκκλησία παρήγαγε καί ἐκφράζει
καί ἕναν πολιτισμό. Βεβαίως, τό
βασικό της ἔργο εἶναι ἡ σωτηρία
τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν ἁμαρτία,
τόν διάβολο καί τόν θάνατο, ἀλλά
ἐπειδή ζῆ στήν ἱστορία ἐξέφρασε
καί ἕναν πολιτισμό, πού ἔχει σχέση
μέ τήν ἰδιαιτερότητα μέ τήν ὁποία
βιώνει τόν Θεό καί τόν ἰδιαίτερο
τρόπο ζωῆς μέ τόν ὁποῖο ἀντιμετω-
πίζει τίς ἐκδηλώσεις τοῦ βίου κάθε
ἀνθρώπου.

7. 5
1. Ὁ ἐκχριστιανισμός τοῦ τυπώθηκε μέ ὅρους τῆς ἑλληνικῆς
περιβάλλοντος φιλοσοφίας καί στήν πραγματικό-
Στήν ἱστορική της διαδρομή ἡ Ἐκ- τητα σέ αὐτό συνδέεται στενά ἡ
κλησία συνάντησε τόν ἰουδαϊκό, τόν ἀποκαλυπτική ἀλήθεια, ἡ ἰουδαϊκή
ἑλληνικό- ἑλληνιστικό τρόπο σκέ- σκέψη καί ὁ φιλοσοφικός τρόπος
ψης καί ζωῆς, ἀλλά καί τόν ρωμαϊκό ἔκφρασης. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησί-
πολιτισμό, πού εἶναι ἑλληνικός στήν ας ἔκαναν αὐτήν τήν μεγάλη ἱστορι-
οἰκουμενική του διάσταση. Ἑπόμενο κή συνάντηση, μέ τήν ἔννοια ὅμως
ἦταν νά προσλάβη πολλά στοιχεῖα ὅτι τά ἄρρητα ρήματα πού βίωναν
ἀπό τούς τρεῖς αὐτούς πολιτισμι- οἱ ἅγιοι, κατά τήν θεοπτική τους
κούς παράγοντες, νά τά ἀφομοιώση ἐμπειρία, διατυπώθηκαν μέ κτιστά
δημιουργικά καί νά ἐκφράση ἕναν ρήματα καί νοήματα, ὅπως ἔλεγε ὁ π.
τέτοιο πολιτιστικό τρόπο ζωῆς, πού Ἰωάννης Ρωμανίδης.
λέγεται ρωμαίϊκος ἤ ὅπως ἀργότερα Ἡ θεότητα τῶν Προσώπων τῆς
ὀνομάσθηκε βυζαντινός πολιτισμός. Ἁγίας Τριάδος, ὅπως τήν βίωσαν οἱ
Πολλοί ἑρμηνευτές μελετοῦν αὐτό Προφῆτες, οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ Πα-
τό νέο πολιτιστικό μοντέλο καί ἐκ- τέρες, διατυπώθηκε μέ τίς λέξεις τῆς
πλήσσονται ἀπό τήν δυναμικότητά ἑλληνικῆς φιλοσοφίας, ἤτοι πρόσω-
του, ἀπό τήν δυνατή ἔκφρασή του καί πα, ὑποστάσεις, φύση, οὐσία, συμβε-
τήν μοναδικότητά του. Αὐτή ἡ δυνα- βηκότα κλπ. Γενικά, οἱ Πατέρες τῆς
Μέσα στήν θεία Λειτουργία ἀποκτᾶμε σχέση καί κοινωνία μέ τόν Θεό
καί τούς ἀδελφούς μας, πού ζοῦν σέ ὁλόκληρο τόν κόσμο,
δοξάζουμε τήν νίκη τοῦ Χριστοῦ ἐπί τοῦ θανάτου καί βιώνουμε τά
ἔσχατα, τήν βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐπί τῆς γῆς ἀπό τό παρόν, ἀλλά καί
βρισκόμαστε σέ μιά διαρκῆ πορεία πρός τήν μέλλουσα δόξα.
μικότητα φαίνεται ἀπό τό ὅτι αὐτό τό Ἐκκλησίας προσέλαβαν λέξεις ἀπό
πολιτιστικό πρότυπο ἐξακολουθεῖ νά τήν ἀρχαία ἑλληνική φιλοσοφία, τίς
ὑπάρχη μέχρι σήμερα, ἄν καί τό κρά- ἀποφόρτισαν ἀπό τό περιεχόμενο τό
τος (Ρωμανία-Βυζάντιο) πού τό δημι- ὁποῖο εἶχαν καί προσέδωσαν σέ αὐτές
ούργησε δέν ὑπάρχει. Αὐτό προκαλεῖ νέο περιεχόμενο. Αὐτό δείχνει ὅτι
ἐντύπωση σέ πολλούς ἱστορικούς καί ὑπάρχει οὐσιαστική διαφορά μεταξύ
ἐρευνητές. Ὅλη αὐτή ἡ ρωμαίικη πα- θεολογίας καί φιλοσοφίας.
ράδοση φαίνεται στήν θεολογία, τήν Ἔτσι, μέ τήν ζωντάνια καί τήν
ἀσκητική, τήν διοικητική ὀργάνωση δυναμικότητα τῆς ὀρθοδόξου θεολο-
καί τίς ἐκκλησιαστικές τέχνες. Μιά γίας μποροῦμε νά ἀντιμετωπίσουμε
σύντομη ἀνάλυση θά δείξη αὐτήν τόν οὑμανισμό, τόν διαφωτισμό, τόν
τήν πραγματικότητα. γερμανικό ἰδεαλισμό, τήν νεώτερη
Ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας δια- εὐρωπαϊκή φιλοσοφία καί πολλά

8. 6
ἄλλα νέα φιλοσοφικά ρεύματα. Ἡ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὕστερα
Ὀρθοδοξία δέν εἶναι μιά θρησκευτι- ἀπό πολυχρόνιες μελέτες τους πά-
κή πίστη, ἀλλά αὐτή ἡ ἀποκάλυψη νω στήν ἀνθρώπινη ψυχή καί τίς
τοῦ Θεοῦ πού δίνεται στούς ἁγίους ἐκδηλώσεις της. Ἐπίσης, ἡ νηπτική
καί ἐκφράζεται μέ ὄρους τῆς φιλοσο- παράδοση δέν μπορεῖ νά ταυτισθῆ μέ
φίας, χωρίς νά εἶναι φιλοσοφία. τά σύγχρονα ψυχολογικά, ψυχοθε-
Ἡ ἀσκητική ζωή τῆς Ἐκκλησίας, ραπευτικά καί ψυχαναλυτικά ρεύ-
πού ἐκφράζεται μέ τήν νηπτική- ματα πού παρατηροῦνται στήν Δύ-
ἡσυχαστική παράδοση, ἐκδηλώνεται ση, ἀφοῦ διακρίνεται ἀπό μιά ἄλλη
καί περιέχεται μέσα στό βιβλίο τῆς διαφορετική ἀνθρωπολογία.
Φιλοκαλίας, συνιστᾶ τήν μέθοδο μέ Ἔτσι, μέ τήν ἡσυχαστική παράδο-
τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ἀποκτᾶ τήν ση μποροῦμε νά ἀντιμετωπίσουμε τόν
κοινωνία του μέ τόν Θεό, εἶναι αὐτή μυστικισμό, ἀρχαῖο καί νεώτερο, καί
πού θεραπεύει τόν ἄνθρωπο στήν ὅλο τόν ψυχολογισμό πού δημιουργή-
ἐσωτερική του ὕπαρξη, ἀναφέρεται θηκε στήν προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου
στό βάθος τῆς προσωπικότητος τοῦ νά βρῆ μιά ἐσωτερική πληρότητα καί
ἀνθρώπου, καί αὐτό ἔχει συνέπειες γαλήνη.
στό σῶμα του. Ὁ ἡσυχασμός πού βι-
ώθηκε ἀπό τούς νηπτικούς Πατέρας Ἡ διοικητική διάρθρωση τῆς
τῆς Ἐκκλησίας καί συνοψίσθηκε θε- Ἐκκλησίας, μέ τό συνοδικό σύστημα
ολογικά ἀπό τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν τό ὁποῖο καθορίσθηκε ἀπό τίς ἀπο-
Παλαμᾶ εἶναι μιά μεγάλη κληρονο- φάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων,
μιά πού διασώζεται μέχρι σήμερα καί διασώζει ἀφ̓ ἑνός μέν τόν τρόπο λει-
εἶναι ἡ δική μας ἀπάντηση σέ ἀρχαῖα τουργίας τῶν ἑλληνικῶν πόλεων κα-
ρεύματα πού ἐκφράζονταν ἀπό τούς τά τήν ἀρχαιότητα, ἀφ̓ ἑτέρου δέ τήν
ὀρφικούς, τούς πυθαγορείους, τούς ρωμαϊκή νομοθεσία.
νεοπλατωνικούς, ἀλλά εἶναι καί ἡ Συγκεκριμένα, ὁ ὅρος Ἐκκλησία
δική μας πρόταση στήν σύγχρονη εἶναι ἀρχαιοελληνικός πού προσδιο-
ψυχολογία, ψυχανάλυση καί ψυχο- ρίζει τήν συνάθροιση τῶν κατοίκων
θεραπεία, μέ τίς διάφορες σχολές πού μιᾶς περιοχῆς γιά νά ἐπιλύσουν δι-
ἔχουν ἀναπτυχθῆ στήν Δύση. άφορα προβλήματα πού τούς ἀπα-
Βεβαίως, ἡ νηπτική παράδοση δέν σχολοῦσαν, εἶναι ἡ Ἐκκλησία τοῦ Δή-
εἶναι ταυτόσημη μέ τόν νεοπλατω- μου. Τό διοικητικό σύστημα πού κα-
νισμό, ὅπως ἰσχυρίζονται μερικοί, θορίσθηκε διά μέσου τῶν αἰώνων, μέ
οὔτε εἶναι ἐπίδραση τῶν ἀνατολικῶν τά Πατριαρχεῖα, τίς Μητροπόλεις καί
θρησκειῶν, ὅπως διατείνονται ἄλλοι. τίς Ἐπισκοπές εἶναι πρόσληψη τοῦ
Εἶναι ὁ τρόπος τόν ὁποῖο μπορεῖ διοικητικοῦ τρόπου διαιρέσεως τῆς
κανείς νά χρησιμοποιήση γιά νά Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας. Ἀκόμη,
ἀπαλλαγῆ ἀπό τήν ἐξάρτηση στά πά- ὁ τρόπος συνθέσεως τῶν ἱερῶν κα-
θη, τήν λογική καί τό περιβάλλον νόνων μέ τούς ὁποίους διατηρεῖται
καί νά ἀποκτήση τήν πραγματική ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας θυμίζουν
ἐλευθερία, ὅπως τό ἔχουν καθορίσει ἐξωτερικά τήν ρωμαϊκή νομοθεσία,

