Op 17 november heeft de werkgroep een georganiseerd op het Landelijk Architectuur Congres. In deze workshop zijn verschillende denktechnieken gepresenteerd en zijn deelnemers aan de slag gegaan met een aantal ethische vraagstukken. Dit is het presentatiemateriaal dat is gebruikt in de introductie.

1. Kritisch Denken van Informatie
Landelijk Architectuur Congres 2017
17 november 2017
Werkgroep NAF
Danny Greefhorst - dgreefhorst@archixl.nl
Alcedo Coenen – alcedo.coenen@gmail.com
1

2. Agenda
14:00 – 14:20 Inleiding door Danny Greefhorst
14:20 – 14:30 Critical Thinking van Richard Paul & Linda Elder
(Danny Greefhorst)
14:30 – 14:50 PAC – MAC – Plusminus methode (PP Verroen)
14:50 – 15:10 Denkgereedschap 2.0 (Alcedo Coenen)
15:10 – 15:20 Vraagstukken verdelen & splitsen in groepen
15:20 – 15:55 Uitwerken in groepen
15:55 – 16:15 Presentatie van de resultaten

3. Wat is kritisch denken?
•Kritisch denken is een houding die handvatten biedt
om de natuurlijke aanleg iets te geloven te
beteugelen en verborgen aannames, onlogische
redeneringen en denkfouten te herkennen en te
voorkomen.
3

4. Wat is kritisch denken?
•Kritisch denken is een vaardigheid die handvatten
biedt om te reflecteren op verborgen aannames,
onlogische redeneringen en denkfouten.
•Kritisch denken verduidelijkt doelen, onderzoekt
aannames, onderscheidt verborgen waarden,
evalueert het bewijs, volbrengt acties en beoordeelt
de conclusies.
•Het vraagt bereidheid om je eigen redeneringen
kritisch te evalueren en je overtuigingen te herzien
wanneer de hiervoor noodzakelijke argumenten
zich aanbieden.
4

5. Valkuilen in ons denken
5

6. Voorbeelden van valkuilen en
drogredenen
1 Als je het niet eens bent met ons plan, dan ben je tegen onze ideologie
2 Jij zegt dat de mensheid een te grote ecologische voetafdruk zet. Maar
waarom eet je dan zelf vlees?
3 Alle Nederlanders houden van Sinterklaas; jij houdt niet van Sinterklaas,
dus ben je geen echte Nederlander.
4 Natuurlijk had ik er een reden voor, want anders had ik het niet gedaan
5 Zij was in augustus op vakantie met Gijs. Zij is in augustus zwanger
geworden. Dus zij is zwanger van Gijs
A 3 no true Scotsman: generalisering
B 1 tertium non datur: principe van de uitgesloten derde
C 5 Cum hoc ergo propter hoc: met dit, dus door dit (causale drogreden)
D 2 Tu quoque: Het feit dat iemand niet naar zijn eigen stelling handelt, doet
niets af aan de waarde van die stelling zelf
E 4 Petitio principia: cirkelredenering
Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Drogreden

7. Werkgroep
Kritisch Denken van Informatie
http://www.wikixl.nl/wiki/kritischdenken
8

8. Agenda
14:00 – 14:20 Inleiding door Danny Greefhorst
14:20 – 14:30 Critical Thinking van Richard Paul & Linda Elder
(Danny Greefhorst)
14:30 – 14:50 PAC – MAC – Plusminus methode (PP Verroen)
14:50 – 15:10 Denkgereedschap 2.0 (Alcedo Coenen)
15:10 – 15:20 Vraagstukken verdelen & splitsen in groepen
15:20 – 15:55 Uitwerken in groepen
15:55 – 16:15 Presentatie van de resultaten

9. Critical Thinking – Richard Paul en
Linda Elder
10

10. Elements of thought
11
bron: http://www.criticalthinking.org/ctmodel/logic-model1.htm#

11. Basic structures in Critical Thinking
• Purpose – what you are trying to
accomplish
• Question – lays out the problem or issue
• Information – the facts, data, evidence, or
experiences we use to figure things out
• Inferences – interpretations or conclusions
you come to
• Concepts – ideas, theories, laws, principles,
or hypotheses to make sense of things
• Assumptions – beliefs you take for granted
• Implications and consequences – claims or
truths that logically follow from other
claims or truths
• Point of view – the place from which you
view something
12

