ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥΜΠΑΣ,ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΑ, ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ

1. ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ
ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΜΠΑΣ
της προϊστορίας
και
της προσφυγιάς
ΒΛΑΧΟΥ Δ.ΕΥΘΥΜΙΑ Π.Ε.:70
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΙΟΥΝΙΟΣ 2015

2. Η περιοχή της Τούμπας πήρε το όνομά της από τον προϊστορικό οικισμό (τούμπα) γύρω από τον
οποίο χτίστηκε, μετά την εγκατάσταση των προσφύγων, το 1922.
Οι ανασκαφές στην τούμπα άρχισαν το 1984 από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Η τούμπα αναφέρεται σε παλαιότερες μαρτυρίες ως «τούμπα Καλαμαριάς ». Kατοικήθηκε από
τις αρχές της 2ης
χιλιετίας π.Χ.(περίπου 2.200 π.Χ.)την πρώιμη εποχή του Χαλκού.
Με την αρχή της εποχής του Σιδήρου (1050 π.Χ.)ο οικισμός μεγαλώνει σημαντικά και
επεκτείνεται γύρω από τη βάση του προϊστορικού πυρήνα.
Ο οικισμός εγκαταλείφτηκε οριστικά όταν ιδρύθηκε η Θεσσαλονίκη από τον Κάσσανδρο(316
π.Χ.). Η κοινότητα της Τούμπας δίνει μια ικανοποιητική εικόνα για τη ζωή στη περιοχή, πριν από
την ίδρυση της πόλης.
Η ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΤΟΥΜΠΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
H ιστορία της τούμπας…

3. 1917.Φωτογραφία της περιοχής γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο
της «τούμπας».
(Φωτ. Περιοδικό: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΠΟΛΙΣ 8 σελ.13)

4. Ένα χωριό στην κορυφή του λόφου
Η επιλογή της θέσης αυτής έγινε επειδή ήταν κοντά στην θάλασσα, βρισκόταν ανάμεσα σε
ρυάκια και συνεπώς διέθετε άφθονο πόσιμο νερό, είχε εδάφη κατάλληλα για καλλιέργεια, αλλά
και για την βοσκή των ζώων. Για τον λόγο αυτό κατοικήθηκε.
‘Oταν τα σπίτια των ανθρώπων χαλούσαν με το πέρασμα των χρόνων, έχτιζαν καινούργια
επάνω στα χαλάσματα των παλιών. Έτσι, σιγά-σιγά δημιουργήθηκε ένας ψηλός τεχνητός λόφος,
μια τούμπα. Σήμερα ο λόφος αυτός έχει ύψος 23 μέτρα και εμβαδόν 30 περίπου στρέμματα.
Στην κορυφή του τεχνητού αυτού λόφου, της τούμπας, οι αρχαιολόγοι με τις ανασκαφές
έφεραν στο φως ένα χωριό που κατοικήθηκε προϊστορικά την Ύστερη εποχή του
Χαλκού(1600-1100π.Χ.).
Τα σπίτια του χωριού ήταν μεγάλα, κοντά το ένα στο άλλο και χωρισμένα σε οικοδομικά
τετράγωνα. Είχαν τοίχους από πλιθιά που στηρίζονταν από μεγάλους πασσάλους. Στενά
δρομάκια χώριζαν το ένα από το άλλο. Ένας χαμηλός περίβολος έκλεινε το χωριό γύρω-γύρω για
να στηρίζει τα σπίτια, ενώ και άλλοι τέτοιοι περίβολοι υπήρχαν χαμηλότερα, για να συγκρατούν
τα χώματα της τούμπας.

5. Ένα προϊστορικό σπίτι στην τούμπα
Στη κορυφή της τούμπας βρέθηκε ένα πολύ μεγάλο σπίτι(εμβαδού 230 τ.μ.) που
χρονολογείται γύρω στο 1300-1200π.Χ., με πολλά δωμάτια στο οποίο πρέπει να
κατοικούσε μία μεγάλη οικογένεια.
Είχε αποθήκες για την σοδιά, χώρους για το γνέσιμο και την ύφανση των ρούχων,
την κατασκευή εργαλείων, καθώς και δωμάτια για το μαγείρεμα, το φαγητό και τον
ύπνο.

6. Ευρήματα από τον αρχαιολογικό χώρο της τούμπας
(Φωτ. περιοδικό: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΠΟΛΙΣ 8 σελ.15)

7. ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
Μετά την ήττα του ελληνικού στρατού στον Σαγγάριο ποταμό τον Αύγουστο του 1922 και τη διάλυση της
Στρατιάς της Μ. Ασίας, αρχίζει η τραγωδία της μικρασιατικής καταστροφής και ο ξεριζωμός χιλιάδων
Ελλήνων χριστιανών. Με την πυρπόληση τα Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922, οι πληθυσμοί αυτοί
προσπαθούν εναγωνίως , αν και εμποδίζονται από άντρες του τουρκικού στρατού και άτακτους τσέτες , να
σωθούν, διαφεύγοντας με οποιοδήποτε πλωτό μέσο.
Φωτογραφία: Πρόσφυγες της Σμύρνης προσπαθούν να διαφύγουν με καΐκια από την κόλαση της πυρκαγιάς και τις βιαιοπραγίες των
Τούρκων.Πηγή http://thesecretrealtruth.blogspot.com/2012/09/blog-post_1548.html

8. Χιλιάδες πρόσφυγες φτάνουν στη μητέρα Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή
(Φωτ.: Αύγουστος 1922.Αρχείο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών)

9. Άφιξη 110.000 προσφύγων, από τη Σμύρνη στη Θεσσαλονίκη το 1922.
Διπλασιάζεται σχεδόν ο πληθυσμός της πόλης.
(Φωτ. NATIONAL GEOGRAPHIC, σελ.76)

10. Η πρώτη εγκατάσταση των προσφύγων το 1922
Αρχικά οι πρόσφυγες που ήρθαν στη Θεσσαλονίκη από τη Μ.Ασία κοιμόταν σε δρόμους, κήπους και εκκλησίες. Οι
πρώτοι πρόσφυγες κατέλυσαν στα τέσσερα μεγάλα στρατόπεδα των Άγγλων έξω από την πόλη.
Για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα οι αρμόδιοι κατέφυγαν σε επίταξη σχολείων και ναών και στη συνέχεια
δημόσιων κτιρίων, καφενείων, κινηματογράφων, ακόμη και ιδιωτικών κατοικιών (σ΄ αυτές δεν περιλαμβάνονταν
μεγάλες επαύλεις και διαμερίσματα πλουσίων της πόλης) .
(ΦΩΤ. Πρόσφυγες στην εκκλησία της Αχειροποιήτου. Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης)

11. Περίθαλψη των προσφύγων
Το παλιό Κεντρικό Νοσοκομείο κτίσθηκε στα τέλη του 19ου
αι., για να στεγάσει αρχικά την
τουρκική σχολή χωροφυλακής. Στη συνέχεια μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912
στεγάστηκε η ελληνική αστυνομία.
Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1916, το κτίριο μετατράπηκε σε στρατιωτικό νοσοκομείο
του Ερυθρού Σταυρού. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή το 1922, αφού ανακαινίστηκε και
εξοπλίστηκε, περιέθαλπε πρόσφυγες από όλη τη Μακεδονία και τη Θράκη, γι’ αυτό ονομάστηκε
Κεντρικό Νοσοκομείο Προσφύγων. (
Φωτ. Αναδημοσίευση από το περιοδικό Η Μνήμη της Πόλης)

12. Αποκατάσταση προσφύγων
Μετά το μεγάλο κύμα προσφύγων που κατέφυγε στον ελλαδικό χώρο, την υπογραφή
της Συνθήκη της Λωζάνης(30/1/1923) και την ανταλλαγή ελληνοτουρκικών πληθυσμών
που ακολούθησε, προέκυψε το ζήτημα της αποκατάστασης των προσφύγων. Το κράτος
προσπάθησε αρχικά να αντιμετωπίσει το πρόβλημα σίτισης, στέγασης και περίθαλψης.
Στην προσπάθεια αυτή, που αποδείχθηκε ανεπαρκής, βοήθησαν ακόμη ιδιωτικοί φορείς
και φιλανθρωπικές οργανώσεις του εσωτερικού και του εξωτερικού.
Το κράτος ίδρυσε το Ταμείο Περίθαλψης Προσφύγων ( λειτούργησε μέχρι το
Δεκέμβριο του 1930),προσφέροντας πολύ σημαντικό έργο.
Επιπλέον η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε και πέτυχε με τη μεσολάβηση της Κοινωνίας
των Εθνών τη χορήγηση του πρώτου προσφυγικού δανείου 10.000.000 λιρών Αγγλίας. Το
δάνειο δόθηκε με τον όρο της διαχείρισής του από αυτόνομο οργανισμό , την Επιτροπή
Αποκατάστασης Προσφύγων(Ε.Α.Π.). Διοικούνταν από τετραμελές συμβούλιο, δύο ξένων
(προέδρος και αντιπροέδρος) και δύο Ελλήνων.
Η δράση της Επιτροπής ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη στις 29/9/1923 αναλαμβάνοντας
αρχικά την αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων κυρίως στη Μακεδονία και τη Θράκη.
Από το 1924 ανέλαβε την αστική αποκατάσταση των προσφύγων.

13. Δυσκολίες στην καθημερινότητα των προσφύγων
(Φωτ. Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης)

14. Κατανομή των προσφύγων στη
Θεσσαλονίκη
Κατά τον Γιώργο Ιωάννου στο βιβλίο του «Το δικό μας αίμα» « Αστοί
και μεγαλοαστοί κόλλησαν μέσα στην πόλη. Εργατικοί, τεχνίτες, ακόμη
και περιβολάρηδες, τραβήχτηκαν στους συνοικισμούς, που μεγάλες
ερημιές τους περιτριγύριζαν. Αγρότες, αμπελουργοί, ψαράδες, τράβηξαν
στα χωριά, που πολλά σήμερα είναι προάστια της Θεσσαλονίκης και
μάλιστα περιζήτητα.»
Στο κέντρο εγκαταστάθηκαν αστοί Σμυρνιοί, Κωσταντινουπολίτες,
Αδριανουπολίτες, Ραιδεστιανοί κ.α. Οι αστοί απέφυγαν να πάνε στους
συνοικισμούς.
Οι μεγαλοαστοί εγκαταστάθηκαν στην περιοχή των αρχοντικών της
παραλίας , μέχρι το Ντεπώ.