9. 7
πού ἀπέβλεπε στήν ἑνότητα τοῦ Ρω- πορεία, μέ αὐτές τίς ἐκφράσεις τῆς
μαϊκοῦ Κράτους. παραδόσεως οἱ Πατέρες ἐξέφρασαν
Μέ τούς δύο αὐτούς τρόπους -διοί- τήν θεοπτική τους ἐμπειρία.
κηση, κανονικό δίκαιο- ἡ Ἐκκλησία Ἡ ναοδομία, ὁ τρόπος, δηλαδή, μέ
ἐκχριστιάνισε τόν ἑλληνικό τρόπο τόν ὁποῖο κτίζονται οἱ Ἱεροί Ναοί, δεί-
διοίκησης τῶν κοινωνιῶν, ἀλλά καί χνει πῶς οἱ Χριστιανοί ἐκχριστιάνισαν
τόν ρωμαϊκό νόμο. Ἔδωσε, δηλαδή, τήν ἀρχιτεκτονική τῆς ἐποχῆς τους.
ἄλλο περιεχόμενο σέ αὐτούς τούς Ἡ χρησιμοποίηση ὡς προτύπου τῶν
θεσμούς καί τίς θεσμικές λειτουργί- ἀρχαίων ρωμαϊκῶν δικαστηρίων γιά
ες. Ἔτσι, μποροῦμε καί σήμερα νά νά ἐκφράσουν τόν τύπο τοῦ βασιλικοῦ
κάνουμε λόγο γιά συνοδικό πολίτευ- ρυθμοῦ, ἀλλά καί ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο
μα πού διαφέρει σαφέστατα ἀπό τά ἤθελαν οἱ Χριστιανοί νά ἐκφράσουν
ἀπολυταρχικά, φεουδαρχικά συστή- τήν θεολογία τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ
ματα, ἀκόμη καί τόν ἀναρχισμό. Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ καί τήν
Οἱ ἐκκλησιαστικές τέχνες εἶναι θέωση τοῦ ἀνθρώπου, παρήγαγαν
ἐκχριστιάνιση τῶν ἀρχαίων πολιτι- διαφόρους τύπους ναῶν, ὅπως τόν
σμικῶν παραδόσεων πού συνάντησε ρυθμό τῆς βασιλικῆς μετά τρούλου,
ὁ Χριστιανισμός στήν ἱστορική του τόν ρυθμό τοῦ στραυροειδοῦς μετά

10. 8
τρούλου κλπ. Ὁ τροῦλος δείχνει τόν πώνονται ὅλα αὐτά πού εἴδαμε προ-
οὐρανό, τό δάπεδο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ ηγουμένως. Τό τυπικό τελέσεως τῆς
ὑποδηλώνει τήν γῆ καί ἡ κόγχη εἶναι θείας Λειτουργίας μᾶς ὑπενθυμίζει τίς
ὁ τρόπος ἑνώσεως οὐρανοῦ καί γῆς, ἀρχαῖες τραγωδίες, μέ τόν χορό, τόν
πράγμα πού συμβολίζει τήν Παναγία κορυφαῖο τοῦ χοροῦ, καθώς ἐπίσης καί
μας καί τό θεολογικό της ἔργο. τήν ἐκκλησία τοῦ Δήμου ὅπου γινόταν
Ἡ ἁγιογραφία τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, διάλογος. Τό σημαντικό, ὅμως, εἶναι
μέ τίς παραστάσεις, τούς διαφόρους ὅτι ὁ τρόπος τελέσεως τῆς θείας Λει-
ἁγιολογικούς κύκλους, ἀλλά καί τίς τουργίας ἐπηρεάσθηκε ἀπό τό ὅραμα
διάφορες σχολές ἁγιογραφίας, δεί- τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου τοῦ Θεο-
χνει τήν ἐκχριστιάνιση τῆς τέχνης λόγου, ὅπως τό κατέγραψε ὁ ἴδιος στό
τήν ὁποία συνάντησε ὁ Χριστιανι- βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως, πού φέρει
σμός στήν ἱστορική του πορεία. Ἄς τό ὄνομα του. Ἑπομένως, καί ἐδῶ βλέ-
θυμηθοῦμε ἐδῶ τά πορτραῖτα τοῦ πουμε ὅτι ἡ οὐσία τῆς θείας Λειτουργί-
Φαγιούμ. ας εἶναι ἐμπειρία τῆς οὐράνιας θείας
Λειτουργίας, τῆς κοινωνίας τῶν ἁγίων
Ἡ ὑμνογραφία ἀλλά καί ἡ μουσική μέ τόν Θεό, τό δέ τυπικό της ἐκφράσθη-
της ἐπένδυση εἶναι δημιουργήματα κε μέ τά στοιχεῖα τοῦ περιβάλλοντος
τῶν Χριστιανῶν ἐκείνων πού γεύθη- πού συνάντησε ἡ Ἐκκλησία.
καν τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, βίωσαν τήν
ἐσχατολογική πραγματικότητα τῆς
Βασιλείας τοῦ Θεοῦ καί βρῆκαν τρό-
πο νά ἐκφρασθῆ ἀξιοποιώντας στοιχεῖα
πού συνάντησαν στόν περιβάλλοντα
κόσμο.
Ἡ χειρόγραφη παράδοση, μέ τήν
ἀντιγραφή ἔργων ἀρχαίων φιλο-
σόφων, τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν
πατερικῶν ἔργων, ἡ περίφημη μεγα-
λογράμματη καί μικρογράμματη γρα-
φή, οἱ μινιατοῦρες καί τά διακοσμή-
ματα, ἀποτελοῦν λαμπρά στοιχεῖα
τῆς ἐκκλησιαστικῆς τέχνης, ἡ ὁποία
συνδυάζει ὅ,τι καλό συνάντησε ὁ Χρι-
στιανισμός στόν περιβάλλοντα κόσμο Μέσα στήν θεία Λειτουργία ἀπο-
μέ τήν εὐσέβεια τῆς ψυχῆς καί τά βι- κτᾶμε σχέση καί κοινωνία μέ τόν
ώματα τῆς θείας ἀγάπης. Θεό καί τούς ἀδελφούς μας, πού ζοῦν
Ἡ θεία Λειτουργία εἶναι ἡ σύναξη σέ ὁλόκληρο τόν κόσμο, δοξάζουμε
τῶν μελῶν τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώ- τήν νίκη τοῦ Χριστοῦ ἐπί τοῦ θανά-
ματος γιά νά λατρεύση τόν Θεό καί του καί βιώνουμε τά ἔσχατα, τήν βα-
ἀποτελεῖ τό κέντρο τῆς ἐκκλησιαστι- σιλεία τοῦ Θεοῦ ἐπί τῆς γῆς ἀπό τό
κῆς καί προσωπικῆς ζωῆς πού διατυ- παρόν, ἀλλά καί βρισκόμαστε σέ μιά

