1. Προτάσεις Τέχνης και Πολιτισμού στην
Εκπαίδευση
Πολυπρισματική Θεώρηση της Αντιγόνης του
Σοφοκλή μέσω της τέχνης
Λιούσα Ελένη
Φιλόλογος ΜΑ, 3ο ΓΕΛ Σερρών

2. Ταυτότητα διδακτικού σεναρίου:
• Γνωστικό αντικείμενο: Αρχαία Ελληνικά Β’ λυκείου
• Θεματική ενότητα: Αντιγόνη του Σοφοκλή
• Διάρκεια: 4 διδακτικές ώρες
• Μέθοδος: Ομαδοσυνεργατική, Αξιοποίηση ΤΠΕ
• Μορφές τέχνης που αξιοποιούνται: Θέατρο, ποίηση,
ζωγραφική, μουσική
• Υλικοτεχνική υποδομή: Η/Υ, ηλεκτρονικά φύλλα
εργασίας, διαδίκτυο, βιντεοπροβολέας, ιστολόγιο
• Υλοποίηση: Απρίλιος 2018, 3ο ΓΕΛ Σερρών
τμήμα 22 μαθητών

3. Σύντομη περιγραφή
• Συνολική θεώρηση της Αντιγόνης μέσα από την
συνεξέτασή της με έργα τεσσάρων διαφορετικών
μορφών τέχνης.
• Διαπίστωση κοινών θεματικών και επισήμανση των
στοιχείων του αρχαίου κειμένου που επιβιώνουν στα
σύγχρονα.
• Εξαγωγή συμπερασμάτων.
• Ηλεκτρονική επεξεργασία φύλλων εργασίας με
ερωτήματα για τα σύγχρονα έργα τέχνης και για τη
σύνδεσή τους με την τραγωδία.
• Παραγωγή τελικού πολυτροπικού κειμένου και
δημοσίευσή του σε ιστολόγιο.
• Αναδημιουργία επιλεγμένων χωρίων της τραγωδίας
μέσα από έργα τέχνης.
• Παρουσίαση στην ολομέλεια.

4. Οφέλη από την αξιοποίηση της τέχνης
στη διδασκαλία
• Αναπτύσσει την αισθητική εμπειρία
• Οξύνει τη σκέψη και την κρίση
• Καλλιεργεί τη δημιουργικότητα
• Δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να
αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα με μια
εναλλακτική προοπτική (Kant)
• Αναπτύσσει τη φαντασία που είναι απαραίτητη
για τη μάθηση (Dewey)
• Βοηθά στην κατανόηση πτυχών της
πραγματικότητας που δεν γίνονται αντιληπτές με
τη λογική (Gardner)

5. Στόχοι
• Κατανόηση των βασικών θεματικών του
σοφόκλειου έργου και της διαχρονικότητας
που τα χαρακτηρίζει.
• Επαφή των μαθητών με έργα τέχνης
διαφορετικών μορφών μέσα από ελεύθερη
προσέγγιση και διατύπωση εντυπώσεων.
• Ανάπτυξη της αισθητικής τους.
• Άσκηση της στοχαστικής ικανότητας μέσω της
κριτικής σκέψης, της διατύπωσης
ερωτημάτων σχετικά με τα έργα τέχνης και
της τεκμηριωμένης απάντησή τους.

6. • Κατανόηση της διαφορετικής καλλιτεχνικής
έκφρασης ενός κοινού θέματος.
• Καλλιέργεια της συνεργασίας
• Εξάσκηση στην ανακαλυπτική μάθηση μέσα
από την αναζήτηση στοιχείων για τα έργα
τέχνης.
• Ανάπτυξη της δημιουργικότητας των
μαθητών.

7. Διδακτική διαδικασία
Προεργασία
• Συζήτηση σχετικά με το διαχρονικό χαρακτήρα της
Αντιγόνης και την επίδραση που άσκησε στην τέχνη
• Επιλογή χαρακτηριστικών έργων τέχνης:
- Αντιγόνη, Jean Anouilh (θέατρο)
- Antigona Furiosa, Griselda Gambaro (θέατρο)
- Ισμήνη, Γιάννης Ρίτσος (ποίηση)
- Antigone, Mark Rothko (ζωγραφική)
- Antigonae, Carl Orff (μουσική)
• Ενημέρωση από τον εκπαιδευτικό για τη διαδικασία
που πρόκειται να ακολουθηθεί
• Χωρισμός σε πέντε ομάδες
• Επιλογή έργου από την κάθε ομάδα

