παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου

1. 3η Περιφέρεια Δημοτικής Εκπαίδευσης Ν. Καβάλας
Σχολική Σύμβουλος
Σαατσόγλου Ελένη
Διδακτική της Γλώσσας
«Παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου στην τάξη»
Σχολεία Νέστου-Θάσου

2. Σκοπός της διδασκαλίας του μαθήματος
«Γλώσσα»
Ανάπτυξη της ικανότητας των μαθητών
αποτελεσματικού προφορικού και γραπτού λόγου
(ΦΕΚ 303Β και 304Β/13-3-2003)
Συνδυαστική εφαρμογή θεωριών
Μέσο προαγωγής κριτικής σκέψης
Υλοποίηση των σκοπών των υπολοίπων μαθημάτων
Οπτικές και ερμηνείες του κόσμου/αποδοχή της
διαφορετικότητας

3. Στόχοι της διδασκαλίας του μαθήματος
«Γλώσσα»
►κώδικας επικοινωνίας (νοήματα-ανάγκες)
►κατανόηση περιεχομένου-αποτελεσματική παραγωγή λόγου
►έκφραση
►κριτική γλωσσική επίγνωση
►φιλαναγνωσία
►γλωσσική παράδοση-αυτοσυναίσθημα- ελληνική γλώσσα-
διαχρονικά στοιχεία
►χρήση ΤΠΕ
►αποδοχή της διαφορετικότητας – ένταξη

4. Ταξινόμηση κειμένων σχολικής χρήσης
(ΦΕΚ 303/13-3-2003, τ. Α΄σ. 3773)
αναφορικά (αφήγηση, περιγραφή, ανακοίνωση….)
κατευθυντικά (πρόσκληση, οδηγίες, συνταγή, επιστολή, αγγελία…)
Διδασκαλία παραγωγής λόγου στην τάξη
(ομαδοσυνεργατική διδασκαλία-διαθεματική προσέγγιση)
Προφορικός λόγος (άφθονες φραστικές δομές)
Φυσικός διάλογος, δρώμενα, παιχνίδι, σχολικές εκδηλώσεις….
Γραπτός λόγος
προσυγγραφικό στάδιο (ιδέες)
συγγραφικό στάδιο (κείμενο)
Μετασυγγραφικό στάδιο (βελτιωτικές παρεμβάσεις-ορθογρ. λέξεις, προτάσεις.
παράγραφοι… )
Αξιολόγηση
αυτοαξιολόγηση – ετεροαξιολόγηση
Λάθη-διδακτική αντιμετώπιση

5. Επικοινωνιακή προσέγγιση διδασκαλίας
Στόχος: ανάπτυξη επικοινωνιακής ικανότητας
(κοινωνική αλληλεπίδραση)
χρήση του λόγου σε διάφορα πλαίσια επικοινωνίας
Επικοινωνία (Baynham)
Ιστός των σχέσεων του ατόμου
■ Παράγοντες επικοινωνιακής διαδικασίας
Πομπός-δέκτης-χώρος-χρόνος-μέσα επικοινωνίας-σκοπός-ύφος-είδος λόγου
προφορική / γραπτή γλωσσική επικοινωνία
■ μετάβαση
από το παραδοσιακό (δομιστικό) στο επικοινωνιακό (λειτουργικό) μοντέλο της
γραμματικής (Χατζηλουκά-Μακρή, 2007)

