1. Боловсруулсан: Д.Отгонбаатар

2. Удирдлагын бүртгэлийн зорилго нь
тухайн аж ахуй нэгж байгууллагын дотоод
үйл ажиллагааг удирдах хяналт тавих
түүний
хүлээсэн
удирдлагыг
шаардлагатай
мэдээлэлээр
хангахад
оршино.
Удирдлагын бүртгэл нь аж ахуйн нэгж
байгууллагын менежментийн үндсэн ажил
үүргийг
хэрэгжүүлэхэд
мэдээлэлээр
хангах үүрэгтэй бүртгэлийн биеэ даасан
нэг систем юм.

3. Удирдлагын ажил үүрэг нь аж ахуйн үйл
ажиллагаанд өдөр бүр тохиолдож байдаг янз
бүрийн шийдвэр тушаал гаргах, бодлого
боловсруулах, ажлаар хангах, шагнал
урамшуулал олгох зэрэг удирдлагын зүгээс
авч хэрэгжүүлж буй бүхий л үйл ажиллагааны
нийлбэр цогц юм. Үүнийг үндсэн 4 ажил
үүрэгт хуваан авч үздэг.
 Төлөвлөх
 Зохион байгуулах
 Үйл ажиллагааны явцад хяналт тавих
 Удирдлагын шийдвэр гаргалт зэрэг болно

4. Холимог зардлыг тогтмол хувьсахаар нь ялгах
зорилго нь дараах зүйлүүдэд оршино.
 ҮНЗ-ийн төлөвлөлт түүнд хяналт тавихтай
холбоотойгоор шийдвэр гаргах, уян хатан төсөв
бэлдэж, хэлбэлзлийн шинжилгээ хийх
 Зардал үйлдвэрлэл ашгийн шинжилгээ хийж,
шийдвэр гаргах
 Хугарлын цэгийн шинжилгээ хийж, шийдвэр
гаргах
 Ялгаварт
зардлын
шинжилгээ
хийж,
удирдлагын богино хугацааны шийдвэр гаргах
 Капитал төсвийн шинжилгээ хийж, удирдлагын
шийдвэр гаргахад ашиглана.

5. Холимог зардлыг тогтмол зардал хувьсах
зардлаар нь ангилахад ашиглагддаг үндсэн 3-н
арга байдаг.
 Дээд ба доод цэгийн
 Хэлбэлзэлийн график шинжилгээний арга
 Хамгийн бага квадратын арга
Эдгээр аргууд нь холимог зардлыг тогтмол,
хувьсахаар ялгаад зогсохгүй үйлдвэрлэлийн
зардлын хүрээн дэх зардлын тодорхой хэсэг нь
дан тогтмол эсвэл дан хувьсах зардал хэрхэн
эзэлж байгаа эсэхийг тодорхойлж өгнө.
Эдгээр аргуудын талаар бид өмнөх улиралд
Удирдлагын бүртгэлийн үндэс хичээлээр үзсэн
билээ.

6. Дээрх аргуудтай холбоотой бусад тооцооллын
шинжилгээний аргуудыг дараах жишээн дээр
тайлбарлая.
Үүний жишээ болгон “Хүнс” компаний өмнөх
жилийн үйл ажиллагааны түвшин болон
цахилгааны зардлын мэдээлэлийг авч үзье.
Сарууд
1
2
3
4
5
6
7
Машин Цахилгааны
цаг
зардал
340
64000
300
62000
340
62000
390
59000
420
50000
320
53000
260
50000
Сарууд
8
9
10
11
12
Нийлбэр
Дундаж
Машин
цаг
260
340
350
400
480
4200
350
Цахилгааны
зардал
50000
53000
55000
58000
68000
684000
57000

7. 

