SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 138
Downloaden Sie, um offline zu lesen
;dfh ;]jf tyf dfgj clwsf/df dlxnf / afnaflnsf -l;lj;_
a'4gu/, sf7df8f}F
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf
afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflu
cleefjs lzIff ;|f]t k':ts
cleefjs lzIff ;|f]t k':ts
ii
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/
lgdf{0fsf nflu cleefjs lzIff ;|f]t k':ts
k|sfzs M ;dfh ;]jf tyf dfgj clwsf/df dlxnf / afnaflnsf -l;lj;_
	 kf]=a=g+=M @!$##, a'4gu/, sf7df8f}+, kmf]gM )!–$&*$%$%,
	 O{d]n M info@cwish.org.np j]j M www.cwish.org.np
n]vsM Clif/fd k/fh'nL, /fds[i0f k/fh'nL, lji0f' ltdlN;gf, w|'j nfld5fg]
;Nnfx ;'emfjM
!= zflGt clwsf/L, ;+:yfks cWoIf, l;lj;
@= ljdnf 1jfnL, cWoIf, l;lj;
#= 6]sgf/fo0f kf08] – lgb]{zs, lzIff ljefu
$= /fdz/0f ;fksf]6f – pk–lgb]{zs, lzIff ljefu
%= an/fd ltdN;Lgf – pk–lgb]{zs, lzIff ljefu
^= /fs]z >]i7 – pk–lgb]{zs, lzIff ljefu
&= lbJof bjf8L – pk–lgb]{zs, lzIff ljefu
*= lji0f' k|;fb clwsf/L – pk–lgb]{zs, lzIff ljefu
(= ;/f]h s]=;L= – sfo{qmd Joj:yfks, l;lj;
!)= o'j/fh l3ld/] – P8ef]s];L ;+of]hs
!!= dlxdf k|wfg – lzIff ;+of]hs
cfj/0f M pQd g]kfn
n]cfp6 M /d]z e08f/L
k|sfzg jif{ M @)&@
;xof]u M Embassy of Finland, Kathmandu
ISBN: 978-9937-2-9654-0
e'ldsf
dGtJo
afnaflnsfx?sf nflu pgLx? a;]sf] 3/ g} klxnf] kf7zfnf xf] eg] cfdfa'jf tyf kl/jf/sf
;b:ox? pgLx?sf nflu klxnf] lzIfs÷lzlIfsf x'g . afnaflnsfsf] k|s[lt tyf Jojxf/
kl/jf/sf ;b:ox?n] ug]{ Jojxf/ / pgLx?sf] ;fdflhlss/0fn] lgwf{/0f ub{5 . kl/jf/ kl5
afnaflnsfx?n] clwsf+; ;do ljBfnodf latfpg] ePsf] x'Fbf pgLx?sf] pHHjn eljio
klg kl/jf/, ljBfno / ;d'bfodf g} lglxt /x]sf] x'G5 . afnaflnsfn] ljBfnoaf6 k|fKt ug]{
lzIff lhjgf]kof]uL l;kdf cfwfl/t x'g'kg]{ ePsfn] ;f]xL cg';f/sf] kf7oqmd, k7gkf7g,
hjfkmb]xL tyf bIf lzIfs, s'zn / lhDd]jf/ ljBfno Joj:yfkg ;ldlt, cfwf/e"t ;'ljwf
;DkGg ef}lts k"jf{wf/, afnd}qL ljBfno tyf :yfgLo ;d'bfosf] cfjZostf /xG5 . oL ;a}
kIfx?sf] d'Vo cfwf/ r]tglzn / pT;flxt cleefsx? g} x'g . afnaflnsfsf] pHHjn
eljiosf nflu >Ldfg >LdtLn] ljjfx kZrft s'g ;dodf aRrf hGdfpg' pko'Qm x'G5 /
o;sf nflu s] s:tf] tof/L ug'{ kb{5 eGg] s'/fsf] hfgsf/L kfpg' kb{5 . kl/jf/n] klg ;f]xL
cg';f/ ue{jtL clg ;'Ts]/L cfdfsf] :ofxf/ tyf x]/rfx ljz]if Wofg lbg' cfjZos 5 .
afnaflnsfsf] ;fdflhlss/0f tyf JolQmTj ljsf;df 3/ kl/jf/ tyf ljBfnosf] 7'nf] e'ldsf
/xG5 . afnaflnsfx?df x'g] km/s km/s Ifdtf, pgLx?sf] ?rL, b}lgs lqmofsnfk / cj:yfsf]
af/]df kl/jf/sf ;b:o tyf ljBfnosf lzIfs cgle1 eP afnaflnsfx? hf]lvddf kg{
;S5g . kl/jf/ / ljBfnodf afnaflnsfsf] a[l4 / ljsf;sf nflu rflxg] pko'Qm jftfj/0f
/ cfwf/e"t s'/fx?sf] af/]df ;r]t agfO{ kl/jf/ tyf ;d'bfonfO{ cfˆgf afnaflnsf k|lt
yk lhDd]jf/ agfpg l;lj;n] lzIff ljefu;Fusf] ;xsfo{df afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx
tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflu cleefjs lzIff ;|f]t k':ts k|sfzg u/]sf] xf] .
k|:t't ;|f]t k':tsdf kl/jf/n] aRrf hGdfpgsf nflu of]hgf ug]{ b]lv pgLx?nfO{ s'g pd]/
;d'xdf s:tf] jftfj/0f pko'Qm x'G5 / ;f] jftfj/0fsf] nflu 3/ kl/jf/ tyf ;d'bfon]
v]Ng'kg]{ e"ldsfsf] af/]df hfgsf/L lbg] k|of; ul/Psf] 5 . afnaflnsfsf] a9g] qmd ;Fu;u}
pgLx?df cfpg] zfl//Ls tyf Jojxf/Ls kl/jt{gsf] jf/]df kl/jf/sf ;b:ox?nfO{ hfgsf/L
u/fO{ pgLx?sf] ljsf; / ;+/If0fdf yk lhDd]jf/ agfpg' o; ;|f]t k':tssf] d'Vo p2]Zo
/x]sf] 5 .
k|:t't ;|f]t k':ts n]vg sfo{ b]lv clGtd ?k lbg ;xof]u k'¥ofpg'x'g] n]vs, lzIff ljefusf
ljleGg ljifout lj1 tyf l;lj;sf sd{rf/Lx?k|lt xflb{s wGojfb lbg rfxG5' . wGojfb ..
ljdnf 1jfnL
cWoIf
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
v
;|f]t k':tssf ;DaGwdf 1
v08 Ps cleefjsTjsf] cjwf/0ff / dxTTj 3
!=! cleefjssf] e"ldsf 4
!=@ cleefjsTjsf] bz l;bwfGt 6
v08 b'O{ afnd}qL ljbofno / kl/jf/ 11
@=! afnd}qL ljbofno s] xf] < 12
@=@= afnd}qL 3/ kl/jf/ 15
v08 ltg kl/jf/sf] pHHjn eljiosf nflu of]hgf 21
#=! kl/jf/sf] of]hgf 22
#=@ ;'/lIft dft[Tj 22
#=# kl/jf/ lgof]hgsf] pkof]lutf 23
#=$ ue{ lg/f]wsf c:yfoL ljlwx¿ 23
#=% kl/jf/ / ;d'bfodf cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 24
v08 rf/ ue{jtL dlxnfsf] :ofxf/ 25
$=! ue{jtL :ofxf/ 26
$=@ k|;"lt tyf ;'Ts]/L :ofxf/ 29
$=# ;'Ts]/L :ofxf/ 31
$=$= kl/jf/ lgof]hg;DaGwL hfGg' kg{ s'/fx¿M 32
$=% kl/jf/ / ;d'bfodf cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 32
v08 kf“r gjhft lzz'sf] x]/rfx 33
%=! gjhft lzz' :ofxf/ 34
%=@ gjhft lzz'sf] nflu :tgkfg / k"/s vfgf 36
%=# k"/s vfgf 39
%=$ ;jf]{Qd lk7f] 39
%=% ;lqmo v'jfO 40
v08 5 cfdf / aRrfsf nflu kf]if0f 41
^=! cfdf / aRrfsf] Kff]if0f 42
ljifo;"rL
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
vi
^=@ s'kf]if0f 44
^=# afnaflnsfsf] kf]if0fsf] nflu ;'gf}nf !))) lbg 46
^=$= kl/jf/ / ;d'bfodf cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ M 46
^=%= ljbofnodf vfhfsf] Joj:yf 46
^=^= lbjf vfhf sfo{qmd 48
^=&= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 49
v08 ;ft afnaflnsfsf] j[blw / ljsf; 50
&=!= afnj[blw 49
&=@= afnljsf; 51
&=#= kl/kSjtf 51
&=$= j[blw / ljsf;sf] tl/sf 51
&=%= j[blw / ljsf;df km/s kfg]{ TTjx¿ 51
&=^= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 53
v08 cf7 JolStut / jftfj/0fLo ;/;kmfO 54
*=!= JolStut ;/;kmfO 55
*=@= jftfj/0fLo :jf:Yo 57
v08 gf} afnaflnsfsf] dfgl;s :jf:Yo 59
(=!= afnaflnsfx¿sf] dfgl;s :jf:Yosf] kl/0ffd 60
(=@= afnaflnsfx¿sf] nflu dfgl;s :jf:Yo lsg dxTTjk"0f{ 5 < 61
(=#= dfgl;s tgfj 63
(=$= dfgl;s tgfj Joj:yfkg 64
(=%= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 64
v08 bz afnaflnsfdf x'g] ckfªutf 65
!)=!= ckfªtf 66
!)=@ ckfªutfsf sf/0fx¿M 66
!)=#= /f]syfd 67
!)=$= Joj:yfkg 68
!)=%= cleefjsn] Wofg lbg' kg]{ d'Vo s'/fx¿ 68
!)=^ kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 68
v08 P3f/ afnaflnsfsf] nflu v]n / dgf]/~hg 69
!!=!= v]nsf ljif]ztfx¿ 71
!!=@= v]n / dl:tissf] ljsf; 71
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
vii
!!=#= afnaflnsfsf nflu s:tf] v]n x'g'kb{5 < 72
!!=$= v]naf6 x'g] kmfObfx¿ 72
!!=%= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 72
v08 afx| afnaflnsfnfO{ nfUg] /f]u, /f]usf] lgoGq0f tyf k|fylds pkrf/ /
afnaflnsfx?nfO{ nfUg] k|d'v 3fts /f]ux?
