elementet kimik ne trupin e njeriut

1. Projekt nderlendor
KIMI-BIOLOGJI
TEMA: Roli I elementeve kimike ne trupin e
njeriut.

2. Objektivat e ketij projekti:
 Te njihemi me rolin e elementeve kimike ne organizmin e njeriut.
 Te identifikojme vecorite kryesore te secilave prej tyre.
 Te argumentojme rolin e tyre nga ana kimike dhe biologjike.
 Te kuptojme rendesine e ketyre elementeve.

3. Trupi I Njeriut
 Trupi yne eshte nje makine tejet e nderlikuar. Ka me mijera vjet qe njerezit perpiqen te
kuptojne si funksionon trupi yne e megjithate shume mistere nuk jane zgjidhur
Po nje gje tashme e dime me siguri trupi yne perbehet nga shume elemente kimike te
ndryshem si p.sh: uji, karboni, hidrogjeni, azoti, natriumi dhe shume mikroelemente te
ndryshem, qe mund te gjenden ngado. Ne te vertete, te gjithe atomet e domosdoshme per
ndertimin e trupit te njeriut, mund t'i gjeni ne oborrin e shtepise suaj.

4. Mikroelementet
 Mikroelementet jane ato elemente kimike qe gjenden ne sasira shume te
vogla ne trupin e njeriut. Cdo microelement ka nje funksion te caktuar ne
trupin e njeriut dhe roli I tyre eshte I rendesishem.
 Per te pasur nje trup te sa me te perkryer na nevojitet nje sasi e madhe
mikroelementes te ndryshem si: bakri(Cu), bori(B), zinku(Zn), magnezi
(Mg), squfuri(S), hekuri(Fe), Jodi(I).
Nje trup mesatar permban edhe rreth 90 miligram uran.

5. BAKRI
Bakri (lat. Cuprum) është një element kimik i cili në
sistemin periodik gjendet me simbolin Cu dhe ka
numrin Atomik 29. Është një metal i periodës së 4 në
grupin e I B të sistemit periodik. Emri kuprum rrjedh
prej fjalës cyprium "mineral nga ishulli i Kipros".
Bakri është një metal relativisht i butë, i cili mund të
përpunohet lehtë. Përdorim të madh gjen në lëmi të
ndryshme, veçanërisht është përcjellës i shkëlqyer i
elektricitetit të nxehtësisë, po ashtu ka dhe një numër
të madh të parave metalike që janë formuar nga bakri.
Bakri si një metal i rëndë reaktiv i butë, ju takon grupit
të metaleve të çmueshme 4.

6. Roli I bakrit ne organizem.
 Bakri ( CU )njihet si pjesa me e
rendesishme e shume enzimave.
Luan nje rol mjaft te rendesishem ne
pengimin e pakesimit te sasise se
gjakut ne trup. Femijet kane nevoje
jetike per kete perberes I cili ndodhet
ne sasi te konsiderushme tek
produkti I qumeshtit. Luan nje rol
kryesor ne funksionimin e trurit.
Reduktimi I tij mund te jete I
demshem per kujtesen, te menduarit
dhe personalitetin tone. Bakrin si
lende ushqyese e gjejme ne sasi te
medha tek midhjet, cokollatat dhe
kerpurdhat.

7. BORI
Bori është element kimik me numër atomik 5
dhe simbol kimik B. Ndodhet ne perioden e 2
ne grupin e III A .Bori është një jometal trivalent
, element i cili ndodhet në me sasi të madhe në
evaporite , xehe , boraks dhe ulexite.
Bori është një pluhur ngjyrë kafe, Bori kristalor
është i zi , tejet të vështirë (në 9,3 Mohs'-
shkallë), dhe një përcues i dobët në
temperaturën e dhomës.
Bori më së shumti është përdorur si një dopant
, gjysmëpërçues në industri, ndërsa
komponimet e Borit luajnë role të rëndësishme
si në aspektin e materialeve strukturore,
insektmbytës dhe mjetruajtës , reagens për
sintezë kimike.

