1. Буруу зуршлуудаас татгалзаж
амьдарцгаая зөвлөмжүүд
Дүгнэлт хэсэг
Ном зүй

2. Эрүүл аж төрөхийн гол үндэс суурь бол эрүүл мэнддээ
халгаатай зан үйлүүдийг тодорхойлж, түүнийгээ
өөрчлөх явдал юм.
Зан үйл гэдэг нь хүний өдөр тутам
хийж хэвшсэн буюу зуршил
болсон үйлдлүүдйг хэлнэ.
бага боловсролын түвшинд 200,
суурь боловсролын түвшинд 105,
бүрэн дунд боловсролын түвшинд 105 цагийн
эрүүл мэндийн хичээл орж байна.
ОРШИЛ

3. Стрессээс гарах арга
замыг мэддэг гэх
мэт
Эрүүл хоол
хүнсийг зөв
сонгож
хэрэглэдэг
Архи тамхи,
мансууруулах
бодисоос
зайлсхийдэг
Дасгал
хөдөлгөөнийг
байнга хийдэг
Эрүүл зан
зуршил
Хүмүүст эрүүл мэндэд нөлөөлдөг зан үйлүүдийг
тодорхойлж, эрүүл мэндэд сөргөөр
нөлөөлдөг зан үйлийг хэрхэн өөрчлөх арга замын тухай
ойлгуулах болно.

4. Зан үйлийг өөрчлөхөд ашигладаг олон онолууд
байдаг. Зарим эрдэмтэд зан үйлийг өөрчлөхийн тулд
нэгдмэл онолын загварыг ашигладаг байна.
Бодолгүй байх үе
Эргэцүүлэн бодох үе
Бэлтгэл үе
Үйлдэл хийх үе
Хэвших үе
Тус онол ѐсоор зан үйлийн өөрчлөлтийн 5 үе
шатанд байдаг.

5. Хорт зуршлын талаар

6. ГАДААД ОРЧИН, ДАМ ТАМХИДАЛТ,...
Дам тамхидалт
Тамхи татаж байгаа хүний хажууд
байгаа хүмүүс утаанд нь маш ихээр
хорддог. Үүнийг дам тамхидалт гэнэ.
Тамхи татдаггvй хvн
тамхины утаатай
єрєєнд нэг цаг
байхад
15 ширхэг тамхи
татсантай тэнцэх
хэмжээний хорт
бодисоор
амьсгалдаг.
Идэвхгүй тамхичны амьсгалж буй утааны хэмжээ
хэд хэдэн зүйлээс хамаарна:
Тухайн нөхцөлд хэдэн ширхэг тамхи асаж
байгаагаас
Тамхины утаанд тухайн хүн хэр зэрэг ойрхон
байгаагаас
Тухайн өрөөний агаар цэвэр эсэхээс.

7. Тамхи гэдэг нь татах, зажлах, үнэрлэх зэргээр
хэрэглэдэг, мансууруулах нөлөөтэй, хараат байдал үүсгэх
чадвартай никотин хэмээх бодис агуулсан, сэтгэцэд
нөлөөлөх ургамал юм.
43 төрлийн хорт бодис нь хүний бие махбодид хорт
хавдар үүсгэдэг. Үйлчлэлээр нь мансууруулан донтуулах,
хорт хавдар үүсгэх, тэсэрч, дэлбэрэх, шууд үхэлд хүргэх
гэж дөрөв хуваадаг.
ТАРХИЙГ ГЭМТЭЭДЭГ

8. Архи хэтрүүлэн хэрэглэх, тамхи татах
нь бие махбодод маш олон сөрөг үр
дагаврыг бий болгодог.
Тухайлбал:
•Бүх эрхтэн тогтолцоонд нөлөөлнө
•Зүрх судасны өвчин
•Цусны даралт ихсэх өвчин
•Элэг хатуурах
•Нойр булчирхайн үрэвсэл
•Хоол боловсруулах эрхтний шархлаа
•Хорт хавдар
•Мэдрэлийн тогтолцоог гэмтээх
•Ой санамж муудах
•Үргүйдэл үүсэх
Архи, мансууруулах бодис хэрэглэсний
улмаас хүн өөрийгөө хянах чадваргүй
болдог.