73
!@=!= emf8fkvfnf 74
!@=@= Zjf;k|Zjf; tyf lgdf]lgof 75
!@=#= s'kf]if0f 76
!@=$= bfb'/f 78
!@=%= cf}nf] 78
!@=^ afnaflnsfsf nflu vf]k 79
!@=&= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 79
!@=*= k|fylds pkrf/ 80
!@=(= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 84
v08 t]x| afnaflnsfx¿sf] Jojxf/ kl/j{tg 86
!#=!= afnaflnsfsf] afgL tyf Jojxf/sf] Joj:yfkg 87
!#=@= afnaflnsfx¿n] afgL Jojxf/ s;/L l;Sb5g < 87
!#=#= :s'n hfg] pd]/sf afnaflnsfx¿sf] afgL Jojxf/sf] Joj:yfkg 89
!#=$= lszf]/fj:yf 89
!#=%= afnaflnsfx¿sf] Jojxf/df afgLsf] ljsf; 90
!#=^= 1fg / Jojxf/sf] u'0ffTds ljsf; 91
!#=&= Jojxf/df kl/jt{g ug]{ k|lqmof 92
!#=*= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 92
v08 rf}3 afnaflnsf;“usf] k|efjsf/L ;~rf/ 93
!$=!= afnaflnsf;“u k|efjsf/L ;~rf/ s;/L x'G5 < 94
!$=@= afnaflnsfn] a'‰g] u/L s;/L af]Ng < 94
!$=#= afnaflnsfx¿nfO{ a'‰g ;xh s;/L agfpg] < 95
!$=$= afnaflnsfx¿sf nflu ;~rf/sf afwfx¿ s] s] x'g < 96
!$=%= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 97
v08 kGw| hLjgf]kof]uL l;k 99
!%=!= afnaflnsfx¿sf nflu lsg cfjZos 5 hLjgf]kof]uL l;k < 100
!%=@= s:tf s:tf x'G5g t hLjgf]kof]uL l;kx¿ < 100
!%=#= kl/jf/ / ;d'bfodf cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 106
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
8
v08 ;f]x| h]G8/ tyf of}lgstf 107
!^=!= h]G8/ 108
!^=@= lnªu / h]G8/ 110
!^=#= e"ldsf 110
!^=$= ;dtf / ;dfgtf 112
!^=%= clwsf/ / ;zStLs/0f 112
!^=^= ;|f]t / ;fwg 113
!^=&= h]G8/ lje]btf 113
!^=*= h]G8/ / ;~rf/ 113
!^=( kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 113
!^=!) of}lgstf 114
v08 ;q 119
afn ;+/If0fsf nflu ljbofno / kl/jf/sf] e"ldsf 119
!&=!= afn ;+/If0f eg]sf] s] xf] < 120
!&=@= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 128
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
1
ef}lts k"jf{wf/ tyf afnd}qL ljbofno cflbsf]
cfjZostf x'G5 . To;}n] /fHosf] gLltn] klg
dxTTjk"0f{ e"ldsf v]n]sf] x'G5 . oL ;a} kIfx¿sf]
d'Vo cfwf/ r]tgzLn / pT;flxt cleefjsx¿
g} x'g . pgLx¿n] g} o;sf nflu ;'wf/ jf
kl/jt{g u/fpg ;Sb5g .
cfd cleefjsx¿ r]tgzLn / pT;flxt
x'g g;s]sf sf/0fn] u'0f:t/Lo :jf:Yo ;]jf /
lzIffsf] ljsf;df ck]lIft kl/jt{g x'g ;s]sf]
5}g . ;/sf/L, u}/;/sf/L / lghL If]qx¿af6 o;df
s]xL k|of; x'Fb} cfPsf 5g t/ klg cleefjsdf
g} c;n cleefjsTj;Fu ;DalGwt cfwf/e"t
1fg / l;ksf] ljsf; x'g jf u/fpg g;Sg'sf
sf/0f ljutsf k|of;x¿ k|efjsf/L x'g g;s]sf
x'g . tL k|of;x¿nfO{ yk k|efjsf/L agfpg
kg]{ vfFrf]nfO{ s]xL xb;Dd eP klg k"lt{ ug{]
pbb]Zoaf6 k]|l/t eO{ of] cleefjssf] nflu
;|f]t k'l:tsf tof/ kfl/Psf] 5 . cfzf 5, o;n]
s]xL xb;Ddsf] vfFrf] k"lt{ ug]{ 5 .
@= cf}lrTo
cleefjsTj hLjgsf] ;a}eGbf r'gf}tLk"0f{ ofqf
xf], c;n ;Gtfgsf nflu rfxgf ug]{ / To;
cg';f/ of]hgf agfpg] cleefjssf] nflu of]
r'gf}tL clgjfo{ klg 5 . To;}n] cleefjs
aGg] Joj:yfksLo 1fg / l;k ax'cfoflds x'g'
:jefljs} xf] . tL ;a} ;jfnx¿ lj:t[t ¿kdf
o; o; ;|f]t k':tsleq ;d]6g ;Dej gePtf
klg k|d'v ;jfnx¿;Fu ;DalGwt ljifox¿n]
cleefjs tyf cleefjs;Fu k|ToIf sfd
ug]{ ;/f]sf/jfnfx¿sf nflu klg s]xL xb;Dd
!= e"ldsf
;dfh / d'n'ssf nflu c;n gful/s lgdf{0fdf
cleefjssf] e"ldsf ;a}eGbf dxTTjk"0f{ x'G5 .
cleefjsn] afnaflnsf dfly k'¥ofPsf] :ofxf/ /
ckgfPsf] Jojxf/ s} k|ltkmn :j¿k gofF lkF9Ln]
;Eo / ;d[bw hLjg lhpg l;Sb5g . To;sf
nflu :j:y hLjgofkg ug{ kfpg', u'0f:t/Lo
lzIff k|fKt ug'{, kof{Kt dfof / d}qLk"0f{ Jojxf/
kfpg' afnaflnsfsf] g};lu{s clwsf/ xf] /
To;nfO{ k"0f{ u/fpg' cleefjssf] k|d'v st{Jo
xf] . To;}af6 afnaflnsfn] c;n Jojxf/ /
;+:sf/ l;Sb5g . ;sf/fTds ;f]rsf] ljsf; x'G5
/ pgLx¿nfO{ klg kl/jf/ / ;dfhk|lt lhDd]jf/
aGg k|]/0ff ldNb5 .
c;n cleefjs aGgsf nflu ;d'bfosf]
klg k|ToIf k/f]If e"ldsf x'g] x'gfn] k|To]s
kl/jf/sf cleefjsn] ;dfhsf nflu klg c;n
cleefjsLo ;fd"lxs cleofg / ;dGjosf]
jftfj/0f l;h{gf ug'{ kb{5 . w]/} If]qsf] ;+nUgtfn]
g} afnaflnsfsf] u'0f:t/Lo lzIff / afnaflnsf]
;du| ljsf;sf] ;Defjgf 5 . afn ljsf;sf]
k|d'v ;jfn p;n] k|fKt ug]{ u'0f:t/Lo lzIff g}
xf] / To;sf k|d'v ;|f]tx¿ 3/ / ljbofno g}
x'g . To;kl5 kfl/jfl/s tyf ;dfhsf] ;fdflhs
cfly{s jftfj/0f xf] .
afnaflnsfn] ljbofnoaf6 k|fKt ug]{ lzIff
hLjgf]kof]uL l;kdf cfwfl/t x'g'kg]{ ePsfn] ;f]xL
cg';f/ kf7oqmd÷k7gkf7g, hjfkmb]xL tyf bIf
lzIfs, s'zn / lhDd]j/ :s'n Joj:yfkg ;ldlt
tyf :yfgLo ;d'bfo, cfwf/e"t ;'ljwf ;DkGg
;|f]t k':tssf ;DaGwdf
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
2
;fGble{s x'g] 5 eGg] ck]Iff ul/Psf] 5 .
j}jflxs hLjgsf] ;'?jftsf] ;f]r cfpFbf g}
cleefjsTjsf] ;'?jft x'G5 . ha Jojxf/
d} cleefjs algG5, To;sf] lg/Gt/tf hLjg
ko{Gt /xG5 . h:t}M ljjfx s'g pd]/df ug]{ <
aRrf slxn] hGdfpg] < aRrf hGdfpg grfx]sf]
cjlwsf nflu s'g ue{lg/f]wsf ;fwg ckgfpg] <
s;/L a9fpg] / k9fpg], cfTdf lge{/ aGg /
ljjfx ug{ of]Uo s;/L agfpg] cflb b]lv c;n
cleefjssf] nflu kl/jf/df ck|ToIf ¿kn]
cgGt;Dd cleefjsTj /lx/xG5 .
#= k':tssf] k|of]hg
lhDd]jf/ cleefjssf nflu pgLx¿sf
afnaflnsfsf ;du| JolSTTj ljsf; ug{ s:tf
s:tf 1fg, l;k / wf/0ffsf] ljsf; ug{ cfjZos
kb{5 eGg] s'/fnfO{ dWogh/ /fv]/ of] ;|f]t
k'l:tsfdf ;s];Dd ljljw ;fGble{s d'bbfx¿
;dfj]z ug]{ sf]l;; ul/Psf] 5 .
ue{wf/0f ug]{ lg0f{ob]lv k|;"lt ;]jf tyf
afnljsf;sf nflu cleefjsn] k"/f ug'{
kg]{ bfloTjsf ;Dk"0f{ kIfdf cleefjsnfO{ bIf
agfpg of] ;|f]t k':tsn] k|of; u/]sf] 5 . o;df
ePsf ;fdu|Lx¿sf] cWoognfO{ ;xh xf];
eGgsf nflu To;sf ;}bwflGts tyf k|fljlws
hfgsf/Lx¿ ljleGg r/0fx¿df ;d]l6Psf
5g . h:t} ue{ / k|;"lt tyf gjhft lzz'sf]
;]jf, kf]if0f, afnaflnsfdf nfUg ;Sg] /f]ux¿
;DaGwL -k|lt/f]wfTds, pkrf/fTds / k|jw{gfTds_
hfgsf/Lx¿x¿/:ofxf/, cleefjs/afnaflnsf
larsf] ;DaGw / l;sfO -Jojxf/, lzIff,
;~rf/, JolSTTj ljsf; tyf hLjgf]kof]uL l;k
;DaGwL ljljw kIfx¿_, afnaflnsfsf] kl/jf/
/ ;dfh;Fusf] cGt/ ;DaGwsf ax'cfoflds
ljifox¿nfO{ sfo{d"ns 9ªun] afnljsf;sf
nflu cleefjs;Fusf] ;DaGw hf]8g k|oTg
ul/Psf] 5 . afnljsf;sf nflu cfˆgf] kl/jf/sf
;fy} ;fdflhs pQ/bfloTjdf klg cleefjsnfO{
s]lGb|t u/L o; ;|f]t k':tsdf ;d]6g ;Dej
eP;Dd sf]l;; ul/Psf] 5  .
of] ;|f]t k':ts cleefjs lzIff tyf ;zStLs/0f
cleofgdf nfu]sf cleoGtf tyf ;|f]t JolStx¿sf
nflu ;Gbe{ ;fdfu|Lsf ¿kdf tof/ ul/Psf] xf]
tfklg :jo+ cleefjs tyf cleefjs aGg]
tof/Ldf /x]sf JolStx¿sf nflu klg plQs}
pko'St x'g] ck]Iff ul/Psf] 5 . To:t}, o;df ePsf
;}bwflGts tyf k|fljlws sdL sdhf]/Lx¿nfO{
k'gM ;Rofpg] jf kl/dfh{g ug]{ df}sf o;sf
kf7s tyf k|of]ustf{x¿sf] ;'emfjaf6 k|fKt x'g]
ck]Iff ul/Psf] 5 .
wGojfb Û
3
v08 Ps
cleefjsTjsf]
cjwf/0ff / dxTTj
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
4
!=! cleefjssf] e"ldsf
afnaflnsfsf] ;f]r / Jojxf/ ;sf/fTds
agfpg cleefjsn] v]Ng] c;n e"ldsf g}
cleefjsTj xf] . ha aRrf ue{df /xG5,
Tolt a]nfb]lv g} cleefjsTj ;'? x'G5 . cGt
/fli6«o afn clwsf/ dxf;lGw !(*( n] pNn]v
u/] cg';f/ afnaflnsfn] ;Ddflgt ;dflhs
hLjg ljtfpg kfpg] clwsf/ -kf]if0f, lzIff,
;'/Iff, ;dfgtf tyf / dfof_ sf] klxnf] ;+/If0fstf{
pgLx?sf cleefjs g} x'g, To; kl5 ;du|
kl/jf/, ;dfh / /fHosf] pTt/bfloTj cyf{t
cleefjsLo e"ldsf x'G5 . pSt dxf;lGwn]
lgwf{/0f u/]sf] afn clwsf/sf] rf/ cf]6f If]q
/fHosf nflu dfq geO{ kl/jf/ -cleefjs_ /
;dfh ljsf;sf nflu klg xf] . To;}n] o;sf
af/]df cleefjsn] hfgsf/L lng' cfjZos 5 .
afnaflnsfx¿sf nflu pgLx¿ a;]sf] 3/ g}
klxnf] kf7zfnf xf] . klxnf] dlGb/ xf] .