8. Roli I borit tek bimet.
Bori është një nga mikroelementët e shumtë
që i nevojiten bimëve për të pasur një rritje
normale. Në natyrë bori zakonisht gjendet në
një përqendrim mesatar prej rreth 10 ppm.
Megjithatë, përqendrimi optimal i borit në
tretësirën tokësore, është shumë i ulët (0.3 – 1
ppm).
Bori është i domosdoshëm për rritjen normale
të bimëve pasi ai nxit ndarjen e rregullt të
qelizave, zgjatjen dhe forcimin e tyre,
pjalmimin e luleve, formimin e farave dhe
lëvizjet e sheqerit. Bori është gjithashtu i
domosdoshëm për sistemin hormonal të
bimës. Bimët që vuajnë nga mungesa e borit
mund të pësojnë defekte të shumëllojshme në
rritje

9. ZINKU
Zinku qe gjendet me simbolin Zn eshte
elementi kimik qe ndodhet ne perioden e
4 ne grupin II B dhe ka numrin Atomik 30.
Zinku gjendet ne natyre ne trajte
sulfuresh ZnS, nga dhe përgatitet
industrialisht. Është një nga metalet me
aktive. vepron me acidet duke çliruar
hidrogjen. Ne ajër mbulohet nga një
shtrese okside, prandaj edhe përdoret për
te mbuluar hekurin (procesi quhet zinkim).
Ne përbërjet e tij ka vetëm gjendjen e
oksidimit +2. Sulfuri i zinkut, ZnS, kur
goditet me një rryme elektronesh emeton
një sinjal te ndritshëm. Kjo veti e tij
shfrytëzohet për përdorimin e tij ne
fabrikimin e fletëve fluoreshente për tubat
katodike, aparatet televizive

10. Roli I zinkut ne organizem.
Zinku është një element i rëndësishëm që
ndihmon në funksionimin e trupit në disa
aspekte dhe në mirëmbajtjen e
shëndetshme të trupit. Ushqimet që
përmbajnë zink në sasi të mëdha janë
bifteku, mishi i qengjit, farat susam, mishi i
qurrës, arrat indiane, guacat e detit, gruri,
farat e kungullit, mishi i gicit, çokollada,
këpurdhat e bardha, karalecat. Zinku ka
efekt ne :Pjellori, Sistemin imunitar,Lekure
te shendetshme,sherues I
plagave,dobesim ne te pamur.

11. MAGNEZI
 Magnezi (Mg) është element kimik
gjendet i lirë në natyrë. Magnezi i
takon grupit të elementeve te bllokut s
me numrin rendor 25 në sistemin
periodik.Ndodhet ne perioden e 3 ne
grupin II A. Nga gjithsej 11 izotopet
vetëm izotopi natyral 55Mg është
stabil. Magnezi gjendet në të katër
format e allotropeve. Metali me ngjyrë
argjenti të mbylltë është lehtë të tretët
në thartësira, tretja e fillon që në ujë.
Në ajër digjet në Mg3O4 duke krijuar
lidhjet kimike magnezore.Xehet më të
rëndësishme të magnezit janë gjitha
oksidet natyrore si p.sh.: Pyrolusit-i,
MgO2 Magneziti MgOOH, etj.

12. Roli I magnezit ne organizem.
Në trupin e njeriut normal magnezi
paraqitet me një përqindje prej afro
0,15 %. Kjo sasi përkujdeset për forcimin
dhe ruajtjen e imunitetit dhe gjallërimin e
nervave dhe turrjen e muskujve.
Magnezi (Mn ) Eshte shume i nevojshem
per skeleton dhe gjymtyret ledhes . Ai
gjendet ne sasine e me teper se 10 mlgr.,
ne trupin e njeriut dhe kryesishte ne kocka
, melci dhe veshka .
Gjurmë të magnezit gjinden në qeliza të
shumë kafshëve, shpezët lëkurore
përshembull e rezervojnë magnezin me
anë të metaleve tjera në qelizat e
stomakut. Drita e bardhe ndriçuese e
fishekzjarreve vjen nga djegia e magnezit

13. SQUFURI
Sulfuri është një element kimik me
simbol S dhe numrin atomik 16.
Ndodhet ne perioden e 3 ne grupin
e VI A. Gjendja e oksidimit të
squfurit më e zakonshme eshte -2,
2, 4 dhe 6.. Squfuri eshte
substance e ngurte me ngjyre te
verdhe nuk tretet por mire tretet ne
disulfurine karbonit. Eshte jometal,
eshte helmues dhe është i
patretshëm në ujë.