11. 9
διαρκῆ πορεία πρός τήν μέλλουσα θῆ ὁ ἀποκαλυπτικός λόγος καί νά χά-
δόξα. ση τήν οὐσία του. Αὐτή ἡ πρόκληση
Ἑπομένως, μέ τά πολιτιστικά στοι- ἐκφραζόταν ἀπό τόν γνωστικισμό
χεῖα τά ὁποῖα ὑπάρχουν μέσα στήν τοῦ 2ου μ.Χ. αἰῶνος, τούς αἱρετικούς
Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία βλέπουμε τό πού χρησιμοποιοῦσαν ὑπέρ τό δέ-
πῶς ἡ Ἐκκλησία ἐκχριστιάνισε τό ον τήν φιλοσοφία καί ἐπιδίωκαν
περιβάλλον πού συνάντησε καί πῶς νά κατεβάσουν τό ὕψος τοῦ ἀ-
τό ἐξαγίασε. Ἡ Ἐκκλησία προσλάμ- ποκαλυπτικοῦ λόγου στά ὅρια τοῦ
βανε κάθε καλό καί τό ἀξιοποιοῦσε λογικοῦ φιλοσοφικοῦ στοχασμοῦ.
γιά τήν ὠφέλεια τῶν μελῶν της, γιά Αὐτό τό ρεῦμα ἀντιμετωπίσθηκε
τήν δόξα τοῦ Θεοῦ. Αὐτή εἶναι ἡ νέα ἀπό τούς μεγάλους Πατέρας τῆς
κτίση, πού εἶναι ἔκφραση τῆς νέας Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι γνώριζαν πολύ
δημιουργίας τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. καλά τήν ἑλληνική φιλοσοφία, ἀλλά
Ἔτσι, ἡ Ἐκκλησία ἔχει διασώσει τήν χρησιμοποιοῦσαν μόνον γιά νά
ὅ,τι ἐκλεκτότερο ἔχει δημιουργήσει διατυπώσουν τόν ἀποκαλυπτικό λό-
ὁ ἄνθρωπος, ἀλλά καί αὐτό τό ἔχει γο, χωρίς νά τόν ἀλλοιώνουν, καί μέ
μεταμορφώσει καί ἀπετέλεσε τό αὐτήν τήν ἔννοια κάνουμε λόγο γιά
«τρίτον γένος». Δέν ξεχωρίζει ὁ πο- τόν ἐκχριστιανισμό τοῦ ἑλληνισμοῦ.
λιτισμός ἀπό τήν εὐσέβεια καί τήν
ἐσωτερικότητα τοῦ ἀνθρώπου. Δέν
νοεῖται Ἐκκλησία ἔξω ἀπό τήν ἱστορί-
α καί δέν νοεῖται ἐκκλησιαστικός
πολιτισμός χωρίς ἁγιότητα.
2. Ἡ ἀντιμετώπιση τῶν
ἐξωτερικῶν προκλήσεων
Ὁ Χριστός, πού εἶναι ἡ κεφαλή τῆς
Ἐκκλησίας, εἶναι ἡ δύναμή της. Ἀλλά
καί ἡ διαχρονική παράδοσή της, ἡ
ὁποία ἐκφράζει τήν ἀποκαλυπτική
ἀλήθεια καί τήν ἐξαγιασμένη ζωή
τῶν Πατέρων, ὑπῆρξε τό ἰσχυρό
ἀνοσιολογικό σύστημα τοῦ ὀργα-
νισμοῦ τῆς Ἐκκλησίας καί μέ αὐτό Μία ἄλλη πρόκληση πού δέχθηκε
ἀντιμετωπίσθηκαν ὅλες οἱ ἐξωτερι- ἡ Ἐκκλησία μέ τήν ὅλη θεολογία καί
κές προκλήσεις. τήν παράδοσή της προερχόταν ἀπό
Μία ἀπό τίς ἰσχυρές προκλήσεις τήν Φραγκοκρατία, πρό καί μετά τό
πού δέχθηκε ἡ Ἐκκλησία ἀπό τήν ἀρ- 1204 μ.Χ. Εἶναι γνωστόν ὅτι οἱ Φρά-
χή τῆς ἱστορικῆς της διαδρομῆς ἦταν γκοι κατεδίκασαν τήν Ζ΄ Οἰκουμε-
ὁ ἐξελληνισμός τοῦ Χριστιανισμοῦ, νική Σύνοδο καί δημιούργησαν μιά
δηλαδή ἡ προσπάθεια νά ἐκκοσμικευ- ἄλλη παράδοση, μέ τήν λογικοκρα-

12. 10
τία καί τόν φεουδαλισμό, πού τελικά Σχολάριο, πού ἤθελε τήν διατήρηση
ἐπηρέασε τόν δυτικό Χριστιανισμό τοῦ Γένους μέ τήν πολιτιστική ταυ-
καί ἐκφράσθηκε τόσο μέ τήν δυτι- τότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας,
κή θεολογία ὅσο καί μέ τόν πολιτι- ὅπως καθορίσθηκε ἀπό τούς Πατέρες
στικό τρόπο ζωῆς καί τό διοικητικό τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτή ἡ τελευταία
σύστημα. Οἱ ἀνατολικοί ὀρθόδοξοι πρόταση δικαιώθηκε ἱστορικά, ἐνῶ
ἀντιμετώπισαν ἐπιτυχῶς αὐτήν τήν οἱ ἄλλες ἀπέτυχαν. Ἄν ἐπικρατοῦσαν
πρόκληση, ὅπως τό συναντᾶμε στήν οἱ ἀπόψεις τοῦ Βησσαρίωνος καί
διδασκαλία τοῦ ἁγίου Μαξίμου τοῦ τοῦ Πλήθωνος εἶναι σίγουρο, ὅπως
Ὁμολογητοῦ, τοῦ ἁγίου Ἰωάννου ἔγινε σέ ἄλλες περιπτώσεις, ὅτι θά
τοῦ Δαμασκηνοῦ, τοῦ ἁγίου Γρη- χάναμε ὄχι μόνον τήν ὀρθόδοξη πί-
γορίου τοῦ Παλαμᾶ. Ἔτσι, βλέπου- στη μας, ἀλλά καί τήν ἀλλοίωση τῆς
με τήν σαφέστατη διαφορά μεταξύ ἑλληνικότητας μέ τήν ἀλλοτρίωση
τοῦ προσωποκεντρισμοῦ καί τῆς τῆς γλώσσας, τοῦ πολιτισμοῦ, τῆς συ-
οὐσιοκρατίας, τοῦ συνοδικοῦ συ- νέχειας τοῦ Γένους.
στήματος καί τοῦ παπισμοῦ, τῆς φι- Σήμερα δεχόμαστε μιά νέα πρόκλη-
λανθρωπίας καί τοῦ νομικισμοῦ, τοῦ ση ἀπό τήν λεγόμενη Εὐρωκρατία.
ἡσυχασμοῦ καί τοῦ κοινωνισμοῦ. Δέν εἴμαστε ἐναντίον τῶν λαῶν τῆς
Μιά ἄλλη πρόκληση ἦταν ἡ Τουρ- Εὐρώπης, ἀλλά δέν ἐπιθυμοῦμε τήν
κοκρατία μέ τήν ἐπίδραση ρευμάτων πολιτιστική καί ἐκκλησιαστική μας
πού ἔρχονταν ἀπό τήν ἀνατολή. Ἡ ἀλλοτρίωση. Ἡ Εὐρώπη σήμερα δια-
Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, μέ τήν θεολο- κρίνεται ἀπό διάφορες θρησκευτικές
γία της καί τόν πολιτισμό της, τόν συ- παραδόσεις, οἱ ὁποῖες ὅμως παραδό-
νοδικό της θεσμό, τό ἡσυχαστικό καί ξως ἔχουν μιά ἑνιαία πολιτιστική
φιλοκαλικό πνεῦμα της ἀντιμετώπισε ὑποδομή, ἀφοῦ διακρίνεται ἀπό ἕναν
αὐτήν τήν πρόκληση καί διέσωσε ἐξελληνισμένο Χριστιανισμό, πού
τήν παράδοση τοῦ Γένους. στηρίζεται στόν ὀρθολογισμό καί τόν
Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι στίς πα- ἀτομισμό. Ὁ Παπισμός, ὁ Προτεστανι-
ραμονές τῆς ἁλώσεως τῆς Κωνστα- σμός, ὁ δεϊσμός, ὁ ἀγνωστικισμός καί
ντινουπόλεως δημιουργήθηκαν τρεῖς ὁ ἀθεϊσμός μέ τίς ποικίλες ἐκφράσεις
τάσεις. Ἡ μία ἦταν ἡ δυτικόφιλη, μέ του, χρωματίζονται ἀπό τόν δυτικό
τόν Μητροπολίτη Νικαίας Βησσαρί- πολιτισμό. Ἔτσι, ἄν ὁ δυτικός πο-
ωνα, ὁ ὁποῖος ἐπεδίωκε τήν στροφή λιτισμός εἶναι ἕνας ἐξελληνισμένος
τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας στήν Δύ- Χριστιανισμός ἤ μιά ἐπαναφορά τοῦ
ση καί οὐσιαστικά τήν ὑποδούλωσή ἀρχαίου ἑλληνικοῦ τρόπου ζωῆς, ἡ
της στόν Πάπα. Ἡ ἄλλη ἦταν ἡ ἀρ- Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία διακρίνεται γιά
χαιόφιλη, μέ τόν Γεώργιο Γεμιστό- τόν ἐκχριστιανισμένο ἑλληνισμό καί
Πλήθωνα, ὁ ὁποῖος εἰσηγήθηκε τήν ἰουδαϊσμό.
ἐπιστροφή στήν ἀρχαία Ἑλλάδα καί Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής,
τήν ἀναμόρφωση τοῦ Κράτους βάσει μιά σημαντική πατερική φυσιογνω-
τῶν ἀρχαιοελληνικῶν προτύπων. Καί μία τοῦ 7ου αἰῶνος, πού ἀξιοποίησε
ἡ ὀρθόδοξη, μέ τόν Γεώργιο-Γεννάδιο τήν προηγούμενη πατερική παράδο-