8. Зардлыг тогтмол болон хувьсах хэсгээр нь ангилах
аргуудын нийтлэг нэг зарчим нь үйл явцын түвшин буюу
суурь үзүүлэлт үр дүнгийн үзүүлэлт буюу нийт холимог
зардал нь хоорондоо тодорхой хэмжээний хамааралтай
байх ѐстой гэж үздэг. Дээрх 2 үзүүлэлтийн хоорондын
харилцан хамаарлыг корреляцийн олон детерминацийн
коэффициентийн
тусламжтайгаар
тодорхойлно.
Корреляцийн коэффициентийг r-ээр тэмдэглэдэг ба үр
дүн нь r=0 бол хамааралгүй, үүнээс бусад эерэг болон
сөрөг утга бүхий тохиолдолд хамааралт байна гэж үздэг.
r+ утгатай байвал тодорхой хэмжээгээр шууд
хамааралтай, r- байвал тодорхой хэмжээгээр урвуу
хамааралтай байна. Корреляцийн коэффициентийг
квадрад
зэрэгт
дэвшүүлснээр
детерминацийн
коэффициентийг r2 тодорхойлно.

9. Корреляцийн
коэффициентийг
томъѐогоор тооцоолно.
r
( xi
( xi
x)( yi
x) 2
( yi
дараах
y)
y)
2
Дээрх жишээнд орлуулан авч үзье.
2120000
45800 * 408000000
2120000
4322776.89
0.49043
r2=(0.49043)2=0.24052 буюу энэ 2 үзүүлэлт
хоорондоо
24,05
хувийн
хамааралтай
байгааг харуулж байна.

10. Үүнийг тооцоолохдоо хамгийн бага квадратын
аргаар ангилсан нэгжийн хувьсах зардал болох
b, үе бүрийн тогтмол зардал болох а-д суурилан
энгийн
шугаман
тэгшитгэлийн
ердийн
хэлбэлзлээр y’-ийг тодорхойлдог. Стандарт
алдаа бага байгаа бол суурь үзүүлэлт болон
зардал хоорондын хамаарал сайн, зардлыг
тогтмол болон хувьсах хэсгээр нь ангилах үйл
ажиллагаанд сайтар зохицож байгааг илтгэнэ.
Өөрөөр хэлбэл r2=1 байвал стандарт алдаа 0-тэй
тэнцүү байна. Стандарт алдаа буюу хэвийн
алдааг дараах томъѐогоор тодорхойлно.
S
( yi
yi ' ) 2
n 2

11. yi ' 40830
Сар
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Нийт
S
46 .2 * xi
Yi
64000
62000
62000
59000
50000
53000
50000
50000
53000
55000
58000
68000
684000
309868996
12 2
Yi’
56537
54686
56537
58852
60240
55611
52834
52834
56537
57000
59314
63017
684000
30986899.6
Yi-Yi’
7463
7314
5463
148
-10240
-2611
-2834
-2834
-3537
-2000
-1314
4983
0
5567
(Yi-Yi’)
55694609
53500601
29843081
22044
104861177
6819168
8031903
8031903
12511203
4000000
1727675
24825633
309868996

12. Үйл ажиллагааг үр ашигтай явуулахын тулд нийт
компаний хэмжээнд тодорхойлогдсон орлогын
тайлангийн мэдээллээсээ илүү бүтээгдэхүүн тус
бүрээр эсвэл үйлдвэрлэлийн цех, хэсэг, тасаг,
нэгж бүрээр тодорхойлогдсон дэлгэрэнгүй
орлогын мэдээллээр дотоод удирдлагыг хангах
хэрэгтэй байдаг. Иймээс бүтээгдэхүүний нэр
төрөл тус бүрээр ашигтай ажиллаж байгаа эсэх
үйлдвэрийн салбар, нэгж тус бүрийн үр ашгийг
харгалзан үзэх, шийдвэр гаргах, байгаа хүчин
чадал, нөөцийг хэр оновчтой ашиглаж байгаа
эсэхийг тодорхойлохын тулд тодорхой үе шат,
бүтээдэхүүний нэр төрөл, үйлдвэрлэлийн салбар
нэгж тус бүрээр орлогын тайлан гаргуулж
удирдлагын үйл ажиллагаандаа ашигладаг.
Энэхүү тайланг хэсгчлэлийн тайлан гэнэ.

