Zonder kernenergie gaat het ons niet lukken en nog 26 lessen over de energietransitie (VN)

06-11-18 21(18Zonder kernenergie gaat het ons niet lukken en nog 26 lessen over de energietransitie
Pagina 1 van 11https://www.vn.nl/energietransitie-27-lessen/
Zonder kernenergie gaat het ons
niet lukken en nog 26 lessen over de
energietransitie
Als journalist volg ik de verduurzaming al bijna twintig jaar. Ik schreef over
cradle-to-cradle, de waterstofeconomie, klimaatvluchtelingen, transition
towns, de invloed van vleesconsumptie op de CO2-uitstoot, you name it.
Van dichtbij heb ik gezien hoe onderwerpen rondom de duurzame
energie doorbraken naar een groter publiek.
En net toen niemand het meer verwachtte, drong het onderwerp zelfs
door tot Mark Rutte. Aan het Binnenhof wordt nu eindelijk werk gemaakt
van een ambitieus klimaatbeleid. Wel is de glans er een beetje af, nu is
gebleken dat sommige van de sectortafels te vrijblijvend werk hebben
geleverd, dat door de rekenmeesters onmogelijk valt te beoordelen.
Terwijl de belangstelling voor de energietransitie groeide en de
overheidsplannen duidelijker werden, werd het steeds onduidelijker of we
nu wel of niet konden afkicken van onze verslaving aan fossiele
brandstoffen. De ene dag lezen we dat de overgang naar duurzame
bronnen heel goed mogelijk is, als we het maar willen, en dat die ook nog
prima betaalbaar is – ja, zelfs goed is voor de economie. De andere dag
wordt gewezen op een technische hindernis die zoʼn overgang
fundamenteel belemmert waardoor de hele transitie een economische
ramp van immense proporties zal zijn.
Wat en wie moeten we nu geloven?

Optimisten en zwartkijkers
Toen ik me had voorgenomen een boek over de energietransitie te
schrijven, worstelde ik gaandeweg met steeds meer vragen. Is het nu wel
of niet haalbaar om de samenleving in grote mate te elektrificeren en de
stroom voornamelijk te halen uit duurzame bronnen als zon, wind en
biomassa? Is dat nu wel of niet betaalbaar? Kan zoʼn transitie snel of
duurt zoiets lang?
Mijn worsteling met deze basale vragen kwam niet in de laatste plaats
doordat ik me begon te realiseren dat ik lange tijd vrij naïef was geweest
in mijn vertrouwen in de overgang van fossiel naar duurzaam. Het blijkt
dat je de mondiale opwarming niet zomaar eventjes stopt door wat
zuiniger te zijn en steeds meer windmolens bij te bouwen en
zonnepanelen te plaatsen.
Weerman Gerrit Hiemstra noemde het een goed

idee als alleen jongeren tot 30 jaar nog zouden
mogen stemmen over het klimaatbeleid, want:
‘De toekomst is aan hen.’
Ook zag ik in dat er geen helder en eenduidig antwoord op deze vragen
bestaat. Het hangt vooral af van wat je leest. In de ene bubbel (Trouw, De
Correspondent, de Twitter-feed van een activist als Jan Rotmans) lezen
we over de successen en potentie van sympathieke voorlopers,
meedenkende actiegroepen en initiatiefrijke burgers. Die can-do-
mentaliteit, dat optimisme over verandering: het is buitengewoon
aanstekelijk. Maar: is het niet ook wat kortzichtig?
In de andere bubbel (Elsevier Weekblad, De Telegraaf) wordt soms stevig
tegengestribbeld. Hier is veel aandacht voor de technische
struikelblokken en de economische onhaalbaarheid. Het ziet er bij vlagen
uit als de nukkigheid van een zwartkijker die halsstarrig weigert met zijn
tijd mee te gaan. Maar: hebben ze niet toch een punt?
‘Warmtepompmaffiaʼ
Het debat is verhit en soms vermoeiend. Het is ook flink uit de hand
gelopen, met populisten en populaire blogs die spreken van een
‘klimaateliteʼ en een ‘warmtepompmaffiaʼ die profiteert van zelfbedachte
fiscale maatregelen ten koste van de rest. En dan was er deze zomer nog
de dreigbrief van burgers uit Groningen en Drenthe die protesteren tegen
de komst van windmolens op ‘hunʼ akkers die het uitzicht zouden
verpesten.
Aan de kant van de aanjagers wordt intussen gezucht en geklaagd over
zoveel weerstand in de samenleving. Een Volkskrant-columnist
verzuchtte dat we niet democraten, maar autocraten nodig hebben om
iets aan het klimaat te doen. Weerman Gerrit Hiemstra noemde het een
goed idee als alleen jongeren tot 30 jaar nog zouden mogen stemmen