15. Η Περιοχή της Τούμπας πριν την εγκατάσταση των προσφύγων το 1922
1919.Η Κ.Τούμπα (Φωτ.. Αναδημοσίευση από το Τενεκεδένιο Σχολείο)

16. Η Τούμπα σήμερα
Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων)

17. Η Τούμπα το 1930
Η Τούμπα οριοθετείται στο χάρτη μέσα στο μαύρο περίγραμμα
(Αναδημοσίευση από το βιβλίο Τενεκεδένιο Σχολείο)

18. Η περιοχή γύρω από το γήπεδο του ΠΑΟΚ, όταν άρχιζει η κατασκευή του το
1959.
(Φωτ.από τα αρχεία του ΠΑΟΚ στην ιστοσελίδα http://www.paokforum.gr/index.php?topic=384.0 )

19. Η νεότερη ιστορία της Τούμπας
Οι γηγενείς κάτοικοι της Τούμπας, πριν την έλευση των προσφύγων, ήταν οι κάτοικοι της
Καπουτζήδας (αργότερα Πυλαίας), οι οποίοι έβοσκαν τα ζώα τους στον ακαλλιέργητο και
εγκαταλειμμένο κάμπο της Τούμπας. Αυτοί ήταν κάτοχοι και των γύρω περιοχών (ανατολικά μέχρι τη
Γεωργική Σχολή, δυτικά μέχρι το Πανεπιστήμιο και βορειοανατολικά μέχρι και πέρα του Αμερικάνικου
Κολλεγίου).Οι ίδιοι τις εκτάσεις αυτές τις απέκτησαν από το Σουλτάνο Μουράτ, που το 1430 κατέλαβε τη
Θεσσαλονίκη, μετά από ισχυρή αντίσταση που του προέβαλαν. Ο Σουλτάνος τους έδωσε το δικαίωμα να
διατηρήσουν έξω από τα τείχη, στα νοτιοανατολικά της πόλης ,την έκταση που κατείχαν ως αντάλλαγμα
της φύλαξης των κάστρων ( καπού=πύλη στα Τούρκικα) στην πλευρά της Καλαμαριάς κοντά στο
Σιντριβάνι . Αρχικά εγκαταστάθηκαν στα ανατολικά της Αγίας Μαρίνας, στο ύψωμα πάνω από την
Τούμπα. Σ’ αυτούς προστέθηκαν αργότερα Βλάχοι του Πάικου και χωριάτες της Χαλκιδικής.
Κατά την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στη χέρσα έκταση της Τούμπας εγκαταστάθηκαν τα
συμμαχικά στρατεύματα της Entente. Μετά την πυρκαγιά του 1917 η περιοχή έγινε χώρος υποδοχής
των πυροπαθών.
Ταυτόχρονα, η Θεσσαλονίκη έγινε τόπος υποδοχής ομογενών προσφύγων από τη Βουλγαρία(1913 και
1916), τη Σερβία(1913), τον Καύκασο (1913,1919-1920), την Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία.
Ουσιαστικά όμως η ιστορία της Τούμπας των μεταγενέστερων χρόνων ξεκινάει με τον ερχομό των
Καυκασίων προσφύγων (1913,1919-1920) καθώς και των προσφύγων από τη Μικρά Ασία, την
Ανατολική Θράκη, την Κων/πολη ( 1922) και αργότερα των Ποντίων.
Μετά το 1924, εγκαταστάθηκαν στην Τούμπα ξεριζωμένοι ομογενείς από την παλιά Ελλάδα, τη
Θεσσαλονίκη και την Καλαμαριά (κατοίκησαν σε σκηνές και παραπήγματα μέχρι το 1927).

20. Χιλιάδες πρόσφυγες καταφτάνουν στην Τούμπα από τη Μικρά Ασία, την Ανατολική
Θράκη, την Κωνσταντινούπολη και τον Πόντο
Φωτ. τέλος δεκαετίας 1910. Πρόσφυγες από την Κωνσταντινούπολη κάτοικοι Τούμπας
(Φωτ. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων))

21. 1929-30.Πρόσφυγες από τον Πόντο, κάτοικοι Τούμπας
Φωτ. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων

22. Δεκαετία 1920. Φωτ. Προσφυγόπουλα μπροστά στο σπίτι τους στην Τούμπα
Φωτ. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων

23. Εγκατάσταση των προσφύγων στην Τούμπα
Η Τούμπα ήταν ο μεγαλύτερος συνοικισμός της πόλης. Η Άνω Τούμπα με επιφάνεια 55 εκταρίων εποικίστηκε από το 1923
.
Η Κάτω Τούμπα 80 εκταρίων εποικίστηκε μεταξύ 1924 και 1938.
• Αρχική στέγαση των προσφύγων έγινε στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις με ξύλινα παραπήγματα των συμμαχικών
δυνάμεων της Αντάντ και σε σκηνές που έστειλε το κράτος από την Αθήνα.
• Στήθηκαν επίσης (και στεγάστηκαν 600 οικογένειες) ξύλινες παράγκες με έξοδα της «Ιεράς Ενώσεως Μακεδονικών
Οργανώσεων».
• Χτίστηκαν στην Άνω Τούμπα 50 μονώροφες διπλοκατοικίες στις οδούς Ισιδώρου, Ολύνθου, Τυρολόης και Βάρναλη , από
το Εμπορικό Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης .
• Δίπλα σ’ αυτούς τους οικισμούς, κοντά στα οκτάγωνα ξύλινα παραγκάκια και στους θαλάμους του λοφίσκου (στην περιοχή
της Αγίας Μαρίνας), χτίστηκαν μονώροφες τετρακατοικίες, από το Ταμείο Πρόνοιας.
• Ξύλινα παραπήγματα (Ξ.Π.) ή «παράγκες», χτίστηκαν στη Κάτω Τούμπα από την Πρόνοια το 1926 που περικλειόταν στις
σημερινές οδούς από Ανατολικής Ρωμυλίας μέχρι Αμφιπόλεως και από Πυλαίας μέχρι Αρτάκης. Έμεναν εκεί περίπου
500 οικογένειες. Η κάθε «παράγκα», ήταν ένα ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο με τέσσερα σπίτια από τη μία και τέσσερα
από την άλλη. Σε κάθε οικογένεια αντιστοιχούσε ένα δωμάτιο. Κάθε είκοσι Ξ.Π., είχαν ένα συγκρότημα από τουαλέτες
{παράγκα με έξι από τη μια και έξι από την άλλη μεριά τουαλέτες).Κατοικήθηκαν έως το 1950 με αρχές 1960.
• Νεόχτιστα Τούμπας(Ν.Τ.), το 1926 χτίστηκαν μονώροφες διπλοκατοικίες, δυτικά του παλιού γηπέδου της Μ.Ε.Ν.Τ.,
καταβάλλοντας οι πρόσφυγες το αντίτιμο της αξίας τους , μέσω δανείου .
• Το Φεβρουάριο του1927 τοποθετήθηκαν 50 προκατασκευασμένοι οικισμοί τα «γερμανικά» (με ελάχιστο εμβαδόν 65τ.μ.
περίπου για τη στέγαση δύο οικογενειών). Εκεί εγκαταστάθηκαν οικογένειες που πριν έμεναν σε σκηνές ή θαλάμους .
Αυτοί οι οικισμοί ήταν χορηγία των Γερμανών στα πλαίσια των επανορθώσεων που όφειλαν για τον Α΄ Παγκόσμιο
Πόλεμο και τοποθετήθηκαν κατά μήκος, ανατολικά και δυτικά της Διαγόρα.
• 3.000 μονοκατοικίες και 200 πολυκατοικίες, που η καθεμιά στέγαζε 8-10 οικογένειες, από την Ε.Α.Π.
• 500 οικήματα με αυτοστέγαση.
• To 1925 άρχισε η κατασκευή μονώροφων διπλοκατοικιών στη Κ.Τούμπα, με ανάθεση έργου σε 13 εργολάβους, από το
Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων(Τ.Π.Π.).Χτίστηκαν στη περιοχή που περικλείεται από τις οδούς Κλεάνθους, Μ.Ασίας,
Αδαμίδου Διδασκάλου, Φοίνικος, Λυκάονος, Δορυλαίου, Ανατ. Ρωμυλίας, Αρτάκης, Μετρών και Παπάφη.
Δημιουργήθηκαν 13 οικισμοί που ο καθένας έπαιρνε τα αρχικά του εργολάβου του, επειδή δεν είχαν δοθεί ακόμη
ονόματα σε οδούς.
Λόγω της αναγκαιότητας στέγασης των προσφύγων σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, η Άνω Τούμπα ,που
κατοικήθηκε αρχικά, ανεγέρθηκε πρόχειρα και χωρίς σχέδιο, σε σχέση με την Κάτω Τούμπα.
Ο πληθυσμός της Τούμπας από 5.000 το 1922, έφτασε στις 25.000 το 1928 και στις 32.000 το 1933.Έγινε ο μεγαλύτερος

24. Χωροταξικός χάρτης με τους τύπους κατσικιών στην Τούμπα
Φωτ. Αναδημοσίευση από το Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού

25. Συνθήκες στέγασης τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς
1924 .Προσφυγικό κατάλυμα στη Τούμπα. (Φωτ. Αναδημοσίευση από το Τενεκεδένιο Σχολείο)

26. 1924 .Παράγκα ξύλινη –καπακωτή-στην Τούμπα
(Φωτ. Αναδημοσίευση από το Τενεκεδένιο Σχολείο)

27. 1952.Νέα Μαλακοπή Τούμπας.
Ένα «τόλ» στο οποίο κατοίκησαν οικογένειες προσφύγων.
Αρχείο: Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών (Φωτ. Αναδημοσίευση από το Τενεκεδένιο Σχολείο)

