1 Mayıs'ın ve Protestoların Psikolojisi - Ulaş Başar Gezgin

1. 1
Mayıs
1 Mayıs’ın ve Protestoların
Psikolojisi: Adaletsizlikle Etkililik
Arasında
1 Mayıs 2023
Ulaş Başar Gezgin

2. Bu yazıda 1 Mayıs ve genel
protestolara yönelik psikoloji
araştırmalarının bulgularını
derledik.

3. 1 Mayıs
Törenselliği

4. Birçok ülkede 1 Mayıs kutlamaları
benzer törensellikler içerir. Ancak
hepsinin toplumsal mücadeleler
tarihindeki dönüm noktaları
farklıdır (Peterson ve ark., 2012). 1
Mayıs eylemcileri ikiye ayrılır: 1.
Kendi ülkelerindeki 1 Mayıs’a
özellikle odaklanan protestocular; 2.
Kendilerini o gün protesto eden
büyük insanlığın parçası olarak
görenler (Walgrave ve ark., 2012).

5. Sarı 1 Mayıs

6. Küresel Batılı ülkelerde 1 Mayıs’a
daha az işçi ve daha çok eğitimli orta
sınıf katılıyor. Fakat diğer gösterilere
göre, daha çok işçi 1 Mayıs’a
katılıyor. 1 Mayıs gösterileri ikiye
ayrılıyor: Sendikaların ve sosyal
demokrat partilerin düzenlediği
gösteriler ve radikal solun düzenlediği
gösteriler. İkincilerde, güvencesiz
emeğin katılımı daha fazla. Bu açıdan
bir değil iki 1 Mayıs var. 1 Mayıs,
geniş kesimlerin katılımı nedeniyle,
yalnızca bir işçi bayramı olmaktan
çıkmış durumda. Daha geniş emek
kesimlerinin kapsanması söz konusu.

7. Gösterilere katılımlarda
sınıf başat olduğu kadar,
ideoloji/politik duruş da
etkili (Wennerhag, 2016).
Türkiye açısından
bakarsak, ‘sarı sendika’
sözünde olduğu gibi,
yandaş sendikaların ve
kuruluşların ayrıca
kutladığı ‘sarı 1 Mayıs’
kavramını ortaya
atabiliriz.

8. 1 Mayıs
ve
31 Mart

9. Var olan adaletsiz düzeni meşru
görenler sokaklara çıkmıyor;
adaletsizliği görüp de
kabullenemeyenler sokaklara çıkıyor
(Jost ve ark., 2012). Her gösteri,
ilerici olmak zorunda değil. Türkiye
bağlamında düşünürsek, akla belki de
ilk olarak 31 Mart ve Kubilay’ın katli
gelir. Gerçekte gösteriler ikiye
ayrılıyor: Var olan düzeni koruma
amaçlı gösteriler ve var olan düzeni
değiştirme amaçlı gösteriler.
Protestoların genel olarak 3 öncülü
var: Algılanan adaletsizliğe karşı
duyulan öfke; sosyal özdeşleşme; ve
protestocu grubun etkili olacağı
yönündeki inanç (Jost ve ark., 2017).

10. Klavye Aktivizmi

11. Çevrimiçi eylemcilik ya da klavye
aktivizmi, kimilerinin gerçek hayatta
eylemci olmalarını engelliyor,
kimilerini engellemiyor. Kesin
sonuçlar bulunmamış. Kimileri için,
çevrimiçi ve gerçek yaşamda
eylemcilik çok farklı çünkü bu iki
alanda farklı dünyalarda yaşıyorlar.
İnternet gerçek yaşamda eylemlerin
gerçekleşmesine yardımcı olurken,
bir yandan da bunların bastırılması
için bir araç işlevi görüyor
(Greijdanus ve ark., 2020).

12. Öte yandan, sosyal medyanın
eylemlerdeki rolü üzerine bir
araştırmada, sosyal medyanın
eylemlerin koordineli
olmasında, sağlık ve hukuk
desteği sağlanmasında, öfke,
özdeşleşme, grup etkililiği,
adalet, yoksunluk vb.
konularda karşıt ve yandaş
görüşlerin paylaşılmasında;
ve gösterilerin başarılı ya da
başarısız olmasında etkili
olduğu bulunuyor (Jost ve
ark., 2018).

13. Farklı Tür
Eylemcilikler

14. Eylemcilikler zaman ve çabaya
göre birkaç kategoriye ayrılıyor:
Kimileri bir kez gerçekleşiyor ve
risk içermiyor. Örneğin, para
yardımı, kampanyaya imzacı
olmak, barışçıl bir gösteriye
katılmak. Kimileri ise, daha kısa
süreli oluyor ama daha çok risk
ve çaba içeriyor. Örneğin, bir
işgal eylemi ya da grev. Başka
örneklerde sürekliliği olan
eylemlilikler var, sendikanın
aidatını düzenli olarak ödemek
gibi.