ljZj hut klg xf] . To;}n] cleefjsx¿
g} pgLx¿sf] nflu klxnf] lzIfslzlIfsf x'g .
cleefjs klxnf] O{Zj/ x'g . kyk|bz{s x'g .
of] s'/fsf] 1fg ;fob ;a} cleefjsx¿nfO{ 5
t/ ;d:of Jojxf/ / hLjgf]kof]uL l;ksf]
Joj:yfkgdf g} w]/} x'G5 . afnaflnsfx¿sf
nflu dfq geP/ cleefjsx¿ :jodsf nflu
klg cleefjsTj;DaGwL hLjgf]kof]uL l;ksf]
cfjZostf kg{ ;Sb5 .
ljleGg cWoogx¿n] atfP cg';f/
cleefjsx¿af6 afnaflnsfx¿ k|lt ul/Fb}
cfPsf] Jojxf/ d'Vo u/L ltg k|sf/sf] kfOG5 M
!=!=! s8f cg'zf;gM
cleefjssf] ljj]sn] hfg] a'em]cg';f/
afnaflnsfx¿sf nflu agfOlbPsf] lgod
eGbf clnslt klg la/fpg gkfpg] lsl;dsf]
Jojxf/ g} s8f cg'zf;g xf] . s8f cg'zf;g
rflxG5 eGg] ;f]r ePsf cleefjsx¿
afnaflnsfnfO{ dfgl;s bafadf /fVg
;s] dfq c;n aGg ;Sb5g eGg] s'/fdf
ljZj; ub{5g . s8f cg'zf;g dg k/fpg]
cleefjsx¿n] afnaflnsfnfO{ ufnL ug]{,
8/ wDsL b]vfpg] / zf/Ll/s oftgf ;d]t
lbg] ub{5g . …kl/jf/df sf]xL g sf]xL b]lv
8/ ePg eg] aRrf tx nfUb}ggÚ eGg] s'/f
clwsf+z cleefjsx¿af6 ;'lgG5 / of] w]/}
k'/fgf] dfGotf klg xf] . s'g} s'nt jf unt
lsl;dsf Jojxf/ jf afgLsf] ljsf; gxf]; eGg]
x]t'n] afnaflnsfnfO{ lgoGq0f ug'{ kg]{ x'G5 t/
To; lsl;dsf s8f cyf{t kmnfd] cg'zf;gsf]
dfgl;s bafadf /fv]/ lgoGq0f ubf{ s'ntdf
nfUg] a9L ;Defjgf ePsf] o; If]qdf cWoog
cg';Gwfg ug]{ lj1x¿sf] dt 5 . lsgls
s'ntdf nfUg'sf] d'Vo sf/0f kl/jf/af6
ePsf] v/fa Jojxf/ jf afnaflnsfx¿n]
cleefjsaf6 hlt dfof kfpg' kg]{ xf] Tolt dfof
kfPsf] cg'ej gu/]sf] sf/0fn] g} s'ntdf nfu]sf
clwsf+z afnaflnsfx¿n] g} atfPsf] egL
cWoogx¿n] pNn]v u/]sf 5g . lj1x¿sf
cg';f/ cleefjssf] k|]/0ffn] c;n sfd ug{] afgL
a;fNg] xf] / cfkm}k|lt pQ/bfoL aGg] afgLdf
cEo:t u/fpg] cleefjssf] 3/df agfPsf]
d}qLk"0f{ jftfj/0fn] g} xf] . o:tf] jftfj/0fdf
x'ls{Psf afnaflnsf jo:s x'Fbf :jefljs
cleefjsTjsf] cjwf/0ff / dxTTj
!
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
5
¿kdf ;dfh / kl/jf/k|lt klg k"0f{ pQ/bfoL
x'g] ub{5g . s8f cg'zf;gsf sf/0f ;w}F 8/ /
dfgl;s bafjdf x's]{sf afnaflnsfx¿n] hlt
af}blws jf ljZn]0ffTds Ifdtfsf] ljsf; ug{
kg]{ xf] Tolt ug{ ;Sb}gg . o;sf] k|efjn] ubf{
jo:s eP kl5 cfˆgf] Ifdtfdf x|f; cfpF5 .
o;af6 a'leG5 ls s8f cg'zf;g afnljsf;sf]
afws xf] .
!=!=@= k'Nk'Nofpg]
afnaflnsfnfO{ cleefjsx¿n] k'Nk'Nofpg] klg
ub{5g . k'Nk'Nofpg'sf] cy{ w}/} dfof ug'{ xf]
eGg] a'emfO clwsf+z cleefjsx¿df kfOG5 .
w]/} dflg;x¿ k'Nk'Nofpg'nfO{ /fd|f] dfGb}gg .
/fd|f] sfdsf nflu k'Nk'Nofpg' pko'St x'g;Sb5
t/ g/fd|f] sfd u/] jf uNtL u/] klg k'Nk'Nofpg'
rflxF /fd|f] xf]Og . o;sf] k|efjn] ubf{ pgLx¿df
hfgL hfgL uNtL bf]xf]¥ofpg] afgL a:b5 / c6]/L
x'g] :jfefjsf] ljsf; x'g ;Sb5 . uNtL lsg ug'{
x'Gg eGg] af/]df / To;sf] kl/0ffd s] x'G5 eGg]
efj kg]{ u/L dfof lbP/ ;'wf/ ug{ ;lsG5 . ToxL
Jojxf/af6 cg'zf;g / g}lts bfloTjsf] af]w
u/fpg klg ;lsG5 .
!=!=#= dfofn' ;DaGw
;a} cleefjsn] cfˆgf afnaflnsfnfO{
dfof ub{5g . c;n cleefjsn] dfof u/]/ g}
cg'zf;gdf 8f]¥ofpF5g, / hLjgf]kof]uL l;k
l;sfpF5g . hLjg lhpg l;sfp5g . c;n
cleefjsn] dfof lbP/ g} afnaflnsfx¿af6
klg cfTdLotf kfPsf x'G5g . afnaflnsfdf
ljsf; u/fpg] OdfGbfl/tf, hjfkmb]lxtf
cfTdlge{/tf, :jlgoGq0f jf cg'zf;g, bofn'
efjgf, ;xof]uL :jefj, cfgGb cflb h] hlt /fd|f
s'/fx¿ k|fKt ub{5g, ;a} s'/f cleefjsn]
ug]{ dfofsf] cfwf/df g} e/ kb{5 . To;}sf]
cfwf/df afnaflnsfn] cfˆgf] JolSTTjsf]
ljsf; ul/x]sf x'G5g . plrt tyf kof{Kt dfof
/ :ofxf/ gkfPsf afnaflnsfx¿n] dfgl;s
tgfj dfq} dx;'; u/]sf x'G5g . o;sf] kl/0ffd
:j¿k pgLx¿df emu8f ug]{, vfgf gvfg],
cleefjsn] gb]Vg] u/L la7ofOF ug]{, c?nfO{
3[0ff ug]{, c? k|lt hjfkmb]xL gx'g], x's{b} hfFbf
c;fdflhs Jojxf/ b]vfpg] / cGTodf s'ntdf
klg k'Ug ;Sb5g .
ljåfgx¿sf dtcg';f/ cleefjs /
afnaflnsf larsf] ;DaGw h:tf] ag]sf] x'G5
;f]xLcg';f/ afnaflnsfn] klg lj:tf/} cfˆgf]
Jojxf/÷:jefj b]vfpFb5g  . afnaflnsf;Fusf]
;DaGw, dfof / cg'zf;g;Fu :yflkt ePsf]
eP To;sf] k|efjn] Jojxf/df ;sf/fTds
kl/jt{g b]vfg yfNb5 . o;/L x'g] ;sf/fTds
Jojxf/n] jo:s pd]/df k'Ubf;Dd w]/} k|efjsf/L
l;bw x'gk'Ub5 . olb afnaflnsf;Fu /fd|f]
;DaGw 5}g eg] cleefjsn] hlt;'s} /fd|f]
clt{ pkb]z lbP klg ;'Ggnfos 7fGb}gg,
efif0f h:tf] 7fg]sf x'G5g . afnaflnsf;Fusf]
;';DaGw cleefjsn] ug]{ dfofdf e/ kb{5 /
c;n ;DaGws} sf/0fn] Ps cfk;df ljZjf;
a95 . cg'zf;gsf nflu ljZjf; g} alnof]
cfwf/ xf] .
cleefjsTj / afnaflnsfsf] dgf]lj1fg;DaGwL
cg]sfF} cWoogx¿ ePsf 5g . cleefjsTjsf
af/]df lj:tfl/t ;fdflhs cWoog cg';Gwfg
u/]/ n/]G; :6]Ogau{n] k|:t't u/]sf …c;n
cleefjsTjsf] bz cfwf/e"t l;bwfGtÚ lgs}
k|lzbw 5 . ;f] k':tssf] af/]df j]ePd8Ldf
;Dkflbt n]vcg';f/ s] pbb]Zon] afnaflnsf;Fu
Jojxf/ ul/Psf] xf] egL To;nfO{ s]lGb|t
u/L n]lvPsf] 5 . cg'zf;g afnaflnsfnfO{
8/ b]vfpg xf] jf cfTdljZjf; hufpg,
;Eo / dfgjLo efjgfsf] ljsf; ug{ agfOg]
xf] eGg] lh1fzfnfO{ klg k|:t't ul/Psf] 5 .
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
6
;f] k':ts;DaGwL pSt n]vdf elgPcg';f/
afnaflnsfnfO{ h;/L Jojxf/ ul/G5 ;f]xL
cg';f/ pgLx¿n] cfkm"nfO{ agfpFb} n}hfG5g .
pgn] eg]sf 5g ls Pp6f c;n cleefjs
Pp6f cnu If]qsf] cg';Gwfgstf{ klg ePsf]
x'G5 h;n] nfdf] ;do nufP/ cg';Gwfg
u/]sf] x'G5 .
!=@ cleefjsTjsf] bz l;bwfGt
ljåfg n/]G;n] c;n cleefjsTjsf ;DaGwdf
k|:t't u/]sf bz cf]6f cfwf/e"t l;bwfGt
;+If]kdf lgDg cg';f/ 5gM
!=	tkfO{+ afnaflnsfnfO{ s:tf] agfpg
rfxg' x'G5 < clg, tkfO{ rflxF s] ub}{ x'g'x'G5 <
tkfO{n] h] ug'{x'G5 afnaflnsfx¿n] klg
To;}sf] gSsn ub{5g . To:tf] a]nfdf t'?Gt}
k|ltlqmof gug'{; . a? Ps l5g ;f]Rg'xf]; æd
rflxF kf] s] ul//x]sf] 5' <Æ
@= 	dfof u/]sf] eGb}df lk6g] jf ufnL ug]{
ug'{ x'Fb}g / c;n cleefjssf nflu Tof]
;Defjgf klg 5}g . clt dfof ug'{ klg
g/fd|f] k6Ss} xf]Og . dfof u/]sf] gfddf
ufnL jf xKsfObKsfO ubf{ g/fd|f] kl/0fd
cfpF5 t/ To:tf] dfof u/]sf] kl/0ffd
t'?Gt} b]lvb}g a? ufnL ug]{ afgL a9b}
hfFbf lj:tf/} To;sf] kl/0ffd klg b]lvg
yfNb5 . afnaflnsfnfO{ dfof ug'{ Ps
lsl;dsf] dfgjLo s'/f xf] . afnclwsf/
klg xf] . dfof ddtf afnaflnsfsf] ck]Iff
xf] cyjf cleefjssf] klg ;l~rt ;DklTt
h:t} xf] .