14. Roli I squfurit ne organizem.
Në trupin e njeriut paraqitet me një përqindje prej
afro 0,25%, sasi e cila ndodhet e shpërndarë në
proteina dhe një pjesë ndihmon në miksjen e
gjakut. Është gjithashtu shkaktari i erës së keqe të
gazrave trupore, veëve të prishura apo pellgjeve
me ujë të ndjenur.
Përdorimi
Squfuri elementar përdoret për vullkanizim të
gomave dhe për prodhim të barutit, shkrepësave
dhe pigmenteve minerale. Në bujqësi përdoret si
fungicid, ndërsa në mjekësi për përfitimin e
barërave. Përdoret edhe për përfitim industrial të
shumë komponimeve të tij, sic janë: dioksidi i
squfurit, acidi sulfurik, disulfuri i karbonit,po ashtu
sulfuri perdoret edhe per pergaditjen e
preparateve ne mjeksi per sherimin e lekures

15. HEKURI
Hekuri eshte elementi kimik me simbolin Fe me
numer Atomik 26. Ndodhet ne perioden e 4 ne
grupin e VIII B.
Në natyrë nuk mund të gjendet në gjendje kimike të
pastër. Komponimet e hekurit që hasen në natyrë
janë xehet apo mineralet të cilat janë okside,
karbonate dhe sulfare te hekurit. Xehet më të
rëndësishme janë hematiti Fe2O3, magnetiti Fe3O4,
sideriti FeCO3, dhe piriti FeS2.
Hekuri është një metal me shkëlqim të argjendtë dhe
shpejt korrodohet sepse reagon ndaj oksigjenit. Përdoret
në formë të legurave si çelik kur kombinohet me karbonin
por mund të kombinohet me kromin, manganin etj. Ka
gjendje agregate te ngurte,ka ngjyre hiri,dhe dendesia e tij
eshte 7.874.

16. Roli I Hekurit ne organizem.
Hekuri (Fe ) Eshte metali (element) me i
bollshem i trupit dhe perben rreth 0.004 % te
peshes trupore . Në trupin e njeriut ai merr
pjesë me 0,008 % të masës, dhe gjendet
kryesisht në gjak. Sasia e hekurit në gjakun e
njeriut do të mjaftonte për një gozhdë. Kjo sasi
kur lidhet me oksigjenin merr ngjyrë të kuqe,
kjo është arsyeja që gjaku i njeriut të ketë këtë
ngjyrë, të përafërt me ngjyrën e ndryshkut (tek
hekuri në natyrë. Ne menyre te natyrshme
sasia e saj nga 3 ne 5 gr. Eshte e ndryshme
dhe varet nga mosha , gjinia , madhesia ,
shendeti dhe sasia e rezervuar e tij ne trup . Ne
te vertet hekuri eshte nje lende me ngjyre gjaku
qe transporton oksigjen te mjaftueshem per
frymemarrje dhe gaz karbonik (dioksid karboni)
nga qelizat ne mushkeri . Cdo dite trupi yne me
ane te ushqimit perfiton 10 deri 30 mlgr hekur.

17.  JODI
Jodi eshte nje element kimik me simbolin I.
Ndodhet ne perioden e 5 ne grupin e VII A.
Numri atomik I tij eshte 53. Masa atomike
eshte 253.81 gr/mol. Dendesia e jodit eshte
4940 kg/m3. Ai formon kristale te sistemit
rombik me ngjyre te murrme te erret (hiri) dhe
shfaq shkelqim metalik. Avujt e tij kane ngjyre
vjollce me ere jo te kendshme (te ngjashme
pak me klorin ose bromin) Eshte percjelles I
keq I nxehtesise dhe elektricitetit. Jodi eshte I
vetmi halogjen, i cili kalon me nxehje nga
gjendja e ngurte ne gaz, pa kaluar ne gjendje
te lenget (pra kalon ne procesin e sublimimit).
Nuk gjendet I lire ne natyre dhe eshte nuk
eshte mjaft I perhapur e siperfaqen e Tokes,
por mjaft i perqendruar ne ujerat e deteve dhe
ne trupin e gallesave.