15. Daha fazla emek ve zaman
isteyen eylemcilikler ise, bir
örgütte (komitelerde,
komisyonlarda vb.) yer
almak biçiminde görülüyor.
Bu eylemcilik biçimlerinin
sosyal psikolojik
dinamikleri doğal olarak
farklı farklı oluyor
(Klandermans, 2004).

16. Meşruluğun
Yitimi

17. 50 yıl önceden gelen not:
Protestoları yoğunlaştıran,
siyasal ve toplumsal
otoritelerin meşruluklarını
yitirmeleridir. Toplumsal
kurumlara inanç
kalmadığında, insanlar
sokaklara çıkarlar
(Kelman, 1970). Kişilik ile
protestolar arasındaki ilişki
ise şöyle: Dışadönük
insanlar ve yeniliklere açık
olanlar, protestolara daha
yatkın oluyorlar (Ribeiro,
& Borba, 2016).

18. Duygu ve Sorun
Temelli Süreç

19. Protestolar, bir araştırmaya göre,
iki sürecin bir ürünü: duygu temelli
süreç, adaletsizliğe karşı öfkeye
dayanırken, sorun temelli süreç,
hareketin başarıya ulaşma
umuduna karşılık geliyor (Van
Zomeren ve ark., 2012).
Protestolara katılımlarda kolektif
kimlik, adaletsizlik duygusu,
protesto etmenin bedeli, algılanan
risk, kolektif etkililik gibi etmenler
rol oynuyor (Scafuto, & La
Barbera, 2016). Gösterilere
katılmak, toplumsal hiyerarşilerin
reddi ve bir hareketle
özdeşleşmeyle yakından ilişkili
(Cameron, & Nickerson, 2009).

20. Eylemcilerin
İkilemi

21. İlgili araştırmalarda
eylemcilerin ikilemi diye bir
kavram geçiyor. Buna göre,
yol kapatmak ve vandallık
gibi sert eylemler toplumsal
değişim yönünde daha çok
etki ediyor ama aynı zamanda
kamuoyunun eylemcilerden
soğumasına yol açıyor.
Eylemcilerin bir yandan etkili
olmak bir yandan
kamuoyunun nabzını tutmak
için ince bir çizgide yol kat
etmesi gerekiyor (Feinberg ve
ark., 2020).

22. Anti-depresan
Olarak Protestolar

23. Toplumsal kimlik, ortaklaşmış acılar
ve protestocu grubun etkili olacağı
yönünde duyulan inanç. Bunlar
kolektif eylemin öncülleri olarak
değerlendiriliyor (Osborne ve ark.,
2018). Protestolara katılmak anti-
depresan etkisi gösteriyor ve
kolektif kimlik oluşumuna katkıda
bulunuyor (Diaz ve ark., 2022).
Protestolar, tümüyle akıllı mantıklı
eylemler değil. Duygular devreye
giriyor. Protestoların başarısı gurur,
başarısızlığı öfke doğurarak sonraki
protestoları körüklüyor (Tausch, &
Becker, 2013).

24. Homo Activistus-
Homo Pasifistus

25. İnsan, şiddete maruz kalacağını
bile bile ya da bunu beklemesine
karşın, neden bir eyleme katılır?
Homo activistus, kar-zarar terazisi
taşıyan bir varlık değil. Birçok
örnekte, kolluk şiddeti, ters
tepiyor; gösterileri alevlendiriyor
(Aytaç ve ark., 2018). Myanmar
gibi protestoların vahşice, en kanlı
biçimde bastırıldığı ülkelerde bile,
insanlar yine de protesto ediyorlar
çünkü değişimin başka bir yolunun
olmadığına inanıyorlar;
eylemcilikten kendilerine bir
kimlik biçiyorlar; ülkeleri için
büyük bir sorumluluk duyuyorlar
ve değişime dair umutları var
(Stapnes ve ark., 2022).

26. Herhalde bunların içinden
en önemlisi, umut. En vahşi
yönetimlerde bile, kolluk
şiddeti, toplumsal öfkeye
neden olabiliyor. Böylece,
eylemciler kendilerine
yönelik riskleri azımsamaya
başlıyorlar. Kolluk şiddeti,
kimlik tutkalı oluşturarak,
eylemcilerin hareketle
özdeşleşmesini sağlıyor.
Ayrıca grubun etkili
olduğuna ilişkin algıyı da
geliştiriyor (Ayanian, &
Tausch, 2016).

27. Emekçilerin
ve
İtaatsizlerin Günü

28. Son olarak, değişim isteyen
protestoculara yönelik olumsuz
bakış, sağ kanat otoriteryenlikle
ilişkili (Sevi ve ark., 2021). Bu
kavram, otoriteye itaati huy edinen,
itaat etmeyenlerinse
cezalandırılması gerektiğini
düşünen bir kişilik özelliği. Oysa
yalnızca emekçilerin değil,
itaatsizlerin de günüdür 1 Mayıs!..