#=	cleefjsx¿ ef}lts ¿kdf dfq geO{
dfgl;s¿kdf klg afnaflnsfk|lt ;dlk{t
ePsf] x'g'kb{5 . kof{Kt ;do lbg' sl7g
sfd xf], To;}n] ;do ;dodf pgLx?sf
nlu lbOg] ;dosf af/]df k'glj{rf/ /
k'gJo{j:yfkg ul//xg'kb{5   . afnaflnsfsf]
nflu lbOg] ;donfO{ klxnf] k|fyldstfdf
/fVg'kb{5 . cleefjsn] cfˆgf w]/} s'/fx¿
afnaflnsfsf] nflu TofUg ;Sg'kb{5,
lsgls afnaflnsfsf] cfwf/e"t cjZostf
k'/f ug'{ cleefjssf] bfloTj xf] . g'xfO
w'jfO u/fpg', :s'ndf lbPsf] u[xsfo{
-xf]djs{_ df ;xof]u ug'{, vfgf ksfP/
v'jfpg', cflb h:tf sfd afnaflnsfsf]
nflu lbPsf] ;dodf kb}{gg . tL sfd
t cleefjsx¿sf] cfˆgf] lgoldt sfd xf] .
pgLx¿sf nflu cfgGb -dgf]/~hg_ u/fpg
/ 1fg, l;k / Ifdtf a9fpg lbPsf] yk
;do rflxF afnaflnsfsf] nflu lbPsf] ;xL
;do xf] .
$=	afnaflnsfsf] ljsf;;Fu;Fu} pgLx¿;Fu}
ul/g] Jojxf/df klg kl/jt{g ul//xg'
cfjZos 5 . pgLx¿n] s'g pd]/df s:tf]
Jojxf/ b]vfp5g / xfdLn] ug]{ s:tf]
Jojxf/ pko'St x'g;Sb5 < dfgf}F # jif{sf]
afnaflnsfn] k|fo …gfO{Ú dfq} eG5, p;nfO{
rkL{df lb;f ug]{ afgLsf] ljsf; ug{ s;/L
l;sfpg] < To:t}, !# jif{sf] pd]/df p;Fu
cg]sf}F lh1f;fx¿ 5g, p;sf]÷pgsf]
af}blws ljsf;sf nflu s'/fsfgL x'G5
t/ pm÷pgL cfˆgf] s'/fdf lhblw klg
u5{÷ul5{g . p;sf] lhblwaf6 jfSs eP/
kG5g jf bafa lbP/ cfˆg} s'/f rflxF
:jLsfg}{ nufpg ldN5 / < To;f] ul/of]
eg] cleefjsb]lv pgLx¿nfO{ jfSs nfUg
yfNb5 . pgLx¿df cleefjssf] Jojxf/s}
sf/0f tgfj a9g ;S5, h;n] ubf{ pgLx¿df
;'lt/xg] afgL a:b5, 3/ eGbf aflx/ g}
;do ljtfpg dg k/fpg yfNb5g . lj:tf/}
:s'ndf klg l;sfOdf ;d:of cfpg
yfNb5 . o:tf] eP klg cfgLafgL ;'wfg{
bafa lbg'÷xKsfObKsfO ug'{ emg} pko'St
xF'b}g . ;a} eGbf klxnf tTsfn} k/fd;{stf{
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
7
jf s;}sf] ;xfotf lnP/ p;nfO{ s] s]
ePsf] 5 egL ;Dk"0f{ ;d:ofx¿ yfxf kfpg
kb{5 . clg d}qLk"0f{ tl/sfn] agLdf ;'wf/
u/fpg ;lsG5 . To;sf nflu ljz]if of]hgf
agfO/xg klg kb}{g . s] s]df kl/jt{g cfof]
eGg] s'/fsf] Vofn ug'{ cfjZos 5 . lsgls
ToxL kl/jt{gsf] k|;+zf ub}{ gofF kl/jt{gsf
nflu k|]l/t ub}{ n}hfg ;lhnf] x'G5 .
%=	 afnaflnsfsf] nlu cfjZos cg'zf;g
jf lgod lgdf{0f ug{ / To;sf] Joj:yfkg
ubf{ ;w}F afnaflnsf ;Fu} eOFb}g . afnaflnsf
x's{Fb} u/]sf x'G5g . ;Fu;Fu} afnaflnsf]
Jojxf/nfO{ klg Jojl:yt ul/Pg eg]
kl5 pgLx?nfO{ ;dosf] Joj:yfkg ug{ /
;do cg';f/ rNg lgs} sl7g kg{ hfG5  .
pgLx?sf] Jojxf/ kl/jt{g u/fpg] xf]Og
;lhnf] tl/sf ckgfP/ cfkm}n] ug{ l;sfpg]
xf] . lbgsf] ltg} k|x/ x/]s cleefjs;Fu ltg
cf]6f k|Zgsf] pQ/ x'g'kb{5 M
	 !_ d]/f] aRrf sxfF 5 < @_ d]/f] aRrf
sf];Fu 5 < / #_ d]/f] aRrf s] ul//x]sf]
5 < olb l7s / lrQa'‰bf] pQ/ kfO/xg'
ePsf] x'g'x'G5 eg] lgodsf] /fd|f] Joj:yfkg
ePsf] / /fd|f] lgod agfPsf] 7xl/g] 5 .
pgLx¿sf] cfˆg} sltko ;–;fgf sfdsf
Joj:yfkg ul/;fWo klg x'Gg / ug{ klg
x'Gg olb pgLx¿sf] pd]/ lszf]/fj:yfdf
k'lu;s]sf] 5 eg] pgLx¿ d'Vo ;do
tflnsfdf g} 5g / ;f]xL cg';f/ Jojxf/df
klg tkfO{ pgLx¿;Fu ;dflxt eO/xg
;Sg'ePsf] 5 eg] afFsL pgLx¿sf]
;–;fgf sfdsf nlu cfkm}+ lgod agfpg /
nfu' ug{ k|]l/t dfq} ug'{xf]; . c;xh eP
;xhLs/0f ug'[{xf]; t/ To;}sf nflu x:tIf]k
rflxF slxNo} gug'{xf]; .
^= afnaflnsfnfO{ b}lgs sfdsfhdf cfTd
lge{/ aGg ljleGg pkfodfkm{t clej[blw
ug'{'kb{5 . :jkl/rfng / ;+oldt x'gsf
nflu yf]/} ;xof]usf] tof/L ug'{xf]; /
;xhLs/0f ug'{xf]; . pgLx¿sf] x/]s sfdsf]
;kmntfsf nflu :jkl/rfng / ;+oldttf
cfjZos 5 . cfTdlg0f{osf] ljsf;sf nflu
clncln cg'/f]wsf] z}nLdf bafa l;h{gf
ug'{ :jfefljs} x'G5 . t/, cfTdlge{/tfsf
nflu :jlg0f{o ug{ cleefjsn] kl/jfl/s
dfGotf ljkl/t bafa lbg' eg] x'Fb}g  . pd]/sf]
ljsf;;Fu} cfTdlge{/tfsf nflu :jlg0f{o
ug{ lbg' jf l;sfpg' k5{ lsgls of] dfgj
:jefjsf] Pp6f dxTTjk"0f{ c+z xf] .
&=	 n'uf km]/]sf] h:tf] afnaflnsfk|lt
cleefjsn] a]nfa]nfdf cfˆgf] klg
dfGotf jf Jojxf/nfO{ abln/xg' xF'b}g .
afnaflnsfx¿n] klg To;}sf] l;sf] ug{
yfNb5g / kl5 ToxL sf/0f cleefjssf
s'/fdf kTof/ dfGb}gg . cleefjssf]
klg /fd|f] cg'zf;g s] xf] eg] cfkm"n]
afnaflnsfk|lt hlxn] klg p:t} ;xh
Jojxf/ ug'{ kb{5 . ;a} s'/fdf p:t} tl/sfsf]
Jojxf/ b]vfpg] klg xf]Og, dfq} kfl/jfl/s
dfGotfsf cfwf/df Jojxf/ b]lvg'kb{5 .
To;afx]s cleefjsn] cfkm";Fu s] s]
c? lsl;dsf Ps}gf;] Jojxf/ 5 eg]/
k'glj{rf/ klg ug'{kb{5 . s'g} s'g} s'/fdf
kl/jt{g klg ug'{kg]{ x'G5 t/ ljgf ;'ema'em
rflxF kl/jt{g ug'{ x'b}g . afnaflnsfsf]
nflu cfˆgf] Jojxf/ km]g{ lsg cfjZos 5
/ s] k|efj kb{5 eg]/ /fd|f];Fu ;f]r]/ /
ljZn]if0f u/]/ dfq} kl/jt{g ug{ ;lsG5 .
vfGbfgL jf JolStut x}l;otsf] cfwf/df
x}g, cfjZostf / ljj]ssf cfwf/df ;f]r
/ Jojxf/df kl/jt{g ug{'kg]{ x'G5 . x}l;ot t
;fgf 7"nf ;a}sf] cf–cfˆg} x'G5 . lsgls
afnaflnsfnfO{ x}l;ot b]vfOof] eg]
lj:tf/} pgLx¿n] To;nfO{ r'gf}tLsf] ¿kdf
lng;S5g . w]/} cleefjsx¿sf nflu ;w}F
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
8
p:t} x'g' eg]sf] lgs} ufx|f] sfd xf] . To;n]
ubf{ afnaflnsf bf]wf/df kg{ ;S5g To;}n]
cfkm"nfO{ cg'zf;g / Jojxf/df Psfgf;
u/fpg cfTd;+odtf÷OR5f zlSt bx|f]
agfpg' kb{5 .
*=	cleefjs;Fu TofUg} kg]{ ?vf] Jojxf/x¿
w]/} x'g;S5g, afnalnsfn] rfx] h];'s}
u?g t/ Ps c;n cleefjssf]
gftfn] slxNo} klg afnaflnsfnfO{
lk6g], ufnLunf}h ug]{, ckzAbx¿sf]
k|of]u ug]{ jf cGo s'g} klg lsl;dsf lx+;f
ug'{ x'Fb}g . afnaflnsfnfO{ cfˆgf] cufl8
lz/ e'msfpg afWo kfg'{ x'Fb}gg . clg
cfˆgf] 5f]/f5f]/L;Fu emu8f eof] eGb}df
/fd|f];Fu s'/f ga'emL c?sf] afnaflnsf
jf pgLx¿sf cleefjs;Fu l;w} emu8f
ug{ klg hfg'x'Fb}g . afnaflnsfsf] lgx'Fdf
cleefjsx¿sf] emu8fn] æ;f9]sf] h'wfO
afR5fsf] ldrfOÆ eGg] egfO rl/tfy{ x'g
hfG5 . To;af6 afnaflnsfn] klg emu8f g}
l;Sb5g . emu8fsf k5fl8 n's]sf cg]sfF}
sf/0fx¿ x'G5g / slxn]sfxLFF abnfsf]
OR5fn] jf c;'/Iff dx;'; ePsf] sf/0f
afnaflnsfn] geg]sf klg x'g ;S5g .
To:tf] bf]xf¥ofP/ x'g glbg] cg]sf}F pkfox¿
x'G5g . h:t}M /fd|f] / g/fd|f] sfdsf af/]df
5'6ofP/ s'/f ug]{, emu8fn] x'g] k|efjsf
af/]df af]w u/fpg], cGofodf k/]sf] eP
;dflhs ;'/Iffsf Goflos pkrf/sf
pkfox¿ atfpg] cflb .