28. Τα ξύλινα Παραπήγματα(Σ.Π.)
Δεκαετία 1950 . Τα ξύλινα Παραπήγματα(Σ.Π.) στην Κάτω Τούμπα
(Φωτ .από το βιβλίο «Προσφυγική Ελλάδα» του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών.
Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων)

29. Δημόσιες τουαλέτες στα Ξύλινα
Παραπήγματα(Ξ.Π.), της Κάτω Τούμπας.
Κάθε είκοσι Ξ.Π., είχαν ένα συγκρότημα από τουαλέτες (παράγκα με έξι από τη μια και έξι από την άλλη
μεριά τουαλέτες)
1962.(Φωτ. Από το βιβλίο «Παλιά Σαλονίκη» του Ηλ.Πετρόπουλου. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων)

30. Το εσωτερικό προσφυγικού
σπιτιού(Φωτ. Αναδημοσίευση από το Τενεκεδένιο Σχολείο)

31. • Η σίτιση των προσφύγων.
• Η εμφάνιση επιδημιών(ελονοσία, τύφος, δάγκειος πυρετός κ.ά.), από το 1922 μέχρι τις αρχές του 1930,
λόγω:
1. Συσσώρευσης απορριμμάτων στην τοποθεσία Τσιμπούκα, ανατολικά της Άνω Τούμπας.
2. Των κοινών αφοδευτηρίων
3. Των ρεμάτων που διέσχιζαν την Τούμπα
Για το λόγω αυτό εμφανίστηκε στη Τούμπα μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας και κυρίως παιδικής, με
αποκορύφωμα το 1927, όταν το 55,60% των θανάτων αφορούσε παιδιά.
• Με τη δημιουργία των νέων οικισμών δημιουργήθηκε η ανάγκη κατασκευής δικτύου αποχέτευσης .Σε
κάποιες περιπτώσεις η ανυπαρξία υπονόμων καθυστέρησε τη στέγαση προσφύγων σε σπίτια που ήταν
έτοιμα. Μόλις το 1925 άρχισε να κατασκευάζεται δίκτυο υπονόμων και αυτό σε κεντρικά σημεία της
«Νέας Τούμπας»( Κ. Τούμπας) και όχι της «Παλιάς» (Άνω), με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να σκάβουν
βόθρους, που υπήρξαν και εστίες μόλυνσης. Αυτό συνέβη μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1950, οπότε η
Τούμπα συνδέθηκε με το αποχετευτικό σύστημα της Θεσσαλονίκης.
• Ελλιπής υδροδότηση. Για αρκετά χρόνια η διανομή του νερού γινόταν από δημόσιες βρύσες και μόνο σε
ορισμένες ώρες , πράγμα που δημιουργούσε φιλονικίες ανάμεσα στις γυναίκες.
• Κακό οδικό δίκτυο. Οι λασπωμένοι δρόμοι και η κακή κατάσταση των λεωφορείων , έκανε δύσκολη τη
μετάβασή τους στο κέντρο με αποτέλεσμα, άλλοι να πηγαίνουν με τα πόδια κι άλλοι να παίρνουν το τραμ
από την οδό Κωνσταντινουπόλεως(στο νοσοκομείο Χιρς-σήμερα Ιπποκράτειο)
• Ο φωτισμός. Στην Τούμπα τοποθετήθηκαν πρώτη φορά 150 γκαζόλαμπες το Μάιο του 1926 στους
δρόμους. Το 1929 ηλεκτροφωτίστηκε ένα σημαντικό μέρος της. Το 1935 έγινε ανάθεση σε εργολάβο
επέκτασης του ηλεκτροφωτισμού από τον Δήμο, χωρίς να θίγεται η σύμβαση με την Ηλεκτρική Εταιρεία.
Από το 1927 στα σπίτια λίγοι ήταν αυτοί που μπορούσαν και αγόραζαν, ως ιδιώτες, ρεύμα από την
Τα προβλήματα κατά την πρώτη εγκατάσταση στην
Τούμπα

32. Οι δημόσιες βρύσες σημείο συγκρούσεων, αλλά και κοινωνικών επαφών
Οι δημοτικές βρύσες διοχέτευαν τα νοικοκυριά με νερό εκ περιτροπής, εναλλάξ από οικισμό σε οικισμό, ανά δύο ώρες
1955-56(Φωτ. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων) 1948 (Φωτ..Αναδημοσίευση από το Τενεκεδένιο Σχολείο)

33. Αντιμετώπιση των προβλημάτων• Το 1922 η Διεύθυνση Περίθαλψης οργάνωσε συσσίτια σε 15 σημεία της πόλης. Μεταξύ
αυτών στη Κάτω Τούμπα κοντά στο ορφανοτροφείο στην Παπάφη και στην οδό
Νοσοκομείων, δίπλα στους στρατώνες στην Άνω Τούμπα. Λαϊκά συσσίτια εξακολουθούσαν
να παρέχονται και το1930.
• Από το 1923 έως το 1927 λειτούργησε στην Τούμπα νοσοκομείο 67 κρεβατιών,
συμβάλλοντας έτσι στη βελτίωση της δημόσιας υγείας. Στη συνέχεια, όταν έπαψε να
λειτουργεί, δημιουργήθηκαν δύο δημοτικά ιατρεία.
• Εκτός από τα υδραγωγεία που υδροδοτούσαν τη Θεσσαλονίκη με τους συνοικισμούς της,
στην Τούμπα:
Η υδροδότηση γινόταν αρχικά από πηγή στο Κρυονέρι και στο ρέμα που χώριζε την Τούμπα
από την Τριανδρία, στη συνέχεια από πηγή στην Υφανέτ .Το 1924-26 ανοίχτηκαν οκτώ
γεωτρήσεις (στο ρέμα που χώριζε την Τούμπα από την Τριανδρία ανάμεσα στις γέφυρες
των οδών Παπάφη και Νοσοκομείων).Το 1925 κατασκευάστηκε το αντλιοστάσιο Κατιρλί,
Παπάφη και Πλατάνου και αποθήκη νερού χωρητικότητας 700κ.μ.(με τη βοήθεια του
Εμπορικού Επιμελητηρίου και του Ταμείου Πρόνοιας).Εγκρίθηκε επίσης πίστωση 12.000
δρχ. για την κατασκευή κρηνών.
• Όσο αφορά την ηλεκτροδότηση, το 1933 η Τούμπα είχε ακόμη προβλήματα
ηλεκτροφωτισμού σε κεντρικούς δρόμους(περισσότερο η Άνω από την Κάτω Τούμπα). Το
1950, ορισμένες περιοχές της Τούμπας συνέχιζαν να έχουν προβλήματα ηλεκτροφωτισμού
(Ξ.Π. παραγκούλες).

34. Συγκοινωνίες
Το 1893 ξεκίνησε η κυκλοφορία ιπποκίνητων τραμ.
Το 1912 Βελγική εταιρεία δημιούργησε και έθεσε σε κυκλοφορία ηλεκτροκίνητο τραμ.
Το 1922 με την πρώτη άφιξη των προσφύγων εμφανίστηκε το λεωφορείο με την ονομασία
«Νέα Γενιά», στη γραμμή Τούμπα-Ερμού.
Το 1936 τα αυτοκίνητα fargo, εκτελούν το δρομολόγιο Άνω Τούμπα(Διαγόρα)-Σιντριβάνι και
αργότερα Διαγόρα-Παναγία Χαλκέων
( Φωτ. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων)

35. Ακριβό το αντίτιμο του εισιτηρίου για τους πρόσφυγες
(1936).«Στις δουλειές μας στο κέντρο της Θεσσαλονίκης κατεβαίναμε με τα πόδια». Αναφορά Στ.Ασβεστά
Το αντίτιμο του εισιτηρίου 2-2,5 δρχ. φαινόταν υπέρογκο!
1934.Δρομολόγιο Ερμού –Κ.Τούμπα
(Αναδημοσίευση φωτογραφιών από το βιβλίο Η Τούμπα των
Προσφύγων)
1950.Δρομολόγιο σύνδεσης του κέντρου με
τους συνοικισμούς Τούμπας, Χαριλάου κ.λπ.

36. Η παραγκούπολη μεταμορφώνεται σε κηπούπολη
Το πράσινο, στον προαύλιο χώρο των σπιτιών, ή στους δρόμους, συντέλεσε στη μείωση της ελονοσίας.
(Φωτ. Αναδημοσίευση από το Τενεκεδένιο Σχολείο)

37. 1952.Η παραγκούπολη έγινε κηπούπολη.
Οι αυλές των σπιτιών μετατράπηκαν σε περιβόλια και ολάνθιστους κήπους.
( Φωτ. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων)

38. 1953. Φωτ. αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων)

39. Πλατεία Ταπητουργείων
Αριστερά το σχολείο και δεξιά η εκκλησία του Αγίου Θεράποντα.
(Πίνακας Γ.Αντωνιάδη, κατοίκου Κ.Τούμπας)
(Φωτ. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων)

40. ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΑΠΗΤΟΥΡΓΕΙΩΝ
Αυτή ήταν η ονομασία της πλατείας, του σχολείου και της εκκλησίας του Αγίου Θεράποντα .Το όνομά
της η πλατεία το απέκτησε από τα ταπητουργεία που αναπτύχθηκαν στην περιοχή. Ένα από αυτά στην
οδό Αρτάκης της Κ.Τούμπας ήταν το ταπητουργείο των Αδελφών Ποταμίδη. Στην Α.Τούμπα υπήρχαν τα
Ηνωμένα Ταπητουργεία «Η Ανατολή».
Η ανάπτυξη της ταπητουργείας σχετίζεται με τον ερχομό των προσφύγων από τη Μ.Ασία .Η τέχνη της
ταπητουργείας ανήκει στις παραδοσιακές τους τέχνες, που μεταφέρθηκε και αναπτύχθηκε από αυτούς.
Φωτ .Νεαρές προσφυγοπούλες υφαίνουν χαλιά στον αργαλειό. (Από το NATIONAL GEOGRAPHIC, «1922, Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ »)