13. А компани үйлдвэрлэлийн 2 салбартай 1, 2-р
гурил үйлдвэрлэн УБ болон орон нутагт
борлуулдаг.
Хэсэгчилсэн орлогын тайлан
Орлого зардлын үзүүлэлт
Борлуулалт
/Салбараар тодорхойлсон/
Хэсэгчлэл
Компаний
1-р
2-р
нийт дүн
салбар
салбар
10000,000 6000,000 4000,000
Хасах нь: хувьсах зардал
Борлуулсан бүтээгдэхүүний хувьсах өртөг
3600,000
2400,000
1200,000
Бусад хувьсах зардал
1000,000
600,000
400,000
Нийт хувьсах зардал
4600,000
3000,000
1600,000
Ахиуц ашиг
5400,000
3000,000
2400,000
Хасах нь: шууд шингэх тогтмол зардал
3400,000
1800,000
1600,000
Салбарын ашиг
2000,000
1200,000
800,000
Хасах нь: нийтлэг тогтмол зардал
500,0
Цэвэр ашиг
1500,0

14. Хэсэгчилсэн орлогын тайлан
/2-р салбарын үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүнээр тодорхойлсон/
Орлого зардлын үзүүлэлт
2-р
салбарын
нийт дүн
Борлуулалт
4000,000
Хэсэгчлэл
1-р
2-р
салбар
салбар
1500,000 2500,000
1200,000
400,000
800,000
400,000
100,000
300,000
Нийт хувьсах зардал
1600,000
500,000
1100,000
Ахиуц ашиг
2400,000
1000,000
1400,000
1400,000
600,000
800,000
1000,000
400,000
600,000
Хасах нь: хувьсах зардал
Борлуулсан бүтээгдэхүүний хувьсах
өртөг
Бусад хувьсах зардал
Хасах нь: шууд шингэх тогтмол
зардал
Бүтээгдэхүүн тус бүрийн ашиг
Хасах нь: нийтлэг тогтмол зардал
200,000
Салбарын ашиг
800,000

15. Хэсэгчилсэн орлогын тайлан
/2-р салбарын үйлдвэрлэдэг 2-р гурилын борлуулалтын нутаг дэвсгэрээр
тодорхойлсон/
Орлого зардлын үзүүлэлт
Борлуулалт
Хасах нь: хувьсах зардал
Борлуулсан бүтээгдэхүүний
хувьсах өртөг
Бусад хувьсах зардал
Нийт хувьсах зардал
Ахиуц ашиг
Хасах нь: шууд шингэх тогтмол
зардал
Нутаг дэвсгэрийн ашиг
Хасах нь: нийтлэг тогтмол
зардал
Бүтээгдэхүүний ашиг
2-р
Хэсэгчлэл
салбарын
Бусад
2-р гурилын
УБ-т
газарт
нийт дүн
2500,000
2000,000 500,000
800,000
640,000
160,000
300,000
1100,000
1400,000
100,000
740,000
1260,000
200,000
360,000
140,000
500,000
300,000
200,000
900,000
960,000
-60,000
300,000
600,000

16. Дээрх хүснэгтээс авч үзэхэд компаний эхний
хэсэгчлэл нь түүний бие даасан салбаруудаар,
эдгээрийн нэг болох 2-р салбар нь үйлдвэрлэдэг
бүтээгдэхүүний нэр төрлөөр, бүтээгдэхүүний нэг
болох 2-р гурил нь
борлуулалтын нутаг
дэвсгэрээр тус тус хэсэгчлэгджээ.
Энэхүү тайланг ахиуц ашгийн хандлагаар бэлтгэх
бөгөөд тогтмол зардлыг шууд шингэх тогмол
зардал, нийтлэг тогтмол зардал гэсэн 2 хэсэгт
хуваан авч үздэг. Шууд шингэх тогтмол зардал
гэдэг нь тодорхой нэг хэсэгчлэлд хамаарах буюу
шууд тухайн хэсэгчлэлд шингэх тогтмол зардал
юм. Харин нийтлэг тогтмол зардал нь тодорхой
нэг хэсэгчлэлд оноож шингээх боломжгүй нийт
дүнгээрээ нэг буюу хэд хэдэн хэсэгчлэлтэй
холбоотой зардал юм.