Σχεδιάγραμμα της ομώνυμης ενότητας του σχολικού βιβλίου.

1. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 – ένα μήνυμα ελευθερίας για την Ευρώπη
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
α. Ο χαρακτήρας της Ελληνικής Επανάστασης.
• Εξασφάλισε στο έθνος, ύστερα από πολλούς αιώνες δουλείας, ανεξάρτητη εθνική εστία και προϋποθέσεις για ανάπτυξη δημοκρατικών θεσμών.
• Ήταν με άλλα λόγια κίνημα συνάμα εθνικό και φιλελεύθερο, αφού συνδύαζε την εθνική χειραφέτηση με το αίτημα για αντικατάσταση της απόλυτης (και ασύδοτης) μοναρχίας του σουλτάνου με μία πολιτεία αντιπροσωπευτική (δηλαδή δημοκρατικής) και ευνομούμενη.
• Ήταν προϊόν γηγενούς εθνικού κινήματος και όχι έξωθεν υποκίνησης ή εισβολής.
• Ως εθνικό κίνημα συγγένευε με εθνικά κινήματα Ιταλίας, Γαλλίας και Βορείου Αμερικής .
β. Οργάνωση και έκρηξη της Επανάστασης.
• Οργανώθηκε από την Φιλική Εταιρεία (μυστική οργάνωση, Οδησσός 1814).
 Ιδρυτές Εμμ. Ξάνθος, Νικ. Σκουφάς, Αθ. Τσακάλωφ.
 Στόχοι τους η μύηση πολλών Ελλήνων, ο προσεταιρισμός του Ιωάννη Καποδίστρια, υπουργού εξωτερικών του τσάρου Αλέξανδρου, και μέσω αυτού η εξασφάλιση βοήθειας από τη Ρωσία.
 Μόνον τον πρώτο από τους τρεις στόχους πέτυχε.
• Ο Ι. Καποδίστριας αρνήθηκε την αρχηγία της, επειδή έκρινε ότι οι περιστάσεις δεν ευνοούσαν το εγχείρημα. Η Ρωσία γύρισε την πλάτη στους Έλληνες στηρίζοντας την νομιμότητα που εκπροσωπούσε ο σουλτάνος.
• Η ηγεσία της ανατέθηκε στον Αλ. Υψηλάντη, Έλληνα αξιωματικό του Τσάρου.
• Έναρξη και αποτυχία Επαναστάσεως στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες (Φεβρ.1821).
• Επαναστατικές εστίες σε πολλά μέρη οθωμανικής επικράτειας.
γ. Η Επανάσταση στις Ηγεμονίες.
• Ο Αλ. Υψηλάντης διαβαίνει τον Προύθο και συνεργάζεται με τον ηγεμόνα Μιχαήλ Σούτσο. (Φεβρ. 1821). Την προηγούμενη μέρα η πρώτη μάχη Ελλήνων και Τούρκων στο Γαλάτσι.
• Στους θρόνους των Ηγεμονιών (Μολδαβίας και Βλαχίας) ήταν Έλληνες Φαναριώτες, οι οποίοι είχαν στις υπηρεσίες τους πολλούς άλλους Έλληνες.
• Συγκρότηση Ιερού Λόχου από εθελοντές Έλληνες σπουδαστές της Ευρώπης.
• Αρχική συνεννόηση Υψηλάντη - Βλαδιμηρέσκου, παρασπονδία και φόνος δευτέρου.
• Μάχη στο Δραγατσάνι (7 Ιουνίου 1821). Ήττα των Ελλήνων, σφαγή Ιερού Λόχου.
• Μάχη στο Σκουλένι (17 Ιουνίου 1821). Θάνατος Αθ. Καρπενησιώτη
• Ανατίναξη μονής Σέκου από τον Γ. Ολύμπιο και σύλληψη Φαρμάκη (Σεπ. 1821)
• Aποτυχία Επανάστασης στις Ηγεμονίες λόγω έλλειψης σοβαρού πολεμικού σχεδίου .
