1. Η επιθετικότητα
στη σχολική ηλικία
ΚΕΔΔΥ ΛΑΡΙΣΑΣ
Παπαϊωάννου Σοφία
Ψυχολόγος, MSc

2. Ορισμός επιθετικότητας
Επιθετικότητα, και η εκδήλωσή της, η βία,
είναι μια συμπεριφορά που προκαλεί βλάβη
σε ανθρώπους ή αντικείμενα, με λόγια ή με
έργα
• Σωματική
• Λεκτική
• Ψυχολογική

3. Ακραίες μορφές επιθετικότητας
Διαταραχή διαγωγής:
Επαναλαμβανόμενα ρεπερτόρια
συμπεριφορών όπου καταπατούνται είτε τα
βασικά δικαιώματα των άλλων είτε οι
κοινωνικές νόρμες και κανόνες οι οποίες
είναι κατάλληλες για την ηλικία (ΑΡΑ,
1994).

4. Τα κριτήρια για
τη διαταραχή διαγωγής
• επιθετικότητα ενάντια σε ανθρώπους ή ζώα
• καταστροφή περιουσίας
• ψεύδη, απάτη, κλοπές
• σοβαρή καταπάτηση κανόνων

5. Ακραίες μορφές επιθετικότητας
Εναντιωματική Προκλητική Συμπεριφορά:
Συμπεριφορές επαναλαμβανόμενες που
χαρακτηρίζονται από αρνητισμό, εχθρική και
εναντιωτική συμπεριφορά

6. Τα κριτήρια για την
Εναντιωματική Προκλητική Συμπεριφορά
• Χάσιμο ψυχραιμίας
• Διαφωνίες με ενήλικες
• Εναντιώνεται ενεργητικά ή αρνείται να υπακούσει σε
αιτήματα ή κανόνες ενηλίκων
• Ενοχλεί ανθρώπους επίτηδες
• Κατηγορεί άλλους για λάθη ή συμπεριφορά
• Εκνευρίζεται και ενοχλείται εύκολα από τους άλλους
• Συχνά θυμωμένος και εξοργισμένος/ η
• Εκδικητικός/ ή

7. Ακραίες μορφές επιθετικότητας
Παραβατικότητα:
Αναφέρεται σε περιπτώσεις όπου
παρατηρούνται κλοπές, διαρρήξεις, φθορές
ξένης ιδιοκτησίας κτλ, σύσταση και
συμμετοχή σε συμμορία, γηπεδική βία.

8. Νέα μορφή επιθετικότητας στο σχολείο
Εκφοβισμός στο Σχολείο (bullying)
Είναι ο επαναλαμβανόμενος εκφοβισμός ατόμων
με πραγματική ή απειλούμενη μαρτυρική ποινή
φυσικής, προφορικής, γραπτής, ή συναισθηματικής
κακομεταχείρισής τους ή της αρπαγής της
περιουσίας τους. Συμπεριλαμβάνει και τις
περιπτώσεις ύβρεων κατά του φύλου, της
εθνικότητας, φυλής ή ιδιαιτερότητας κάποιου.

9. Εκφοβισμός στο Σχολείο (bullying)
Λένε άσχημα και δυσάρεστα πράγματα για
μαθητή/τρια ή τον/την κοροϊδεύουν ή τον/την
αποκαλούν με άσχημα ονόματα που τον/την
πονάνε
Τον/Την αγνοούν εντελώς ή τον/την αποκλείουν
επίτηδες από την παρέα τους ή από διάφορες
δραστηριότητες
Τον/Την χτυπούν, κλωτσούν, σκουντούν και
σπρώχνουν ή τον/την απειλούν
Λένε ψέματα ή διαδίδουν φήμες ή στέλνουν
κακόβουλα σημειώματα & προσπαθούν να κάνουν
και τους άλλους να τον/την αντιπαθήσουν

10. Τα Κριτήρια του Εκφοβισμού
 Η συμπεριφορά είναι σκόπιμη
 Η συμπεριφορά είναι
επαναλαμβανόμενη
 Υπάρχει μια ανισορροπία
δύναμης μεταξύ θύματος
και δράστη

11. Μορφές του Εκφοβισμού
*Σωματικός: Κλωτσιές, σπρωξίματα, μπουνιές,
χτυπήματα, χρήση «όπλων», αρπαγή ή καταστροφή
της περιουσίας του άλλου, τράβηγμα μαλλιών, κλπ.
*Λεκτικός: Πειράγματα, απειλές, προσβολές,
εξευτελισμοί, χειρονομίες, απειλητικές ματιές κλπ.
*Έμμεσος (Κοινωνικός/Ψυχολογικός): Διάδοση
φημών, άσεμνα τηλεφωνήματα, αποστολή
ανώνυμων επιστολών, αποκλεισμός από παρέες κλπ.