6. Εκπαιδευτική πράξη
ανάπτυξη τεχνικών διδασκαλίας/κατάκτηση γλωσσικών γνώσεων
διδασκαλία ποικιλίας κειμενικών ειδών
εκπαιδευτικός: κατασκευή νοημάτων (γνωστικό επίπεδο, νοητική και
συναισθηματική ηλικία)
/ φθίνουσα καθοδήγηση
διδασκόμενος: αξιοποίηση νοημάτων με αλληλεπίδραση
αυτονομία
►Κατάκτηση προφορικού λόγου
ανάπτυξη της ακρόασης και της συνομιλίας (ερωτήσεις και απαντήσεις
μεταξύ μαθητών/καθοδηγούμενες από τον εκπαιδευτικό)
►Κατάκτηση γραπτού λόγου
ανάπτυξη της ανάγνωσης και της παραγωγής κειμένου
►Ανάπτυξη γλωσσικής κοινωνικοποίησης
(κώδικας εφημερίδας, επιστήμης….)
►Αποτελεσματική γλωσσική εκπαίδευση (ομαδικές δραστηριότητες-
συμβολικές δεξιότητες-διάδραση-διανοητικές δεξιότητες)

7. Κειμενοκεντρική Προσέγγιση του λόγου
Κείμενο και συγκείμενο (κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο-στάσεις-
ιδεολογίες)
Ανάδειξη είδους κειμένου, τρόπου, πληροφοριακών στοιχείων,
λεξικοσυντακτικών χαρακτηριστικών, πλαισίου
Σύνδεση επικοινωνιακής και κειμενοκεντρικής προσέγγισης
Ανάπτυξη στρατηγικών κατανόησης / παραγωγής
πλαισιωμένου λόγου (γραμματικοσυντακτικες δομές)
Κείμενο: σύστημα που ερμηνεύεται /αξιοποιείται - ανεξάρτητα
συνδεδεμένα γλωσσικά στοιχεία /συνοχή/συνεκτικότητα
(Χατζηλουκά-Μακρή, 2008)
Πηγαία ανάδυση της γραμματικής / εγκατάλειψη
γραμματοκεντρικής παραδοσιακής προσέγγισης
Διδάξιμη Γραμματική-εστίαση μορφοσυντακτικών δομών-
λεξιλογίου-ύφους –ανάλογη επιλογή από επικοινωνιακές και
κοινωνικές ανάγκες (Ματσαγγούρας, 2001)

8. Γραπτός λόγος (Ματσαγγούρας, 2004)
Προσυγγραφικό στάδιο
αυθεντικοποίηση (Θέμα, είδος κειμένου, μήνυμα, ύφος…)
παραγωγή ιδεών (εικόνες, ερωτήσεις, ιδεοκαταιγισμός, αναπαραστάσεις,
ημιτελείς φράσεις, συζήτηση, μελέτη πηγών…)
οργάνωση ιδεών (χρόνος)
Συγγραφικό στάδιο
συνεχής λόγος (ακριβής, σαφής, χρονική σειρά,συμπληρωματικές
πληροφορίες, κριτική σκέψη, συναισθήματα, στάση, ύφος)
Μετασυγγραφικό στάδιο
βελτιωμένη αναδιαμόρφωση αρχικού κειμένου (στίξη, παράγραφοι,
ορθογραφία, συμπληρωματικά στοιχεία, αναδιατύπωση προτάσεων…)
Αρκετός διαθέσιμος διδακτικός χρόνος – αισθητή καθοδήγηση
αυτό/ετερο/αξιολόγηση (τεχνική αυτοβελτίωσης)

9. Γλωσσικός Γραμματισμός
νοηματοδότηση κειμένου από τον αποδέκτη μαθητή
αποτελασματικότητα του μαθητή σε διάφορες
καταστάσεις επικοινωνίας (κείμενα γραπτά /
προφορικά / μη γλωσσικά όπως εικόνες,
σχεδιαγράμματα, χάρτες (Μητσικοπούλου, 2001)
ψηφιακή τεχνολογία/πολυτροπικά κείμενα
μεταγλωσσικές/επικοινωνιακές γνώσεις και
δεξιότητες (Ματσαγγούρας, 2007)
χρήση στρατηγικών-διεκπεραίωση αναγκών