(=	 Ps c;n cleefjsn] cfˆgf 5f]/f5f]/Lx¿k|lt
oyfy{ jf jf:tljstfdf cfwfl/t 1fg /
Jojxf/sf] ck]Iff u/]sf x'G5g / ;f]xLcg';f/
g} cfˆgf s'/f pgLx¿nfO{ atfPsf
x'G5g  . o;sf nflu pgLx¿n] Jojxfl/s
lgod agfPsf / cfˆgf afnaflnsfx¿sf
nflu s] s] ug]{ s] s] gug]{ eGg] ;xL
lg0f{o u/]sf x'G5g . k|foM cleefjsx¿n]
x's{b} u/]sf afnaflnsfx¿;Fu cg'zf;g
/ hLjgf]kof]uL l;k;DaGwL w]/} s'/fx¿
atfPsf x'G5g t/ lszf]/fj:yfdf k'u]kl5
atfpg' kg]{ hlt klg atfpFb}gg . h:t}M
!@ jif{sf] afnaflnsfk|lt slt ck]Iff /fVg],
slt atfpg], s'g s'/fnfO{ slt k|fyldstf
lbg] eGg] af/]df cleefjsnfO{ x]Ssf gx'g
klg ;Sb5 . pgLx?df cfPsf] zf/Ll/s
tyf dfgl;s jf ;+j]ufTds kl/jt{g;Fu
;DalGwt eP/ ul/g] s'/f jf l;sfpg]
hLjgf]kof]uL l;ksf w]/} kIf gatfO/x]sf
x'g ;Sb5g . w]/} cleefjsx?n] t 7"nf]
x'g yfn]kl5 cfkm} hfGg' kb{5 eGg] wf/0ff
/fv]sf] kfOG5 . To:tf] cj:yfdf rfx]sf]] h:tf]
ck]Iff gkfPkl5 cg]sf}+ clt{ / u'gf;x?
JoSt ug{ yfNb5g . t/ lszf]/fj:yfdf
k'u]sf afnaflnsfn] cleefjssf] efif0f
dg k/fpFb}gg .
!)=	cleefjsn] afnaflnsfaf6 xflb{sk"0f{
cfb/ k|fKt ug]{ Pp6} dfq pkfo eg]sf]
pgLx?nfO{ klg b]vfj6L x}g dg}b]lv cfb/
ug'{ . pgLx?sf] efjgfsf] sb/ ug'{ g} xf] .
pgLx?;Fu klg gd|tfk"j{s af]Ng] u/]df
pgLx?n] klg c?;Fu gd|tfk"j{s af]Ng
l;Sb5g . pgLx¿n] tkfO;Fu s'/f ul//xFbf
Wofgk"j{s ;'lglbg] u/]df pgLx¿df klg
To:t} afgLsf] ljsf; x'Fb} hfG5 . dfofn'
tl/sfn] pgLx¿sf] lh1fzfk|lt ;Daf]wg
ul/lbg' kb{5 . pgLx¿n] ug{;Sg] / ldNg]
sfdsf nflu cg'/f]w ug'{ kb{5 . 3/df
xf]; jf 3/aflx/ afnaflnsfnfO{ b]vfpFgsf
nflu dfq} tkfO{F /fd|f] ag]/ ;'v kfpg'
x'Gg lsgls ;dfhdf c? dflg;x¿k|lt
klg tkfO{n] b]vfpg'ePsf] Jojxf/x¿nfO{
pgLx¿n] glhsaf6 cjnf]sg ul//x]sf
x'G5g . olb 3/df afnaflnsfx¿sf nflu
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
9
Ps y/L / aflx/ csf]{ y/Lsf] Jojxf/
u/]sf] b]v]/ tkfO{Fk|lt afnaflnsf låljwfdf
kl//x]sf x'g;Sb5g . lj:tf/} pgLx¿n]
klg tkfO{Fsf] l;sf] ug{ yfN5g jf tkfO{k|lt
gsf/fTds wf/0ff agfpg yfNb5g .
dfly plNnlvt l;bwfGtsf a'Fbf afx]s c? klg
cleefjsLo e"ldsf;Fu ;DalGwt a'Fbfx¿ lgDg
cg';f/ 5gM
!= 	5f]/f5f/Lsf ;fyLx¿ cfˆgf] 3/df cfpFbf
pgLx¿sf] :jfut / ;Ddfg ul/lbg'
kb{5, lsgls To;af6 /fd|f] ;+:sf/ l;Sg
k|]/0ff ldNb5 .
@=	olb afnaflnsfx?n] /fd|f] sfd u/]df
pgLx?nfO{ Tolta]nf g} :ofjf;L lbg], sfdsf]
!= arfj6sf] clwsf/
of] afnaflnsfx¿sf nflu cfwf/e"t cfjZostf
xf] . o; cGtu{t sDtLdf klg afFRg kfpg],
plrt kfng kf]if0f, :jf:Yo x]/rfx, dfof,
OHht÷c;n Jojxf/ kfpg] cflb kb{5g .
@= ljsf;sf] clwsf/
of] uef{j:yfb]lv g} zf/Ll/s tyf dfgl;s ljsf;
ug{sf nflu cfjZos cfwf/e"t clwsf/ xf] .
o;df sDtLdf klg lzIff cfh{g, cleJolStsf]
:jtGqtf, ;dfgtfsf] clwsf/, Gofo k|zf;g
-kl/jf/leqsf] lgod jf rng_ df plrt
Jojxf/, ;fdflhs hLjg:t/ ljsf;sf nflu
rflxg] ;'ljwfx¿sf clwsf/x¿ cflb kb{5g .
#= ;+/If0fsf] clwsf/
of] sfg'gåf/f kl/eflift u/L k|bfg ul/g] clwsf/
xf] . h:t}M sfdsf nflu Go"gtd pd]/, zf/Ll/
tyf dfgl;s ¿kdf x'g] ljleGg lsl;dsf lx+;f
jf b'Jo{jxf/af6 ug'{ kg]{ ;+/If0f, /fhgLlts
tyf ljleGg lsl;dsf åGåx¿af6 ;+/If0f,
;fdflhs tyf ;f+:s[lts jf hftLo e]befjaf6
;+/If0f, kl/ToSt, 6'x'/f], kl/jf/ljxLg, z/0ffyL{
hLjgaf6 ;+/If0f cflb .
$= ;xeflutfsf] clwsf/
of] afnaflnsfx¿sf nflu a'blw, ljj]s, Ifdtf
/ pd]/cg';f/ cfkmgf] ljsf;sf] nflu ;xefuL
x'g] clssf/ xf] . o; cGtu{t ;"rgf÷hfgsf/L
k|fKt ug]{ jf eGg÷cleJoQm ug{ kfpg], wfld{s
tyf ;f+:s[lts sfddf ;xefuL x'gkfpg],
;ª3;+:yfut ¿kdf ;ªul7t eO{ ;fdflhs
ultljlw ug]{, v]ns'b, l;h{gfTds sfdsf ;fy}
kfl/jfl/s sfd -lg0f{o b]lv sfof{Gjog;Dd_
;xefuL x'g] cflb kb{5g .
-;|f]tM cGt/fli6«o afn clwsf/ dxf;lGw_
afn clwsf/sf rf/ If]qx¿
k|;+zf ug]{ . o;n] ubf{ /fd|f] sfd ug{
k|]/0ff ldNb5 .
#= 	5f]/f5f/LnfO{ 3/df ;wF}+ ;'/lIft dx;';
u/fpg'kb{5 . e'tk|]t, ;dfhsf s'g} 8/
nfUg] dflg; jf c? s'g} lsl;dsf
hgfj/sf] 8/ b]vfpg' x'Gg lsgls pgLx?
dfgl;s tgfjsf] l:yltdf x'g;S5g, h'g
s'/fn] af}blws ljsf;df g/fd|f] c;/ kfg{
;Sb5 .
$= 	pgLx¿nfO{ cfkm"n] u/]sf] dfof / :ofxf/sf]
abnfdf 7'nf] ePkl5 cfkm"nfO{ ug'{ kg]{
-u'0f lt/]sf] h:tf]_ efg u/fpg' xF'b}g . dfof
ljlgdosf] j:t' xf]Og eGg] efjgfsf] ljsf;
u/fpg h?/L 5 .
%=	x/]s afnaflnsfx¿n] ;+ljwfg k|bQ
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
10
clwsf/x¿ kfpg'kb{5 . o; lsl;dsf
clwsf/x¿ pkof]u ug{ kfP gkfPsf]
cleefjsx¿n] lglZrt ug'{ kb{5 . afn
clwsf/ dxf;lGw !(*( n] afnaflnsfsf]
clwsf/nfO{ ljleGg rf/ v08df ljefhg
u/]sf] 5 , h;cg';f/ afnaflnsfsf] afFRg
kfpg] clwsf/, afnaflnsfsf] ljsf;sf]
clwsf/, afnaflnsfsf] ;+/If0fsf] clwsf/
/ afnaflnsfsf] ;xeflutfsf] clwsf/
kb{5g  . oL clwsf/x¿ afnaflnsfn] kfPsf
5g jf 5}gg eGg] af/]df klxnf] hfgsf/L
cleefjsnfO{ x'g' kb{5 .
!=# kl/jf/ / ;d'bfodf cleefjsn] ug{]
d'Vo sfo{x¿
afnaflnsfn] ug]{ x/]s lqmofsnfkdf kl/jf/n]
kl/jf/ / ;d'bfodf ug]{ Jojxf/n] g} lgwf{/0f
ug]{ x'Fbf afnaflnsfnfO{ s:tf] agfpg] egg]
s'/f kl/jf/sf] e"ldsfn] g} lgwf{/0f ub{5 .
To;}n] afnaflnsfsf] plrt x]/rfx cGt/ut
pgLx¿sf cleefjsn] kl/jf/ tyf ;d'bfodf
lgDg cg';f/ Jojxf/ ug'{ kb{5 M
•	 cg's"n ;do ldnfP/ kl/jf/df
cleefjsTj;DaGwLdxTTjatfpg]/kl/jf/n]
k|fKt u/]sf] cg'ej / cfˆgf] cg'ejsf]
cfwf/df lgoldt 5nkmn rnfpg]
•	 c;n cleefjsTj;DaGwL lkmNd kl/jf/;Fu}
a;]/ x]g]{ Joj:yf ug]{
•	 cleefjsTj;DaGwL k':ts tyf klqsfdf
k|sflzt n]v /rgfx¿ ;ªsng u/L
kl/jf/sf nflu cWoog ug{ pknAw u/fpg]
/ 3/sf] ;fgf] k':tsfnodf ;ªu|x ug]{,
•	 ;a} ;b:ox¿nfO{ dfofsf] Jojxf/ ug{
l;sfpg / afnaflnsfn] ug]{ /fd|f] sfdsf]
k|;+zf ug{] .
•	 6f]n l5d]ssf afnaflnsf dfly x'g] lx+;f
Go"gLs/0fdf ;dofg's"n 5nkmn rnfpg] .
•	 :yfgLo :t/df ;~rflnt afnljsf;
s]Gb|x?df ;do ldnfP/ cjnf]sg ug]{ /
afnljsf;;DaGwL gofF s'/fx? l;Sg] .
3/df afnaflnsfx?df cfPsf] kl/jt{g;Fu
d]n vfg] u/L cg'zf;gsf lgodx?
agfpg], cg'zf;g kfngsf nflu k|]l/t ug]{,
k'/:s[t ug]{ kl/jf/sf cGo ;b:ox?sf
afnaflnsfx?k|ltsf] Jojxf/af/] cjnf]sg
ug]{ / afnd}qL jftfj/0fdf hLjgf]kof]uL
l;ksf] ljsf;sf nflu kl/jf/df 5nkmn
rnfpg] .
11
v08 b'O{
afnd}qL ljbofno
/ kl/jf/
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
12
@=! afnd}qL ljbofno s] xf] <
afnaflnsf;Fu ljleGg k|ltef /x]sf x'G5g .
pgLx¿n] cfkm"leq /x]sf] k|ltefsf] cfwf/df
l;Sg] l;sfpg] sfo{ klg km/s km/s x'g
;Sb5 eg] pgLx¿n] cfˆgf] k|ltef b]vfpg
ljbofnodf cfjZos jftfj/0f x'g'kb{5 .
afnaflnsfsf] km/s km/s k|ltefsf] k|:km'6g
u/fO{ ;du| lzIffsf] u'0f:t/ ;'wf/sf nflu
afnd}qL ljbofnosf] cjwf/0ff cfPsf] xf] .
afnaflnsfn] cfkmgf] ult / Ifdtfcg';f/
/dfOnf];Fu l;Sg] jftfj/0f ePsf] ljbofno
g} afnd}qL ljbofno xf] . o:tf ljbofnodf
afnaflnsf cg's'nsf] l;sfO jftfj/0f
tof/ ul/G5, afnaflnsfx¿sf] cGt/lglxt
Ifdtfsf] ljsf; ul/G5 . o;sf cltl/St o:tf
ljbofnox¿dfM
•	 afnaflnsfx¿n] zf/Ll/s, dfgl;s Pj+
;+j]ufTds ¿kn] ;'/lIft tyf :j:y jftfj/0f
kfpFb5g .