18. Roli I Jodit ne organizem.
Jodi ( I ) Ne organizem ndodhet rreth 15 – 23
mlgr ., ose perben 0.00004 % te peshes
trupore te njeriut . Ndodhet ne te gjitha
qelizat e trupit , por 70 – 80 % e sasise se
jodit ndodhet ne gjendrat e tiroideve . Kjo
lende eshte pjeserishte ne formen e
hormoneve trioksines qe sintetizohet nga
gjendra e tiroideve dhe luan nje rol te
rendesishem ne forcimin dhe metabolizmin e
trupit Jodi është element biogjen.Munges e
Jodit në organizmin e njeriut shkakton
strumën (gushën) . Për këtë arsye, kripës së
gjellës i shtohet jodur i kaliumit KI. Jodi
gjithashtu përdoret për përfitimin e
preparateve farmaceutike. Joduret e
metaleve alkaline përdoren për shërim
(terapi) të sëmundjes së eshtrave,
arteriosklerozës etj.

19.  Azoti (N)
Azoti është element kryesor në përbërjen e ajrit.
Në përbërjen e trupit të njeriut, azoti merrë pjesë
me 3% dhe është kryesisht si element kryesor i
ndërtimit të muskujve.
Emri Latin i Azotit është Nitrogenium, Në ajër
gjindet i lirë, në formë molekulash dyatomëshe.
Azoti në ajër gjindet në sasi 78,1% të
pjesmarrjes vëllimore. I lidhur gjindet ne formë te
komponimeve jo-organike ku komponimi i tij jo-
organik më i rendësishem shalitra e kilit NANO3.
Dhe në formë te komponimeve organike si
proteinat; acidet nukleike, aminat dhe
aminacidet.

20. Azoti është perbërës i shumë komponimeve të cilat luajnë rol të
rëndësishëm në zhvillimin e jetes, ai është perbërës edhe i shumë
konponimeve të tjera, siç janë: oksidet e azotit, amoniaku, acidi
nitrik, plehërat azotike dhe i shumë konponimeve organike. Keto i
formon në gjendje atomike kurse kur është në gjendje molekulare
është si gaz inert sepse lidhjës trefishe per me u shkeputë i nevojitet
kohë e gjatë.
azoti përdoret për ruajtjen dhe konservimin e produkteve ushqimore.

21. Bimët, për t'u zhvilluar normalisht, duhet të shfrytëzojn disa elemente të domosdoshme. Prej tyre më të
rëndesishme janë: azoti, fosfori dhe kaliumi.
Në mungesë të ndonjërit prej tyre bimët nuk mund të zhvillohen normalisht.
Azoti, në temperaturë dhome është gaz pa ngjyrë, pa erë dhe pa shije.
Azoti nuk është helmues, ai nuk digjet as nuk e ndihmon djegjen.
Pak me i lehte se ajri, tretet pak në ujë ,ne temperaturen 195,8 gradë Celsius
kalon ne lëng, kurse ne 209,8 g.c. kalon ne gjendje kristalore.

22.  KarbonI (C)
Karboni është një element kimik i tabelës periodike që ka simbolin kimik C dhe
numër atomik 6. Është një jometal katërvalent. Atomi i karbonit është në gjendje të
lirë ose si pjesë përbërëse e komponimeve të tij karbonateve. Mund të shfaqet në tri
forma hibridizimi si: sp³,sp² dhe sp.
KARAKTERISTIKAT:
Karboni është një element i studiuar
për shumë arsye. Format e tij te
ndryshme përfshijnë një ndër
më të butat (grafitin) dhe një ndër
më të fortat (diamantin).
Gjithashtu ka shumë afrimite për
lidhjet kimike me të tjerë atome të
lehtë mes te cilëve vetvetja, dhe
permasat e tij të vogla e bëjne të aftë
te formojë lidhje shumefishe.

23. Perdorimi
 Karboni është një përbërës jetësor i të gjitha sistemeve të gjalla të njohura dhe pa të jeta që ne
njohim nuk do të ekzistonte . Përdorimi kryesor komercial i karbonit është në formë hidrokarburesh ,
kryesisht lëndë djegëse , gas metan dhe naftë. Nafta përdoret nga industria për të prodhuar mes të tjerash dhe benzinën nëpër rafineri
nëpermjet një procesi distilues. Nafta është burim gjithashtu i materialit bazë per shume substanca sintetike me emrin plastikë.
Përdorime te tjera:
 Izotopi 14C i zbuluar më 27 shkurt 1940, përdoret për të gjetur moshën e radiokarbonit.
 Grafiti përdoret për lapsat e vizatimit.
 Diamantet përdoren për qëllime zbukurimi por edhe si maja shpuese në veprimtari që shfrytezojnë fortësinë e tyre.
 Një përqindje karboni i shtohet hekurit per te prodhuar çelikun. Po me hekurin por në një perqindje më të lartë prodhohet giza e cila
është mjaft rezistente.
 Karboni përdoret nëpër centrale bërthamore.
 Një formë e karbonit mund të përdoret për ngrohje.
 Përdoret si fibër përforcuese në shkopat e hokeit dhe në veshjet e jashtme e të brendshme të makinave sportive dhe atyre të garave si
për rezistencën por edhe për lehtësinë e tij