12. Intellectual standards
Standard Questions
Clarity
understandable,
the meaning
can be grasped
Could you elaborate further?
Could you give me an example?
Could you illustrate what you mean?
Accuracy
free from errors
or distortions,
true
How could we check on that?
How could we find out if that is true?
How could we verify or test that?
Precision
exact to the
necessary level
of detail
Could you be more specific?
Could you give me more details?
Could you be more exact?
Relevance
relating to the
matter at hand
How does that relate to the problem?
How does that bear on the question?
How does that help us with the
issue?
Depth
containing
complexities
and multiple
interrelationship
s
What factors make this a difficult
problem?
What are some of the complexities of
this question?
What are some of the difficulties we
need to deal with?
13
Standard Questions
Breadth
encompassing
multiple
viewpoints
Do we need to look at this from
another perspective?
Do we need to consider another point
of view?
Do we need to look at this in other
ways?
Logic
the parts make
sense together,
no
contradictions
Does all this make sense together?
Does your first paragraph fit in with
your last?
Does what you say follow from the
evidence?
Significance
focusing on the
important, not
trivial
Is this the most important problem to
consider?
Is this the central idea to focus on?
Which of these facts are most
important?
Fairness
Justifiable, not
self-serving or
one-sided
Do I have any vested interest in this
issue?
Am I sympathetically representing the
viewpoints of others?

13. Agenda
14:00 – 14:20 Inleiding door Danny Greefhorst
14:20 – 14:30 Critical Thinking van Richard Paul & Linda Elder
(Danny Greefhorst)
14:30 – 14:50 PAC – MAC – Plusminus methode (PP Verroen)
14:50 – 15:10 Denkgereedschap 2.0 (Alcedo Coenen)
15:10 – 15:20 Vraagstukken verdelen & splitsen in groepen
15:20 – 15:55 Uitwerken in groepen
15:55 – 16:15 Presentatie van de resultaten

15. Presentatie P.P. Verroen
16

16. Agenda
14:00 – 14:20 Inleiding door Danny Greefhorst
14:20 – 14:30 Critical Thinking van Richard Paul & Linda Elder
(Danny Greefhorst)
14:30 – 14:50 PAC – MAC – Plusminus methode (PP Verroen)
14:50 – 15:10 Denkgereedschap 2.0 (Alcedo Coenen)
15:10 – 15:20 Vraagstukken verdelen & splitsen in groepen
15:20 – 15:55 Uitwerken in groepen
15:55 – 16:15 Presentatie van de resultaten

17. •Paul Wouters (1950)
•Filosoof – Consultant – Spreker
Voorbehoud: de volgende slides geven een eigen
interpretatie weer van Paul Wouter’s boek.

18. De 8 gereedschappen
denkrichting metafoor bronnen
wezensdenken hamer en beitel Plato
transcendentaal denken de winkelhaak Kant
dialectiek de koevoet Hegel
fenomenologische methode de blote hand Husserl
analytische methode de decoupeerzaag Wittgenstein
hermeneutiek de schroefboormachine Heidegger
deconstructie de werkende mens Derrida
pragmatisme het atelier Peirce

19. 20
De 8 gereedschappen samengevat
denkrichting kerngedachte probleembenadering
wezensdenken het wezen zit verstopt achter het object op zoek naar de essentie
transcendentaal denken De denkpatronen van de waarnemer
bepalen wat je waarneemt
op zoek naar de denkpatronen
achter de vraag
dialectiek Alles is een punt op een dimensie
waarvan je andere uitersten kunt
opzoeken
op zoek naar de dynamiek
tussen object en subject
fenomenologische
methode
Dingen zijn zoals ze zich manifesteren op zoek naar de ervaringen
analytische methode alles is taal en draait om betekenis op zoek naar de betekenis en
structuur van de formulering
hermeneutiek Er is niet één waarheid, één verhaal, er
zijn er vele.
op zoek naar de verhalen
deconstructie De oplossing van een probleem ligt erin
aan het probleem te werken, zodanig dat
de vragensteller zelf verandert.
op zoek naar het omverwerpen
van de vraag
pragmatisme de beste manier van denken is die welke
het beste werkt
zoek de best werkende manier
van oplossen

20. Dialectiek
Kerngedachte
• Alles is een punt op een
dimensie waarvan je
andere uitersten kunt
opzoeken
• Een kwestie los je op
door het in beweging te
brengen
Aannames:
• het subject is in beweging
• het object is in beweging
Probleem benadering
• op zoek naar de
dynamiek tussen object
en subject
1. Breng het beeld in
beweging, kies een
dimensie
2. Kies een uitgangspositie
3. Zoek de antithese
4. Zoek de synthese
Informatie voorbeeld