9. Зөв зохистой хооллох санамж (Аюулгүй хооллох алтан дүрэм)
20%-ийг өглөө (өглөөний хоолоо өөрөө ид)
45%-ийг өдөр(өдрийн хоолоо найзтайгаа хуваа)
25%-ийг орой (оройн хоолоо үлдээ)
10%-ийг унтахаас өмнө
Та өдөрт идэх хоолныхоо
20- 75%-ийг орой
0-10 %-ийг өглөө
5- 25%-ийг өдөр
Зөвзохистойхооллохсанамж(Аюулгүйхооллохалтандүрэм)

10. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүртээмж хангалтгүй,
мэдээлэл хомс дэмжих орчин үгүй, уялдаа
холбоо үгүй, нөөц боломжгүй, өөрийгөө үл
таних байдал
Тамхи, архи, бухимдал
/стресс/ хөдөлгөөний
хомсдол буруу хооллолт
Удамшил
Зүрх судасны
өвчлөл
Эрүүл мэндийн
байдал:
Нөлөө бүхий
хүчин зүйлс:
Амьдралын хэв маяг
ба зан үйл:
Сэтгэл зүйн болоод
нийгэм эдийн засгийн,
орчны хүчин зүйлс:
ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН
ЗАГВАР

11. 15-18%
50-55%
20-25%
10%
Хүний эрүүл мэндэд нөлөөлөгч хүчин зүйлс
Хүний удамшлын хүчин зүйл
Амьдралын хэв маягаас үүдэлтэй хүчин зүйлс
Гадаад орчны хүчин зүйл
Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хүчин зүйл

12. Тамхинаас гарах аргыг 2
ангилж байна:
- Шууд хаях арга
Шууд хаясан тохиолдолд хvний
биед аливаа сөрөг нөлөө
байдаггvй.
- Аажим хаях арга
Зуршлыг бага багаар өөрчлөх
(өөрийн хяналт, өөрийн
удирдлага, нийгмийн дэмжлэг)
Никотин орлуулах эмчилгээ
(никотинтой бохь, арьсан дээр
наадаг никотинтай наалт)
Бусад эмийн аргууд (ургамлын,
амьтны гаралтай)
Гипноз эмчилгээ
Зvv төөнvvр
Хувь хvнд хандсан арга барил
Тамхинаас гарч байгаа хvн 6З
/зургаан Зэ/-ийн зарчмыг
баримтлаарай.
1. Зарлах: Би тамхи татахгvй
байхаар шийдлээ гэж еерее өөртөө
давтан хэл.
2. Зайлсхийх: 10 минут хvлээ. Ихэнх
хорхой, хvсэл 3-5 минут л
vргэлжилнэ.
3. Зөв амьсгалах: Хоѐр юмуу гурван
удаа гvн амьсгал авахад л та
тайвширна.
4. Зөвхөн шингэн юм, ус уух:
Буцалгасан усыг маш аажмаар
шимж уу.
5. Завгvй байх: Явган яв, хэн
нэгэнтэй ярь, тайвшир, бохь зажил,
өөр дуртай зvйлээ хий.
6. Залбир, сvсэглэх: Дотроо сvсэглэ,
залбир, дотоод сэтгэлээсээ ямар нэг
тусламж хай.