10. Κριτικός Γραμματισμός
μέθοδος διδασκαλίας μαθήματος «Γλώσσα»
μέσο κριτικής προσέγγισης της γνώσης – κοινωνική
πραγματικότητα
διαμόρφωση μαθητή από τις κοινωνικοπολιτισμικές
παραμέτρους
διαμόρφωση κοινωνικοπολιτισμικών συνθηκών από
τον μαθητή

11. Παιδαγωγική του Κριτικού Γραμματισμού
σύνδεση μάθησης – κοινωνίας
ανάπτυξη αυτονομίας και κριτικής σκέψης μαθητή
ενεργητική στάση–αλληλεπίδραση μαθητών-
συμμετοχή σε κειμενικά γεγονότα
αποτελεσματική μάθηση λόγου
δυνατότητα κοινωνικής αλλαγής από τον μαθητή

12. Ο εκπαιδευτικός ως καθοδηγητής
(Ματσαγγούρας, 2007)
βασικό θέμα κειμένου
κειμενικός τύπος
ρόλοι-χαρακτήρες-σχέσεις ηρώων
προβληματισμοί-στάσεις
εξουσία-συμφέροντα-διακρίσεις-στερεότυπα
προβαλλόμενη άποψη και πραγματικότητα
εναλλακτικές προσεγγίσεις της πραγματικότητας
εικόνα του συγγραφέα-συμπεριφορά ηρώων

13. Δραστηριότητες ανάπτυξης
προφορικού και γραπτού λόγου
Γαρυφαλάκη, Ε. (2013) Πολλαπλή Νοημοσύνη, Αθήνα:Διόπτρα
ΚΕ.Θ.Ε.Α.- TACADE (1998) Εκπαιδευτικό Υλικό: Δεξιότητες για παιδιά του Δημοτικού.
Προάγοντας την Προστασία του Παιδιού, Αθήνα: Π.Ι.
►Δημιουργία τετραμελών ομάδων
►Τυχαία επιλογή χρώματος από πολύχρωμα καρτελάκια
►Κοινή ομάδα αποτελούν μέλη που επέλεξαν το ίδιο χρώμα

14. ΓΝΩΡΙΖΩ ΤΟΝ ΕΑΥΤΌ ΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΛΛΟ
(ανάπτυξη επικοινωνιακής ικανότητας /
προτιμήσεις / στόχοι μέσα από ομοιότητες και διαφορές,
που εμπλουτίζουν τη ζωή)
Κάθε μέλος της ομάδας κάνει στο άλλο μέλος ερωτήσεις, όπως
1) Ποια παιχνίδια προτιμάς να παίζεις στη γειτονιά σου, στο σχολείο σου
και ποια παίζεις συνήθως με τα αδέλφια σου, τα ξαδέλφια σου; Είναι
αυτά, τα οποία παίζεις στο σχολείο όμοια ή διαφέρουν από αυτά, που
παίζεις με τους συγγενείς σου;
2) Ποια φαγητά σου αρέσουν;
3) Ποια φαγητά μαγειρεύει η μαμά στο γιορτινό τραπέζι;
4) Σου αρέσει να εργάζεσαι στις σχολικές δραστηριότητες ομαδικά ή μόνος
σου;
Στη συνέχεια ανακοινώνονται οι απαντήσεις από το κάθε μέλος της ομάδας για
το ζευγαράκι του, στην ομάδα-ολομέλεια. Εντοπίζονται ομοιότητες και
διαφορές που δίνουν ποικιλομορφία στη ζωή.

15. ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ
Οικογένειες λέξεων
δίνονται καρτέλες με μια λέξη, όπως βροχή, χιόνι,
άνεμος….
η κάθε ομάδα προσπαθεί να γράψει σωστά 4-6
παράγωγες λέξεις (ανάλογα με την τάξη που
απευθύνεται) σε καθορισμένο χρονικό διάστημα
οι λέξεις ανακοινώνονται από τις ομάδες στην
ολομέλεια της τάξης
κάθε λέξη κερδίζει μια πολύχρωμη φατσούλα
η ομάδα με τις περισσότερες φατσούλες είναι η
νικήτρια
(η χρήση λεξικού από τους μαθητές είναι χρήσιμη)

16. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ
Φτιάχνω ακροστιχίδα με ονόματα
Κάθε ομάδα επιλέγει το όνομα ενός από τα μέλη του
και το γράφει κάθετα
Δημιουργεί λέξεις χρησιμοποιώντας τα γράμματα
αυτά ως αρχικά ή τελικά
Κατασκευάζει την ακροστιχίδα της και κυκλικά
εναλλάσσονται οι ακροστιχίδες στις ομάδες
Κάθε ομάδα λύνει την ακροστιχίδα
Οι ακροστιχίδες ανακοινώνονται από τις ομάδες στην
ολομέλεια της τάξης

17. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ
Σύνθεση προτάσεων
Δίνουμε σε κάθε ομάδα 1 απλή πρόταση
Παράδειγμα «Στον κήπο φυτρώνει μια παπαρούνα»…
Κάθε μέλος προσθέτει με τη σειρά του, άλλες 2-3
λέξεις (κατά προτίμηση) και μεγαλώνει την πρόταση
Η κάθε ομάδα έχει τη δυνατότητα
να κερδίσει 1-3 πολύχρωμες φατσούλες ανάλογα με
την ορθότητα της μορφοσυντακτικής δομής της
δημιουργημένης σύνθετης πρότασης

18. ΕΥΧΑΡΙΣΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ
(ανάπτυξη αυτοεκτίμησης, προσδοκία θετικών προτύπων)
Κάθε μέλος της ομάδας
συνδυάζει το όνομά του ζευγαριού του με ένα
ευχάριστο επίθετο, που αρχίζει με το ίδιο γράμμα,
αυτό, το αρχικό του ονόματός του, όπως ευγενική
Ελένη, καλή Κική, λουλουδένια Λόλα, μαλαματένιος
Μεχμέτ, κ.α.
ανακοινώνει προφορικά, το όνομά του ζευγαριού του
με το συνδυασμένο επίθετο που βρήκε, στο ζευγάρι
του και στη συνέχεια στην ομάδα - ολομέλεια

19. ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
Μπορώ και θα ήθελα
(ανάπτυξη αυτοπεποίθησης – δεξιοτήτων επικοινωνίας /
/ συνειδητοποίηση κοινών προσδοκιών και στόχων)
Κάθε παιδί από το κάθε ζεύγος επιλέγει μια προσωπική του
δεξιότητα και την αναγράφει στο φύλλο «Μπορώ» καθώς και το
όνομά του. Στη συνέχεια θα κολλήσει το φύλλο του, στο δέντρο
«Μπορώ».
Το κάθε ζευγάρι συζητάει για οτιδήποτε δεν μπορεί να κάνει
αλλά θα ήθελε να μπορούσε να το κάνει. Το αναγράφει στο
φύλλο «Θα ήθελα» καθώς και το όνομά του. Μετά θα κολλήσει
το φύλλο του, στο δέντρο «Θα ήθελα».
Στη συνέχεια διαβάζονται όλα τα «μπορώ» και όλα τα «θα
ήθελα» από το κάθε παιδί. Μέσα από τις κοινές επιθυμίες
συνειδητοποιούνται οι ομοιότητες μεταξύ όλων και οι
«διαφορετικοί» νιώθουν κομμάτι της ομάδας.