δ. Eδραίωση της Επανάστασης
• Επαναστατικές εστίες σε όλες τις ελληνικές περιοχές (1821-1824):
 Πελοπόννησος: Μάνη (Μαυρομιχαλαίοι), Καλάβρυτα (Ασ. Φωτήλας, Ασ. Ζαίμης), Αίγιο (Αντρέας Λόντος), Πάτρα (Μητροπολίτης Π. Πατρών Γερμανός), Καλαμάτα (Π. Μαυρομιχάλης, Παπαφλέσσας, Θ. Κολοκοτρώνης, Αναγνωσταράς, Νικηταράς, Δ. Πλαπούας), Καρύταινα (Δεληγιανναίοι, Πλαπουταϊοι), Μιστράς (Μητροπολίτης Βρεσθένης Θεοδώρητος, Παν.

2. Γιατράκος), Άργος και Ναύπλιο (χ. Περούκας). Σπουδαιότερες μάχες: Λεβίδι, Βαλτέτσι, (Θ. Κολοκοτρώνης), Γράνα, Τριπολιτσά (άλωση 23 Σεπ. 1821), Δερβενάκια (Θ. Κολοκοτρώνης), Μανιάκι (Παπαφλέσσας, 1825).
 Στεοεά Ελλάδα: Άμφισσα (Ν. Πανουριάς), Γαλαξίδι (Ι. Γκούρας), Λιδορίκι (Δ. Σκαλτσάς), Λειβαδιά (Αθανάσιος Διάκος), Μενδενίτσα (Ι. Δυοβουνιώτης), Δυτική Στερεά (Δ. Μακρής, Γ. Μπακόλας, Γ. Καραϊσκάκης). Σπουδαιότερες μάχες: Αλαμάνα (Αθ. Διάκος), Γραβιά (Οδ. Ανδρούτσος), Βασιλικά (Γ. Καραϊσκάκης), Αθήνα, Μεσολόγγι, Κεφαλόβρυσο (Μ. Μπότσαρης).
 Θεσσαλία: Ασπροπόταμος (Χριστόδ. Χατζηπέτρος, Ν. Σουρνάρας, Γρ. Λιακατάς, Αθ. Μάνταλος), Πήλιο (Άνθ. Γαζής), Άγραφα (Κ. Βελής, Λογ. Ζώτος).
 Μακεδονία: Χαλκιδική (Εμμ. Παππάς), Σιάτιστα-Βέρμιο-Νάουσα-Όλυμπος, (Γ. Νιόπλιος, Τάσος Καρατάσος, Γάτσος, Ζαφειράκης, Ν. Κασομούλης. Διαμαντής κ.ά.).
 Θράκη: Συμμετοχή σε ναυτικές επιχειρήσεις στα παράλια της Θράκης, της Μακεδονίας και στο Αιγαίο του ιδιωτικού στόλου του Χατζη-Αντώνιου Βισβίζη, και μετά τον θάνατό του (Ιούλιος 1822), της συζύγου του Δόμνας Βισβίζη.
 Ήπειρος: Καλαρρύτες και Συρράκο (Ιω. Κωλέττης), Σούλι, Πάργα.
 Κρήτη: Σφακιά, (Μανουσέλης, Δεληγιάννης, Μανουσογιαννάκης, κ.ά.) επαρχίες Ρεθύμνου και Κυδωνίας (Μ. Αφεντούλης), Δραπανιά, Κάνδανος
 Νησιά Αιγαίου: Σπέτσες (Λασκ. Μπουμπουλίνα, Γκ. Τσούπας), Ύδρα (Αντ. Οικονόμου, Δ. Κριεζής), Ψαρά, Άνδρος (Θ. Καϊρης), Σάμος (Λ. Λογοθέτης), Χίος (Αντ. Μπουρνιάς). Σπουδαιότερες ναυμαχίες - πυρπολήσεις τουρκικών πλοίων Χίος (Ανδ. Πιπίνος, Κ. Κανάρης), Μυκάλη (Γ. Σαχτούρης, Α. Μιαούλης), κόλπος Γέροντα (Α. Μιαούλης). Ακολούθησαν όλα τα υπόλοιπα νησιά.