13. 11
ση καί ἔδωσε σημαντικά στοιχεῖα γιά τα (ὄχι τόν οἰκουμενισμό), γιά τόν
τήν ἑπομένη περίοδο, σέ μιά ἐρώτηση ἐκχριστιανισμένο ἑλληνισμό, δηλαδή,
πού τοῦ ὑποβλήθηκε: «Διατί ἀγαπᾶς ὅ,τι πιό σημαντικό δημιούργησε τό
τούς Ρωμαίους (τήν Ἐκκλησία τῆς πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου. Καί αὐτό τό
Παλαιᾶς Ρώμης, πρίν ἀπό τό σχῖσμα,) ὀφείλουμε στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία
καί τούς Γραικούς μισεῖς;», ἀρνήθηκε καί τούς Ἁγίους της, πού εἶναι οἱ
αὐτήν τήν διάκριση καί ἀπάντησε Προφῆτες, οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ Πατέρες
ἀπερίφραστα: «Παραγγελίαν ἔχομεν, καί ὅλοι ἐκεῖνοι πού ἀγαποῦν τόν Χρι-
τοῦ μή μισῆσαί τινα. Ἀγαπῶ τούς Ρω- στό, τήν Ἐκκλησία καί τούς Ἁγίους.
μαίους ὡς ὁμοπίστους· τούς δέ Γραι-
κούς ὡς ὁμογλώσσους»[1]. Οἱ Γραικοί, Ἔτσι, ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶναι
εἶναι ἀγαπητοί γιά τό ὁμόγλωσσον, οἱ ἐκφραστής τῆς συνέχειας τοῦ Γέ-
Ρωμαῖοι, πού εἶναι ὀρθόδοξοι, εἶναι νους μας, ἀλλά καί ἐλπίδα ὅλων τῶν
ἀγαπητοί γιά τό ὁμόπιστο. ἀνθρώπων, ὅσων θέλουν νά γνωρί-
Οἱ σύγχρονοι Ἕλληνες ὀρθόδοξοι σουν ἕναν ὑγιῆ καί ἰσορροπημένο
εἴμαστε Γραικοί ὡς ὁμόγλωσσοι, καί πολιτισμό, ἀλλά κυρίως ὅσων θέλουν
Ρωμαῖοι ὡς ὁμόπιστοι, ἔχουμε τήν δυ- νά ἀποκτήσουν νόημα ζωῆς.
νατότητα νά ζοῦμε καί νά ἀναπνέουμε
μέσα στήν ζωογόνο παράδοση πού
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
ἔρχεται ἀπό τό παρελθόν, ἔχει σχέ-
ση μέ τήν Ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ, [1]. Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Φιλο-
ὅπως τήν βίωσαν οἱ Ἅγιοι καί εἶναι καλία τῶν νηπτικῶν καί ἀσκητικῶν,
πεμπτουσία ὅ,τι καλύτερου ἔχει Πατερικαί ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ
ἀναπτυχθῆ στήν ἀνθρωπότητα, δι- Παλαμᾶς», τόμ. 15 Γ΄ Θεσσαλονίκη
ακρίνεται γιά τήν οἰκουμενικότη- 1995, σελ. 104.

14. 12
Ο ΑΓΙΟΣ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ
Ὁ Πατροκοσμᾶς δημιούργησε ἐπί τουρκοκρατίας 200 σχολεῖα
π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ
Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Θεολ. Σχολῆς Πανεπ. Ἀθηνῶν
H
̔ ἐμφάνιση τοῦ Ἁγίου σβήτητες θετικές του πλευρές ὁ Δια-
Κοσμᾶ συνέπεσε μέ μιά φωτισμός μετακένωσε στήν ἐθνική
κρισιμότατη περίοδο τῆς μας συνείδηση καί στοιχεῖα καταλυτι-
ἐθνικῆς μας ἱστορίας. Τό κά τῆς οὐσίας της, π.χ. τή θρησκευτική
ἀποπνικτικό σκοτάδι τῆς τουρκικῆς ἀδιαφορία ἤ μία ἀλλοιωμένη θρησκευ-
κυριαρχίας κρατοῦσε τό Γένος στή φρι- τικότητα, ὁλότελα ξένη πρός τήν οὐσία
καλεότητα μιᾶς ἀτέλειωτης νύκτας. τῆς Παραδόσεώς μας.
Τόν 18ο αἰ. ἄρχισε νά ἀπειλεῖται Μέσα σ᾿ αὐτό τό κλίμα, σ᾿ αὐτό
καί πάλι ἡ ἐθνική ἑνότητα τοῦ Ἑλλη- τό κοινωνικό καί ἱστορικό πλαίσιο,
νισμοῦ, ὄχι ἀπό τήν Ἀνατολή αὐτή τή τοποθετεῖται ἡ δράση τοῦ Πατρο-
φορά, ἀλλά ἀπό τή Δύση. Συντελεῖται κοσμᾶ. Διαλέγει ἕναν Ἀποστολικό
ἡ συνάντηση τοῦ Ἑλληνισμοῦ μέ τόν τρόπο ἐργασίας, τήν περιοδεία. Πε-
δυτικό Διαφωτισμό. Παρά τίς ἀναμφι- ριοδεύει γιά εἴκοσι περίπου χρόνια,

15. 13
ἀρδεύοντας ὅλη τή χώρα μέ τά νά- ἀπαιδευσίαν καί βαρβαρότητα...».
ματα τῆς χριστιανικῆς ἀλήθειας. Οἱ Ὁ Πατροκοσμᾶς θέλει νά γίνει δεί-
περιοδεῖες του ἀποσκοποῦσαν βασι- κτης στροφῆς ὅλων τῶν μορφωμένων
κά στήν ἀποκατάσταση τῆς ἑνότητας πρός τόν λαό, γιά τόν ὁποῖο ὀφείλουμε
τοῦ λαοῦ. Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ἀπευθύνει νά σπουδάζουμε. Γιατί, ἄν ἡ σπου-
τό κήρυγμά του σέ ὁλόκληρο τό Γέ- δή δέν ἀποβλέπει στόν φωτισμό τοῦ
νος. Στρέφεται ὅμως βασικά στόν λαοῦ, δέν εἶναι «θεία», ἀλλά «ἐπίγειος,
λαό, στήν εὐρύτερη λαϊκή βάση. Εἶχε ψυχική, διαμονιώδης». (Ἰακ. 3, 15).
πιστεύσει στίς λαϊκές δυνάμεις, πού Ἡ «ἀγαθή γῆ» (Λουκ. 8, 8) ὅμως πού
διατηροῦσαν μέσα τους τά ζώπυρα δεχόταν τόν σπορόλογό του ἦταν οἱ
τῆς Παραδόσεως. Πίστευε στή δυνα- καρδιές τοῦ λαοῦ, πού διατηροῦσε
τότητα ἀφυπνίσεώς του, ἐπαναφορᾶς ἀκόμα κάτι ἀπό τήν πρωταρχική του
του στή φανέρωση τῆς ρωμαίικης συ- ὡραιότητα («τό ἀρχαῖον κάλλος»). Μέ-
νειδήσεως, γιά νά πραγματοποιηθεῖ σα σ᾿ αὐτόν τόν λαό ὅμως ἦσαν καί ἀρ-
ἔτσι καί ἡ Ἀνάσταση τοῦ Γένους. Δέν κετοί Τοῦρκοι, πού ὁ Πατροκοσμᾶς
θά μποροῦσε ὅμως ὁ Πατροκοσμᾶς δέν τούς ἀπέκλειε, γιατί τό γνήσιο
νά ἐπιχειρήσει κάτι τέτοιο, ἄν δέν ρωμαίικο-οἰκουμενικό του πνεῦμα
κουβαλοῦσε ὁ ἴδιος ὁλόκληρο τόν λαό ἀναζητοῦσε κάθε ἄνθρωπο καλῆς
μέσα του. θελήσεως. Ποῦ στήριξε ὅμως τήν ἑνο-
Τό λαϊκό φρόνημα τοῦ Πατροκο- ποιητική ἱεραποστολική καί ἐθναπο-
σμᾶ φαίνεται στή γλώσσα καί στό στολική του μαρτυρία;
ὕφος τῶν Διδαχῶν του. Ἡ γλωσσι- Στή γνησιότητα τῆς πίστεως. Στήν
κή καί ὑφολογική ἁπλότητά του Ὀρθόδοξη πίστη. Στόν αὐθεντικό δη-
δέν ὀφείλονταν βέβαια στή δική του λαδή καί ἀποκεκαλυμμένο τρόπο σκέ-
ἀνεπαρκῆ παιδεία. Ὁ ἴδιος κατεῖχε ὑ- ψεως, πίστεως, δράσεως. Ἀγωνίσθηκε
ψηλή γιά τήν ἐποχή του μόρφωση. νά ἀναζωπυρώσει τό ὀρθόδοξο φρό-
Ἡ ἀπύθμενη ἀγάπη του γιά τόν λαό νημα τοῦ λαοῦ, τό φρόνημα τῶν
φαίνεται στά παρακάτω λόγια: «Χρέ- ἁγίων Πατέρων του. Γι᾿ αὐτό ἔκανε
Ἄν δέν μορφωθεῖ ὁ ἄνθρωπος Ἑλληνικά, ἂν δέν δεχθεῖ τό γνήσια
ἐρευνητικό ἑλληνικό πνεῦμα καί δέν μάθει τήν ἑλληνική γλώσσα
- καρπό ἑνός ἁρμονικά ἀναπτυγμένου ἀνθρωπίνου πνεύματος -
δέν γίνεται σωστός Χριστιανός.
ος ἔχουν ἐκεῖνοι, ὅπου σπουδάζουν, ἀδιάκοπα ἔκκληση στά Ὀρθόδοξα
νά μήν τρέχουν εἰς ἀρχοντικά καί βάθη τῆς ἀδούλωτης λαϊκῆς ψυχῆς.
αὐλάς μεγάλων καί νά ματαιώνωσι Συνεχῶς ἐπαναλαμβάνει: «Νά δοξάζε-
(νά χαραμίζουν) τήν σπουδή τους, διά τε (δηλ. μέ ὅλη τή ζωή σας) τήν Ἁγία
νά ἀποκτήσουν πλοῦτον καί ἀξίωμα, Τριάδα». Εἶναι σαφής ὁ διαχωρισμός
ἀλλά νά διδάσκωσι μάλιστα τόν πού κάνει ἀπό τόν ἐξωχριστιανικό
κοινόν λαόν, ὅπως ζῶσι μέ πολλήν μονοθεϊσμό, ἐνῷ θά εἶχε κάθε δικαί-