41. Πλατεία Ταπητουργείων ή Αγίου Θεράποντα ή πλατεία Νίκου Παπάζογλου
Η νέα ονομασία που θα δοθεί στην πλατεία προκειμένου να αποδοθεί τιμή στο Νίκου Παπάζογλου που
προσέφερε πάρα πολλά στη μουσική και διακρίθηκε για την κοινωνική του προσφορά.
«Ο Νίκος Παπάζογλου, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη μουσικά ανδρώθηκε δημιουργώντας το στούντιο "Αγροτικόν"
στην οδό Επταλόφου που βρίσκεται κοντά στην πλατεία του Αγίου Θεράποντα.
1952. Κοριτσάκια παίζουν. Πίσω διακρίνεται το τέρμα
της λεωφορειακής γραμμής της Κάτω Τούμπας
( Φωτ. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων) 2015 Φωτ. .Σημερινή εικόνα της πλατείας

42. Το κτίριο του Δημοτικού Σχολείου
στην Πλατεία Ταπητουργείων(ή Αγίου Θεράποντα)
(1959. Φωτ. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων)

43. Τα δημοτικά σχολεία απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Θεράποντα.
1959. 19ο
Δημοτικό Σχολείο
Γυμναστικές επιδείξεις στον προαύλιο χώρο
του σχολείου απέναντι από την εκκλησία του
Αγίου Θεράποντα. Σήμερα στον ίδιο χώρο
στεγάζονται το 72ο
και το 19ο
Δημοτικά
Σχολεία
1959. 17ο
Δημοτικό Σχολείο
Γυμναστικές επιδείξεις στον προαύλιο χώρο
του σχολείου απέναντι από την εκκλησία του
Αγίου Θεράποντα.
(Αναδημοσίευση φωτογραφιών από το βιβλίο Η Τούμπα των
Προσφύγων)

44. • Αρχικά τα πρώτα σχολεία ανεγέρθηκαν στην Άνω Τούμπα κι αυτό συνέβη, επειδή αυτή δημιουργήθηκε νωρίτερα από την
Κάτω Τούμπα.
• Για την κάλυψη των αναγκών τους τα σχολεία οργάνωναν χορούς και θεατρικές παραστάσεις.
• Τον Απρίλιο του 1950, παράλληλα με τα τέσσερα δημόσια εξατάξια μικτά δημοτικά σχολεία, λειτούργησε για πρώτη φορά
νηπιαγωγείο σε κτίριο εντελώς ακατάλληλο.
• Τη δεκαετία του 1920 ο Γενικός Διοικητής Α.Παναγιωτόπουλος ίδρυσε δέκα νυχτερινά δημοτικά σχολεία για τους
εργαζόμενους νέους, ένα από τα οποία ήταν στην Τούμπα.
• Από το 1924 που ιδρύθηκε το πρώτο δημόσιο δημοτικό σχολείο(στην Αγία Μαρίνα) και για 32 χρόνια ή Τούμπα στερούνταν
σχολείου μέσης εκπ/σης. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα πάνω από 1.000 μαθητές να μετακινούνται με λεωφορεία ή με τα πόδια,
ώστε να φτάσουν στο γυμνάσιο που φοιτούσαν.
• Έπειτα από πιέσεις των επιτροπών Τούμπας δημιουργήθηκε το 1956 το Μεικτό Γυμνάσιο Τούμπας και στεγάστηκε στο
σχολείο απέναντι από τον Άγιο Θεράποντα. Ήταν το πρώτο μεικτό γυμνάσιο που λειτούργησε στη Θεσσαλονίκη. Το γυμνάσιο
λειτουργούσε με απογευματινό ωράριο, επειδή τις πρωινές ώρες το κτίριο στέγαζε τα Δημοτικά Σχολεία 17ο
και 19Ο
.
Λειτούργησε έως το 1974, που δημιουργήθηκαν στην Κλεάνθους τα σχολεία μέσης εκπ/σης.
• Το 20ο
Λύκειο(της Κλεάνθους 30) πρωτοϊδρύθηκε το 1973 ως εξατάξιο Γυμνάσιο Θηλέων Τούμπας.
• Το 1977 χωρίστηκε σε γυμνάσιο και σε λύκειο, το 1980 μετατράπηκε σε Μεικτό 2ο
Λύκειο Τούμπας και από το 1999
μετονομάστηκε σε 20ο
Λύκειο Θεσσαλονίκης. 1962 Φωτ. Κάτοικοι της Κάτω Τούμπας φωτογραφημένοι μπροστά στο Γυμνάσιο
(
• . 1962 Φωτ.αρχείο Σίμου Κερασίδη .Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων)
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

45. Σχολείο του Ασβεστά
100ο
Δημοτικό Σχολείο
Θεσσαλονίκης
Την ίδρυση του πρώτου δημόσιου σχολείου
στην Τούμπα, την ενέκρινε η Επιτροπή Στεγάσεως
που συνήλθε στο Εμπορικό Επιμελητήριο τον
Απρίλιο του 1924. Το κτίριο ανεγέρθηκε με
δαπάνες της “Ιεράς Ενώσεως” στην Άνω Τούμπα το
1924-25 (σχεδόν μαζί με την εκκλησία της Αγίας
Μαρίνας) στο χώρο που περικλείεται από τις
σημερινές οδούς Αδαμίδου Διδασκάλου, Βιάνδρου,
Τυρολόης και Ανδριώτη(πίσω απο την εκκλησία της
Αγίας Μαρίνας). Το κτίριο τελείωσε το 1925 αλλά
δεν λειτούργησε παρά μόνο δύο χρόνια αργότερα,
όταν στέγασε το 20ό Δημοτικό Σχολείο.
Το έλεγαν σχολείο του Ασβεστά, επειδή πρώτος
διευθυντής του ήταν ο Δημήτριος Ασβεστάς.
Στα επόμενα χρόνια, στο ίδιο κτίριο
λειτουργούσαν δύο δημοτικά σχολεία το 24ο
και το
25ο
.
Το 1978 μετά τον σεισμό που έπληξε τη
Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε το 100ο
, το οποίο και
στεγάστηκε σε λυόμενο κτίριο στην σημερινή αυλή
του σχολείου.
(Φωτ. Από ιστοσελίδα του σχολείου
http://blogs.sch.gr/100dimth/%CE%B5%CF%80%CE
%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD
%CE%AF%CE%B1/)

46. Το Τενεκεδένιο
Το πρώτο σχολείο ιδρύθηκε στην Τούμπα το 1923, αρχικά με πρωτοβουλία και έξοδα της
τεκτονικής στοάς «Μέγας Αλέξανδρος» και στη συνέχεια με χορηγίες δωρητών, χωρίς τη
συμμετοχή κρατικού ή δημοτικού φορέα.
Στεγάστηκε πρόχειρα μέσα στο προαύλιο του Ορφανοτροφείου «Μέγας Αλέξανδρος» της Άνω
Τούμπας. Ήταν μια αποθήκη φτιαγμένη πρόχειρα από τενεκέδες γι’ αυτό το λόγο ονομάστηκε το
σχολείο το «Τενεκεδένιο».
Έπαρση σημαίας. Στο βάθος φαίνεται το Τενεκεδένιο Σχολείο
όπως ήταν χτιστό μέχρι το σεισμό του 1978.
(Φωτ.Οπισθόφυλλο από Το Τενεκεδένιο Σχολείο)
Δεκαετία 1940-1950. Ορφανοτροφείο θηλέων «Μέγας
Αλέξανδρος» . « Τολ» χρησιμοποιείται ως αίθουσα τελετών.
(Φωτ. Αναδημοσίευση φωτογραφιών από Το Τενεκεδένιο
Σχολείο)

47. 21ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης
Θεοχάρη και Μαρίας Μαναβή
(Τενεκεδένιο)
Λειτούργησε ως τετρατάξιο σχολείο από την ίδρυσή
του μέχρι το 1926.
Το σχολείο από το 1923 έως το 1930 ονομαζόταν
«Μεικτή Δημοτική Σχολή Τούμπας της Τεκτονικής
Στοάς «Μέγας Αλέξανδρος»».
Από το σχολικό έτος 1927-1928 προστέθηκαν ακόμη
δύο τάξεις (Ε΄και ΣΤ΄), οι οποίες στεγάστηκαν σε
παράπλευρο κτίριο του «Τενεκεδένιου» και ήταν
από αμίαντο.
Το 1936 το σχολείο μεταφέρθηκε στη συμβολή των
οδών Πυλαίας 1 και Βιζύης στην Άνω Τούμπα.
Το 1978 το τενεκεδένιο κατέρρευσε λόγω του
μεγάλου σεισμού που έπληξε τη Θεσσαλονίκη. Στη
θέση του στήθηκε προκατασκευασμένο κτίριο όπου
στεγάστηκε το Τενεκεδένιο Σχολείο με την ονομασία
21ο
Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης.
Το 2001 Το σχολείο μεταφέρεται σε καινούργιο
κτίριο στη συμβολή των οδών Τσέλιου και
Τσιαπάνου.
2003. Η σύζυγος του πρώην δημάρχου της
Θεσσαλονίκης Θεοχάρη Μαναβή, κυρία Μαρία
Νιτσιώτα- Μαναβή ανέλαβε το οικονομικό κόστος
της δημιουργίας του 2ου Εκπαιδευτικού-
Πολιτιστικού Κέντρου στο 21ο Δημοτικό Σχολείο
στην Άνω Τούμπα. Αυτό περιλαμβάνει αίθουσα
προβολών, βιβλιοθήκη- αναγνωστήριο, τραπεζαρία
για τους μαθητές του ολοημέρου, αίθουσα χορού,
και αίθουσα υπολογιστών. Με απόφαση του
Υπουργείου Παιδείας, το σχολείο ονομάστηκε προς
τιμήν τους «21ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης
Θεοχάρη και Μαρίας Μαναβή».
1998.Φωτ. 0 χώρος όπου στεγάστηκε το 21ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης
(Τενεκεδένιο) (Φωτ. Αναδημοσίευση από Το Τενεκεδένιο Σχολείο)
Στον χώρο αυτό συστεγάστηκαν το 23ο
Νηπιαγωγείο(1975-1978)και το 96ο
Νηπιαγωγείο
Θεσσαλονίκης. Σήμερα συστεγάζονται τα 56,86,114,115 Νηπ/γεία Θεσ/νίκης
2015.Φωτ. Η συνέχεια του Τενεκεδένιου Σχολείου σήμερα με την
επωνυμία 21ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης Θεοχάρη και
Μαρίας Μαναβή.