ε. Οι πρώτες αντιδράσεις στην Επανάσταση
• Άγρια αντίδραση Σουλτάνου: απαγχονισμός πατριάρχη Γρηγορίου ε και σφαγή πολλών επιφανών Ελλήνων
• Συμπάθεια χριστιανικού κόσμου - ανάπτυξη φιλελληνικού κινήματος
• Πρώτη αντίδραση Μεγάλων Δυνάμεων Ευρώπης: αρνητική, καθώς αποτελούσε απειλή για την νομιμότητα και σταθερότητα! Ο Ι. Καποδίστριας απέτρεψε τα χειρότερα.
• Ηγεσία Ελλήνων διακήρυξε ότι αγώνας τους ήταν νόμιμη επανάσταση εναντίον παράνομου ηγεμόνα.
• Οι φιλελεύθερες θέσεις (εκφρασμένες κυρίως από στελέχη της Φιλικής Εταιρείας) απευθύνονταν στην φιλελεύθερη διανόηση Ευρώπης.
• Οι συντηρητικές θέσεις (προκρίτων, ιεραρχών, καπεταναίων) πρόβαλλαν την Επανάσταση ως εξέγερση συνετών νοικοκυραίων και όχι ριζοσπαστών.
• 1823. Ρήγμα στις σχέσεις Μεγ. Δυνάμεων λόγω Ελληνικού Ζητήματος.
 Η Αγγλία αναγνωρίζει τους Έλληνες ως εμπόλεμο έθνος.
 Προσανατολισμός Μεγ. Δυνάμεων στη δημιουργία μικρού Ελληνικού κράτους.
 Αγγλογαλλικός ανταγωνισμός για την Ελλάδα.
στ. Η εξέλιξη της Επανάστασης
• Επικράτηση επαναστατών στη νότια Ελλάδα
α) λόγω της μεγάλης απόστασης από τα τουρκικά στρατιωτικά κέντρα και της εθνικής ομοιογένειας.
β) επειδή η ανταρσία του Αλή πασά στην Ήπειρο ανάγκασε τους Τούρκους να αποσύρουν ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις από τη νότια Ελλάδα.

3. γ) χάρη στην ύπαρξη ενός εμπειροπόλεμου αντάρτικου στρατού (κλεφτών και πρώην αρματολών), που ενισχυόταν από το ορεινό ανάγλυφο του τόπου
δ) Πρώτες μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες Ελλήνων (υπό ηγεσία Κολοκοτρώνη) σημειώθηκαν στην Πελοπόννησο. Καθοριστική η νίκη στα Δερβενάκια .
• Καταστολή Επανάστασης στη βόρια Ελλάδα λ6γω εγγύτητας με Κων/πολη.
• Καταστροφή της Χίου (Απρ. 1822) μετά από κίνημα στη Σάμο με αρχηγό τον Λυκούργο Λογοθέτη.
• Πυρπόληση ναυαρχίδας Καρά Αλή στον Τσεσμέ από Κ. Κανάρη (6-7 Ιουλ. 1822).
• Μάχη στο Κεφαλόβρυσο της Ευρυτανίας, θάνατος Μ. Μπότσαρη (Αυγ. 1823).
• Συστηματική καταστροφή Πελοποννήσου από αιγυπτιακά στρατεύματα Ιμπραήμ πασά.
• Κίνδυνος καταστολής Επανάστασης (1825).
• Δεύτερη πολιορκία και έξοδος Μεσολογγίου (10/11 Απρ. 1826).
• Νίκη του Γ. Καραϊσκάκη στην Αράχοβα (24 Νοεμ. 1826).