13. Нийгмийн эрүүл мэнд:
1. Би хүмүүстэй хэл амаа амархан ололцож
чадна
2. Би дотны хэд хэдэн сайн найзуудтай
3. Би хэн нэгэнтэй ойлголцохгүй бол энэ
тухайгаа ярилцах замаар тэр хүнтэй учраа
олохыг хичээдэг
4. Бүлгээр ажиллаж байгаа тохиолдолд би
бусдын үзэл санаа зөвлөгөөг хүлээн
зөвшөөрч чадна
5. Миний хийхийг хүсээгүй зүйлийг хийж байвал
найзууддаа шууд үгүй гэж хэлж чадна
6. Би бусдын тухай эзгүйд нь муугаар ярьдаггүй
7. Би өөрөөсөө ялгаатай янз бүрийн хүмүүстэй
хамт байж чадна
8. Би хэн нэгэнтэй маргалдсаны дараа хэвийн
байдлаа үргэлжлүүлж чадна
9. Би найз нар болон хамт олныхоо ялгаатай
байдлыг хүлээн зөвшөөрнө
10. Би өөр газар нутагт очиж, тэдний туршлагаас
суралцаж, шинэ зүйлийг үзэх харах дуртай
САНАЛ АСУУЛГА, СУДАЛГАА
ЭРҮҮЛ АЖ ТӨРӨХ
ТУЛГЫН ГУРВАН
ЧУЛУУ НЬ
Бие бялдрын эрүүл мэнд
Оюун санааны эрүүл мэнд
Нийгмийн эрүүл мэнд
ҮҮНИЙГ ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН
ГУРВАЛЖИН Ч ГЭЖ НЭРЛЭДЭГ.
ЭНЭХҮҮГ ЯМАР БАЙГААГ
7,8,9,10-Р АНГИЙН СУРАГЧДААС
ТҮҮВЭРЛЭН 25 ,ХОРИН ТАВАН
СУРАГЧ АВЧ СУДАЛГААГ
ХИЙЛЭЭ.

14. Бие бялдрын эрүүл мэнд:
1. Өглөө бүр өглөөний унд уудаг
2. Би эрүүл мэндэд тустай гэж
үзсэн хоол тэжээл хэрэглэдэг
3. Давс, чихэр багатай эрүүл
мэндэд тустай хоол иддэг
4. Би хоногт наад зах нь 8 цаг
унтдаг
5. Би тогтмол дасгал хийдэг
6. Би тамхи хэрэглэдэггүй
7. Би архи болон мансууруулах
бодис хэрэглэдэггүй
8. Би өдөр бүр шүдээ угаадаг
9. Би зохих жингээ барьдаг
10. Миний бие ихэнхдээ сайн
байдаг бөгөөд бараг
ядардаггүй
Оюун санааны эрүүл мэнд:
1. Би төрөл бүрийн зүйл сонирхдог
бөгөөд шинээр юм сурах дуртай
2. Би амархан инээж баясаж чаддаг
3. Би хааяа ганцаараа байх дуртай
4. Би сайн хийж чаддаг хэд хэдэн зүйлээ
нэрлэж чадна
5. Би бусад хүмүүст үгүй гэж хэлж чадна
6. Би хүмүүс яагаад намайг хайрладаг,
яагаад надад сайн байдаг талаар 2-
оос доошгүй шалтгааныг нэрлэж чадна
7. Би өөрийнхөө бодол санаа, мэдрэмжээ
бусдад илэрхийлж чадна
8. Хэрвээ ямар нэг зүйлийг үнэхээр сайн
хийж чадсан бол өөрийнхөө ололт
амжилтанд сэтгэл хангалуун байдаг.
9. Би шаардлага гарвал бусдаас тусламж
гуйдаг
10.Би бэрхшээлээ өөрийн хүчээр даван
туулж, хийсэн үйлдлийнхээ төлөө
хариуцлага хүлээж чадна
АРАВ АРВАН АСУУЛТ БҮХИЙ
СУДАЛГААГ АВЧ АНГИЙН
СУРАГЧДААР ДУНДАЖЛАН
ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД ГАРГАЛАА.

15. 0
5
10
15
20
25
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Бие бялдрын эрүүл мэндийн талаарх
судалгаа
7-р анги 8-р анги 9-р анги 10-р анги
0
5
10
15
20
25
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Оюун санааны эрүүл мэндийн талаарх
судалгаа
7-р анги 8-р анги 9-р анги 10-р анги
5. Би тогтмол дасгал
хийдэг
2. Би эрүүл мэндэд
тустай гэж үзсэн
хоол тэжээл
хэрэглэдэг
3. Давс, чихэр багатай
эрүүл мэндэд
тустай хоол иддэг
3. Би хааяа ганцаараа
байх дуртай
2. Би амархан инээж
баясаж чаддаг