16. 14
ωμα νά ζητήσει νά βρεῖ προσβάσεις, ἤθους. Συνήθως -ἀκόμη καί σήμε-
γιά νά «διευκολύνει» τήν κηρυκτι- ρα- ὑποτιμᾶται τό λαϊκό στοιχεῖο.
κή του δραστηριότητα. Κανένας δι- Λέμε: Δέν εἶναι γιά τόν λαό αὐτό· ἡ
πλωματικός συμβιβασμός δέν φαί- ὑψηλή μας -δῆθεν- Θεολογία. Τό δι-
νεται στό κήρυγμά του. Ἡ ζωή ἐν αβάζουμε αὐτό κατά κόρον σέ πολλά
ἀληθείᾳ ἢ θάνατος! Τό κήρυγμά του -ἐκκλησιαστικά ἀκόμη- κείμενα τῆς
δέν εἶναι μόνο τριαδοκεντρικό, ἀλλά Τουρκοκρατίας. Ὁ Πατροκοσμᾶς εἶχε
καί χριστοκεντρικό. Ἡ Θεότης τοῦ ὅμως διαφορετική γνώμη. Ὅπως οἱ
Χριστοῦ διακηρύσσεται μέ σθένος, ἅγιοι Πατέρες, ζητοῦσε καθαρότητα
συνδυασμένη μέ τήν κυριότητά καρδιᾶς ἀπό τόν λαό καί εἰλικρινῆ
Του, τή βασιλική Του ἐξουσία στόν διάθεση, γιά νά τούς κηρύξει -στήν
οὐρανό καί στή γῆ, στά πνευματικά ἁπλουστευμένη βέβαια μορφή της-
καί στά βιοτικά. Εἷς Ἅγιος, εἷς Κύ- ὅλη τήν ἀποκεκαλυμμένη θεία ἀλή-
ριος, Ἰησοῦς Χριστός. Αὐτό εἶναι τό θεια. Γι᾿ αὐτό πάλι δέν κηρύσσει δι-
βαθύτερο γιά τήν ἐθνική ζωή μή- ανοητικά, θεωρητικά, ἀλλά τή συ-
νυμά του! Ὁ Χριστός δέν εἶναι γιά γκεκριμένη πίστη, πού ἔγινε γεγονός
τόν Πατροκοσμᾶ μόνον Θεός, ἀλλά καί ἱστορία, σαρκωμένη ἀλήθεια στό
καί «ὁ γλυκύτατος αὐθέντης καί πρόσωπο τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ
Χριστοῦ.
Παράλληλα ὅμως πρός τήν πίστη
(ὄχι μόνο ὡς θεία διδασκαλία, ἀλλά
καί ὡς κατάφαση τοῦ ἀνθρώπου στή
λυτρωτική κλήση τοῦ Θεοῦ) θέλει
νά συνειδητοποιηθεῖ καί ἡ ἀνάγκη
μετοχῆς στή μυστηριακή ζωή τῆς
Ἐκκλησίας. Ἡ διπλή αὐτή πραγμα-
τικότητα, πού ζητεῖ νά προβάλλει,
φαίνεται ἀνάγλυφα στίς δύο ἐκεῖνες
χαρακτηριστικές ἐνέργειές του, ὅπου
πήγαινε: Πρῶτα ἔστηνε ἕναν ξύλι-
νο Σταυρό, ὑπό τή σκιά τοῦ ὁποίου
Δεσπότης». Καταλαβαίνουμε τήν δίδασκε, καί ἔπειτα καλοῦσε σέ λα-
αἴσθηση αὐτοῦ τοῦ λόγου σέ ἕναν τρευτικές καί μυστηριακές πρά-
λαό, πού εἶχε συνηθίσει νά ὀνομάζει ξεις (π.χ. Εὐχέλαιο, Ἐξομολόγηση,
«αὐθέντη» του τόν τύραννο-Σουλ- Εὐχαριστία). Τοῦτο μεταφραζόταν
τάνο καί «Δεσπότη» τόν Ἐπίσκοπό στή συνείδηση τοῦ λαοῦ μας: Μέ τά
του. Πάνω ἀπό κάθε ἐπίγεια ἀρχή Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας στό μυ-
καί ἐξουσία εἶναι γι᾿ αὐτόν ὁ Χριστός. στήριο τοῦ Σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ,
Τό κήρυγμά του περαιτέρω, δέν στό γεγονὸς τῆς σωτηρίας!
ἦταν μία ἄχρωμη ἠθικολογία, ἀλλά Ἀπό τήν πίστη (τή σχέση πρός τόν
Θεολογία, πού προβαλλόταν ὡς τό Θεό) προχωροῦσε τό κήρυγμά του
ὀντολογικό θεμέλιο τοῦ ὀρθοδόξου στόν ἴδιο τόν ἄνθρωπο, στό ἀνθρώπι-

17. 15
νο Ἐγώ. Γιατί ἀπό τήν ὀρθόδοξη πί- φιλοσοφία, ἀνοίγεται ὁ δρόμος πρός
στη, μετουσιωμένη σέ φρόνημα, πη- τό Εὐαγγέλιο. Ἄν δέν μορφωθεῖ ὁ
γάζει τό ὀρθόδοξο ἦθος. Ἡ ὀρθή δια- ἄνθρωπος ἑλληνικά, ἂν δέν δεχθεῖ τό
σύνδεση τοῦ Ἐγώ μέ τό Ἐμεῖς, ὅπως γνήσια ἐρευνητικό ἑλληνικό πνεῦμα
θά ἔλεγε ὁ Μακρυγιάννης. Ἀδιάκοπα καί δέν μάθει τήν ἑλληνική γλώσσα -
προβάλλει γιά τόν ἄνθρωπο τή σω- καρπό ἑνός ἁρμονικά ἀναπτυγμένου
τήρια τριάδα τῶν ἀρετῶν: ταπείνω- ἀνθρωπίνου πνεύματος- δέν γίνεται
ση, συγχωρητικότητα καί ἀγάπη, σωστός Χριστιανός. Τό γνήσιο δέ Πα-
σάν τή βάση τῆς Ἐκκλησιαστικῆς τερικό καί ξένο πρός κάθε ὑποψία
κοινωνικότητας. σκοταδισμοῦ πνεῦμα του φαίνεται
Ὁ Πατροκοσμᾶς ἔγινε ὄχι μόνο τῆς στά λόγια του: «Αἱ πολλαί ἐκκλησίαι
ὀρθοδόξου πίστεως ἱεραπόστολος, οὔτε διατηροῦν, οὔτε ἐνισχύουν τήν
ἀλλά καί τῆς Παιδείας. Στήν ὑπόθεση πίστιν μας, ὅσον καί ὅπως πρέπει, ἐάν
τῆς Παιδείας βλέπει μία θρησκευτικὴ οἱ εἰς Θεὸν πιστεύοντες δέν εἶναι φω-
ἀναγκαιότητα, γι᾿ αὐτό ἡ ἀμέλειά τισμένοι ὑπό τῶν παλαιῶν καί νέων
της εἶναι γι᾿ αὐτόν ἁμάρτημα, παρά- Γραφῶν».
βαση δηλαδή τοῦ θείου νόμου. Θά Πάνω σέ παρόμοιες θέσεις τοῦ
ἐπαναλαμβάνει: «Ἁμαρτάνετε πολύ Πατροκοσμᾶ φαίνεται, στηρίχθηκε
νά τά ἀφήνετε (τά παιδιά) ἀγράμματα ἡ ἄποψη ὅτι γκρέμισε στή Χειμάρρα
καί τυφλά, καί μή μόνον φροντί- ἐκκλησίες, γιά νά φτιάξει σχολεῖα.
ζετε νά τούς ἀφήσετε πλούτη καί Δέν εἶναι ἀπίθανο ὅμως, ἐρειπωμένες
ὑποστατικά, καί μετά τόν θάνατό καί ἐγκαταλελειμμένες ἐκκλησίες νά
σας νά τά τρῶν καί νά τά πίνουν καί ὅριζε νά τίς μετατρέπουν σέ σχολεῖα.
νά σᾶς ὀπισολογοῦν (κατηγοροῦν). Ἀλλά καί ἄν ἀκόμη τό ἔκαμε, τά
Καλύτερα νά τά ἀφήσετε φτωχά καί σχολεῖα ποὺ ἵδρυε, πάλι «ἐκκλησίες»
γραμματισμένα, παρά πλούσια καί ἦσαν, ἀφοῦ σ᾿ αὐτὰ «λατρευόταν» ἡ
ἀγράμματα». ἱερή γνώση καί κοινωνοῦσαν τά Ρω-
μηόπουλα τίς θεῖες ἀλήθειες.
Ζητᾶ ὅμως καί ἐδῶ κάτι τό συγκε-
κριμένο. Ὄχι ὁποιαδήποτε Παιδεία, Τὸ ἔργο τοῦ Πατροκοσμᾶ ἀπέβλεπε
ἀλλά Παιδεία Ἑλληνική. Δέν κρύ- στήν ἀναγέννηση, ὄχι μόνον τοῦ
βεται κανένας ἐθνικιστικός σοβινι- ἀνθρωπίνου προσώπου, ἀλλά καί τῆς
σμός κάτω ἀπό αὐτήν τήν ἀπαίτηση. ἀνθρώπινης κοινωνίας. «Σιμά εἰς τά
Ἀναφέρεται στή δοκιμασμένη ἐκείνη ἄλλα -ἐκήρυττε- ηὕρηκα καί τοῦτον
καί νικήτρια τοῦ χρόνου (κλασι- τόν λόγον, ὁπού λέγει ὁ Χριστός μας,
κή) Παιδεία, τήν ὁποία ἀπέκτησαν πώς δέν πρέπει κανένας Χριστιανός,
καί οἱ Πατέρες καί διατήρησαν τήν ἄνδρας ἤ γυναίκα, νά φροντίζει διά
ὑπόσταση καί ταυτότητά τους. τοῦ λόγου του μόνον, πῶς νά σωθεῖ,
Ἐκφράζει ὅμως καί μίαν ἄλλη ἀλλά νά φροντίζει καί διά τούς
ἀλήθεια τό αἴτημά του αὐτό. Μέ τήν ἀδελφούς του». (πρβλ. Α΄ Κορ. 10, 24)
Ἑλληνική Παιδεία, πού δέν εἶναι πα- Κήρυξε ἰσότητα καί ἀδελφότητα
ρά γνήσια ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας, ὅλων τῶν ἀνθρώπων («ἀπό ἕναν