•	 afnaflnsfx¿sf] ?lr, Ifdtf / :t/sf sb/
x'G5 / ;f]xLcg';f/ pgLx¿sf] l;sfOsf nflu
cfjZos jftfj/0f Pj+ kf7oqmdsf] Joj:yf
x'G5 .
•	 afnaflnsfsf] l;sfO pknlAwsf] d"Nofªsg
ug]{ k"0f{ lhDd]jf/L lzIfssf] x'G5 .
•	 afnaflnsfx¿nfO{ pgLx¿sf] hft, lnªu,
wd{, efiff, cfly{s :t/, zf/Ll/s Pj+ dfgl;s
b'j{ntfsf cfwf/df lagf e]befj ljbofnodf
:jf:Yo Pj+ ;''/Iffdf ljz]if Wofg lbOG5 .
•	 ljbofnosf] gLlt lgdf{0f, of]hgf th'{df,
sfof{Gjog / d"Nofªsgdf afnaflnsf,
cleefjs / ;d'bfonfO{ k|ToIf ;xefuL
u/fOG5 .
•	 s'g} klgk|sf/sf]ef}lts,zf/Ll/sPj+dfgl;s
b08, ;hfo alh{t x'G5 / afnaflnsfx¿nfO{
b'Jo{jxf/ / gf]S;fgLaf6 arfpg] sfd lg/Gt/
¿kdf eO/x]sf] x'G5 .
s'g} klg afnaflnsfsf] nflu ljbofnodf
pgLx¿n] rfx]cg';f/sf] jftfj/0f l;Sg] l;sfpg]
Joj:yf 5 of 5}g eGg] s'/fn] dxTTjk"0f{ e"ldsf
v]n]sf] x'G5 . ljbofnodf afnaflnsfx¿nfO{ s8f
cg';fzgdf /fv]/ ljbofnosf] z}lIfs u'0f:t/
;'wf/ ug{ ;lsG5 eGg] unt dfGotf /x]sf]
kfOG5 . o;n] afnaflnsfx¿nfO{ dgf];fdflhs
¿kdf c;/ ul//x]sf] x'G5, h;sf sf/0f pgLx¿
lgoldt ¿kdf ljbofno gcfpg], cfkmgf s'/f
v'n:t /fVg g;Sg] / lardf ljbofno 5f]8g]
cj:yfdf klg k'Ug ;Sb5g .
ljbofno afnaflnsfsf] nflu bf];|f] 3/ xf] .
ljbofno pd]/ ;d"xsf clwsf+z afnaflnsfsf]
;do ljbofnodf laTg] x'Fbf afnaflnsfsf]
;+/Iff0fsf] lx;fan] ljbofnonfO{ ljz]if Wofg
lbg' h?/L 5 . cem} klg ljbofnodf afnaflnsf
;'/lIft /xG5g eGg] s'/fdf afnaflnsfsf] kl/jf/
lglZrGt x'g ;Sg] jftfj/0f 5}g . ljbofno
egf{ ul/G5 . o;afx]s l j b  o f n o l e q
leq / xftfleq tyf ljbofno hfg] cfpg]
qmddf slt aflx/ /x]sf afnaflnsfx¿nfO{
e]befj/lxt Jojxf/ ul/G5 .
•	 k9fO–n]vfOsf cltl/St afnaflnsfx¿sf]
afnaflnsf	b'Jo{jxf/sf] l;sf/ x'g' kl//x]sf]
afnd}qL ljbofno / kl/jf/
@
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
13
cj:yf 5 .
s'g} klg afnaflnsfsf] cleJolSt tyf pgLx¿sf]
b}lgs lqmofsnfkdf cfpg] kl/jt{gn] pgLx¿
dfly cfOk/]sf ;d:ofx¿sf] af/]df cg'dfg ug{
;lsG5 . afnaflnsfx¿df b]lvg] c:jefljs
kl/jt{g tyf lqmofsnfkx¿n] pgLx¿sf] lzIffdf
k|ToIf ¿kdf c;/ ul//x]sf] x'G5 . cem
eGg] xf] eg] afnssf] t'ngfdf aflnsfx¿ a9L
hf]lvddf kg]{ / pgLx¿sf] ;+/If0fdf ljz]if Wofg
lbg' h?/L x'G5 . ljbofnodf tyf cfpg] hfg]
qmddf afnaflnsfx¿n] cfkm"nfO{ ;+/lIft /x]sf]
dx;'; u/fpg ljbofnon] ljz]if Wofg lbg' h?/L
5 . ljbofnonfO{ afnd}qL agfpg ljbofnon]
ljbofnodf zf/Ll/s b08 ;hfosf] cGTo ug]{,
ljbofnodfafnaflnsfdflyx'g]b'Jojxf/sf]cGTo
ug]{ tyf pgLx¿nfO{ b'Jo{jxf/af6 ;+/If0f lbg],
ljbofnodf afnaflnsfsf] ;xeflutfnfO{ k|jw{g
ug]{ tyf ljbofnodf lgdf{0f x'g] k"jf{wf/x¿nfO{
afnd}qL agfpg] sfo{df ljbofno Joj:yfkg
;ldltn] ljz]if Wofg lbg' kb{5 .
@=!=! afnd}qL ljbofno lgdf{0fsf nflu
ljbofno / kl/jf/ larsf] ;DaGwM
cleefjsx¿n] cfˆgf afnaflnsfsf] pHHjn
eljiosf] sfdgf u5{g . lzz' hGd]b]lv g} eljio
pHHjn agfpgsf nflu pgLx¿sf] pd]/ j[blw
;Fu;Fu} :jf:Yo, kf]if0f, j[blw / ljsf;, k9fO,
n]vfO, v]n, cg'zf;g cflb h:tf ljifodf
cleefjsx¿;r]t/xG5g .o:tfclwsf+zs'/fx¿
afnaflnsfn] ljbofno hfg yfn]kl5 l;Sg] eP
tfklg Pp6f lglZrt :t/;Ddsf] k9fO, n]vfO
/ cg'zf;gsf ljifox¿ 3/df g} l;Sg] ub{5g
h;sf nflu cleefjssf] dxTTjk"0f{ e"ldsf
x'G5 . afnaflnsf ljbofno hfg yfn]kl5 klg
p;n] l;Sg] ljifodf cleefjssf] e"ldsf cem}
al9/x]sf] x'G5 . cleefjs afnaflnsfsf] l;sfO
k|lt hlt w]/} ;r]t /xG5g, afnaflnsfsf] Tolt
g} w]/} l;sfOdf ljsf; x'g] ePsfn] ljbofno hfg
yfn]kl5 cleefjsn] afnaflnsfn] l;Sg] s'/f k'/}
ljbofnosf] e/df dfq 5f]8bf ;f]r]h:tf] glthf
k|fKt gx'g ;Sb5 . To;}n] ljbofno k7fpg'
afnaflnsfnfO{ l;sfpg] qmddf cfˆgf] bfloTj
afFl8Psf]] dfq ;Demg'k5{ . o;y{ afnaflnsf
ljbofno hfg yfln;s]kl5 afnaflnsfsf]
l;sfO / cGo ;du| ljsf;sf nflu afnaflnsf
/ ljbofno lardf cleefjssf] ;dGjofTds
e"ldsf / ;+nUgtf x'g'kb{5 .
@=!=@ cleefjs / ljbofno lar
;DaGwaf6 x'g] kmfObfx¿
cleefjs / ljbofnolarsf] ;DaGw / ;+nUgtfsf]
sf/0f cleefjsn] lgoldt ¿kdf afnaflnsfsf]
k9fO, n]vfO / cGo l;sfOsf] ;DaGwdf rf;f]
/fVgfn] afnaflnsfsf] dgf]an j[blw x'g], cem
a9L l;Sg xf};nf a9g], afnaflnsf lgoldt
¿kdf ljbofno hfgsf] nflu k|]l/t x'g], lgoldt
u[xsfo{ ug]{ afgLsf] ljsf; x'g], cleefjssf]
cfkmgf] afnaflnsfx¿k|ltsf] cfTdljZjf;df
j[blw x'g], kfl/jfl/s ;fldKotf j[blw x'g], k9fO
nufot ;Dk"0f{ l;sfO / JolSTTj ljsf;df ;d]t
;xof]u k'U5 . To:t}], cleefjssf] ;xof]udf
afnaflnsfx¿n] cfkmgf] k9fO, u[xsfo{ Pj+ cGo
s'/fx¿sf] af]em dx;'; ub}{gg . ;dodf g} sfdx¿
;DkGg ug{ ;S5g / tgfjaf6 d'St /xG5g .
ljbofnodf s] s:tf lqmofsnfkx¿ eO/x]sf
5g / klxn] eGbf s] s:tf kl/jt{g ePsf 5g
eGg] ljifodf cbofjlws x'g]u/]df cleefjsn]
afnaflnsfsf] k7g kf7gdf w]/} ;xof]u k'¥ofpg
;S5g . afnaflnsfsf] af/]df /fd|f] hfgsf/L /fVg]
cleefjsn] cGosf] eGbf cfˆgf] afnaflnsfsf]
km/s cfjZostf jf Ifdtfsf af/]df ljbofnonfO{
hfgsf/L u/fO{ pgLx¿sf] ;kmntfsf nflu yk
of]ubfg lbg ;S5g . cleefjsn] afnaflnsfsf]
ljbofnok|ltsf] wf/0ff, lzIfs Pj+ ljbofnosf
cGo ultljlwx¿k|ltsf] wf/0ff / ;f]rfOaf/]
hfgsf/L /fvL afnaflnsfsf] s'g ljifo cWoogdf
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
14
?lr a9L 5 yfxf kfpg ;Sb5g . afnaflnsfsf]
cfTd;Ddfg / OR5fnfO{ ;Daf]wg ug{ ;Sb5g .
@=!=# cleefjsx¿ s;/L ;+nUg x'g
;S5g <
cleefjsn] afnaflnsfnfO{ u[xsfo{ ug{
;xof]u ug]{, k9]sf] a]nfdf Wofg lbP/ ;'lglbg],
ljbofnosf] kl/of]hgf sfo{ (project work)
sf] ;DaGwdf 5nkmn / ;xof]u ul/lbg],
ljbofno uPsf] lbgx¿df s] s] k9fO eof] eg]/
afnaflnsf;Fu 5nkmn u/L hfgsf/L lng] h:tf
sfo{x¿ cleefjsn] 3/}df ug{ ;S5g .