48. Σχολείο του Αδαμίδη
23ο
Δημοτικό Σχολείο
Θεσσαλονίκης.
Το δεύτερο σχολείο που χτίστηκε
στην Τούμπα , στο χώρο που
περικλείεται από τις οδούς
Ιπποδρομείου- Ιππάρχου-Πολυβίου-
Στίλωνος, λειτούργησε το 1927 και
στέγασε το 30ο
Δημοτικό Σχολείο.
Αρχικά διευθυντής του σχολείου
ήταν ο Ε. Αδαμίδης γι’ αυτό το λόγο το
ονόμαζαν σχολείο του Αδαμίδη.
Σήμερα στον ίδιο προαύλιο χώρο
στεγάζεται το 23ο
Δημοτικό Σχολείο
Θεσσαλονίκης.

49. Τα σχολεία που λειτουργούν
σήμερα απέναντι από την
εκκλησία του Αγίου Θεράποντα
19ο
Δημοτικό Σχολείο
Στις 25 Σεπτεμβρίου του 1929 ιδρύθηκε το τρίτο
σχολείο στην Τούμπα, το 39Ο
Δημοτικό Σχολείο
Θεσσαλονίκης. (Προεδρικό Διάταγμα 20/12/29
Φ.Ε.Κ. 445/1929). Τα έξοδα ανέγερσης ανέλαβε η
«Διδακτηριακή Επιτροπή Τούμπας» υπό τον
δραστήριο πρόεδρο Ν.Σφήκα και το τμήμα
Πρόνοιας.
Αργότερα στο κτίριο μετονομάστηκε σε
22ο
6/ξιο Δημ. Σχολείο Α΄ Περιφ. Θεσσαλονίκης
(Φ.Ε.Κ.4/11-1-37).
Στη συνέχεια μετονομάστηκε σε 14ο
Δημ. Σχολείο
Β΄ Περιφ. Θεσσαλονίκης (Φ.Ε.Κ.18/30-9-40).
Έπειτα μετονομάστηκε σε 19ο
6/ξιο Δημ. Σχολείο Β΄
Περιφ. Θεσσαλονίκης(Φ.Ε.Κ.122/15-6-54).
Τέλος συγχωνεύτηκε σ’ αυτό το 17ο
Δημ. Σχολείο
Θεσσαλονίκης και δημιουργήθηκε το 19ο
12/θέσιο
Δημ. Σχολείο Β΄ Περιφ. Θεσσαλονίκης(Φ.Ε.Κ.
674/26-9-70 τ.β.)
Στο υπόγειο του κτιρίου στεγαζόταν η Ομάδα
Προσκόπων Τούμπας.
Φωτ. επάνω .Το σχολείο που ιδρύθηκε το 1929 το «Πέτρινο» όπως
ονομαζόταν.
Φωτ. κάτω 2015. Το σημερινό 19ο
Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης που
χτίστηκε στη θέση του «Πέτρινο».

50. Τα σχολεία που λειτουργούν
σήμερα απέναντι από την
εκκλησία του Αγίου
Θεράποντα
72ο
Δημοτικό Σχολείο
Σήμερα συλλειτουργούν στον προαύλιο
χώρο απέναντι από την εκκλησία του Αγίου
Θεράποντα το 19ο
και το 72ο
Δημοτικό
Σχολείο .
Μέχρι το σχολικό έτος 1997-1998
συστεγάζονταν μαζί με το 92ο
Δημοτικό
Σχολείο Θεσσαλονίκης σε λυόμενο
προκατασκευασμένο κτίριο.
Το 1997 ολοκληρώθηκε η κατασκευή του
νέου διδακτηρίου. Στις 11- 9 - 1997 έγιναν
τα εγκαίνιά του υπό τη διεύθυνση του κ.
Κουτσοδημάκη Δημητρίου, όπου στεγάζεται
μέχρι και σήμερα.
Στο χώρο του υπογείου του Σχολείου
λειτουργεί «ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ» στην
οποία υπάρχουν 400 και πλέον εκθέματα
απ` όλη τη Βόρεια Ελλάδα, από τον Έβρο
μέχρι την Ήπειρο, τη Θεσσαλία, και τα
νησιά.
Η συλλογή είναι μόνιμη και μπορούν να την
επισκέπτονται μαθητές και μαθήτριες των
Νηπιαγωγείων και Δημοτικών Σχολείων
Θεσσαλονίκης και άλλων νομών.
Φωτ. Στον ίδιο προαύλιο χώρο του
συγκροτήματος (στο βάθος της
εικόνας)στεγάζεται σήμερα Γυμναστήριο
Εικόνες από τη λαογραφική συλλογή του σχολείου)

51. 1946. ΠΛΑΝΟΔΙΟΣ ΟΠΩΡΟΠΩΛΗΣ
Σεπτέμβριος 1946.Ο οπωροπώλης Μιχάλης Κοντούδης με το κάρο του
στην Κάτω Τούμπα. Πίσω διακρίνεται το σχολείο της Κάτω Τούμπας(στην
πλατεία Ταπητουργείου ή Αγίου Θεράποντα).
(Φωτ. αρχείο Σίμου Κοντούδη).
Στη φωτογραφία του 1946 δεν διακρίνεται περίφραξη του σχολείου.
( Φωτ. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων)

52. ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Παράλληλα με τη δημόσια εκπ/δευση, το 1926 άρχισε να λειτουργεί στην περιοχή η Ιδιωτική Σχολή της
Μαρίας Ανανιάδου. Το κτίριο βρισκόταν στη συμβολή των οδών Αθηνών(Παπάφη) και Αγριανών.
Αν και τα δίδακτρά του ήταν ψηλά πολλοί πρόσφυγες έστελναν εκεί τα παιδιά τους, με πολλές στερήσεις.

53. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ
Η ύπαρξη πολλών μικρομάγαζων
Τα μικρομάγαζα στην περιοχή ήταν κυρίως παντοπωλεία, αρτοποιεία ,καφενεία, κρεοπωλεία, γαλακτοπωλεία
γιαουρτσίδικα, λαδάδικα, καφεκοπτήρια, ανθρακοπωλεία, ψιλικατζίδικα, υφασματοπωλεία, ραφεία, φωτογραφεία κ.λπ. Το
1932-1933 υπήρχαν 16 αρτοποιεία στην Τούμπα.
1954 .Καφεκοπτήριο που λειτουργούσε στην
Κ.Τούμπα από το 1926
(Αναδημοσίευση φωτογραφιών από το βιβλίο Η Τούμπα των
Προσφύγων)
1956.Ονομαστό ζαχαροπλαστείο της εποχής που
διέθετε και ραδιόφωνο

54. Παντοπωλεία
Τα πρώτα παντοπωλεία της Τούμπας συνήθως ήταν μπακαλομανάβικα και μεζεδοπωλεία. Στην
Άνω Τούμπα υπήρχαν και σκέτα μανάβικα.
( Φωτ. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων)

55. Ξυλάδικο
Δεκαετία 1950. Κύριο μέσω θέρμανσης της εποχής το ξύλο. Μέσο μεταφοράς του στα
νοικοκυριά, το γαϊδουράκι. ( Φωτ. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων)

56. Γαλακτοπωλεία, γιαουρτζίδικα, γαλακτοζαχαροπλαστεία.
Κάποιες φορές ο ιδιοκτήτης του μαγαζιού γινόταν και πλανόδιος πωλητής του εμπορεύματός
του.
1948. Ιδιοκτήτης μαγαζιού και ταυτόχρονα πλανόδιος
πωλητής γιαουρτιού και γάλακτος (στη βαλίτσα
μεταφέρονται τα γιαούρτια).
1966-68. Γαλακτοζαχαροπλαστείο-γιαουρτσίδικο
(Αναδημοσίευση φωτογραφιών από το βιβλίο Η
Τούμπα των Προσφύγων)

57. Πλανόδιοι μικροπωλητές(γυρολόγοι)
Στην Τούμπα πουλούσαν τα εμπορεύματά τους πολλοί γυρολόγοι όπως: μανάβηδες, ψαράδες, παλιατζήδες,
ψιλικατζήδες(πουλούσαν μασουράκια, κουβαρίστρες, βελόνες κ.λπ.), παγωτατζήδες, γαλατάδες κ.λπ.
Το λάδι και το πετρέλαιο, οι λαδάδες το πουλούσαν σε ειδικά δοχεία που τα κρεμούσαν στους ώμους τους,
τριγυρνώντας στις γειτονιές και φωνάζοντας:«λάδι, γκάζι και βραδιάζει».