12. Τεχνολογικός Εκφοβισμός (cyberbullying)
Μορφές εκφοβισμού με χρήση ηλεκτρονικών μέσων:
 Εκφοβισμός μέσω γραπτών μηνυμάτων
 Εκφοβισμός μέσω φωτογραφιών και βιντεοκλίπ
(μέσω της κάμερας του κινητού τηλεφώνου)
 Εκφοβισμός μέσω τηλεφώνου ή email
 Εκφοβισμός σε chat-rooms
 Εκφοβισμός μέσω ιστοσελίδων
Πιο διαδεδομένος εκτός σχολείου

13. Μαρτυρία παιδού-θύματος
«Πάντα μου ήταν δύσκολο να κάνω φίλους γιατί
πάντα ήμουν ντροπαλός. Φέτος στο σχολείο
κανένας δεν μου μιλά και στο διάλειμμα με
κοροϊδεύουν…
Με φωνάζουν «χοντρό» και δεν κάνουν παρέα
μαζί μου.
Δεν ξέρω γιατί μου το κάνουν.
Τα βράδια κλαίω και σκέφτομαι ότι κανένας δεν
νοιάζεται για μένα, αφού κανένας δεν με
βοηθά».
(Αγόρι 9 ετών)

14. Ορισμοί από παιδιά-θύματα
 «Χρήση βίας με στόχο την καταξίωση
και την επιβολή στη σχολική κοινωνία».
κορίτσι
 «Η πάντως τύπου (ψυχολογική, λεκτική
βία) από μέλος σε άλλο μέλος της σχολικής
κοινότητας, είτε αυτή πηγάζει από την
εξουσία της θέσης, είτε από τη σωματική
υπεροχή». κορίτσι

15. Ορισμοί από παιδιά-θύματα
«Η επιθετικότητα που εκδηλώνουν τα
παιδιά κατά τη σχολική ηλικία προς άλλα
παιδιά ή δασκάλους στο σχολείο». αγόρι
 «Έχω ασκήσει και εγώ βία σε άλλους.
Όμως ποτέ δεν ξέφευγαν τα πράγματα.
Πολύ σπάνια όμως προκαλούσα τους
άλλους και ειδικότερα αν δεν ήταν φίλοι
μου. Όσοι το κάνουν αυτό έχουν
πρόβλημα». αγόρι

16. Ορισμοί από παιδιά που δεν υπήρξαν θύματα
 «Η παρενόχληση που δέχονται παιδιά στο
σχολείο για πλάκα». αγόρι
 «Η σχολική επιθετικότητα οφείλεται σε
ψυχολογική διαταραχή του παιδιού που
προέρχεται κυρίως από το οικογενειακό
του περιβάλλον». κορίτσι
 «Δεν υπάρχει καλύτερος ορισμός από
αυτό που συνέβη στον Άλεξ». κορίτσι

17. Ορισμοί από παιδιά που δεν υπήρξαν θύματα
«Παιδιά που γνωρίζονται μέσα από το
σχολείο επιτίθενται σε άλλο παιδί το οποίο
συνήθως είναι ντροπαλό, ήσυχο, και μόνο
του και τα άλλα παιδιά δεν το κάνουν
παρέα, του κάνουν στην αρχή κακόγουστες
πλάκες, αυτό δεν αντιδρά και στη συνέχεια
πέφτει ξύλο. Δώστε στα παιδιά φωνή και
θάρρος για να αντιμετωπίσουν τους
θρασύδειλους που προσπαθούν να δείξουν
τη δύναμή τους με λάθος τρόπο». κορίτσι

18. ΠΡΟΦΙΛ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΟΥ ΥΠΗΡΞΑΝ
ΘΥΜΑΤΑ BULLYING
75% ΑΓΟΡΙΑ
85% ΠΟΛΗ
ΤΟ 76% ΔΕΧΘΗΚΑΝ ΕΠΙΘΕΣΗ ΑΠΟ
ΑΓΟΡΙΑ
ΤΟ 37% ΟΣΩΝ ΦΟΙΤΟΥΣΑΝ ΣΕ ΙΔΙΩΤΙΚΟ
 ΚΑΙ ΤΟ 25% ΟΣΩΝ ΦΟΙΤΟΥΣΑΝ ΣΕ
ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΕΧΘΗΚΑΝ ΕΠΙΘΕΣΗ