To:t}, ljbofnon] cfof]hgf u/]sf sfo{qmdx¿df
;xefuL x'g], ljleGg ljifodf lzIfsx¿;Fu ;do
;dodf ;Dks{ ub}{ /xg], ljbofnodf uP/ :jod
;]jssf] ¿kdf sfd ug]{, ljbofnon] agfPsf]
ljbofno 8fo/L, a|f]l;o/, Sofn]G8/ cflb lgoldt
¿kdf x]g]{ / ;do ;dodf 8fo/Ldfkm{t eg]sf
;'emfjx¿ sfof{Gjog ug]{], ljbofnosf] j]e;fO6
x]g]{ ug'{k5{ . To:t} ljbofnosf] hg;Dks{ PsfO
ePdf a]nfavt uO{ cfˆgf] afnaflnsfsf] ;du|
k|ultsf] ljifodf hfgsf/L lng] ug{'k5{ . lzIfsn]
klg s'g} ljbofyL{sf] sdhf]/L km]nf k/]df t'?Gt
cleefjs;Fu 5nkmnsf] nflu af]nfpg ;S5g .
h;n] ubf{ ljbofno / afnaflnsf larsf]
b'/L sd ug{ ;lsG5 . To:t} afnaflnsfsf]
x/]s dfl;s, q}dfl;s jf rf}dfl;s k/LIffsf]
k|ult l/kf]6{sf] ljifodf lzIfsx¿;Fu 5nkmn
ug]{, afnaflnsfsf] ;an / b'j{n kIfsf] klxrfg
ug{] / To;sf] cfwf/df ;d:ofx¿sf] cfjZos
;dfwfgsf] kxn ug{ ;lsG5 .
@=!=$ cleefjsx¿ / ljbofno ;DaGwsf
;Defljt afwfx¿
cleefjsx¿n] cfˆgf] b}lgs sfddf hfg' kbf{
ljbofnodf hfg] ;do ldnfpg k|fo ;Dej
gx'g klg ;Sb5 . sltko cj:yfdf lzIfsx¿n]
klg kof{Kt ;do lbg g;s]sf] x'g ;Sb5g .
ljbofnon] plrt jftfj/0f ldnfpg g;Sbf
cleefjsx¿nfO{ ljbofnodf uP/ v'n]/ s'/f
ug{ ;xh gx'g klg ;Sb5 . ljbofnodf lzIfs
sd x'gfsf sf/0f ;do ;Lldt eO{ JolStut
u'gf;f]sf] ;Daf]wg ug{ g;s]sf] cj:yf klg
cfO/x]sf] x'g;Sb5 . o:tf s'/fx¿n] ljbofno
/ cleefjs larsf] ;xh ;+jfbsf] jftfj/0f
gx'g ;S5 .
cleefjsx¿sf] Go"g z}lIfs of]Uotfsf] sf/0f
afnaflnsfsf] u[xsfo{df ;xof]u ug{ g;Sg',
ljbofnodf cleefjssf u'gf;f] jf ;'emfjx¿nfO{
;'Gg] gLlt gx'g' cflb sf/0fn] klg cleefjssf]
;+nUgtf sd x'g;Sb5 . o;y{ cfjZostfcg';f/
ljbofno jf cleefjssf] tkm{af6 kmf]g ug]{,
va/ k7fpg], Od]n, EjfO; d]n cflbsf] k|of]u
ug]{, cGt/JolSt ;~rf/ l;ksf] ljsf; ug]{,
b'j} kIfn] ;dfg'e'lt /fVg] ugf{n] ;d]t cfk;L
c;dembf/Lx¿ /fd|/L x6fpg ;xof]u k'Ub5 .
o;n] ubf{ cleefjs / ljbofno larsf] ;+nUgtf
j[blw ug{ ;lsG5 . o:tf sfo{n] afnaflnsfsf]
pHHjn eljio lgdf{0fdf yk of]ubfg k'Ug ;Sg]
5 .
@=!=% gLltut Joj:yf
ljbofno / cleefjslarsf] ;DaGwnfO{
/fd|f] agfpg / ljbofnok|lt cleefjsx¿sf]
hjfkmb]lxtf a9fpg ljbofno Joj:yf ;ldltsf]
Joj:yf ul/Psf] 5 . To:t} afnaflnsfsf]
k7gkf7gdf k|efjsf/L agfpg / ljbofno
/ cleefjs larsf] ;DaGw / ;dGjo /fd|f]
agfpgsf nflu g]kfn ;/sf/, lzIff dGqfnon]
lzIfs cleefjs ;ª3 agfpg' kg]{ Joj:yf u/]sf]
5 . o:tf lsl;dsf lgsfox¿n] ;a} cleefjs
/ lzIfs tyf ljbofno k|zf;g;Fu ;dGjo ug{
;xof]u k'¥ofpF5g .
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
15
@=!=^ afnd}qL ljbofno lgdf{0fsf nflu
kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{
;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿
•	 :s'n hfg] pd]/sf afnaflnsx¿sf nflu
kl/jf/df k|]/0ff lbg cleefjsn] cg's"n
jftfj/0f lgdf{0f ug'{xf]; .
•	 cleefjs / :s'n;Fu lg/Gt/ ;';DaGw sfod
/fvL lgDglnlvt s'/fx¿ ug'{xf]; M
•	 :s'nsf lzIfsx¿;Fu ;Dks{ u/L cfˆgf
afnaflnsfsf] cWoog / Jojxf/sf]
hfgsf/L lng] :s'ndf x'g] cleefjsx¿sf]
a}7sx¿df clgjfo{ pkl:yt x'g]
•	 ljbofnodf afnaflnsfsf] ;fdflhs
ljsf;, :jf:Yosf af/]df h]tgf hufpg]
/ hLjgf]kof]uL l;ksf] ljsf; ug{
;xof]usf] jftfj/0f lgdf{0f ug]{
•	 cfk"m;Fu s'g} lsl;dsf :s'nsf nflu
pko'St ;fdfu|L ePdf ljbofnodf lbg]
•	 cfˆgf afnaflnsfn] :s'naf6
l;s]sf /fd|f s'/fx¿sf nflu :s'nsf lzIfs
lzlIfsfx¿nfO{ wGoafb lbg] / k|;+zf
ug]{ .
@=@= afnd}qL 3/ kl/jf/
Affnaflnsfsf] klxnf] kf7zfnf eg]sf] kl/jf/ g}
xf] . x/]s afnaflnsfn] hGd]kl5 kl/jf/af6 g}
w]/} s'/f l;Sg] / ToxL l;sfOn] pgLx¿nfO{ s:tf]
agfpg] eGg] s'/fsf] lgwf{/0f ug]{ x'G5 . sltko
cfdfa'jfn] ;fgf afnaflnsf;Fu s'/f gug]{ tyf
pgLx¿sf lh1f;fx¿sf] af/]df hfgsf/L glbg]
ul/Psf] kfOG5 . o;n] afnaflnsfsf] ljsf;df
gsf/fTds c;/ ub{5 eg] pgLx¿ lj:tf/} kl/jf/
eGbf 6f9f /xg dg k/fpFb5g . o;sf nflu
x/]s cfdf a'jf tyf kl/jf/n] afnaflnsfsf]
cfjZostf tyf rfxgf cg'¿ksf] Jojxf/ ug'{
kb{5 . c;n Jojxf/sf] ljsf; ug{ / To;sf
nflu cfTdlge{/ x'g cleefjsn] 3/nfO{ afnd}qL
agfpg' kb{5 . afnaflnsfsf] b}lgs lqmofsnfkdf
k|of]u x'g] ;fdu|Lx¿ Affnd}qL x'g' kb{5 . h:t}
6jfOn]6sf] 9f]sf p3fg{ / aGb ubf{ ;dfTg] xftf]
-XoflG8n_, 9f]sfsf] r'Ss'n, kfgL vf]Ng / aGb
ug{ ldNg] wf/f], e]l6g] 7fpFsf] ;fa'g, afnaflnsf
;lhn} r9g / emg{ ldNg] e¥ofª jf l;F9L /
lkF8Lsf] l8n cflb . To:t} afnaflnsfnfO{ v]Ng
kof{Kt k'Ug] ;kmf cfFug, :yfgLo :t/df kfOg]
;lhnf v]n ;fdu|Lx¿, k9g ;lhnf] x'g] kmlg{r/,
afnaflnsfsf] nflu v's'nf n'ufx¿sf] k|aGw klg
afn d}qL u/fpg' h?/L x'G5 .
@=@=! Affnd}qL 3/ kl/jf/ s;/L lgdf{0f
ug]{
Affnd}qL kl/jf/ lgdf{0fsf nflu kl/jf/df
cg'zf;gsf] klg dxTTjk"0f{ e"ldsf /x]sf] x'G5 .
afnaflnsfx¿n]l;Sg]qmddf;a}eGbfklxn]cfˆg}
cleefjssf] af]nL, efiff / ;fdfGo lzi6frf/;Fu
;DalGwt s'/fx¿ l;Sb5g . cg'zf;g l;sfpg'sf]
d'Vo pbb]Zo afnaflnsfnfO{ cfkmgf] :jljj]såf/f
:yfoL ¿kdf g} ;xL Jojxf/ ug{ ;xof]u k'¥ofpg'
xf] . cleefjsn] cfkmgf] afnaflnsfnfO{ ;dflhs
d"NodfGotf k|lts"n x'g glbgsf nflu /fd|f
Jojxf/ l;sfpg rfxG5g . cfdfafa'n] s:tf]
Jojxf/ /fd|f] cg'zf;g xf] / s:tf] xf]Og eGg]]
l;sfpg' kb{5 . ;hfo jf b'Mv lbP/ cg'zf;g
l;sfpg' g/fd|f] / lx+;fTds tl/sf xf] / To;af6
pgLx¿n] klg ToxL l;s]sf x'G5g . ;hfon]
leq}b]lv cfkm}Fåf/f lgb]{lzt :yfoL kl/jt{g
ug{ ;Sb}gg . cg'zf;g l;sfpg' / Jojxf/df
kl/jt{g ug'{ Tolt ;lhnf] sfd xf]Og . cem
b'O{ jif{ eGbf sd pd]/sf afnaflnsfx¿nfO{
cg'zf;g l;sfpg' t emg hl6n x'G5 . cg'zf;g
l;sfpg cleefjs;Fu ljif]z u'0f x'g' cfjZos
5 . k|foM afnaflnsfx¿n] 7'nf dfG5]sf s'/f ;'Gg
eGbf pgLx¿n] u/]sf] Jojxf/k|lt a9L Wofg
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
16
lbPsf x'G5g . To;}sf/0f afnaflnsfx¿k|lt
;Ddfgk"j{s Jojxf/ u¥ofF} eg] pgLx¿n] klg ;f]xL
cg';f/ ;sf/fTds / ;Ddfghgs Jojxf/ ug{]
;+:sf/ l;Sb5g . afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf
nflu lgDg s'/fx¿ ug{ ;lsG5 M
s_ cg'zf;gsf] kfngf ug]{
cg'zf;gdf cEo:t u/fpgfn] afnaflnsfnfO{
hf]lvdk"0f{ Jojxf/ / b'3{gfx¿af6 arfpF5 .
dfof u/]/ g} afnaflnsfdf cg'zf;gsf] ljsf;
ePdf afnaflnsfsf nflu klg cleefjs
k|lt ;sf/fTds ;f]r agfpg dbt ldNb5 .