24. Perberjet inorganike
 Oksisdi kryesor i karbonit është dioksidi i karbonit, CO2 . Ai është një përbërës i paktë i atmosferës tokësore i cili përdoret dhe
prodhohet nga krijesat e gjalla. Në ujë formon gjurmë acidi karbonik H2CO3, por si shumë përbërje me shume atome oksigjeni te
lidhur me një karbon te vetem, është i paqëndryeshëm . Okside të tjera janë monoksidi i karbonit CO dhe ai më pak i zakonshem
C3O2.
Monoksidi formohet nga një djegje e pjesshme
dhe është një gaz pa erë e pa ngjyrë. Çdo molekulë
përmban një lidhje dyfishe dhe shfaqet e polarizuar dhe
tenton të lidhet me molekulën hemoglobines, gjë që e bën
këtë gaz helmues . Cianuri , CN- , ka strukturë dhe sjellje
të ngjajshme me halogjenuret.
Perberjet organike
 Quhen "organike" ato përberje të karbonit ku ky ka
 numer oksidimi me te vogel se +4. Një veçori e karbonit eshte aftësia për të formuar zinxhire atomike me gjatësi të ndryshme,
edhe ciklike. Këto zinxhire janë baza e hodrokarbureve dhe përberjeve organike.

25. Cikli I karbonit
 Është procesi i vazhdueshem i kombinimit dhe çlirimit të karbonit dhe oksigjenit të qenieve
të gjalla që magazinon dhe çliron nxehtësi dhe energji. Cikli i karbonit ndodh kryesisht në
katër rezerva: e para është biosfera, e dyta hidrosfera, e treta litosfera dhe e fundit atmosfera.
 Izotopet
 Ne 1961 IUPAC-u përshtati izotopin karbon-12 si bazë për matjen e peshës atomike.
Karboni-14 është një radioizotop që përdoret për datimin e drurit dhe vendeve arkeologjike.
 Demet
 Përberjet e karbonit kanë edhe veprime toksike. Monoksidi i karbonit i cili gjendet në gazrat
që shkarkojnë motorrat me diegje, cianuri i cili ndonjëherë ndot minierat, janë shumë të
dëmshëm për gjitarët.
 komponimet e karbonit jane: monksidi i karbonit CO, dioksidi i karbonit CO2 (shume
toksike)

26.  Emri,simboli,numri=> sodium,Na,11
 Serite kimike=>metale alkaline
 Grupi,perioda,blloku=>1 ,3 ,s
 pamja=>metal i bardhe ne te argjendte
 Pesha standarte atomike=>
22.98976928(2) g·mol−1
Konfigurimi elektronik=>3s¹
Elektrone per mbuloje=>2,8,1
Te dhenat e pergjithshme

27.  Faza=> e ngurte
 Dendesia=> 0.968 g·cm−3
 Dendësia e likuidit=> 0.927 g·cm−3
Pika e shkrirjes=> 370.87K 97.72 °C
Pika e vlimit=> 1156 K
Vetite Kimike:

28. Kristalet e kripes – NaCl
 Natyra kubike e kristaleve të NaCl (klorurit të natriumit apo
kripës së gjellës) në nivelin makroskopik.