20. ΚΑΛΛΙΕΡΓΙΑ ΦΙΛΑΝΑΓΝΩΣΙΑΣ
«χρωματιστά χαρτάκια»
(ανάπτυξη προφορικού και γραπτού λόγου)
Γράφουμε σε χρωματιστά χαρτάκια λέξεις, όπως
μπλε χαρτάκια: ανθρώπους, ζώα, πράγματα
κίτρινα χαρτάκια: τόπους που μπορεί να διαβάσει κάποιος
παραμύθι
κόκκινα χαρτάκια: τίτλους κλασσικών και άλλων παραμυθιών
Κάθε ομάδα
διαλέγει 3 διαφορετικού χρώματος χαρτάκια
τοποθετεί αυτά στη σειρά
δημιουργεί προφορικά μία πρόταση προσθέτοντας το ρήμα «διαβάζω»

21. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
(οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις πηγάζουν από την
μαθητική ομάδα)
Σιωπηλή ανάγνωση και κατανόηση ολόκληρου του κειμένου από τους
μαθητές
Συζήτηση μεταξύ των μελών των ομάδων (στοιχεία του κειμένου)
Κάθε ομάδα
επεξεργάζεται από 1-2 παραγράφους (ανάλογα με το μέγεθος του κειμένου
και τον αριθμό των ομάδων) με την καθοδήγηση του /της δασκάλου/ας
Ετοιμάζει 2 ερωτήσεις και απαντάει σε 2 άλλες ερωτήσεις από άλλη ομάδα
με κυκλική εναλλαγή (προτείνεται η μια ερώτηση να είναι απλή και η άλλη
κρίσης)
Κάθε σωστή ερώτηση και κάθε σωστή απάντηση ανταποδίδεται με μια
πολύχρωμη φατσούλα
Αν μια ομάδα δεν μπόρεσε να δημιουργήσει μια ερώτηση ή δεν απάντησε
σωστά, τότε λαμβάνει τον λόγο η επόμενη και κερδίζει την πολύχρωμη
φατσούλα

22. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
(ομαδοσυνεργατικά)
Κάθε ομάδα διατηρώντας νοηματικά την/ις παράγραφο/ους
που επεξεργάστηκε
►επιλέγει με καθοδηγητή τον δάσκαλο ένα καινούριο τίτλο
►συγγράφει μια καινούρια ιστορία με τους ίδιους ή και
άλλους ήρωες
(Προτείνεται η παράγραφος επεξεργασίας να αποτελέσει
αρχή ή μέση ή τέλος για την ιστορία της ομάδας ή απλώς ως
έναυσμα για τη συγγραφή της)

23. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γαρυφαλάκη, Ε. (2013) Πολλαπλή Νοημοσύνη, Αθήνα:Διόπτρα
ΚΕ.Θ.Ε.Α.- TACADE (1998) Εκπαιδευτικό Υλικό: Δεξιότητες για παιδιά του Δημοτικού. Προάγοντας την Προστασία του Παιδιού,
Αθήνα: Π.Ι.
Ματσαγγούρας, Η. (2001). Κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου. Αθήνα:Γρηγόρη
Ματσαγγούρας, Η. (2004). Η Διαθεματικότητα στη Σχολική Γνώση. Αθήνα:Γρηγόρη
Ματσαγγούρας, Η. (2007). Η πρόκληση του Σχολικού Εγγραμματισμού: Το Πρόβλημα, η Σπουδαιότητα, η Αντιμετώπιση. Στο
Γ. Καψάλης και Α. Κατσίκης (επιμ.). Η Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και οι προκλήσεις της εποχής μας. Ιωάννινα: Πρακτικά
Συνεδρίου
Μητσικοπούλου, Β. (2001). Γραμματισμός (Ε1). Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: www.greek.language.gr (5-11-2010)
ΦΕΚ 303Β και 304Β (13-3-2003)
Χατζηλουκά-Μακρή, Ε. (2007). Η Γραμματική στο Δημοτικό Σχολείο. Διδακτορική Διατριβή. Πάτρα: ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου
Πατρών
Χατζηλουκά-Μακρή. (2008). Η Γραμματική στο Δημοτικό Σχολείο: η περίπτωση της Κύπρου-Πρόταση πειραματικής
εφαρμογής της επικοινωνιακής – κειμενοκεντρικής προσέγγισης στην Γ΄ Δημοτικού. Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή.
Πάτρα: ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Πατρών