over het klimaatbeleid, want: ‘De toekomst is aan hen.ʼ

Het viel me steeds meer op dat er veel vooringenomenheid bestaat bij
alle deelnemers aan dit debat, zowel bij de pleitbezorgers als bij de
tegenstanders. Hun woordkeuze en argumenten zijn soms onjuist, of ze
baseren zich op dubieuze aannames. En ze preken vooral voor eigen
parochie, waar dus weinig inhoudelijke tegenstand is, stevig vasthoudend
aan hun eigen overtuigingen.
Met het risico dat ik me aan precies hetzelfde bezondig, besloot ik lezers
mee te nemen in mijn eigen twijfels en ze wegwijs te maken in dit sterk
gepolariseerde debat. In De energietransitie probeer ik gekleurde
redeneringen te herkennen en het speelveld enigszins te overzien.
Ik heb veel geleerd van mijn eigen zoektocht. Hieronder een kleine greep
uit mijn inzichten.
De 27 handzame lessen
1. Op sommige momenten leveren in sommige landen, zoals Duitsland en
Denemarken, duurzame bronnen (zon, wind, biomassa, waterkracht) 100
procent van de vraag naar elektriciteit. Dat leidt wel eens tot
krantenberichten met citaten van deskundigen die zeggen dat dit het
bewijs is van een ‘historische doorbraakʼ en een ‘nieuw tijdperkʼ. Maar
deze momenten verdienen wel precisering, ontdekte ik, want het blijkt
dan vaak ʼs nachts of een feestdag, oftewel momenten waarop de
energievraag heel laag is.
2. Bovendien gaat het bij zonnepanelen en windmolens alleen om
elektriciteit, en elektriciteit beslaat momenteel niet meer dan zoʼn 20
procent van het totale energieverbruik. De rest is voor warmte, transport
en industrie.

3. Op dit moment bestaat er nog geen schaalbare, betaalbare
mogelijkheid om de stroom uit zonnepanelen en windmolens langdurig op
te slaan in batterijen, of om te zetten waterstof, of om vraag en aanbod
slim op elkaar af te stemmen in een hypermodern smart grid. Volgens
experts is er nog een lange weg te gaan om daar te komen.
4. In toekomstscenarioʼs die voorrekenen dat een duurzame
energievoorziening binnen handbereik is, wordt aangenomen dat zoʼn
oplossing bestaat. En wanneer deze scenarioʼs wél uitgaan van de
huidige stand van de technologie, houden ze geen rekening met de
praktische of financiële haalbaarheid.
5. Een andere aanname in dergelijke scenarioʼs is dat het energieverbruik
opeens een stuk lager is dan experts verwachten dat die zal zijn. In
westerse landen zijn er dan ongekende prestaties op het gebied van
efficiency en besparing, en in arme en opkomende landen zou de
energiebehoefte niet noemenswaardig toenemen ondanks de voorspelde
groei in bevolking en economie.
6. Energietransities kunnen snel gaan. Na de ontdekking van het
Groningse gasveld in 1959 werd aardgas in slechts twaalf jaar tijd een
bron die de helft van alle energie in Nederland leverde. Nadat de Fransen
in 1962 hun eerste kerncentrale openden, duurde het nog geen twintig
jaar voordat kernenergie in hun land de belangrijkste bron van elektriciteit
werd.
7. Op grotere schaal wordt het lastiger om zulke snelle veranderingen te
bereiken. Dan verloopt het allemaal wat trager, simpelweg omdat onze
huidige beschaving afhankelijk is van activiteiten en processen die op
elkaar aansluiten – en die zijn nog altijd grotendeels gebaseerd of fossiele
brandstoffen.
8. Al enkele tientallen jaren schommelt het aandeel fossiele brandstoffen
in het totale energieverbruik in de wereld rond de 80 procent, met slechts