18. 16
ἄνδρα καί μίαν γυναίκα ἐγεννήθημεν σῶμα (θέλει τόν ἄνδρα «ὡσάν Βασι-
καί ὅλοι εἴμεθα ἀδελφοί»). Δέν παρα- λέα» καί τή γυναίκα «ὡσάν Βεζίρη!»)
λείπει ὅμως νά συμπληρώσει: «Ὅλοι ἀλλά συγχρόνως καί ἀποφυγή τῆς
εἴμεθα ἀδελφοί, μόνον ἡ πίστις μᾶς «ἁρπαγῆς καί ἀδικίας», τονίζοντας:
χωρίζει», συμφωνώντας καί σέ τοῦτο «Ἄν εἶσθε Χριστιανοί, μέ τόν κόπον
μέ τούς ἁγίους Πατέρες, ὅτι ναί σας νά ζῆτε», δείχνοντας ἔτσι τήν
μέν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἐξ ἴσου ἀντιφεουδαλική καί ἀντιστασιακή
πλάσματα τοῦ Θεοῦ, τήν πραγματι- συνείδησή του.
κή ὅμως, πνευματική ἀδελφοσύνη Τό ἁγιογραφικό ὑπόβαθρο τοῦ κοι-
δη-μιουργεῖ μόνον ἡ πίστη. Ἡ φεου- νωνικοῦ κηρύγματός του φαίνεται,
δαρχική ἀντίληψη γιά φυσική διά- ὅταν λέγει: «Ὅθεν, ἀδελφοί μου, ὅσοι
κριση τῶν ἀνθρώπων σέ εὐγενεῖς καί ἀδικήσατε Χριστιανούς ἤ Ἑβραίους ἤ
δουλοπάροικους ἀπουσιάζει τελείως Τούρκους, νά δώσετε τό ἄδικον ὀπίσω,
στόν ἐκκλησιαστικοκεντρικό στο- διότι εἶναι κατηραμένον καί δέν βλέπε-
χασμό τοῦ Πατροκοσμᾶ. Εἶναι ἴσως τε καμμίαν προκοπήν».
κάπως τολμηρό νὰ ἰσχυρισθεῖ κανείς
ὅτι ἔφθασε στή σύλληψη τοῦ σχεδί-
ου τοῦ Ρήγα, πού ὁραματίσθηκε κοι- Ἡ πορεία πρός τή Θέωση
νή συνένωση ὅλων τῶν Βαλκανικῶν Γεννήθηκε τό 1714 στό Μέγα Δέν-
λαῶν μέ ἑλληνιστική ἀφομοίωση καί δρο (κατ᾿ ἄλλους στόν Ταξιάρχη) τῆς
κοινό ὄργανο τήν ἑλληνική γλώσσα. ἐπαρχίας Ἀποκούρου στήν Αἰτωλία.
Ἴσως ἔτσι σκεπτόταν μέχρι τό 1774, Τά πρῶτα γράμματα ἔμαθε στό ἱε-
πού κυριαρχοῦσε μέσα του ἡ ἰδέα ροδιδασκαλεῖο τοῦ Λύτσικα στή Σι-
τῆς ἐπαναστάσεως κατά τοῦ τυράν- γδίτσα τῆς Παρνασσίδος καί στή μο-
νου καί τῆς ἀπελευθερώσεως. Ἴσως νή τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς στά Βραγ-
νά μήν ἄγγιξε τήν οἰκουμενική γιανά τῶν Ἀγράφων. Διορίσθηκε Δά-
ἰδέα τοῦ Ρήγα, πού εἶχε ἄλλωστε σκαλος στή Λομποτινά Ναυπακτίας
καθαρό πολιτικό χαρακτῆρα. Ὁ Πα- καί δίδαξε πιθανῶς καί σ᾿ ἄλλα χω-
τροκοσμᾶς ἄλλωστε διαπνέεται ἀπό ριά. Ἐπιθυμώντας νά λάβει ἀνώτερη
μίαν ἄλλου τύπου οἰκουμενικότητα, Παιδεία, πῆγε στήν Ἀθωνιάδα Σχολή,
θρησκευτικοῦ, ἐκκλησιαστικοῦ χαρα- ὅπου εἶχε Δασκάλους τόν Παναγιώτη
κτήρα, θεμελιωμένη στήν ὀρθοδοξο- Παλαμᾶ καί τόν Εὐγένιο Βούλγαρη.
ρωμαίικη Παράδοση. Ζοῦσε καί ἐ- Συγχρόνως ἐπιδόθηκε στή μελέτη
κινεῖτο μέσα στό ρωμαίικο κλίμα, τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν Ἁγίων Πα-
ὅπου ὄχι ἡ ἐθνότητα, ἀλλά ἡ κοινή τέρων. Τό 1759 ἐκάρη μοναχός στή
πίστη ἕνωνε τήν πολλαπλότητα τῶν Μονή Φιλοθέου καί ἀφιερώθηκε
λαῶν, πρῶτα στό ἕνα ἐκκλησιαστικό στήν ἄσκηση καί μελέτη. Φλεγό-
σῶμα καί μετά στή μία οἰκουμενική μενος ἀπό τόν πόθο νά βοηθήσει τό
Πολιτεία. Ἔτσι κήρυξε ἰσότητα ἀν- ὑπόδουλο Γένος καί νά συμβάλει
δρῶν καί γυναικῶν, μέσα ὅμως στόν κατά Θεόν φωτισμό του πῆγε
στήν ἰδιαιτερότητα τοῦ φύλου καί στήν Κωνσταντινούπολη καί ἔλαβε
τῆς ἀποστολῆς τους στό κοινωνικό τήν ἄδεια τοῦ κηρύγματος ἀπό τόν

19. 17
Οἰκουμενικό Πατριάρχη Σεραφείμ χαρακτήρα τοῦ κηρύγματός του δεί-
Β΄. Τό 1760, σέ ἡλικία 46 ἐτῶν, ἄρχισε χνουν οἱ Διδαχές του, πού διασώθηκαν
τό ἱεραποστολικό του ἔργο, τό ὁποῖο ἀπό τούς μαθητές του. Ἡ ἐπίδρασή του
συνέχισε ἀδιάκοπα γιά μιάν περίπου στόν λαό ἦταν τεράστια καί τόν σεβό-
εἰκοσαετία καί τό ἐπισφράγισε μέ τό ντουσαν Ρωμηοί καί Τοῦρκοι. Ἔπειτα
μαρτύριό του. Πραγματοποίησε τέσ- ἀπό συκοφαντία Ἑβραίων στίς τουρκι-
σερις μεγάλες περιοδεῖες, σχεδόν σ᾿ κές ἀρχές, ὅτι δῆθεν ἦταν ὄργανο τῶν
ὅλες τίς περιοχές ὅπου ἁπλωνόταν τό Ρώσων καί ὑποκινοῦσε ἐπανάσταση,
ἑλληνικό στοιχεῖο. συνελήφθη καί κρεμάσθη ἀπό δέν-
Στήν περιοχή Κωνσταντινουπόλεως τρο στίς 24 Αὐγούστου 1779. Ἐτάφη
καί Θράκης, στήν Ἀχαΐα, στή Θεσσα- κοντά στό χωριό Κολικόντασι τῆς Β.
λία, στή Μακεδονία, στήν Ἤπειρο, στά Ἠπείρου. Ἀνακηρύχθηκε Ἅγιος τό
νησιὰ τοῦ Αἰγαίου καί τοῦ Ἰονίου, στή 1961, ἐνῷ τιμόταν ἀπό τόν λαό ἀμέ-
Νότια Σερβία καί στήν Ἀλβανία. Τόν σως μετά τό μαρτύριό του.