29. Natriumi  Natriumi (Na) :Natriumi eshte perberesi
jashte qelizor i organizmit,zakonisht
ndodhet ne formen e Klorurit te Natriumit.Ai
merr pjese ne rregullimin e ekuilibirit acido-
bazik ne organizem dhe mund te merret
prej produkteve te tilla si
Mishi,veza,qumeshti,gjithashtu si burim
baze per marrjen e tij sherben kripa e
zakonshme NaCl .Mungesa e tij sjell
hipertension arterial si dhe te vjella madje
con deri ne gjendje kome. Natriumi është i
nevojshem për funksionimin e duhur të
trupit. Ky element është në qelizat e vogla,
siguron funksionin e duhur te muskujve dhe
nervave, dhe mbi të gjitha rregullon sasinë
e ujit duke e nxjerre jashte pjesen e
panevojshme përmes veshkave.Natriumi
luan në trupin e njeriut një rol shumë të
rëndësishëm, megjithatë, është vetëm një
nga shumë elemente që përbëjnë
rregullimin e duhur të ujit dhe acid-bazë.

30. Cili mineral eshte i domosdoshem
gjatë shtatzënisë?
Natriumi është elektrolit – një nga mineralet që janë të nevojshme për rregullimin e lëngjeve në organizëm.
Ka rol të rëndësishëm në mirëmbajtjen e baraspeshës acid-bazë në gjak, ndërsa pa të, materiet ushqyese
nuk do të mund të kalonin përmes qelizave të membranave.
Doza e preferuar gjatë shtatzënisë
Gjatë shtatzënisë dhe periudhës së gjidhënjes nevoja për natrium rritet, por këtë nevojë mund ta kënaqni
me ushqim normal. Doza e preferuar ditore e natriumit është rreth 2,4 mg.
Natriumi në gjërat ushqimore
Natriumi në gjërat ushqimore gjendet në sasi shumë të vogla. Kripa, si mëlmesë, është burimi më i madh i
natriumit. Një lugë kripë përmban 2,4 mg natrium. Në mënyrë që të kontrolloni konsumin e natriumit në
organizëm gjithmonë lexoni përmbajtjen në etiketën e prodhimeve, sasia e përgjithshme e natriumit në
prodhim është e theksuar në miligram.
Shumicës së grave, miqtë dhe familjarët u këshillojnë që të zvogëlojnë konsumin e kripës që të ulin
ndjenjën e fryerjes dhe ënjtjes së nyjeve. Ky nuk është rekomandim mjekësorë. Zvogëlimi i konsumit të
natriumit nuk është gjithmonë i rekomandueshëm, sepse mungesa e tij në shtatzëni mund të çojë në
çrregullime delikate të ujit tek nëna dhe foshnja.
Ënjtja apo edema, është paraqitje e shpeshtë në shtatzëni dhe lajmërohet për shkak të prodhimit të rritur të
estrogjenit. Estrogjeni rrit mundësinë e indit që të absorbojë ujin në indin lidhës, dhe me këtë sa më
shumë të mbajë krijimin e edemave.

31.  Kaliumi është
element kimik. Në
masen e trupit të
njeriut merr pjesë
me 0.35% dhe me
këtë sasi arrihet
mbajtja në
baraspeshë kimike e
lëngjeve në trupin e
njeriut, përndryshe
sapuni vjen nga
kaliumi.
 Kaliumi

32. Kombinimet kimike
 Oksidi kaliumit është një bazë e fortë qe ne
temperaturën e ambjentit paraqitet si kristal
pangjyrë. Në kontakt me ujin vepron
fuqishëm dhe jep hidroksil kaliumi(KOH).
 2K(s) + 2H2O(l) → H2(g) + 2KOH(aq) Hidroksidi i
kaliumit;
 K2CO3 + Ba(OH) →2KOH + BaCO3 Kloruri i
kaliumit: KCL Nitrat i kaliumit:
 NaNO3 + KCL → KNO3 + NaCl Karbonati i
kaliumit:
 K2CO3

33. Përbërja
Kaliumi është metal alkalin i
butë,sa që mund të pritet
lehtësisht me thikë, ka ngjyrë
te bardhë ne të argjendte, në
takim me ajrin ngjyra e
argjendte zhduket. Ai është
një metal i lehtë dhe për
lehtësine e tij vjen pas
litiumit, ka densitet më te
vogël se uji.Formula e
Kaliumit është (K).
Përdorimi
Kaliumi është një element
kimik industrial ku gjen
perdorim te gjere. Psh si
elektrolit ne baterit alkaline.
Përdoret për prodhimin e
fotocelulave që gjejnë
përdorim në teknika të
televizionit..
Përfitimi
Kaliumi mund të
fitohet me
elektrolizë të
shkrirjes së klorurit
të kaliumit ose
hidroksidit të
kaliumit.