16. 0
5
10
15
20
25
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Нийгмийн эрүүл мэндийн судалгааны талаар
7-р анги 8-р анги 9-р анги 10-р анги
5. Миний хийхийг хүсээгүй зүйлийг хийж
байвал найзууддаа шууд үгүй гэж
хэлж чадна
8. Би хэн нэгэнтэй маргалдсаны дараа
хэвийн байдлаа үргэлжлүүлж чадна

17. 0
5
10
15
20
25
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
7-р ангийн сурагчдын хувьд эрүүл мэндийн
гурвалжин
Бие бялдарын эрүүл мэнд Оюун санааны эрүүл мэнд Нийгмийн эрүүл мэнд
0
5
10
15
20
25
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
8-р ангийн сурагчдын хувьд эрүүл мэндийн
гурвалжин
Бие бялдарын эрүүл мэнд Оюун санааны эрүүл мэнд Нийгмийн эрүүл мэнд

18. 0
5
10
15
20
25
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
9-р ангийн сурагчдын хувьд эрүүл мэндийн
гурвалжин
Бие бялдрын эрүүл мэнд Оюун санааны эрүүл мэнд Нийгмийн эрүүл мэнд
0
5
10
15
20
25
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
10-р ангийн сурагчдын хувьд эрүүл мэндийн
гурвалжин
Бие бялдрын эрүүл мэнд Оюун санааны эрүүл мэнд Нийгмийн эрүүл мэнд

19. Буруу зуршлуудаас татгалзаж амьдарцгаая
зөвлөмжүүд
Зөвлөмж 1
Тамхи татахаа больсны дараа та ийм болно
20 минутын дотор: Судасны лугшилтын тоо хэвийн болно Гар хєлийн дулаан
хэвийн болно
Найман цагийн дотор: Бие дэх нvvрстєрєгчийн дутуу ислийн тєвшин болно Бие
дэх хvчилтєрєгчийн хэмжээ хэвийн тvвшинд хvрнэ
24 цагийн дотор: Зvрхний бахын сэдрэл цєєрч эхэлнэ.
48 цагийн дотор: Мэдрэлийн тєгсгєлvvд тєлжиж эхэлнэ Гар хєлийн цусны эргэлт
сайжирна Амтлах, vнэрлэх чадвар эрс єєрчлєгдєнє
72 цагийн дотор: Амьсгалахад хялбар болно. Уушгины багтаамж нэмэгдэж эхэлнэ.
2-2.5 долоо хоногийн дотор: Уушгины vйл ажиллагаа 30 хувиар нэмэгдэнэ
Зvрхний бахын эрсдэл эрс буурна Цусны эргэлт vргэлжлэн сайжирна
1-9 сарын дотор: Ханиах, хамар битvvрэх, сульдах, амьсгал давчдах нь багасна
Уушгины намираа эд нєхєн тєлжиж, салсыг гадагшлуулах чадвар сайжран уушгийг
цэвэрлэж, халдварыг бууруулна Биеийн нийт энергийн тvвшин нэмэгдэнэ.
Таван жилийн дараа: Хавдарын эрсдэл vлэмж багасна Зvрхний євчний эрсдэл эрс
буурна
10 жилийн дараа: Уушгины хавдарын эрсдэл бага байна. Хавдарын урьдал эсvvд
эргэн хэвийн байдалд орно Тамхитай холбоотой бусад хавдар vvсэх эрсдэл багасна.