58. Μερικά ακόμη μέσα μεταφοράς
των πλανόδιων μικροπωλητών
Δεκαετία 1940. Πλανόδιος γαλατάς με το γαϊδουράκι
του πουλά γάλα στον κουρέα.
Το μέσο μεταφοράς είναι το γαϊδουράκι
Πλανόδιος πωλητής παπουτσιών.
Το μέσο μεταφοράς είναι το ποδήλατο.
(Αναδημοσίευση φωτογραφιών από το βιβλίο Η Τούμπα των
Προσφύγων)

59. Αραμπατζής μεταφέρει βαρέλια με κρασί.
Δεκαετία 1960. Ο αραμπάς εξακολουθεί να μεταφέρει ακόμη προϊόντα.
( Φωτ. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων)

60. ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ
Εργοστάσια ποτοποιίας
Το 1932-33 στην Άνω και Κάτω Τούμπα υπήρχαν 8 εργοστάσια ποτοποιίας
( Φωτ. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων)

61. Τα υφαντουργεία της Τούμπας.
Γνωστά υφαντουργεία στην Τούμπα ήταν του: Αρσάνογλου επί της Ανατ.Θράκης (παρήγαγε
κουβέρτες, πετσέτες, πανιά, τραπεζομάντηλα κ.λπ.), τα «Ηνωμένα» (επί της Χορμούζη),του
Τεκέζογλου και του Παπάζογλου. Το χαρακτηριστικό των ταπητουργείων και υφαντουργείων
που αναπτύχθηκαν στην περιοχή είναι ότι απορροφούσαν πάρα πολλές προσφυγοπούλες.
1930.Υφαντουργείο Αρσάνογλου στην Κ.Τούμπα(( Φωτ. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων)

62. «ΥΦΑΝΕΤ»
Το μεγαλύτερο κλωστοϋφαντουργικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης στα χρόνια του μεσοπολέμου.
Το εργοστάσιο της εταιρείας «Καζάζη-Καπαντζή-Γιαχέλ» δημιουργήθηκε το 1908 με την επωνυμία Οθωμανική
Εταιρία Υφασμάτων και Φεσιών Θεσσαλονίκης. Μεγαλομέτοχοι της ήταν κυρίως Τούρκοι και Εβραίοι.Παρήγαγε
φέσια που ήταν περιζήτητα στα Βαλκάνια, την Κων/πολη και τη Μ. Ασία.
Το εργοστάσιο έκλεισε εξαιτίας του πολέμου και τις εγκαταστάσεις τις εξαγόρασε το 1921 ο Α. Μακρής,
υφαντουργός Ναουσαίο, ο οποίος διατηρούσε εργοστάσιο εριουργίας στη Νάουσα και τη Βέροια. Αυτός ήταν που το
1926 με τον συνεργάτη του Γ.Μήλιο ίδρυσαν την ΥΦΑΝΕΤ. Το εργοστάσιο ενώ αρχικά απασχολούσε πάνω από 100
εργάτες, στην ακμή του ξεπέρασε τους 550. Το εργοστάσιο έκανε κάθετη παραγωγή, από το νήμα μέχρι την κουβέρτα.
Για είκοσι χρόνια ανέλαβε και την αποκλειστική προμήθεια του ελληνικού στρατού με είδη ιματισμού. Το 1951 το
εργοστάσιο κάηκε κατά ένα μεγάλο μέρος. Στη συνέχεια ανέκαμψε, αλλά τα μεγάλα δάνεια , οι δυσκολίες της αγοράς
καθώς και μια σειρά απεργιών των εργαζομένων το 1964, οδήγησαν στο οριστικό κλείσιμο του εργοστασίου.
1953 Φωτ. Αριστερά αεροφωτογραφία του συγκροτήματος μετά την πυρκαγιά .Αξίζει να παρατηρήσει κάποιος τα προσφυγικά σπίτια
του το περιβάλουν .Δεξιά η εικόνα της εγκατάλειψης που παρουσιάζει μέχρι και σήμερα. Αναδημοσίευση από το περιοδικό Η Μνήμη της
Πόλης)

63. Η ΥΦΑΝΕΤ σήμερα
Το συγκρότημα περιήλθε στην Εθνική Τράπεζα, και ο παλιός εξοπλισμός του πουλήθηκε για σίδερο το
1967.
Το 1993 χαρακτηρίστηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο, δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, από το
υπουργείο Πολιτισμού.
Ο σχεδιασμός προέβλεπε το ερειπωμένο κτίριο της ΥΦΑΝΕΤ να γίνει Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης
Τελικά από τις 20 Μαρτίου του 2004 τελεί υπό κατάληψη.
Φωτ. Αναδημοσίευση από το περιοδικό Η Μνήμη της Πόλης)

64. Αρκετοί πρόσφυγες δούλευαν και σε υφαντουργεία, και βαφεία άλλων συνοικισμών ,
όπως στου «Φριτζέριο» και στου «Λεβόν» στη Χαριλάου. Δούλευαν και σε άλλους συνοικισμούς
της Τούμπας όπως στον Άγιο Φανούριο, στο εργοστάσιο της «Υφανέτ» και Τουρπάλη.
1934-35. Προσφυγοπούλες, κάτοικοι των Ν.Τ. της
Κ.Τούμπας, δουλεύουν στο εργοστάσιο του Λεβόν
στη Χαριλάου.
1947. Εργάτες στο βαφείο νημάτων Βογιατζόγλου
στη Χαριλάου
(Αναδημοσίευση φωτογραφιών από το βιβλίο Η Τούμπα των
Προσφύγων)

65. Οι εκκλησίες των προσφύγων
Η Αγία Βαρβάρα
Κτίστηκε στις 13 Φεβρουαρίου 1918, με πρωτοβουλία του αξιωματικού Ιωάννη Ζαχαρόπουλου. Για την
ανέγερσή της χρησιμοποιήθηκαν παλιά υλικά του στρατού. Το εκκλησάκι οικοδομήθηκε με την επίβλεψη των
αξιωματικών του πυροβολικού, γι’ αυτό πήρε το όνομα της προστάτιδάς του Αγίας Βαρβάρας.
Το 1927 έπαψε να είναι στρατιωτική εκκλησία (μετά την κατάρρευση του μετώπου)και έγινε ενοριακή. Από
το 1927 μέχρι και το 1929 συνεργαζόταν με την Αγία Μαρίνα(κοινή κολυμπήθρα και κοινή νεκροφόρα με
άλογα για τη μεταφορά των νεκρών στο νεκροταφείο του Αγίου Παύλου στη Μαλακοπή).Από το 1948 έως το
1954 κτίστηκε μεγάλη εκκλησία δίπλα στην παλιά.
(Φωτ. . Αναδημοσίευση από το Τενεκεδένιο Σχολείο)

66. Η Αγία Μαρίνα
Θεμελιώθηκε στις 11 Ιουνίου 1924 με δαπάνη της Επιτροπής Στέγασης και Εγκατάστασης
Προσφύγων. Ανακατασκευάστηκε μέχρι το 1927, λόγω κακοτεχνιών κατά την αρχική της
κατασκευή. Τα εγκαίνιά της έγιναν στις 17 Ιουνίου 1927.Η κατασκευή αυτή διατηρήθηκε μέχρι
τις αρχές του 1970, οπότε κτίστηκε η νέα μεγαλοπρεπής εκκλησία.
Η εικόνα της Αγία Μαρίνα σήμερα. Εγκαινιάστηκε το
1987
(Φωτ. . Αναδημοσίευση φωτογραφιών από το
Τενεκεδένιο Σχολείο)
Η Αγία Μαρίνα το 1929

67. Οι πρόσφυγες μεταφέρουν ιερές εικόνες και κειμήλια από την
πατρίδα τους
Οι πρόσφυγες, άνθρωποι βαθιά θρησκευόμενοι, κατασκεύασαν τις εκκλησίες τους,
αφιερωμένες στους πολιούχους Αγίους τους, τοποθετώντας μέσα τους σκεύη και εικόνες που
μετέφεραν από τις πατρίδες τους
Πρόσφυγας από τη Σινώπη ο Χρήστος Καφαρόπουλος
μετέφερε την κάρα της Αγίας Ελένης στην εκκλησία της Αγίας
Μαρίνας. Φυλάσονται επίσης εκεί λείψανα των Αγίων
Αναργύρων που προέρχονται από τη Σινώπη.
(Φωτ. Αναδημοσίευση φωτογραφιών από το Τενεκεδένιο
Σχολείο)
Ο πρόσφυγες από το Φερτέκι της Νεαπόλεως έφεραν την
εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στην εκκλησία της Αγίας
Βαρβάρας.

68. Ο Άγιος Θεράποντας
Η πρώτη εκκλησία χτίστηκε το 1927 με ‘28 με καλαμωτές και σοβά. Μόνο το Ιερό ήταν χτισμένο
με τούβλα. Επειδή το αρχικό κτίσμα ήταν ανεπαρκές, τον Δεκέμβριο του 1949 άρχισαν οι
οικοδομικές εργασίες της καινούριας, αφού γκρεμίστηκε η παλιά. Το 1955 χτίστηκε ο
μεγαλοπρεπής ναός που υπάρχει μέχρι σήμερα
1951.Ο Άγιος Θεράπων
Η εικόνα του Αγίου Θεράποντα μεταφέρθηκε το 1955 από το
Μπουνάρμπασι Σμύρνης από τον ιερέα Μ. Πιτσώκο. Του την
παρέδωσε ένας γέροντας Τούρκος, ο οποίος την είχε φυλάξει

69. Άγιος Φανούριος
Η εκκλησία πρωτοκτίστηκε επί της οδού Παπάφη, στην απέναντι πλευρά της σημερινής της θέσης,
πλησιέστερα της Κλεάνθους, δίπλα σ’ έναν πλάτανο. Η επόμενη εκκλησία του Αγίου Φανουρίου(στη σημερινή
της θέση)ανεγέρθηκε το 1927 και ήταν ξύλινη παράγκα.
Η σημερινή εκκλησία αποτελεί ένα καινούριο κτίσμα που αναγέρθηκε πάνω στην παλαιά εκκλησία το 1993.
Υπάρχουν δύο εξωτερικά παρεκκλήσια, το ένα αναγέρθηκε το 1981 «προς τιμήν πάντων των εν Θεσσαλονίκη
διαλαμψάντων Αγίων», ενώ το άλλο προς τιμή του Όσιου Αρσενίου του Καππαδόκη.