marginale fluctuaties. De wereld, die in die tijd steeds meer energie is
gaan produceren en verbruiken, is vandaag dus minstens zo afhankelijk
van fossiel als dertig jaar geleden.
Het aandeel energie in de wereld uit
zonnepanelen en windmolens is ongeveer 1
procent.
9. Het aandeel energie in de wereld uit zonnepanelen en windmolens is
ongeveer 1 procent.
10. De prijs van zonnepanelen en windmolens gaat voortdurend omlaag,
net als de prijs van zonnestroom en windstroom, maar zonne- en
windenergie verhogen de prijs van elektriciteit. De reden: het grootste
deel van de elektriciteitsrekening bestaat uit kosten voor het netbeheer
(vastrecht, aansluitkosten, meterhuur) en heffingen (energiebelasting,
Opslag Duurzame Energie, btw). Dergelijke kosten lopen op, onder meer
vanwege groene subsidies en de aanpassing en uitbreiding van het
elektriciteitsnet.
11. Binnen Europa gelden Denemarken en Duitsland als de pioniers van
de energietransitie, waar al jaren vol wordt ingezet op energie uit zon en
wind. In deze landen zijn de prijzen voor elektriciteit het hoogst in heel
Europa.
12. Meer weetjes over gidsland Duitsland:
– Zoʼn 40 procent van de elektriciteit in Duitsland komt van
kolencentrales.
– Ongeveer de helft daarvan is afkomstig van verbranding van bruinkool,
dat bekendstaat als de meest vervuilende fossiele brandstof.
– Duizenden jaren oude bossen worden gekapt en hele dorpen ontruimd,
zodat gigantische graafmachines in dagbouw bruinkool kunnen

ontginnen.
– Zeven van Europaʼs meest vervuilende kolencentrales staan in
Duitsland.
– De CO2-uitstoot per hoofd van de bevolking in Duitsland daalt al jaren
niet noemenswaardig.
– De Duitsers zijn verantwoordelijk voor 20 procent van alle uitstoot in de
Europese Unie: twee keer zoveel als de Fransen. Feitelijk is Duitsland
Europaʼs grootste klimaatvervuiler.
13. Iedere energietransitie kan altijd rekenen op argwaan en verzet.
14. Elke energiebron heeft een vermogensdichtheid, uitgedrukt in watt
per vierkante meter. Vaclav Smil, een gerenommeerde energie-expert,
kwam op basis van eigen berekeningen met een lijstje, waarbij biomassa
onderaan bungelt met ongeveer 0,5 watt per vierkante meter (W/m2).
Voor windenergie is dat de ondergrens, met 1,5 W/m2 als maximum.
Zonnepanelen komen ergens uit tussen de 4 en 9 W/m2. Critici vinden die
cijfers te conservatief, maar ook hun eigen cijfers steken schril af bij de
vermogensdichtheid van fossiele brandstoffen: voor steenkool tussen de
100 en 1000 W/m2 en voor aardgas tussen de 200 en 2000 W/m2.
Zonder kernenergie gaat het ons ook niet
lukken.
15. Met alleen nationale ambities, maar zonder internationaal beleid gaat
het ons niet lukken om de mondiale opwarming binnen de perken te
houden.
16. Zonder kernenergie gaat het ons trouwens ook niet lukken. Als we
niet of nauwelijks de CO2-vrije energie uit kerncentrales gebruiken, laten
we een enorme kans liggen. Het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde
Naties, schetste onlangs diverse scenarioʼs waarin de mondiale
opwarming onder de anderhalve graad Celsius zou blijven en

concludeerde, met enige tegenzin, dat kernenergie in elk van die
scenarioʼs zou toenemen.
17. Weet u nog, dat eerste ‘subsidielozeʼ windpark, eerder dit jaar? Dat
was gerekend buiten de kosten die de netbeheerder had gemaakt om
voor de kust een ‘stopcontactʼ te plaatsen, waarop de windmolens
konden worden aangesloten. Normaal gesproken vormt de aansluiting op
het net een flinke kostenpost voor een nieuw windpark. De Algemene
Rekenkamer berekende dat de kosten van de aansluiting op het landelijk
netwerk ruim een derde van de energieprijs beslaan. Daarom
concludeerde dit onafhankelijke orgaan dat er voorlopig nog geen sprake
is van windparken zonder subsidie.
18. De mondiale CO2-uitstoot stijgt al jaren, ondanks de spectaculaire
toename in subsidies voor en investeringen in duurzame energie uit zon
en wind. Mijn conclusie: die technieken zijn niet goed genoeg.
19. Een verstandig klimaatbeleid is er niet op gericht om specifieke
technieken, zoals zonnepanelen en windmolens, te bevorderen (via
subsidies, belastingvoordelen, gegarandeerde prijzen of gunstige
financieringsvoorwaarden), maar algemeen gericht op CO2-reductie.
Beleid moet sturen op het doel, niet een mogelijk middel.
20. Zowel de scheepvaart met zijn zwaar vervuilende stookolie als de
luchtvaart met zijn zwaar vervuilende kerosine worden ontzien in de
politieke plannen voor een energietransitie.
21. De beste batterij voor opslag van groene stroom is de Tesla
Powerwall, omschreven als ‘compactʼ en ‘betaalbaarʼ (6500 euro).
Hiermee kun je 14 kWh opslaan, ongeveer genoeg voor een dag
stroomverbruik van een gemiddeld gezin in Nederland met drie kinderen.
Het totale verbruik van elektriciteit in Nederland is de laatste jaren vrij
stabiel, rond 120 miljard kWh. Een maand zonder enige opwekking van
duurzame energie is onrealistisch, maar laten we ervan uitgaan dat je in