34. Parandaloni goditjet cerebrale me
kalium.
 Kaliumi ka nje rol kyc per
shendetin tone.Ai eshte pjese e
cdo qelize ne trup dhe jeta pa te
do te ishte e pamundur.Kaliumi
nuk duhet te nenvleresohet pasi
ai ndihmon ne funsionimin
normal te trurit,nervave,zemres
dhe te muskujve.
 Eshte shume e
rendesishme te merrni
sasine e duhur te
kaliumit cdo dite per tu
ndjere mire si dhe per te
parandaluar semundjet
kronike.

35. Kaliumi mbron zemren dhe trurin...
 Kaliumi ne diete ul tensionin e gjakut.tensioni i larte i gjakut eshte nje
rrezik madhor per sulme ne tru dhe semundje kardiovaskulare.APPEL qe ka
studiuar efektet e dietes per uljen e tensionit te gjakut thote per
“webMD”se kaliumi ul tensionin e gjakut duke kontribuuar ne fleksibilitetin
e arterieve si dhe duke ndihmuar trupin te nxjerre tepricat e sodiumit.ky i
fundit nxit mbajtjen e lengjeve ne trup,qe mund te rezultoje ne rritjen e
tensionit te gjakut.

36. Kaliumi ndihmon ne shendetin e kockave,gjithashtu redukton
rrezikun e formimit te gureve ne veshka.
 Kaliumin e gjejme ne sasi te konsiderueshme te bananja,fiqte e
thate,qumeshti,peshku,zarzavatet me gjethe jeshile,kosi,etj.kaliumi eshte jo
vetem thelbesor per zemren dhe flukset nervore,por luan nje rol te
rendesishem ne kontraksionet e muskujve dhe te zemres.nese keni
problem me ngercet,duhet te konsumoni me shume ushqimet qe
permbajne kalium.

37. Disa ushqime qe permbajne kalium..
 Frutat si papaja,bananet,frutat
e thata(rrushi,kumbulla,hide)
 Perimet si spinaqi,patatja e
embel,kerpudhat,domatet,etj.
 Fasulet dhe thjerrezat.
 Kosi dhe qumeshti pa yndyre.
 Peshku,salmoni,sardelet,etj.
 Cokollatat.

38. Pompa natrium-kalium
NJE NGA POMPAT MEMBRANORE TE
RENDESISHME NE QELIZAT SHTAZORE
ESHTE POMPA NATRIUM-KALIUM,QE
PERBEHET NGA PROTEINAT E
TRANSPORTIT.NE NJE CIKEL TE
PLOTE,POMPA NATRIUM-KALIUM
TRANSPORTON TRI JONE NATRIUM,NA+,
JASHTE QELIZES DHE DY JONE KALIUM,K+,
BRENDA QELIZES.KESHTU POMPA NATRIUM-
KALIUM TRANSPORTON TE DYJA LLOJET E
JONEVE KUNDER GRADIENTIT TE
PERQENDRIMIT.ENERGJIA E NEVOJSHME PER
TE BERE TE MUNDUR FUNKSIONIMIN E
POMPES NATRIUM-KALIUM FURNIZOHET
NGA ATP-JA. NE DISA QELIZA,POMPAT
NATRIUM-KALIUM JANE AQ AKTIVE,SAQE
PERDORIN PJESEN ME TE MADHE TE ATP-SE
QE PRODHOHET NGA QELIZA.POMPA
NATRIUM-KALIUM FUNKSIONON NE
MENYRE TE VECANTE SIDOMOS TE QELIZAT
NERVORE.

39.  fosfori
Fosfori
Fosfori është element kimik i cili u zbolua ne vitin 1669 nga alkimisti gjerman Hennig Brand duke
e nxehur mbeturinat e thata të urines me rërë.Emri fosfor rrjedh nga gjuha (greq. fosforos =
bartës i dritës).Fosfori ëeshtë element kimik i cili gjendet në grupin e 15-të të sistemit periodik,me
simbol P dhe me numer atopik 15.Ai ka 4 atome valente.