20. Зөвлөмж 2
•Унтахын өмнө уурлах
Унтахын өмнө уурлах нь зүрхний цохилт хурдсах, амьсгал давхцах, улмаар тархи толгойд
элдвийн зүйл бодогдоход хүргэнэ.
2. Унтахын өмнө хэт цадтал идэх
Унтахын өмнө хэт их идсэнээр хоол боловсруулах эрхтний ачаалал ихэснэ.
3. Унтахын өмнө цай уух
Цайнд кофенд байдаг шүлтлэг бодис агуулагддаг аж..
4. Ширүүн хөдөлгөөн
Унтахын өмнө огцом ширүүн хөдөлгөөн хийх нь их тархины бие организмыг удирддаг
мэдрэлийн эсүүдийг маш эрчимтэйгээр цочроодог.
5. Хэтэрхий өндөр дэр дэрлэх
6. Гараа дэрлэж унтах
Гараа дэрлэж унтах нь цусны эргэлтэнд нөлөөлж, дээд мөч бадайран хөшиж өвдөхөөс
гадна цээжний даралтыг ихэсгэнэ.
7. Хөнжлөө толгой дээгүүрээ нөмөрч унтах
8. Амаа ангайж унтах
Амаа жимийж унтах нь хүч тамираа сэлбэх хамгийн сайн арга. Харин амаа ангайж унтвал
тоос түйрэм залгиад зогсохгүй хүйтэн агаар хоолой, уушиг, цээжинд шууд очдог.
Хамраараа амьсгалах нь хамгийн сайн арга.
9. Салхи өөдөө харж унтах
Хүний бие нойрсож байхдаа орчны өөрчлөлтөнд зохицох чадвар муу байдаг, даарч өвчин
тусах нь амар байдаг. Унтах газар салхигүй, ор хаалга, цонхноос тодорхой хэмжээгээр
хөндий байх нь тохиромжтой.
10. Суугаагаараа унтах

21. Зөвлөмж 3
Хvvхдийг мансууралд өртvvлэхгvйн тулд дараах арга замыг
хэрэглээрэй.
Ухаант хvн Ухаалаг сонголт
- Сайнаар vлгэрлэ
- Хvvхдийг хайрлан хамгаалах
- Хорт зуршлаас урьдчилан сэргийльө
- Хvvхэдтэйгээ харьцах
- Мансуурлын тухай мэдээлэл өгөх
- Сайн vйлсийг дэмжих
Зөвлөмж 4
Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллагаас зөвөлсөн тархинд хортой 10 зуршил:
1. Өглөөний цай уухгүй байх - Өглөөний цай уудаггүй хүмүүст цусны сахарын хэмжээ бага байдаг.
Энэ нь тархинд хангалттай энерги дутагдсанаас тархины доройтолд хүргэдэг
2. Хэт идэх
3. Тамхи татах
4. Сахар ихтэй чихэрлэг зүйлс их
5. Агаарын бохирдол
6. Нойрны дутагдал
7. Унтахдаа толгой дээгүүрээ хөнжлөөр бүтээх -
8. Өвчтэй үедээ ажиллах - Өвчтэй үедээ их ажиллах, хичээл хийх нь бас тархинийг гэмтээж үйл
ажиллагааны чадварыг бууруулдаг байна
9. Бодож сэтгэх дутагдах - Бодож сэтгэх бол тархины дасгал сургуулалт юм. Идэвхжүүлэх
бодол, сэтгэмж дутагдсанаас тархи жижгэрдэг
10. Бага ярих - Оюунлаг харилцан яриа нь тархины чадамжийг дээшлүүлдэг

22. Энэхүү илтгэлийн бас ач холбогдол нь хэн ч
гэсэн уншаад “Нэгийг бодож Хоѐрыг тунгаах”
ухаан авна гэдэгт итгэж байна.
Эрүүл аж төрөх ѐсыг багаас нь
зөв ойлголтуудыг өгч байх нь
чухал юм
Хор зуршлаас салах сэтгэл зүйн
тэвчээр, дотоод ухамсар хамгийн чухал
Сурагчдыг хичээлийн үеэр
ухааруулах, өөрийгөө
хөгжүүлэх, бусадтайгаа зөв
харьцах зэрэг нийгэмших үйл
явцыг зөв төлөвшүүлэх
Эрүүл аж төрөх нөхцлийн ихэнх
нь өөрийн ухамсар, өөрийгөө
ялах чадвараас хамаардаг
болохыг үзүүллээ
Эрүүл аж төрөх тулгын чулуу болсон Бие
бялдрын, Оюун санааны, нийгмийн эрүүл
мэндийг сахин биелүүлж хяналт тавьж явах
нь чухал юм
Буруу зуршлуудаас татгалзаж
амьдарцгаая зөвлөмжүүдийг
уншиж хэрэгжүүлээрэй
Анхаарал
тавьсан явдалд
баярлалаа