de winter een maand stroomopslag nodig hebt, wanneer álle stroom van
zon en wind zou moeten komen. Met wat opslag- en omzettingsverliezen
kom je dan in het gunstige geval op ongeveer een miljard Tesla
Powerwalls. De kosten voor een maand stroomopslag zijn dan 6500
miljard euro, exclusief btw. Zet al die batterijen voor Nederland achter
elkaar en je hebt een rij van 1 miljoen kilometer: van de aarde tot aan de
maan en weer terug.
Slechts een derde van de Nederlanders, meldt
opnieuw het SCP, heeft vertrouwen in
overheidsinformatie over klimaatverandering.
22. In een onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) uit
2016 werd deze stelling voorgelegd: ‘Nederland moet veel sneller dan nu
het geval is het gebruik van fossiele brandstoffen verminderen.ʼ Nog niet
eens de helft was het daarmee eens.
23. In andere, periodieke opinieonderzoeken van het SCP wordt
respondenten gevraagd spontaan woorden op te schrijven die hen te
binnen schieten als hen wordt gevraagd naar het belangrijkste
maatschappelijke probleem. Het percentage dat ‘klimaatʼ, ‘energieʼ of
‘duurzaamheidʼ noemt, schommelt al jaren rond 1 tot 2 procent.
24. Slechts een derde van de Nederlanders, meldt opnieuw het SCP,
heeft vertrouwen in overheidsinformatie over klimaatverandering,
duurzame energie en de energietransitie. Ter vergelijking: bij vaccinaties
vertrouwt meer dan 60 procent de overheid.
25. Bij eerdere energietransities verruilden we zwakke, logge bronnen
voor alternatieven die bij hetzelfde volume veel meer energie opleveren.
Het hout dat we eeuwen geleden kapten, had veel land nodig. Een blok
hout geeft bij verbranding veel minder energie die eenzelfde hoeveelheid

steenkool opbrengt. Anders gezegd: de energiedichtheid van hout is
laag. Toen we overstapten op fossiele brandstoffen en kernenergie, werd
dat anders: bij steenkool, olie, aardgas en uranium had je telkens minder
nodig om steeds meer energie op te wekken. Met onze huidige voorkeur
voor zon en wind maken we een einde aan die beweging naar steeds
grotere efficiëntie, een steeds hogere energiedichtheid en een groter
gemak. We zullen met zon en wind juist meer land en meer materialen
nodig hebben voor wat voorlopig een minder stabiele energievoorziening
is.
26. Geen enkele energiebron is perfect. Alle energiebronnen hebben
voor- en nadelen, plussen en minnen. Fossiel, duurzaam, kernenergie,
alles… De kunst is om voor elke bron nuchter de balans op te maken.
27. In het debat over het klimaatbeleid rekent iedereen alles naar zichzelf
toe.
Marco Visscher: De energietransitie: Naar een fossielvrije toekomst, maar
hoe?, uitgeverij Nieuw Amsterdam, €16,99.
Correctie 5/11: In een eerdere versie van dit stuk stond dat de Twitter-
feed van Remco de Boer bij de bubbel van Elsevier Weekblad en De
Telegraaf hoorde. Dit was incorrect en is aangepast.

Zonder kernenergie gaat het ons niet lukken en nog 26 lessen over de energietransitie (VN)

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (19)

Similar to Zonder kernenergie gaat het ons niet lukken en nog 26 lessen over de energietransitie (VN)

Similar to Zonder kernenergie gaat het ons niet lukken en nog 26 lessen over de energietransitie (VN) (20)

More from Wouter de Heij

More from Wouter de Heij (20)

Zonder kernenergie gaat het ons niet lukken en nog 26 lessen over de energietransitie (VN)