20. 18
Μεγασ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
Ο ΠΑΤΗΡ ΤΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ*
Μοναχῆς Ὀλυμπιάδος Ντίτορα
O
̔ Κωνσταντῖνος δὲν γκρέ-
μισε τὴ Ρώμη, ἀλλά, ὅπως
ἔχει εἰπωθεῖ, τὴ μετέφερε
στὴν Κωνσταντινούπολη.
Γι᾿ αὐτὸ συντηροῦσε στὴ νέα πόλη
τὸ ρωμαϊκὸ ὄνομα, τὸ κράτος τῶν
Ρωμαίων, τὴ ρωμαϊκὴ πολιτεία. Τὸ
ὄνομα Ρώμη σήμαινε τὸ ἔδαφος τοῦ
Βυζαντινοῦ κράτους, ποὺ συχνὰ οἱ
Βυζαντινοὶ τὸ ἔλεγαν «Ρωμανία». Ὁ
ὅρος «Ρωμανία» δήλωνε στὸ σύνολό της
τὴν Αὐτοκρατορία. Οἱ Δυτικοὶ συγγρα-
φεῖς ὀνόμαζαν «Ρωμανία» τὸ Ἀνατολικὸ
μέρος τοῦ Ρωμαϊκοῦ κράτους.
Ἀνάμνηση αὐτῶν τῶν ἱστορικῶν
ἀρχῶν εἶναι σήμερα οἱ ὅροι «Ρω-
μηός» καὶ «Ρωμηοσύνη». Σημαίνουν
τὸν σύγχρονο Ἕλληνα, τὸν σύγ- τῆς ρωμαϊκῆς κληρονομιᾶς, ἀλλὰ
χρονο Ἑλληνισμό, τὴ συνέχεια τοῦ τὴ συντήρησε μὲ δύο νέες δυνά-
ρωμαϊκοῦ καὶ ἑλληνικοῦ κόσμου. Ἡ μεις. Ἔτσι ἡ ρωμαϊκὴ κληρονομιὰ
λαϊκὴ ποίηση χρησιμοποιεῖ τὸν ὅρο -δίκαιο, ὀργάνωση, πειθαρχία- τρο-
«Ρωμηός», γιὰ νὰ δηλώσει τὸν λαό, φοδοτήθηκε ἀπὸ τὴ δύναμη τῆς
ποὺ ἐπέζησε μετὰ τὴν πτώση τῆς ἑλληνικῆς παιδείας -ἰδέες, ἀξίες,
πόλεως. ἦθος- καὶ ἀνακαινίστηκε ἀπὸ τὶς
δυνάμεις τοῦ χριστιανισμοῦ -πί-
Ἡ Βυζαντινὴ αὐτοκρατορία, ἡ Ρω- στη, ἀγάπη, ἐγκράτεια- ὥστε νὰ
μηοσύνη, γεννήθηκε ἀπὸ τὴ μεταμόρ- ἀποτελέσουν καὶ τὰ τρία μαζὶ τὴ
φωση τῆς Ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας βυζαντινὴ πολιτικὴ ἰδεολογία, τὴ
ὑπὸ τὴν ἐπίδραση τοῦ ἑλληνισμοῦ καὶ Ρωμηοσύνη. Ἑπομένως δὲν κατάρ-
τοῦ χριστιανισμοῦ. Ὁ Κωνσταντῖνος, γησε τὴ Ρώμη ὁ Κωνσταντῖνος, ὅπως
χωρὶς νὰ εἶναι ὁ τελευταῖος Ρωμαῖος τὸν κατηγοροῦν, ἀλλὰ ἄλλαξε τὸν
αὐτοκράτορας, γιατί δὲν τελείωσε ἡ πολιτικὸ καὶ θρησκευτικὸ προσανα-
Ρώμη, εἶναι ὁ ἱδρυτὴς καὶ ὁ πρῶτος τολισμό της. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ὁ
αὐτοκράτορας τοῦ Βυζαντίου καὶ Κωνσταντῖνος κατάφερε νὰ διασώ-
τῆς Ρωμηοσύνης. Δὲν ἔκτισε τὴ βυ- σει ὅλα τὰ ὑγιῆ καὶ αἰώνια στοιχεῖα
ζαντινὴ αὐτοκρατορία στὰ ἐρείπια τῶν ἀρχαίων πολιτισμῶν, κυρίως τοῦ

21. 19
ἑλληνικοῦ καὶ ρωμαϊκοῦ ἀπὸ τὰ βάρ- φρα καὶ οἱ φορεῖς τοῦ πολιτισμοῦ, οἱ
βαρα κύματα, ποὺ ἀπειλοῦσαν τὴ Δύ- λόγιοι τοῦ Βυζαντίου θὰ μετακομί-
ση ἀπὸ Βορρᾶ καὶ τὴν Ἀνατολὴ ἀπὸ σουν στή Δύση.
τὰ Ἀνατολικά. Γερμανικὰ φύλα κατέ- Αὐτὸν τὸν κύκλο ἔκαναν τὰ πολι-
βαιναν πρὸς τὴ Ρώμη ὁλοταχῶς καὶ
τισμικὰ ἀγαθά. Γεννήθηκαν στὴν
θὰ ἐξαφάνιζαν μὲ τὶς βαρβαρότητές
ἀρχαία Ἑλλάδα. Διαδόθηκαν ἀπὸ τὸν
τους τὴν αἰώνια πόλη καὶ τὸν πο-
ἝλληναστρατηλάτηἈλέξανδροστὸν
λιτισμό της. Ἐπίσης οἱ Πέρσες καὶ
Ἀνατολικὸ κόσμο. Διασκορπίστηκαν
ἄλλοι ἀπολίτιστοι λαοὶ ἀπειλοῦσαν
στὴν Δύση μὲ τὴ ρωμαϊκὴ κυριαρχία.
τὴν κοιτίδα τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ
Σὲ μία κρίσιμη καμπή, ὅταν ἔτειναν νὰ
πολιτισμοῦ ἀπὸ τὰ Ἀνατολικά. Ὁ
Κωνσταντῖνος μὲ τὴν ἵδρυση τῆς χαθοῦν ἐξαιτίας τοῦ εὐδαιμονισμοῦ καὶ
Κωνσταντινουπόλεως διέσωσε καὶ τῆς βαρβαρότητος, διαφυλάχτηκαν
τὰ δύο. Στὸ «ὄστρακο» τοῦ Ρωμαϊκοῦ ἀπὸ τὸν Κωνσταντῖνο στὸ χιλιετὲς
πολιτισμοῦ ἔκλεισε τὴν ὑψηλὴ ἑλ- Βυζάντιο. Ἔπεσε τὸ Βυζάντιο καὶ τὰ
ληνικὴ σκέψη καὶ τὸ ἀφιέρωσε ὡς ἀγαθὰ τοῦ πολιτισμοῦ μετακόμισαν
ἀνάθημα ἀθάνατο στὸν ἀληθινὸ Θεό. πάλι στὴν Δύση μὲ τοὺς Λογίους, γιὰ
νὰ ἀποτελέσουν σταθερὴ βάση καὶ
Συμπερασματικὰ ἀναφέρομε ὅτι
θεμέλιο τοῦ σύγχρονου πολιτισμοῦ.
ὁ Ρωμαϊκὸς πολιτισμὸς μετασχημα-
τίστηκε ἀπὸ τὸν Κωνσταντῖνο σὲ Σὲ αὐτὴ τὴ διαδρομὴ τοῦ πολιτι-
Βυζαντινὸ πολιτισμό. Ἰσχυροὶ παρά- σμοῦ δὲν πρέπει νὰ λησμονεῖ κανέ-
γοντες μετασχηματισμοῦ ἦταν δύο, νας τὴν ἀφετηρία καὶ τὸ λίκνο του,
ἡ κλασικὴ σκέψη καὶ ἀρετὴ τῆς τὴν Ἑλλάδα, καὶ τοὺς Μεγάλους,
ἀρχαίας Ἑλλάδος καὶ ἡ χριστιανικὴ ποὺ ἔπαιξαν καθοριστικὸ ρόλο στὴ
διδασκαλία, ποὺ πρόσφερε μοναδικὴ διάδοση καὶ διαφύλαξή του. Αὐτοὶ
δύναμη στὸν πολιτισμὸ καὶ τὸν συ- ἦταν ὁ Μακεδὼν Μέγας Ἀλέξανδρος
ντήρησε στὸν αἰῶνα. Αὐτὲς οἱ δύο δυ- καὶ ὁ Ρωμαῖος Αὐτοκράτωρ Μέγας
νάμεις ἔχοντας ὡς βάση τὸ μοναδικὸ Κωνσταντῖνος, ποὺ ἦταν ὁ πατέ-
ρωμαϊκὸ δίκαιο πρόσφεραν μεγάλη ρας τῆς Ρωμηοσύνης καὶ ὁ ἱδρυτὴς
ἱστορικὴ ὑπηρεσία στὸν πολιτισμό τοῦ βυζαντινοῦ κράτους. Ἡ ἱστορία
μας. ἐκτιμώντας αὐτὴ τὴ συμβολή τους
Τὰ δύο αὐτὰ μεγέθη, ἡ Ἑλλάδα καὶ στὴ διακίνηση καὶ διαφύλαξη αὐτοῦ
ἡ Ρώμη, ἑνώθηκαν ἄρρηκτα ἀπὸ τὴν τοῦ πολιτισμοῦ τοὺς ὀνόμασε Με-
ἑνοποιὸ δύναμη τοῦ χριστιανισμοῦ γάλους. Ὅποιοι τοὺς ἀμφισβητοῦν
καὶ οἰκοδόμησαν τὸ λαμπρὸ μνημεῖο ἢ τοὺς καταργοῦν εἶναι ἀγνώμονες,
τοῦ πολιτισμοῦ, ποὺ ἰσχύει μέχρι σή- «μικροί» καὶ ἀπολίτιστοι.
μερα. Ἡ Δύση ἦταν σχεδὸν πεθαμέ-
νη, ὅταν τὸ Βυζάντιο ἐξακολουθοῦσε
νὰ προσφέρει στὸν πολιτισμό. Θὰ
ἀνακάμψει ἡ Δύση μόνο, ὅταν ἡ * Ἀπό τό βιβλίο «Ο ΠΑΤΗΡ ΤΗΣ
Κωνσταντινούπολη, ἡ Ρωμηοσύνη ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ» Ἐκδ. Ἱ.Μ.Ἁγ.
θὰ ἐνταφιαστεῖ στὴν ὀθωμανικὴ τέ- Ἀθανασίου Σφηνίτσης Ἠμαθίας