ζ. Η πολιτική συγκρότηση των επαναστατημένων Ελλήνων.
• Σε πρώτη φάση συγκροτούνται τοπικά επαναστατικά συμβούλια (Πελοποννησιακή Γερουσία - Άρειος Πάγος - Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος).
• Οξεία διαμάχη Δ. Υψηλάντη και πολλών Φιλικών (των αποκαλούμενων «Δημοκρατικών») με προκρίτους Πελοποννήσου («Ολιγαρχικούς») για άσκηση και νομή εξουσίας.
• Οι τοπικοί άρχοντες στην πράξη διαδέχονται τους εκπροσώπους της οθωμανικής εξουσίας ως αντιπρόσωποι του έθνους στις εθνοσυνελεύσεις της Επανάστασης.
• Α' Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου (1821-1822): ψήφιση πρώτου δημοκρατικού συντάγματος της χώρας.
• Διαμάχες για έλεγχο εξουσίας προκαλούν στα 1824 βίαιες εμφύλιες συγκρούσεις με δυσμενή αντίκτυπο στη διεξαγωγή του πολέμου.
• Επίμονες εκκλήσεις προς χριστιανικές δυνάμεις Ευρώπης για βοήθεια Ελλήνων επαναστατών.
η. Η έκβαση της Επανάστασης.
• Η απόκτηση δημοκρατικού πολιτεύματος κατέστη τελικά ανέφικτη.
• Αναζητήθηκε τελικά μία λύση εφικτή, τόσο για τον βαθμό ανεξαρτησίας (αυτονομία Vs ανεξαρτησία) του νεοσύστατου κράτους όσο και για την εδαφική του έκταση.
• Υπαγωγή σε καθεστώς εγγύησης των Μεγάλων Δυνάμεων, εποπτεία της χώρας και του μέλλοντός της.
• Ανάγκη πρόσκλησης Ευρωπαίου ηγεμόνα να βασιλεύει με σύνταγμα στην Ελλάδα, δυνατότητα ξένων επεμβάσεων.
• Ελληνική επικράτεια: Πελοπόννησος, Στερεά, Κυκλάδες, Σποράδες. Όλες οι άλλες περιοχές (Θεσσαλία, Ήπειρος, Μακεδονία. Θράκη) μείνανε εκτός.
• Το πολίτευμα των Ελλήνων διαμορφώνεται τελικά από τους φυσικούς ηγέτες του τόπου (πρόκριτους, αρχιερείς και καπετάνιους) με τη συνδρομή των λογίων.
• Συγκεντρωτικό και πατερναλιστικό, δυνάμει αντιπροσωπευτικό σύστημα παρέλαβε ο Ι. Kαπoδίσtριας όταν έφθασε στην Ελλάδα το 1828, ύστερα από πρόσκληση που του απηύθυνε η Γ' Eθνoσuνέλευση με τη συναίνεση των Μεγάλων Δυνάμεων.
• Αναπόδραστη ανάγκη η υπαγωγή της Ελλάδος σε καθεστώς εγγύησης της εδαφικής της ακεραιότητας, της εθνικής της ανεξαρτησίας και της μοναρχίας («προικοδότηση» από τρείς Μεγάλες Δυνάμεις: Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία).
• Η έκταση της Ελλάδας περιορίστηκε σε εδαφικά σύνορα που περιλάμβαναν τη Στερεά, την
• Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες.

4. • Προϊόν των πολιτικών συνθηκών το μοναρχικό πολίτευμα που επιλέχτηκε. Πολίτευμα όχι αντίθετο προς εκπεφρασμένη διά αντιπροσώπων του βούληση ελληνικού λαού. Λαός αντίθετος στην απουσία συντάγματος.
• Πρώτος ηγεμόνας Ελλήνων ο Όθων, γίνεται δεκτός ως Μεσσίας, με ανακούφιση και ενθoυσιασμό.