40. Vetite fizike
 Vetitë fizike
Fosfori formon disa modifikime alotropike,por më kryesoret janë: fosfori i
bardhë dhe fosfori i kuq
 Fosfori i Kuq
Është substancë me ngjyrë të kuq dhe është me pak aktiv se fosfori i bardhë.Kur
fosfori i bardhë iu ekspozohet rrezeve të diellit ose ngrohet pa praninë e ajrit n
temperature 250 deri në 350°C,shëndrrohet në fosfor të kuq.Fosfori i kuq nuk
ndizet vetvetiu në ajër dhe nuk është i rrezikshëm si fosfori i bardhë.Nuk tretet
nv disulfur karboni (CS2) dhe nuk është helmues.Molekula e fosforit të kuq
permban më shume atome se fosfori i bardhë,atomet jan tv lidhura nv varg
(P4)n.Me nxehjen e fosforit të kuq në temperatura të larta pastaj me ftohjen e
shpejtë të avujve të tij formohet fosfori i bardhë,oksideve të fosforit,acidit
fosforik dhe kripërave të tyre,lëndëve helmuese luftarake,helmeve kundër
brejësve etj.

41. Vetite kimike
 Vetitë kimike
Fosfori është mv reaktiv se azoti.Ai bashëvepron me oksigjenin dhe formon dy
okside:ku fosfori është me numër oksidimi (+3) (hekaoksidin e tetrafosforit,
P4O10) dhe me numvr oksidues (+5) (dekaoksdi i tetrafosforit (P4O10).Kvto
okside kur bashkëveprojnë me ujin formojnë acide.Oksidi i fosforit (III_ P4O6
quhet edhe treoksid fosfori,emri i përdorur që në kohën kur njihet formula
empirike e komponimit P2O3.Oksodi i fosforit (V) P4O10 quhet edhe
pentoksidi fofirit duke bazuar në formulën empirike (P2O5)

42.  kalciumi
 Kalciumi është element kimik që në sistemin periodik e gjejmë me
simbolin Ca dhe radhitet në grupin e dytë si element i 20 me radhë. Metali
i bardhë vizëllues e agjentë dhe në natyrë e gjejmë
tek gëlqerja,mermeri, shkumësi dhe tek mineralet e tjera.

43. HisToriku
 Histori
Kalcium i pastër
Emri "Kalcium" rrjedh nga fjala latine(calx-gëlqere).Kalciumi i pastër u zbulua në vitin 1808 nga H.Dejvi.Ai e përfitoi
atë me elektrolizën e klorurit të kalciumit të shkrirë(CaCl2).Kalciumi eshte element kimik që gjendet ne grupin e dytë
dhe në perioden e katërt të sistemit preiodik me simbol Ca,dhe numër atomik 20.
-Përfitimi- Kalciumi ne natyre muk gjendet ne forme te lirë por ne forme komponimeve si :karbonat
kalciumi(CaCO3),si sulfat kalciumi(CaSO4),si gjips(CaSO4*H2O).Ai hyn në përbërjen e qenieve të gjalla në formë
fosfati të kalciumit -Përdorimi- Kalciumi përdoret si mjet reduktues për përfitimin e metalaeve të
rralla:Uranit,Toriumit,Zirkomit e etj.Kalciumi është element shumë i rëndësishëm për shëndetin e njeriut dhe
mungesa e tij shkakton sëmundjen e eshtrave (rakitisit).Teprica e tij mund të shpijrë në formimin e gurëve në
veshkë. Mbi gjitha e përqon elektricitetin dhe nxehtësinë

44. Karakteristikat
 Karakteristikat
Kalciumi është më i butë se plumbi(Pb),por megjithatë nuk mund të pritet me thikë.Si
metal eshte shumë i perhapur ne koren e tokes me pjesmarrje mase 3.4%.Ai ka ngjyrë të
bardhë si argjendi. Në ajër, lëviz shpejt. Në ujë reagon ashpër nën lidhjen me hidroksidin
e kalciumit (Ca(OH)2) si dhe hidrogjenin(H). Në ajër oksidohet dhe përfitohet oksid i
kalciumit si dhe një sasi e vogël kalciumit nitrit. Gjatë lidhjeve kimike, merr numrin e
oksidimit +2. Jonet e kalciumit janë të ngarkuar me jone dyfishësh pozitive.
Sasi të mëdha të kalciumit përdoren edhe në përftimin e gizës dhe qelikut.Qeliqet e
trajtuara me kalcium përdoren në industrinë e automobilave dhe të aeroplanëve por edhe
për prodhimin e paisjeve për eksportimin e naftës

45. Elementi I kalciumit ne organizem