19. ΠΡΟΦΙΛ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΟΥ ΔΕΝ
ΥΠΗΡΞΑΝ ΘΥΜΑΤΑ BULLYING
ΑΓΟΡΙΑ 58%
ΠΟΛΗ 84%
ΔΗΜΟΣΙΟ 90%

20. ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΤΗΝ ΕΝNΟΙΑ ΤΗΣ
ΛΕΞΗΣ BULLYING;
NAI
47% OXI
OXI
NAI
53%

21. ΑΠΟ ΠΟΙΟΥΣ ΔΕΧΘΗΚΑΤΕ
ΕΠΙΘΕΣΗ;
ΓΕΙΤΟΝΑΚΙΑ
13%
ΣΥΜΜΑΘΗΤΕΣ
ΕΞΩΣΧΟΛΙΚΟΙ 40% ΣΥΜΜΑΘΗΤΕΣ
19%
ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΙ
ΕΞΩΣΧΟΛΙΚΟΙ
ΓΕΙΤΟΝΑΚΙΑ
ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΙ
28%

22. ΣΕ ΠΟΙΟ ΧΩΡΟ ΔΕΧΘΗΚΑΤΕ
ΕΠΙΘΕΣΗ;
ΓΕΙΤΟΝΙΑ
13% ΤΑΞΗ
21%
ΤΑΞΗ
ΕΚΤΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΑΥΛΗ
23%
ΕΚΤΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ
ΓΕΙΤΟΝΙΑ
ΑΥΛΗ
43%

23. ΣΕ ΠΟΙΟΥΣ
ΕΜΠΙΣΤΕΥΘΗΚΑΤΕ ΤΟ
ΣΥΜΒΑΝ;
ΚΑΘΗΓΗΤΗ
7% ΚΑΝΕΝΑ
ΠΑΠΠΟΥ,ΓΙΑΓΙΑ 11%
1%
ΠΑΤΕΡΑ ΚΑΝΕΝΑ
23% ΣΥΜΜΑΘΗΤΕΣ
ΜΗΤΕΡΑ
ΠΑΤΕΡΑ
ΣΥΜΜΑΘΗΤΕΣ
35% ΠΑΠΠΟΥ,ΓΙΑΓΙΑ
ΚΑΘΗΓΗΤΗ
ΜΗΤΕΡΑ
23%

24. Συμπεράσματα έρευνας
Τα παιδιά αποδίδουν την ύπαρξη βίας σε
ενδοοικογενειακά προβλήματα
Το 20% των συνολικών επιθέσεων
συμβαίνουν μέσα στην τάξη
Το 65% των περιπτώσεων βίας γίνεται
από άτομα μέσα στο χώρο του σχολείου
Τα αγόρια υπερτερούν στη βία
Τα παιδιά δεν εμπιστεύονται τους
εκπαιδευτικούς και το 10% δεν
εμπιστεύονται το πρόβλημα σε κανένα!

25. Μπορούμε να βοηθήσουμε;
• Να ενημερώσουμε τους δράστες, τα θύματα, τους
μάρτυρες
• Να γίνουμε παραδείγματα για τα παιδιά μας
• Να είναι σε επαγρύπνηση και να έχουν
αυτοπεποίθηση
• Να αποφεύγουν χώρους πιθανής επίθεσης
• Να χρησιμοποιούν κατάλληλο λεξιλόγιο
• Να μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους
• Να συνειδητοποιήσουν ότι πρέπει να ζητούν
βοήθεια όταν τη χρειάζονται

26. Η βία και η μη βία αποτελούν ισότιμες
εναλλακτικές μεθόδους για τη διαχείριση του
θυμού και των συγκρούσεων
Η συμμετοχή παιδιών και εφήβων στις
αποφάσεις που τα αφορούν είναι απαραίτητη
για μια κοινωνία που θέλει να εξασφαλίσει το
σεβασμό προς τα παιδιά της
Τα όρια στη συμπεριφορά των παιδιών είναι
το πρώτο βήμα που μπορούν να κάνουν οι
γονείς και κηδεμόνες

27. ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
• Πώς όμως τηρούνται οι κανόνες και
πώς θεσπίζονται τα όρια;
• Πώς να αντιμετωπίσω τη
συμπεριφορά του παιδιού μου;
• Πώς ενισχύεται ο αυτοέλεγχος ενός
παιδιού;

28. ΘΕΣΠΙΣΗ ΟΡΙΩΝ
• Θέσπιση ορίων & Επιμονή στην τήρηση
Παράπονα των παιδιών
Σύγκριση με άλλα παιδιά
Κατηγορίες προς τους γονείς και μούτρα
Ξεσπάσματα θυμού κ.ά.
Αλλά κατά βάθος γνωρίζουν πότε οι γονείς είναι
σταθεροί στα όρια επειδή νοιάζονται

29. ΜΗ ΘΕΣΠΙΣΗ ΟΡΙΩΝ
• Μη Θέσπιση ορίων & Ακραία επιτρεπτικότητα
 Τα παιδιά καταφέρνουν πάντα να κάνουν αυτό που
θέλουν
Αλλά, κατά βάθος ερμηνεύουν τη συμπεριφορά των
γονέων ως αδιαφορία
Αισθάνονται πως ό,τι κι αν κάνουν δεν είναι αρκετά
σημαντικό ώστε οι γονείς να ασχοληθούν μαζί τους

30. ΟΡΙΑ ΣΤΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥ
ΠΑΙΔΙΟΥ
• Οι περιορισμοί και οι κανόνες πρέπει:
 Να σχετίζονται με την ασφάλεια και το καλό
του παιδιού
 Να συμβαδίζουν με την ανάπτυξή του
 Να είναι λίγοι και βασικοί (όχι υπερβολικοί)
 Να είναι απλοί και κατανοητοί από το παιδί
 Να είναι δίκαιοι
 Να εφαρμόζονται με συνέπεια

31. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ
ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
• Να εξηγείτε στα παιδιά με σαφήνεια τους κανόνες
και τους περιορισμούς και τις συνέπειες που θα έχει
η παραβίασή τους
• Να είστε σταθεροί στην εφαρμογή των ορίων
• Σε περίπτωση που αγνοούνται τα όρια, να
αδιαφορείτε, με σύνεση όμως, απέναντι στις
ανεπιθύμητες συμπεριφορές ή δείξτε στο παιδί ότι
εννοείτε αυτό που λέτε, με κατάλληλο τρόπο. Δεν
είναι κακό να δείχνετε θυμωμένοι!

32. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ
ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
• Μπορείτε να δώσετε οδηγίες και να κάνετε
υποδείξεις:
 Υποδείξεις μία κάθε φορά, διατυπωμένες με
συντομία, σαφήνεια και ευγένεια, που
καθορίζουν την επιθυμητή συμπεριφορά
(αποφυγή του «μη» ή της προστακτικής «κάνε»).
 Έχοντας ρεαλιστικές προσδοκίες ανάλογα με την
ηλικία
 Δίνοντας δικαίωμα επιλογής (αν είναι δυνατό)

33. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ
ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
 Είναι καλό να δώσετε αρκετές ευκαιρίες στα
παιδιά για να συμμορφωθούν
 Να επαινείτε τη συμμόρφωση ή να τηρείτε τις
συνέπειες για τη μη συμμόρφωση, αφού έχετε
προειδοποιήσει το παιδί για αυτές
 Να βρείτε την ισορροπία ανάμεσα στο γονεϊκό
έλεγχο και σε αυτό του παιδιού
 Να ενθαρρύνετε τη διαδικασία επίλυσης
προβλημάτων με τα παιδιά

34. ΕΝΙΣΧΥΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΑΥΤΟΕΛΕΓΧΟ
ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
• Τα παιδιά που μεγαλώνουν με σταθερά όρια
αναπτύσσουν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση και
αυτοπεποίθηση
• Υπάρχουν τεχνικές για την ενίσχυση της
αυτοδιαχείρησης με τις οποίες τα παιδιά μαθαίνουν να
παρατηρούν, να αξιολογούν και να ενισχύουν από
μόνα τους την κατάλληλη συμπεριφορά
• Από τη στιγμή που το παιδί είναι σε θέση να βιώσει
τις συνέπειες των πράξεων του, φροντίστε να
υπάρχουν λογικές επιπτώσεις για την κακή του
συμπεριφορά

35. Ευχαριστώ πολύ για
την
προσοχή σας!