8. Διδακτική διαδικασία
1η φάση (2 διδακτικές ώρες)
• Ηλεκτρονικά φύλλα εργασίας που περιέχουν:
- Εισαγωγικό σημείωμα με βασικές πληροφορίες
για το έργο και τον δημιουργό του
- Απόσπασμα του έργου
- Τρία ερωτήματα με στόχο τη συσχέτιση της
τραγωδίας με το εξεταζόμενο έργο
- Εργασία με στόχο τη σύνθεση τελικού κειμένου
με πληροφορίες, συμπεράσματα και σχολιασμό
του σύγχρονου έργου
• Ανάρτηση των τελικών εργασιών στο ιστολόγιο

9. Συνεξεταζόμενα έργα
• Αντιγόνη, J. Anouilh (1942):
- σύγκριση των ηρώων στα δύο έργα
- διερεύνηση της τραγικότητάς τους
- συσχετισμός του σύγρονου έργου με το ναζιστικό πλαίσιο

10. Φύλλο εργασίας - ομάδα 1
1. Ποιες ομοιότητες και διαφορές εντοπίζετε στον Κρέοντα και την
Αντιγόνη των δύο έργων;
2. Πού έγκειται η τραγικότητα των δύο ηρώων στο έργο του
Anouilh, όπως προκύπτει από το συγκεκριμένο απόσπασμα;
3. Η Αντιγόνη του Anouilh γράφτηκε, κατά δήλωσή του, στον
απόηχο της τραγωδίας του ναζισμού στη Γαλλία. Γιατί πιστεύετε
ότι επέλεξε το έργο του Σοφοκλή για να εκφράσει τη σύγχρονη
τραγωδία;
4. Με βάση τις παραπάνω απαντήσεις και αντλώντας πληροφορίες
και οπτικό υλικό για το έργο από το διαδίκτυο, να συνθέσετε ένα
πολυτροπικό κείμενο σχετικά με την Αντιγόνη του J. Anouilh.

11. Συνοπτική απόδοση των απαντήσεων
• Ο αρχαίος μύθος αποτελεί το υπόστρωμα
• Ήρωες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και
ξεκάθαρες θέσεις σχετικά με κοινωνικά,
φιλοσοφικά και πολιτικά ζητήματα
• Ο άνθρωπος ρυθμιστής της μοίρας του
• Αποδοχή της εξουσίας από τον Κρέοντα και
απόρριψή της από την Αντιγόνη
• Συσχετισμός με τη γερμανική κατοχή και τη
γαλλική αντίσταση

13. • Antigona Furiosa, G. Gambaro (1985-1986):
- σχολιασμός των θεατρικών επιλογών
- συσχέτιση με το ιστορικό πλαίσιο του σύγχρονου έργου
(στρατιωτική δικτακτορία 1976-1983)
- εντοπισμός των θεμάτων της τραγωδίας που αξιοποιεί η
συγγραφέας

14. Φύλλο εργασίας- ομάδα 2
1. Ποιες ομοιότητες και διαφορές εντοπίζονται στο έργο της
Gambaro σε σχέση με τα πρόσωπα της σοφόκλειας τραγωδίας;
Πώς θα μπορούσατε να ερμηνεύσετε τις επιλογές της;
2. Σε ποιο στοιχείο της σοφόκλειας τραγωδίας επικεντρώνεται το
έργο της Gambaro και πώς αυτό σχετίζεται με το ιστορικό του
πλαίσιο;
3. Σε ποια πρόσωπα δανείζει τη φωνή της η Αντιγόνη μέσα από το
έργο της Gambaro και τι αποδεικνύει κατά τη γνώμη σας αυτό για
το έργο του Σοφοκλή;
4. Με βάση τις παραπάνω απαντήσεις και αντλώντας πληροφορίες
και οπτικό υλικό για το έργο από το διαδίκτυο, να συνθέσετε ένα
πολυτροπικό κείμενο σχετικά με την Antigona Furiosa της G.
Gambaro.

15. Συνοπτική απόδοση των απαντήσεων
• Διαφοροποίηση στα πρόσωπα καθώς εμφανίζονται μόνο
τρία (Αντιγόνη, Κορυφαίος, Αντίνοος)
• Συσχετισμός με τους τρεις υποκριτές του αρχαίου
δράματος
• Διατήρηση του βασικού θέματος (απαγορευμένη ταφή και
τιμωρία)
• Αναπλαισίωση στα ιστορικά συμφραζόμενα της Gambaro
(χιλιάδες «εξαφανίσεις» πολιτών από το στρατιωτικό
καθεστώς και απόγνωση των δικών τους ανθρώπων)
• Ο λόγος της Αντιγόνης γίνεται λόγος των μητέρων της
Αργεντινής οι οποίες συγκρούονται με την εξουσία
διεκδικώντας να θρηνήσουν τους δικούς τους

17. • Ισμήνη, Γ. Ρίτσος (1966-1971):
- σχολιασμός της αντιστροφής του μύθου
- εντοπισμός ομοιοτήτων και διαφορών στα πρόσωπα
- διερεύνηση της τραγικότητας στη σύγχρονη Αντιγόνη