29. Kaynakça

30. Ayanian, A. H., & Tausch, N. (2016). How risk perception shapes collective action
intentions in repressive contexts: A study of Egyptian activists during the 2013
post‐coup uprising. British journal of social psychology, 55(4), 700-721.
Aytaç, S. E., Schiumerini, L., & Stokes, S. (2018). Why do people join backlash
protests? Lessons from Turkey. Journal of Conflict Resolution, 62(6), 1205-1228.
Cameron, J. E., & Nickerson, S. L. (2009). Predictors of protest among
anti‐globalization demonstrators. Journal of Applied Social Psychology, 39(3),
734-761.
Diaz, S., Pullen, C., & Iannone, N. (2022). Black lives matter, Black stories matter,
Black voices matter: Black Lives Matter protests, COVID-19, and streaming
services. Psychology of Popular Media, 11(3), 285.

31. Feinberg, M., Willer, R., & Kovacheff, C. (2020). The activist’s dilemma: Extreme protest actions reduce
popular support for social movements. Journal of personality and social psychology, 119(5), 1086.
Greijdanus, H., de Matos Fernandes, C. A., Turner-Zwinkels, F., Honari, A., Roos, C. A., Rosenbusch, H., &
Postmes, T. (2020). The psychology of online activism and social movements: Relations between online and
offline collective action. Current opinion in psychology, 35, 49-54.
Jost, J. T., Barberá, P., Bonneau, R., Langer, M., Metzger, M., Nagler, J., ... & Tucker, J. A. (2018). How
social media facilitates political protest: Information, motivation, and social networks. Political psychology,
39, 85-118.
Jost, J. T., Becker, J., Osborne, D., & Badaan, V. (2017). Missing in (collective) action: Ideology, system
justification, and the motivational antecedents of two types of protest behavior. Current Directions in
Psychological Science, 26(2), 99-108.
Jost, J. T., Chaikalis-Petritsis, V., Abrams, D., Sidanius, J., Van Der Toorn, J., & Bratt, C. (2012). Why men
(and women) do and don’t rebel: Effects of system justification on willingness to protest. Personality and
social psychology Bulletin, 38(2), 197-208.

32. Kelman, H. C. (1970). A social-psychological model of political legitimacy and its relevance to black and
white student protest movements. Psychiatry, 33(2), 224-246.
Klandermans, B. (2004). The demand and supply of participation: Social-psychological correlates of
participation in social movements. The Blackwell companion to social movements, 360-379.
Osborne, D., Jost, J. T., Becker, J. C., Badaan, V., & Sibley, C. G. (2019). Protesting to challenge or defend
the system? A system justification perspective on collective action. European Journal of Social
Psychology, 49(2), 244-269.
Peterson, A., Wahlström, M., Wennerhag, M., Christancho, C., & Sabucedo, J. M. (2012). May day
demonstrations in five European countries. Mobilization: An International Quarterly, 17(3), 281-300.
Ribeiro, E. A., & Borba, J. (2016). Personality, political attitudes and participation in protests: The direct
and mediated effects of psychological factors on political activism. Brazilian political science review, 10.
Scafuto, F., & La Barbera, F. (2016). Protest against waste contamination in the ‘land of fires’:
Psychological antecedents for activists and non‐activists. Journal of Community & Applied Social
Psychology, 26(6), 481-495.

33. Sevi, B., Altman, N., Ford, C. G., & Shook, N. J. (2021). To kneel or not to kneel: Right-wing
authoritarianism predicts attitudes toward NFL kneeling protests. Current Psychology, 40, 2948-2955.
Stapnes, T., Carlquist, E., & Horst, C. (2022). Responsibility to protest: An interpretative phenomenological
analysis of motives for protest participation in Myanmar. Peace and Conflict: Journal of Peace Psychology,
28(1), 101.
Tausch, N., & Becker, J. C. (2013). Emotional reactions to success and failure of collective action as
predictors of future action intentions: A longitudinal investigation in the context of student protests in
Germany. British Journal of Social Psychology, 52(3), 525-542.
Van Zomeren, M., Leach, C. W., & Spears, R. (2012). Protesters as “passionate economists” a dynamic dual
pathway model of approach coping with collective disadvantage. Personality and Social Psychology Review,
16(2), 180-199.
Walgrave, S., Wouters, R., Van Laer, J., Verhulst, J., & Ketelaars, P. (2012). Transnational collective
identification: May Day and climate change protesters' identification with similar protest events in other
countries. Mobilization: An International Quarterly, 17(3), 301-317.
Wennerhag, M. (2016). Who takes part in May Day marches?. In The Ritual of May Day in Western Europe
(pp. 207-236). Routledge.