22. 20
Η ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚ ΛΗΣΙΑ
ΣΤΗΡΙΓΜΑ Κ ΑΙ Κ ΑΤΑΦΥΓΗ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ
Μιχαήλ Γ. Τρίτου
Κοσμήτορος Θεολογικῆς Σχολῆς Θεσσαλονίκης
O
῞ ταν μιλοῦμε γιά Ὀρθοδο- θυσίας καί θριάμβου.
ξία ἐννοοῦμε τή γνήσια Ἡ Ὀρθοδοξία μπορεῖ νά μήν εἶναι
προέκταση τῆς Ἐκκλησίας ὑπόθεση μόνο τῆς Ἑλλάδος. Ὅ-
τοῦ Χριστοῦ. Τή Μία, Ἁγία, μως ἡ Ἑλλάδα εἶναι ὑπόθεση τῆς
Καθολική καί Ἀποστολική Ἐκκλησία. Ὀρθοδοξίας. Δέν γνωρίζουμε τί μορ-
Τόν πνευματικό χῶρο, ὅπου διδάσκε- φή θὰ εἶχε ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία
ται ὀρθά τό περιεχόμενο τῆς θείας ἐξ χωρίς τήν ἑλληνική κληρονομιά.
ἀποκαλύψεως ἀλήθειας. Περιεχόμενο Πάντως γνωρίζουμε ὅτι χωρίς τήν
τῆς Ὀρθοδοξίας εἶναι ὁ παρατεινόμε- Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία Ἑλλάδα δέν θά
νος στούς αἰῶνες Χριστός, ὅπως Τόν ὑπῆρχε σήμερα.
κήρυξαν οἱ Ἀπόστολοι, ὅπως Τόν δί-
δαξαν οἱ Πατέρες, ὅπως Τόν δογμάτι- Ἡ Ὀρθοδοξία συνέβαλε στήν
σαν οἱ Οἰκουμενικές Σύνοδοι. κάθαρση τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ
πολιτισμοῦ καὶ τόν βοήθησε νά κά-
Ἡ Ὀρθοδοξία καθοδήγησε τήν νει ὑπέρβαση τῆς κρίσεως τήν ὁποία
πνευματική ζωή τῆς ἀνθρωπότητας διερχόταν. Διατήρησε τήν ἱστορική
ἐνῶ ἐπίσης ὑπηρέτησε μέ συνέπεια του μνήμη καὶ ἀξιοποίησε τά θετικά
τό μεγαλεῖο τοῦ ἀνθρωπίνου προσώ- του στοιχεῖα. Κατά τή βυζαντινή πε-
που σέ ὅλη τήν ἀπολυτότητα καί κα- ρίοδο ἡ Ὀρθοδοξία ὑπῆρξε ὁ συνεκτι-
θολικότητα μέ τίς ὁποῖες αὐτό συνδέ- κός δεσμός πού σφυρηλάτησε τή συ-
θηκε στή χριστιανική ἀνθρωπολογία. νένωση τῶν πολιτῶν τοῦ βυζαντινοῦ
Ἄν καί ὁ χαρακτήρας τῆς Ὀρθοδοξίας κράτους σέ μία κοινή ἐκπολιτιστική
εἶναι οἰκουμενικός καί οἰκουμενική προσπάθεια. Ἡ πολιτική ἱστορία
ἡ ἀποστολή της, κανένας δέν μπορεῖ τῆς βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας δέν
Δέν γνωρίζουμε τί μορφή θὰ εἶχε ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία χωρίς τήν
ἑλληνική κληρονομιά. Πάντως γνωρίζουμε ὅτι χωρίς τήν Ὀρθόδοξη
Ἐκκλησία Ἑλλάδα δέν θά ὑπῆρχε σήμερα.
νά ἀμφισβητήσει τήν ἰδιάζουσα σχέση εἶναι δυνατόν νά κατανοηθεῖ χω-
της μέ τόν ἑλληνισμό καί τά ἑλληνι- ρίς τήν Ὀρθοδοξία, ἀλλά οὔτε καί ἡ
κά χαρακτηριστικά της. Ἡ Ὀρθοδοξία Ὀρθοδοξία χωρίς τήν αὐτοκρατορία.
συνδέθηκε μέ τό ἑλληνικό ἔθνος μέ Ὁ βυζαντινός ἑλληνορθόδοξος πο-
ἕναν σύνδεσμο ἀγάπης αἱματηρῆς, λιτισμός ἀφομοίωσε ὀργανικά καί

23. 21
λειτουργικά καί ἀναγέννησε τίς μα τῆς Ἐκκλησίας τήν ταραγμένη
οἰκουμενικές ἀξίες τοῦ ἑλληνισμοῦ. αὐτή περίοδο, ἀφοῦ μετά τήν ἅλωση
Ἐδῶ ἐντοπίζεται ἡ λειτουργική σύν- μοναδικός πνευματικός φορέας στόν
δεση τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ πνεύμα- Τουρκοκρατούμενο ἑλληνισμό ἔμεινε
τος μέ τήν ἑλληνική Ὀρθοδοξία, δη- ἡ Ἐκκλησία. Ἡ παιδεία ἦταν κατά τό
λαδή οἱ ἀπαντήσεις τῆς Χριστιανικῆς πλεῖστον ἔργο τῶν κληρικῶν. Στούς
Ἀποκάλυψης στά ὑπαρκτά ἐρωτή- καταλόγους τῶν ἑλληνικῶν σχολεί-
ματα τοῦ κλασικοῦ πνεύματος, ὅπως ων καί ἑλλήνων λογίων, πού συνέ-
τίς διαμόρφωσαν οἱ Ἀπολογητές καί ταξαν ὁ Ματθαῖος Παρανίκας καί ὁ
ὕστερα ὁ Μ. Ἀθανάσιος καί οἱ Καππα- Κωνσταντῖνος Σάθας τά 2/3 καί πλέ-
δόκες Πατέρες. ον τῶν δασκάλων ἦταν ἱερωμένοι.
Ὅμως ἐκεῖ ὅπου ἡ παρουσία τῆς
Ὀρθοδοξίας ὑπῆρξε ἐντονότερη ἦ-
ταν ἡ περίοδος μετά τήν πτώση τῆς
Βασιλεύουσας καί τή διάλυση τῆς
βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας. Τότε ἡ
Ὀρθοδοξία εἶδε ὡς ἱστορικό χρέος
της τή διατήρηση τοῦ ἑλληνισμοῦ.
Καί ἀνταποκρίθηκε στό χρέος αὐτό
μέ ἀπόλυτη συνέπεια, πεντακόσια
ὁλόκληρα χρόνια. Εἶναι πραγματι-
κά ἀνυπολόγιστες οἱ ὑπηρεσίες πού
πρόσφερε ἡ Ὀρθοδοξία στό ἑλληνικό
Γένος σέ ὅλη τὴ διάρκεια τῆς Τουρ-
κοκρατίας. Παιδεία, κοινωνική πρό-
νοια, διασφάλιση τῶν πνευματικῶν Μόνον ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός ἵ-
θησαυρῶν τῆς ἀνθρωπότητας, καλ- δρυσε περισσότερα ἀπό 200 σχολεῖα,
λιέργεια τοῦ ἡρωικοῦ φρονήματος σημερινά δημοτικά, καί 30 ἑλληνικά,
ὑπῆρξαν οἱ κυριότεροι τομεῖς δράσε- πραγματικός ἄθλος γιά τήν ἐποχή
ως τῆς Ἐκκλησίας κατά τή διάρκεια ἐκείνη.
τῆς μακρᾶς αὐτῆς περιόδου. Ἡ Ὀρθοδοξία στά χρόνια τῆς Του-
Τρεῖς εἶναι οἱ σπουδαιότεροι στόχοι ρκοκρατίας ἔχει νά παρουσιάσει ἀ-
τῆς Ὀρθοδοξίας αὐτή τήν περίοδο. Ἡ πό ὅλα τά κλιμάκιά της μάρτυρες
διατήρηση τῆς ἑλληνικῆς παιδείας, καί ἀγωνιστές. Οἱ Τοῦρκοι εἶχαν
ἀντιληφθεῖ καλύτερα ἀπό μερικούς
ἡ καλλιέργεια τοῦ ἡρωικοῦ πνεύ-
σύγχρονους Ἕλληνες τή θέση καί τή
ματος μέ τίς θυσίες τοῦ κλήρου καί
σημασία τῆς Ἐκκλησίας στήν ἐθνική
ἡ ἀναστολή τοῦ ἐξισλαμισμοῦ πού
μας ὑπόθεση. Γἰ αὐτό θανάτωσαν 11
ἦταν ταυτόχρονα καί ἀναχαίτιση τοῦ
Πατριάρχες καί 100 Ἐπισκόπους, ἀπό
ἐκτουρκισμοῦ.
τόν Διονύσιο τόν φιλόσοφο μέχρι
Ἡ διατήρηση τῆς ἑλληνικῆς παι- τόν Χρυσόστομο Σμύρνης. Σέ 6.000
δείας ἀποτέλεσε πρωταρχικό μέλη- ἀνεβάζει ὁ Πουκεβίλ τούς θανατωθέ-