18. Φύλλο εργασίας- ομάδα 3
1. Ο Ρίτσος επιλέγει ως πρωταγωνιστικό πρόσωπο του έργου του
την Ισμήνη και όχι την Αντιγόνη. Γιατί θεωρείτε ότι το κάνει;
2. Το ποίημα παρουσιάζει την Αντιγόνη μέσα από την οπτική της
Ισμήνης. Ποια στοιχεία των δύο ηρωίδων παραμένουν όμοια και
ποια διαφοροποιούνται; Ποια εκδοχή τους προτιμάτε και γιατί;
3. Πού θεωρείτε ότι έγκειται η τραγικότητα της Αντιγόνης στο
ποίημα του Ρίτσου;
4. Με βάση τις παραπάνω απαντήσεις και αντλώντας πληροφορίες
και οπτικό υλικό για το έργο από το διαδίκτυο, να συνθέσετε ένα
πολυτροπικό κείμενο σχετικά με την Ισμήνη του Γ. Ρίτσου.

19. Συνοπτική απόδοση των απαντήσεων
• Τα μυθικά γεγονότα και κυρίως η μορφή της
Αντιγόνης δίνονται μέσα από την οπτική της
Ισμήνης.
• Αντίθεση μεταξύ των «υπεράνθρωπων»
χαρακτηριστικών της Αντιγόνης και της
οικείας και «ανθρώπινης» Ισμήνης.
• Το βάρος της μοίρας, ο φόβος της ζωής και
των ανθρώπινων απολαύσεων, οδηγούν την
Αντιγόνη στην επιλογή του θανάτου.

21. • Antigone, M. Rothko (1938-1941) :
- εντοπισμός των στοιχείων του μύθου που αποδίδονται
στον πίνακα
- σχολιασμός μιας ερμηνευτικής εκδοχής
- συσχετισμός του έργου με το πλαίσιο του Β’ παγκοσμίου

22. Φύλλο εργασίας- ομάδα 4
1. Ο Rothko, ως εξπρεσιονιστής ζωγράφος, εκφράζει στα έργα του τον
εσωτερικό του κόσμο, τους προβληματισμούς και τα συναισθήματά του.
Μ’ αυτό το δεδομένο, τι νομίζετε ότι αποδίδει ο συγκεκριμένος πίνακας
και γιατί επιλέγεται ως θέμα ο μύθος της Αντιγόνης;
2. Σύμφωνα με μια ερμηνευτική εκδοχή, ο Rothko στον πίνακά του
απεικονίζει δύο αντρικές και δύο γυναικείες μορφές, τα τέσσερα
δηλαδή βασικά πρόσωπα της τραγωδίας του Σοφοκλή (Κρέοντας,
Αίμονας, Αντιγόνη, Ισμήνη). Ποια στοιχεία τους φαίνεται να αποδίδει;
3. Το έργο αυτό, που δημιουργήθηκε κατά το τέλος του Β’ παγκοσμίου
πολέμου, σύμφωνα με πολλούς μελετητές σχετίζεται άμεσα με τη βία
που επικρατούσε τότε. Γιατί κατά τη γνώμη σας ο Rothko
χρησιμοποίησε την Αντιγόνη για να αποδώσει το κλίμα της εποχής του;
4. Με βάση τις παραπάνω απαντήσεις και αντλώντας πληροφορίες και
οπτικό υλικό για το έργο από το διαδίκτυο, να συνθέσετε ένα
πολυτροπικό κείμενο σχετικά με την Antigone του M. Rothko.

23. Συνοπτική απόδοση των απαντήσεων
• Έκφραση προβληματισμού και αρνητικών
συναισθημάτων.
• Διακρίνεται οργή στις αντρικές φιγούρες και
θλίψη στις γυναικείες μορφές (επιλογή
χρωμάτων.
• Οι φρικαλεότητες του πολέμου συνδέονται με
την τραγική μοίρα της Αντιγόνης.
• Διαχρονικός ο φόβος και η σκληρότητα της
ανθρώπινης φύσης.

25. Αντιγόνη, C. Orff (1949):
- περιγραφή και συσχετισμός των συναισθημάτων από
την επαφή με τα δύο έργα
- αντιστοίχιση μουσικών αποσπασμάτων με μέρη της
τραγωδίας
- σχολιασμός του ρόλου της μουσικής στην τραγωδία
Όπερα : Antigonae
Α. O Blick der Sonne, du schönster
(11’30’’-16’00’’)
Β. IhrMänner, wär'sdieStadtallein (19’10’’-
22’00’’)
Γ. O Grab! O Brautbett!