21. Hermeneutiek (interpretatie-
kunde)
Kerngedachte
• Er is niet één waarheid,
één verhaal, er zijn er
vele.
Aannames:
• Geen betekenis buiten
het verhaal.
Probleem benadering
• op zoek naar de verhalen
1. verzamel de verhalen
rondom de vraag
2. welke verhalen spreken
je aan en waarom
3. wat is de strekking van
de verhalen die je
aanspreken
4. wat is jouw verhaal
Informatie voorbeeld

22. Deconstructie
Kerngedachte
• De oplossing van een probleem
ligt erin aan het probleem te
werken, zodanig dat de
vragensteller zelf verandert.
• een kwestie los je op door eraan
te werken
Aannames:
• Problemen laten zich vaak niet
oplossen in de termen waarin ze
gesteld zijn
• Het subject verandert bij het
zoeken naar de oplossing
• Oplossingen zijn niet generiek
maar altijd tijd en ruimte
gebonden
Probleem benadering
• op zoek naar het omverwerpen van
de vraag
1. Neem de vraagstelling niet serieus
2. sleutel creatief en kritisch aan de
vraagstelling
1. ontken vooronderstellingen
2. citeer in vreemde contexten
3. vergroot details uit
4. zet de situatie op zijn kop (keer
doel en middel om)
5. draai de volgorde om
3. welke herformulering van de vraag
biedt uitzicht op nieuwe betekenis
4. hoe dient deze aanpak je doel op
dit moment
Informatie
voorbeeld2

23. Agenda
14:00 – 14:20 Inleiding door Danny Greefhorst
14:20 – 14:30 Critical Thinking van Richard Paul & Linda Elder
(Danny Greefhorst)
14:30 – 14:50 PAC – MAC – Plusminus methode (PP Verroen)
14:50 – 15:10 Denkgereedschap 2.0 (Alcedo Coenen)
15:10 – 15:20 Vraagstukken verdelen & splitsen in groepen
15:20 – 15:55 Uitwerken in groepen
15:55 – 16:15 Presentatie van de resultaten

24. Aan de slag met kritisch denken
•We kiezen stellingen of vraagstukken voor
uitwerking (zie volgende slide)
•We gaan uiteen in deelgroepen
•Iedere deelgroep kiest een stelling en een
denktechniek
•Daarna rapporteren de deelgroepen over hun
resultaten
30

25. Ethische vraagstukken voor de
architect
1 Ethiek positioneren in
architectuur
Welke ethische dimensies kun je waar in welke architectuur kwijt?
(dimensies als: duurzaam, gendervriendelijk, nivellerend,
werkplezier, zelfverwerkelijking, welzijn, gezondheid / in: business-
enterprise-, applicatie-, proces-architectuur)
En als ja, is er dan een hierarchie in de criteria die te projecteren is
op die van de architecturen?
2 Morele neutraliteit van
autonome / intelligente
systemen
Zijn autonoom handelende systemen moreel neutraal? Mag ik wraak
nemen op een machine die me bedreigt? Als we ze moreel willen
maken, wat is dan ons uitgangspunt, het morele kader dat we
hanteren?
3 Privacy aspecten van
data
Logbestanden: wat sla je op en hoe ga je ermee om?
Privacy-gegevens als product (gratis dienstverlening in ruil voor
pirvacy data), is dat gewenst?
4 Morele aspecten van het
werk van de architect
Hoe zorgen we dat er geen wetgeving nodig is om architecten en
ontwikkelaars netjes te laten werken? Kan een architect
verantwoordelijk worden gesteld voor het falen of immoreel handelen
van een systeem?
5 Morele aannames Welke morele aannames zitten er in onze ontwerpparadigma’s
(regel-denken, systeem-denken, web-denken, formalisme, …)?

26. Agenda
14:00 – 14:20 Inleiding door Danny Greefhorst
14:20 – 14:30 Critical Thinking van Richard Paul & Linda Elder
(Danny Greefhorst)
14:30 – 14:50 PAC – MAC – Plusminus methode (PP Verroen)
14:50 – 15:10 Denkgereedschap 2.0 (Alcedo Coenen)
15:10 – 15:20 Vraagstukken verdelen & splitsen in groepen
15:20 – 15:55 Uitwerken in groepen
15:55 – 16:15 Presentatie van de resultaten

27. Presentatie Resultaten
1. Wat is de vraag
2. Welke methode heb je gehanteerd
3. Wat is je antwoord
4. Wat waren je ervaringen

28. Werkgroep
Kritisch Denken van Informatie
http://www.wikixl.nl/wiki/kritischdenken
34