70. ΣΥΛΛΟΓΟΙ-ΣΩΜΑΤΕΙΑ
Αθλητικά- Επιμορφωτικά
• Στην Άνω Τούμπα δημιουργήθηκε ο Γυμναστικός και Μορφωτικός Σύλλογος «Ερμής», που ιδρύθηκε το
1929.Είχε τμήμα γυμναστικής, διαλέξεων, θεατρικών και καλλιτεχνικών παραστάσεων. Ο σύλλογος
διοργάνωσε μεταξύ των άλλων αγώνες ανωμάλου δρόμου.
• Η Μ.Ε.Ν.Τ.
• Ο Π.Α.Ο.Κ.
• Άλλα 15 αθλητικά σωματεία.
Προσφυγικά Σωματεία
• «Προσφυγική Ένωση Τούμπας» ιδρύθηκε την 1η
Μαρτίου 1925.
• Το Κεντρικό Πολιτικό Σωματείο Προσφύγων Τούμπας «Η Αναγέννησις» στις 15 Απριλίου 1926.
• Ο Συνοικιακός Σύλλογος Προαστίου Τούμπας «Η Αλληλεγγύη» στις 17 Μαίου 1926.
• Ο Σύνδεσμος Προσφύγων Συνοικισμού Τούμπας «Η Αλληλοβοήθεια» στις 6 Ιούνη του 1926.
• Το Φιλανθρωπικό Σωματείο Κυρίων και Δεσποινίδων Τούμπας «Η Ελπίς» στις 18 Ιανουαρίου 1928,
που με τις ενέργειές του λειτούργησε παιδικός σταθμός. Ήταν σημαντική η συμβολή του στην κοινωνική
προστασία παιδιών εργαζομένων μητέρων.
• Η « Ένωσις Αστέγων Περιοχής 151 και Κάτω Τούμπας».
• Η «΄Ενωσις Οικιστών Κάτω Τούμπας» το 1929.
• Άλλοι 9 σύλλογοι δημιουργήθηκαν τα μετέπειτα χρόνια μέχρι το 1933.
Όλα τα σωματεία καταργήθηκαν το 1936 με τη δικτατορία του Μεταξά και τα περισσότερα
επανιδρύθηκαν μετά τον πόλεμο. Το ίδιο έγινε και με τη στρατιωτική χούντα το 1967. Η ισορροπία
επανήρθε το 1974 με την επάνοδο της δημοκρατίας.

71. Μ.Ε.Ν.Τ.To αρχαιότερο μορφωτικό σωματείο της Κ.Τούμπας , που
ανήκει στα ιστορικά σωματεία της πόλης, και ιδρύθηκε στην
Θεσσαλονίκη το 1926, ήταν η «Λέσχη Νεολαίας Τούμπας».
Στεγαζόταν σε κτίριο στη συμβολή των οδών Επταλόφου και
Ιλισσού.
Στις 10 Ιανουαρίου 1928 μετονομάστηκε σε Μορφωτική
Ένωση Νέων Τούμπας (Μ.Ε.Ν.Τ.)
Σκοπός του σωματείου ήταν η ανύψωση του μορφωτικού
επιπέδου των μελών του και γενικότερα του συνοικισμού
των προσφύγων, και η ανάπτυξη του αθλητισμού.
Η Λέσχη της ΜΕΝΤ έγινε σημείο αναφοράς των προσφύγων
της Τούμπας. Τόπος συνάντησης, ψυχαγωγίας ( με τη
διοργάνωση εκδρομών, χορών, παραστάσεων) και έκφρασης.
Έδινε επίσης ευκαιρίες για άθληση, αλλά και για μόρφωση.
Η Λέσχη ήταν για τους πρόσφυγες, που ήταν άνθρωποι
καλλιεργημένοι , η συνέχεια της παλιάς κοινωνικής τους ζωής
στον νέο τόπο που εγκαταστάθηκαν. Θέλησαν έτσι να
δημιουργήσουν μια μικρογραφία της χαμένης τους
πατρίδας.
Το καλοκαίρι 1946 η Λέσχη της ΜΕΝΤ κάηκε μαζί και η
ιστορική της βιβλιοθήκη. Το 1953 η Λέσχη ανακαινίστηκε
στη θέση της παλιάς. Σήμερα τα νέα γραφεία του συλλόγου
στεγάζονται στην Κανάρη, αλλά υπάρχει και το παλιό κτίριο .
Στα μεταπολεμικά χρόνια άλλαξε η φυσιογνωμία του
συνοικισμού της Τούμπας. Άνθρωποι από διάφορα σημεία
της Ελλάδας μετοίκησαν στην Τούμπα. Αυτό είχε σαν
αποτέλεσμα να χάσει η Λέσχη τη παλιά της αίγλη. Παράλληλα
δημιουργήθηκε στην περιοχή το γήπεδο του ΠΑΟΚ. Το
πολιτιστικό τμήμα έπαψε να υφίσταται στα τέλη του 1960.
Φωτ.επάνω:1929 το χτίσιμο του διδακτηρίου της Τούμπας.
Φωτ.κάτω:1928.Η λέσχη της ΜΕΝΤ
(Αναδημοσίευση φωτογραφιών από το βιβλίο ΜΕΝΤ 1926-2008),

72. Μ.Ε.Ν.Τ.
Για να πραγματοποιηθούν οι σκοποί του
σωματείου δημιουργήθηκαν τα τμήματα:
Φιλολογικό. Εδώ μεταφέρθηκε και η
βιβλιοθήκη της Μαλακοπής της Μ.
Ασίας(200 βιβλία).Η πλούσια βιβλιοθήκη
του λειτουργούσε ως δανειστική. Σ’ αυτή
δινόταν διαλέξεις φιλολογικού,
επιστημονικού, καλλιτεχνικού
περιεχομένου.
Θεατρικό. Τα μέλη του σωματίου ήταν
υπεύθυνα για το ανέβασμα των
θεατρικών έργων (δινόταν 10-15
παραστάσεις το χρόνο).
Μουσικό. Εδώ λειτουργούσε παράρτημα
του Μακεδονικού Ωδείου, με 100
μαθητές, που μάθαιναν βιολί και πιάνο
και μεικτή χορωδία 60 ατόμων.
Αθλητισμός. Περιελάμβανε τμήματα
ποδοσφαίρου, αθλοπαιδιών και
ποδηλατικού τμήματος.
Επίσης λειτουργούσε φροντιστήριο
μαθηματικών, αρχαίων ελληνικών,
λατινικών, έκθεση ιδεών, ξένων γλώσσων
(Αγγλικά – Γαλλικά).
Φωτ.επάνω:τέλη 1950.Το νέο κτίριο της ΜΕΝΤ μετά την
πυρκαγιά του 1946
Φωτ. Κάτω:τέλη 1950.Μαθήματα που πραγματοποιούνται
στη ΜΕΝΤ(Αναδημοσίευση φωτογραφιών από το βιβλίο
ΜΕΝΤ 1926-2008)

73. Π.Α.Ο.Κ.(Ιστορική αναδρομή)
• Ο ΠΑΟΚ είναι η ιστορική συνέχεια του αθλητικού και πολιτιστικού σωματείου της Κωνσταντινούπολης Ερμής, που δημιουργήθηκε
από ρωμιούς της Πόλης το 1875 στη συνοικία Πέρα.
• Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, μία ομάδα προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη δημιούργησαν το 1926 τον
Πανθεσσαλονίκειο Αθλητικό Όμιλο Κωνσταντινουπολιτών. Ως χρώματα της ομάδος επιλέχθηκαν το πένθιμο μαύρο για να
συμβολίζει την τραγική περιπέτεια του μικρασιατικού ελληνισμού και το αισιόδοξο λευκό, που θα άνοιγε ένα παράθυρο στο μέλλον.
Έμβλημα του συλλόγου, το πράσινο τετράφυλλο τριφύλλι και το πέταλο.
Στις 20 Μαρτίου 1929 ο ΠΑΟΚ συγχωνεύτηκε με το άλλο προσφυγικό σωματείο της Θεσσαλονίκης, την ΑΕΚ, με πρωτοβουλία του
γιατρού Καραμαούνα, προέδρου του πολιτιστικού σωματείου Ένωση Κωνσταντινοπουλιτών. Μετά τη συγχώνευση δεν εντάσσονταν
στην ομάδα μόνο Κωνσταντινουπολίτες και γενικά πρόσφυγες αθλητές, όπως γινόταν αρχικά με την ΑΕΚ Θεσσαλονίκης, , αλλά από
ολόκληρη τη Θεσσαλονίκη (γι’ αυτό και η ονομασία Πανοθεσσαλονίκειος).
• Το σήμα όμως μετά την ένωση με την ΑΕΚ Θεσσαλονίκης άλλαξε, καθώς υιοθετήθηκε το έμβλημα της δεύτερης, ο Βυζαντινός
Δικέφαλος Αετός , έμβλημα που είχε ήδη και η ΑΕΚ της Αθήνας. Ο αετός συμβολίζει την προέλευση του συλλόγου και την επάνοδο
της μνήμης στις ρίζες και την κληρονομιά των προσφύγων. Μόνο που ο Δικέφαλος Αετός του ΠΑΟΚ έχει τα φτερά του κλειστά , (δεν
φέρει στέμμα, σπαθί ή σφαίρα όπως ο Βυζαντινός), σε ένδειξη πένθους για τον ξεριζωμό των ρωμιών από την Πόλη.
• Το πρώτο γήπεδο της ομάδας ήταν χτισμένο στο Σιντριβάνι δίπλα στην ΔΕΘ, που εγκαινιάστηκε στις 12 Δεκεμβρίου 1930. Το 1959
χτίστηκε το σημερινό στάδιο στην Τούμπα, που εγκαινιάστηκε στις 6 Σεπτεμβρίου. Χτίστηκε σε οικόπεδο 30 στρεμμάτων, που είχε
παραχωρήσει το 1957 ο Στρατός.
Το πρώτο του πρωτάθλημα ο Π.Α.Ο.Κ. το κατέκτησε το 1937.Οι χρυσές σελίδες του ΠΑΟΚ άρχισαν να γράφονται στη δεκαετία του
1950. Οι ταλαντούχοι παίχτες που πήγαν στην ομάδα κατέστησαν πανίσχυρο τον ΠΑΟΚ, που αναδείχθηκε πρωταθλητής
Θεσσαλονίκης το 1955, το 1956 και το 1957, ενώ συμμετέχει σε δύο τελικούς του Κυπέλλου Ελλάδας (1951 και 1955). Τέλος το 1972
στον τελικό του κυπέλλου Ελλάδας ο Π.Α.Ο.Κ. επικράτησε με 2-1 επί του Παναθηναϊκού και κατέκτησε για πρώτη φορά το τρόπαιο.
• Ο ΠΑΟΚ, εκτός από το τμήμα του ποδοσφαίρου, διατηρεί τμήματα μπάσκετ, (2 πρωταθλήματα, 3 Κύπελλα και 2 Ευρωπαϊκά
Κύπελλα), βόλεϊ, κλασσικού αθλητισμού, κολύμβησης, υδατοσφαίρισης, πυγμαχίας και ποδηλασίας.
Φωτ.1.Αρχικό έμβλημα της ομάδας κατά την ίδρυσή του το 1926 Φωτ.2.Τελικό έμβλημα του ΠΑΟΚ
έπειτα από τη συγχώνευσή του
με την ΑΕΚ Θεσσαλονίκης
το 1929