26. Φύλλο εργασίας- ομάδα 5
1. Ποια συναισθήματα σάς δημιουργούνται ακούγοντας τη μουσική
από την όπερα του Orff; Είναι αντίστοιχα με τα συναισθήματα
που προκαλούνται από την ανάγνωση της τραγωδίας;
2. Ποιες σκηνές της τραγωδίας του Σοφοκλή θα επενδύατε μουσικά
με τα συγκεκριμένα μουσικά αποσπάσματα και γιατί;
3. Υποστηρίζεται ότι η μελοποίηση της τραγωδίας του Σοφοκλή από
τον Orff συμβάλλει στην αποκατάσταση της ολότητάς της. Με
ποιο τρόπο θεωρείτε ότι συμβαίνει αυτό;
4. Με βάση τις παραπάνω απαντήσεις και αντλώντας πληροφορίες
και οπτικοακουστικό υλικό για το έργο από το διαδίκτυο, να
συνθέσετε ένα πολυτροπικό κείμενο σχετικά με την Antigonae
του Carl Orff.

27. Συνοπτική απόδοση των απαντήσεων
• Έντονος ρυθμός και εναλλαγές, αντρικές φωνές
στο πρώτο απόσπασμα που παραπέμπει σε
στάσιμο
• Αυστηρός τόνος στο δεύτερο που θυμίζει τον
Κρέοντα
• Μελαγχολικός και τελετουργικός τόνος,
γυναικεία φωνή στο τρίτο απόσπασμα που
παραπέμπει στο θρήνο της Αντιγόνης
• Βασικός ο ρόλος της μουσικής στην αρχαία
τραγωδία

29. Διδακτική διαδικασία
2η φάση (1 διδακτική ώρα)
• Παρουσίαση εργασιών από την κάθε ομάδα
(6-7 λεπτά)
• Συζήτηση και σχολιασμός

30. Διδακτική διαδικασία
3η φάση (1 διδακτική ώρα)
• Επιλογή ενός συγκεκριμένου χωρίου της
τραγωδίας από κάθε ομάδα
• Αναδημιουργία του μέσα από την τέχνη
(συσχέτισή του με ένα υπάρχον έργο τέχνης ή
δημιουργία ενός πρωτότυπου έργου)
• Παρουσίαση στην ολομέλεια

31. Επιλογή κορυφαίων σημείων του έργου, με έντονη
συναισθηματική φόρτιση:
• Απόδοση του τρίτου στάσιμου (αφιερωμένου στον
έρωτα) με το έργο του Klimt, Το φιλί.
• Απόδοση του ίδιου στάσιμου με ένα ποιητικό κείμενο
• Απεικόνιση της σύγκρουσης Κρέοντα - Αίμονα με
σκίτσο
• Μουσική επένδυση της δεύτερης ταφής του
Πολυνείκη από την Αντιγόνη με το κομμάτι του
Albinoni, Adagio in G minor
• Αποτύπωση του πρώτου στάσιμου (ύμνος στον
άνθρωπο) με ένα φωτογραφικό κολάζ

32. Ομάδα 1
G. Klimt, Το φιλί
(απόδοση του
τρίτου
στάσιμου)

33. Ομάδα 3
Απόδοση του τρίτου
στάσιμου
Ύμνος στον Έρωτα
Σου ζήτησα το βλέμμα σου
Μου ‘δωσες το όνειρο σου
Μου ζήτησες τα χέρια μου
Σου ‘δωσα την καρδιά μου
Έτσι γλυκά κι απόλυτα τα πάντα αλλάξαν τότε
Μέσα μας, γύρω μας, ξανά όλα γεννηθήκαν πάλι
Ένα ταξίδι ζήτησα
Τον κόσμο όλο πήρα

34. Ομάδα 2
Απόδοση της
σύγκρουσης
Κρέοντα -
Αίμονα

35. Ομάδα 4
Albinoni, Adagio in G
minor
(απόδοση της ταφής
του Πολυνείκη από την
Αντιγόνη

36. Ομάδα 5
Φωτογραφικό
κολάζ που αποδίδει
το πρώτο στάσιμο

37. Εφαρμογή - συμπεράσματα
• Απαιτητική προετοιμασία από τον εκπαιδευτικό
• Χρονική πίεση για την ολοκλήρωση της
διαδικασίας
• Ιδιαίτερο ενδιαφέρον των μαθητών για την
επεξεργασία διαφορετικών μορφών τέχνης
• Αρχική επιφύλαξη κατά την επαφή με έργα όχι
συνηθισμένα (Rothko, Gambaro, Orff)
• Εντυπωσιασμός από την ευρεία επίδραση που
άσκησε η Αντιγόνη
• Βαθύτερη κατανόηση του έργου μέσα από τις
παράλληλες αναγνώσεις

38. Σας ευχαριστώ!