74. Τα δέντρα και το πράσινο χαρακτηριστικό στοιχείο της Τούμπας των
προσφύγων
Τα μέλη της Επιτροπής Τούμπας το Φεβρουάριο του 1927 ζήτησαν από το Δήμαρχο 3000 δενδρύλλια, ώστε να τα
φυτέψουν και να διοργανώσουν γιορτή πράσινου. Αρχικά φυτεύτηκαν 500 δέντρα και στη συνέχεια άλλα700 δέντρα.
Στις 21 Μαρτίου 1927 έγινε πράσινη γιορτή στην Τούμπα και φυτεύτηκαν 2000 δέντρα(κυρίως ακακίες και άκαρπα
δέντρα). Εκτός από τη δεντροφύτευση, οι κάτοικοι στόλισαν με πράσινο το χώρο γύρω από τα σπίτια τους .
Το πράσινο, στον προαύλιο χώρο των σπιτιών, ή στους δρόμους, συντέλεσε στη μείωση της ελονοσίας.
1936 .Φωτ.Αραιοκατοικημένη οικιστική δόμηση με πράσινο στο συνοικισμό της Νέας Μαλακοπής στην Κ.Τούμπα
Φωτ. Αναδημοσίευση από το βιβλίο Η Τούμπα των Προσφύγων)

75. Η εικόνα της Τούμπας
στα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς
• Η Τούμπα κατοικήθηκε όπως κι άλλες περιοχές της Θεσσαλονίκης χωρίς προηγουμένως να
υπάρχουν οι απαραίτητες υποδομές(δρόμοι ύδρευση, αποχέτευση).Την περιοχή διέσχιζαν
τρία ρέματα: το δυτικό ρέμα που περνούσε κάτω από τη γέφυρα της ΥΦΑΝΕΤ. Το μεσαίο
ρέμα ήταν κάθετο στη Ανατολικής Θράκης και περνούσε κάτω από τη « Γέφυρα» από την
οποία ονομάστηκε και η στάση του αστικού λεωφορείου Κ.Τούμπα –Βενιζέλου.Το τρίτο
ρέμα, το ανατολικό, περνούσε δίπλα από την ανατολική παρυφή του κήπου του Καλού.
• Το 1933, η Τούμπα αποτελούσε μια μικρή πολιτεία με 32.000 κατοίκους. Παρά τα
προβλήματα λειτουργούσαν εκεί τέσσερα δημόσια Δημοτικά Σχολεία και ένα ιδιωτικό, ένας
παιδικός, δύο ορφανοτροφεία («Μέγας Αλέξανδρος» και «Παπάφειο»), τρεις εκκλησίες ,
τρία ωδεία, δύο ιατρεία, ένα κινηματοθέατρο και δύο μεγάλα γειτονικά εργοστάσια (Υφανέτ
και Τουρπάλη).
• Επειδή στη Τούμπα μαζεύτηκαν πρόσφυγες από διαφορετικά μέρη, δεν μπόρεσαν να
διατηρήσουν και να μεταδώσουν στους νεότερους τις διαλέκτους, τα τραγούδια, τους
χορούς, τα ήθη και τα έθιμά τους , σε αντίθεση με τους Καλαμαριώτες που ήταν κυρίως
Πόντιοι.
• Ο τρόπος ζωής των κατοίκων της Τούμπας ήταν πολύ διαφορετικός από τον σημερινό.
Παρόλη την φτώχεια και την ανέχεια, υπήρχε επικοινωνία, αγάπη και συμπόνια.
• Τα παιδιά τότε έπαιζαν στις αυλές και τις σκονισμένες αλάνες μπάλα, γκαζιές, κουινάκια,
σβούρες, μακριά γαιδούρα, κρυφτό, αψηλοκούμπητο, κέντρο, μπίκο κ.α.

76. Η Τούμπα σήμερα
Σήμερα υπάρχουν μερικές δεκάδες σπίτια οικιστικής δόμησης της αρχικής εγκατάστασης των προσφύγων
στην Τούμπα. Τα περισσότερα που σώζονται(συχνότητα ανά τ.μ.) βρίσκονται γύρω από τον αρχαιολογικό
χώρο της προϊστορικής τούμπας. Τα υπόλοιπα είναι διάσπαρτα σε όλη την Τούμπα. Τα μικρά και με κήπους
που μοσχοβολούν σπίτια, έχουν αντικατασταθεί από πυκνοκατοικημένες πολυκατοικίες. Το μόνο κατάλοιπο
του παρελθόντος, τα πολλά δέντρα που φυτεύτηκαν στα χρόνια της προσφυγιάς...
2015.Φωτ.Αριστερά σπίτια γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο
της προϊστορικής τούμπας
2015.Φωτ.Δεξιά μικρά προσφυγικά σπίτια διάσπαρτα στην
Τούμπα ανάμεσα στα μεγαθήρια των πολυκατοικιών.
Δαρδανελλίων 41
ΚυζίκουΑνατ.Θράκης
Πραξαγόρα

77. Τα δέντρα απομεινάρια του παρελθόντος
Στην πυκνοκατοικημένη Τούμπα η μόνη νότα δροσιάς, τα πολλά δέντρα που φυτεύτηκαν στις γιορτές
πράσινου του 1927.Σε όλους τους δρόμους οι φλαμουριές, οι ακακίες, τα πλατάνια… κυριαρχούν στο αστικό
περιβάλλον και δημιουργούν μικροκλίμα εκπέμποντας δροσιά.
Η ύπαρξή τους ευνοείται(σε κάποια σημεία) από τα τρία ρέματα που προαναφέρθηκαν, τα οποία σε αρκετά
σημεία μπαζώθηκαν, αλλού όμως παρέμειναν δημιουργώντας μια ευχάριστη πινελιά σε σχέση με το τσιμέντο
της πόλης.
Κλεάνθους
Λαμπράκη-φλαμουριές
Μαλακοπή – ακακίες
Διογένους-πλατάνια κοντά
στο ρέμα της
Υφανέτ

78. Βιβλιογραφία
• Κ.Κωστάκης, Σ.Ανδρέου,Χ.Γκατζόλης,Ο.Σακαλή, Κ.Κασβίκης,Κ.Νικονάνου,Ε.Φουρλίγκα (χ.χ.), Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ
Εκπ/κος φακελος: «Η προϊστορική Τούμπα της Θεσσαλονίκης», Υπουργείο Εθνικής Παιδείας & Θρησκευμάτων, Πρόγραμμα
ΜΕΛΙΝΑ-Εκπαίδευση & Πολιτισμός σε συνεργασία με το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων-Ελληνικό Τμήμα, 6-15
• Ελένη Τζιούτζια,(2002)«ΤΟ ΤΕΝΕΚΕΔΕΝΙΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, Το σχολείο των προσφύγων», Θεσσαλονίκη,Δήμος
Θεσσαλονίκης, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης
• Σίμος Κερασίδης-Παναγιώτης Γεωργούλης,(2002)«Η Τούμπα των Προσφύγων ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΗΣΗ
ΜΙΑΣ ΣΥΝΟΙΚΙΑΣ»,Θεσσαλονίκη,Δήμος Θεσσαλονίκης, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης.
• Δραγούμη Ευγενία-Τσιομπανούδη Ελένη(2008) «ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΤΟΥΜΠΑΣ 1926-2008»,
Θεσσαλονίκη,Δήμος Θεσσαλονίκης, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης.
• Κώστας Σουέρεφ,(Ιούνιος 2002),«ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΠΟΛΙΣ 8,ΤΟΥΜΠΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: ΤΑΦΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ»,
Θεσσαλονίκη,ΦΟΙΝΙΞ METROLIFE ΕΜΠΟΡΙΚΗ
• NATIONAL GEOGRAPHIC,(Νοέμβριος 1925)«1922 Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ Η μεγαλύτερη μετακίνηση πληθυσμών στην
ιστορία», ΧΟΡΗΓΟΣ ΟΠΑΠ, Ιστορικό οπτικοακουστικό Λεύκωμα , NATIONAL GEOGRAPHIC, σ.105
• Χρίστος Ν.Ζαφείρης,( Δεκέμβριος 2005)«Η μνήμη της Πόλης, Κείμενα και σπάνιες φωτογραφίες για τη Θεσσαλονίκη,
τεύχος ΙΙ»,Θεσσαλονίκη,ΟΠΑΠ, Αγγελιοφόρος,σ.27,35
• http://20lyk-thess.thess.sch.gr/, 20ο
Λύκειο Τούμπας
• http://21dim-thess.thess.sch.gr/index.php/know-our-school/know-our-school/16-our-school, 21ο
Δημοτικό Σχολείο
Θεσσαλονίκης.
• www.anwkatw.gr/προτείνουμε/22-τα-νέα-της-πόλης/89-εκθεση-φωτογραφιασ-100ου-δημ-σχ.html 100, Δημοτικό Σχολείο
Θεσσαλονίκης.
• ΠΗΓΗ: http://www.sansimera.gr/articles/132#ixzz3bLtRR3Uy, Η ιστορία του ΠΑΟΚ
• http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CE%BD%CE%B8%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD
%CE%AF%CE%BA%CE%B5%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%91%CE%B8%CE%BB%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C
%CF%82_%CE%8C%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CF%82_%CE%9A%CF%89%CE%BD%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BD
%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%85%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CF%8E%CE%BD,Η ιστορία του ΠΑΟΚ
•