;s/fTds ;f]rsf] ljsf;n] cfTdljZjf;
a9fpF5 . cg'zfl;t afnaflnsfn] cGo JolStx¿
/ ;fyLx¿;Fu ;';DaGw :yfkgf u/L sfod /fVg
;Sb5g .
afnaflnsfnfO{ s'g} dgkg]{ s'/fsf] nf]e b]vfP/
sfd jf cg'zf;gsf Jojxf/ ug{ nufpg' eGbf
s'g} sfd ul/;s]kl5 k'/:sf/sf] ¿kdf t'?Gt
lbg' /fd|f] x'G5 . afnaflnsfnfO{ lk6g] jf s'g}
klg lsl;dsf zf/Ll/s oftgf x'g] ;hfo
lbg' x'Fb}g . s'g} 7"n} uNtL u/]df s'g} lgb]{lzt
7fpFdf gxlNnO{sg jf cfkm"n] eg]h:tf] u/L Ps
ldg]6;Dd a:g nufpg' k5{ . Ps ldg]6 cufl8
eg]h:tf] u/L ga;]df k'gM ;do yk ug{'k5{ .
afnaflnsfnfO{ w]/} lgodx¿sf] aGwg agfpg'
x'Fb}g . s'g} klg lsl;dsf] lx+;fn] l;Sg ;xof]u
ub{}g . afnaflnsfnfO{ h] l;sfpg vf]lhPsf] 5,
To;sf af/]df cfkm"n] klg u/]/ b]vfpg'k5{ . h:t}M
vfgf vfg' cl3 jf lb;f ul/;s]kl5 ;fa'gkfgLn]
xft w'g'k5{ eGg] s'/f l;sfpg cfkm"n] klg To:tf]
a]nfdf xft wf]P/ b]vfpg' kb{5 . afnaflnsfn]
s'g} sfd lauf/]df jf uNtL u/]df hjfkm lbg] jf
;f] af/] s]xL eGg] cj;/ lbg'k5{ . afnaflnsfx¿
cfkm"nfO{ cfgGb lbg] sfd ug{af6 alGrt x'g
rfxFb}gg . h:t}M afnaflnsfnfO{ t'?Gt} l6eL aGb
ug{ eGg' x'Fb}g . a? % ldg]6kl5 aGb u/L ;'Tg
jf k9g hfgsf] nflu eg]/ ;Demfpg ;lsG5 .
afnaflnsfn] s'g} uNtL u/]df afnaflnsfsf]
cfFvfsf] ;fd'Gg] uO{ cfkm"lt/ Wofgfsif{0f
u/fpg'k5{ . cfkm" sfd ul//x]sf] eP klg 5f]8]/
glhs hfg] / gd| / b[9 lsl;dsf] cfjfhdf
p;sf] gfdn] g} af]nfpg' k5{ . afnaflnsfsf] xft
;dfpg], cF==xF==! eGg], ca s] ug]{ eg]/ ;f]Wg], s'g
Jojxf/ 5f]8g'k5{ / s:tf] Jojxf/ rflxF ug'{k5{
egL ;f]Wg'k5{ / To;sf nflu pgLx¿nfO{ ;xof]u
ug'{k5{ . afnaflnsfsf] dgl:ylt l7s gePsf]
;dodf Hofb} s8f lgodx¿ agfP/ ;hfo afkt
s'g} sfd ug{ afWo agfpg] k|of; ug'{ x'Fb}g .
;f/f+zdf, afnaflnsfsf] nflu cg'zf;g g} k|ult
/ pHHjn eljiosf] dfu{ lgb{]zg ug]{ dfWod xf] .
v_ ;fdflhs lzi6frf/ / Jojxf/ ug]{
afnaflnsfx¿nfO{ c;n ;fdflhs Jojxf/ /
lzi6frf/ tyf ;+:sf/x¿ ;fg} pd]/b]lv l;sfpg'
cfjZos 5 . o:tf s'/fx¿ ;fdflhs d"NodfGotf
;dfh / 7fpFcg';f/ km/s km/s klg x'G5g .
tkfO{+n] slxn]sfxLF cfkmgf] afnaflnsfn]
gsf/fTds Jojxf/ b]vfpFbf s'g} ;dodf ;df{pg'
k/]sf] klg x'g;Sb5 . t/ To:tf Jojxf/nfO{
bf]xf]¥ofpg gkfpg] u/L ;do ldnfP/ d}qLk"0f{
lsl;dn] klg l;sfpg ;lsG5 . /fd|f] ;+:sf/
jf Jojxf/ hlGFdb} lnP/ cfpg] u'0f xf]Og . of]
t cfˆgf] cleefjsx¿af6 l;Sg] ljifo xf] .
afnaflnsfn] af]Ng ;'? ug]{ lalQs} b]lv cfr/0f
;DaGwLrngrlNtsf;dfGos'/fx¿eGgl;sfpg'
k5{ . h:t}M wGojfb, gd:t], ;Gr} x'g'x'G5, km]l/
e]6f}+nf cflb . To;}n] c;n Jojxf/sf] l;sfO
cfˆg} 3/af6 ;'? x'G5 . o;cGtu{t s]xL d'Vo
cfr/0f;DaGwL Jojxf/x¿ lgDgfg';f/ 5g M
•	 s]xL s'/f k|fKt ul/;s]kl5 jf s;}sf] ;xof]u
kfOof] eg] …wGojfbÚ eGg'k5{ .
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
17
•	 dflg;x¿ ljifout s'/f ul//x]sf] ;dodf
clt h?/L sfd gk/] ;Dd layf]Ng' x'Fb}g .
•	 sf]xL dflg; cfˆgf] 3/df cfPdf jf 7fpF
ljz]if st} e]6gf;fy ;do / p;sf] of]Uotf
cg';f/sf] clejfbg ug'{k5{ .
•	 s;}sf] 3/sf] 9f]sf PSsf;L vf]Ng x'Fb}g,
aflx/af6 9f]sf 9S9SofP/ jf cGo cfjfh
lbP/ dfq vf]Ng' k5{ .
•	 kmf]g ubf{ cfkmgf] kl/ro lbg'k5{ / sf];Fu
s'/f ug{ rfx]sf] xf] ;f]af/] eGg'k5{ .
•	 s;}nfO{ lh:Sofpg', xf]Rofpg', 3[0ff ug'{,
sdhf]/L k|lt xfF:g' h:tf sfd czf]egLo
dflgG5g .
•	 vf]Sbf jf xf5o'F ubf{ ?dfnn] d'v 9fSg'k5{ .
•	 3/sf] 9f]sfdf jf dflg; lxF8g] af6f] 9fs]/
pleg x'Fb}g .
•	 s'g} klg vfg]s'/fx¿ d'vdf ePsf] a]nfdf
c?;Fu af]Ng] ug'{ x'Fb}g .
•	 d'vdf /fVbf s'g} vfg]s'/f w]/} tftf] /x]5
eg] y'Sg' x'Fb}g . Ps 3'8sL lr;f] kfgL jf
b"w lkpg'k5{ . tftf] vfgf vfg' cufl8 slt
tftf];Dd vfg ;lsG5 eg]/ ljrf/ k'¥ofpg'
kb{5 .
•	 vfgf vfFbf d'vel/ 6Dd vfg]s'/f xfNg' x'Fb}g .
•	 w]/} hgf ePdf ;Fu} a;]sf ;a}nfO{ vfg]s'/f
lbO{ g;sL vfgf vfg ;'? ug'{ x'Fb}g .
•	 kmf]x/x¿ af6f]df kmfNg' x'Fb}g . af6f]df b]lvPsf]
kmf]x/ ;Dej eP;Dd l6k]/ plrt 7fFpdf
kmflnlbg' k5{ .
•	 l5d]sLx¿nfO{ s'g} lsl;dsf] gs/fTds
k|efj kg]{ sfd jf xf]xNnf ug'{ x'Fb}g .
;s];Dd l5d]sLnfO{ ;xof]u ug'{kb{5 .
•	 g/d tl/sfn] af]Ng], ljlgt x'g], ;Ddfg ug]{ /
cf1fkfng ug]{ ;+:sf/sf] ljsf; ug'{kb{5 .
•	 cleefjssf] cg'dlt lagf s'g} j:t' -h:t}M
k};f, d"Nojfg j:t', cf}hf/ cflb_ lng'x'Fb}g .
•	 cleefjs tyf kl/jf/sf cGo ;b:ox¿nfO{
3/sf] sfddf ;xof]u ug'{kb{5 .
•	 dflg;x¿ s'/f u/]sf] ;dodf s'g} klg
lsl;dsf] afwf k'Ug] sfd ug{ jf v]Ng' x'Fb}g .
h:t}M 7'nf] cfjfh lgsfNg]÷ahfpg], pkmfg]{,
u'8fpg] h:tf v]nx¿, cflb .
u_ afnaflnsfsf] lzIff
cleefjsx¿ afnaflnsfsf]	 klxnf] lzIfs, 3/
klxnf] ljbofno / k9g' klxnf] sfd xf] .
afnaflnsfsf] l;sfOsf] nflu cleefjssf]
;xof]usf] 7'nf] dxTTj x'G5 . lsgls cleefjsn]
g} c¿n] eGbf cfˆgf] afnaflnsfaf/] /fd|/L
a'em]sf x'G5g . To;} sf/0fn] afnaflnsfx¿nfO{
plrt pd]/b]lv g} k9g n]Vg l;sfpg' clt
cfjZos 5 . lsgls k9fO g} ;a} lsl;dsf
l;sfOx¿sf] cfwf/ xf] . h'g afnaflnsfn] 3/d}
k9g] /fd|f] jftfj/0f kfO{ /fd|f] hu a;fn]sf
x'G5g, ljbofnodf klg pgLx¿ g} a9L ;kmn
x'g;S5g . h'g afnaflnsfn] 3/df k9g] n]Vg]
sfddf cfTdljZjf;sf] ljsf; ul/;s]sf x'G5g,
pgLx¿sf] k9fOk|ltsf] ;f]r klg ;sf/fTds
alg;s]sf] x'G5 . To;}u/L, h'g afnaflnsfn]
3/d} kl/j/;Fu k9g dg k/fpFb5g, To:tf
afnaflnsfn] k9g] s'/fnfO{ hLjgel/ g} dg
k/fO/xG5g . ;sf/fTds ;f]r agfO/xG5g
/ of]hgfdf ;kmntf xfl;n ub}{ hfG5g .
afnaflnsfsf] lzIffsf nflu lgDgfg';f/sf
sfo{df ;xof]u k'¥ofpg ;lsG5 M
!= afnaflnsfn] s;/L k9g l;Sb5g <
slt pd]/af6 k9fpg] . afnaflnsfx¿n] :s'n
egf{ ug'{ cufl8b]lv g} k9g ;'? ug'{k5{ .
slnnf afnaflnsfx¿n] klg lstfa x]g{ /
k9g dg k/fpF5g . pgLx¿n] lrq x]/]/ /
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
18
uLtaf6 ;fjf cIf/ l56f] lrGb5g . k9g n]Vg
yfn]kl5 cfˆgf] ljrf/nfO{ cIf/sf ¿kdf n]Vg
;lsG5 eg]/ hflg;s]sf x'G5g . :s'ndf egf{ x'g'
cufl8 afnaflnsfn] 5fk]sf cIf/x¿n] syf
agfpg ldN5 eg]/ hfGb5g . pgLx¿n] cfjfh
/ cIf/ larsf] ;DaGw x'g] /x]5 eg]/ a'‰g
yfN5g . ha afnaflnsfx¿ :s'n egf{ x'G5g,
ta zAbx¿sf] cy{ hfGg] pkfox¿ yfxf kfpg
yfN5g . pgLx¿n] w]/} lsl;dsf kf7o;fdu|Lx¿
k9]kl5 pgLx¿n] k9g yfn]sf syfsf] cGTo
s;/L x'G5 eg]/ cg'dfg ug{ ;Sb5g . To;}
u/L lstfaL 1fgnfO{ cfˆgf] Jojxf/df hf]8g
;Sb5g . o:tf] a]nfdf cleefjsn] lgs}
Wofg lbP/ ;xof]u ug{ cfjZos 5 .
@= cleefjsn] s;/L k9g l;sfpg]<
•	 cfˆgf] afnaflnsfsf] ck]Iffsf af/]df
cleefjs / kl/jf/sf ;b:ox¿n] ljrf/
k'¥ofpg' kb{5 / ;f]xL cg';f/ k'/f ug{
cfjZos ;xof]u ug'{kb{5 . To:tf s]xL
ck]Iffx¿ oxfF k|:t't ul/Psf] 5 M
•	 ljleGg lsl;dsf lstfa, kqklqsf,
l;;fsnd, /ªuLg snd h:tf kf7
o;fdu|Lx¿ 3/d} pknAw u/fOlbg'k5{ .
•	 cfk"m klg afnaflnsfx¿;Fu} k9g], k9g
l;ls;s]sf afnaflnsfnfO{ klg k9gaf6
g/f]sL lgoldt ¿kdf k9g xf};nf
lbg'xf]; . pgLx¿n] u/]sf k|of;x¿k|lt
:ofjf;L lbg'k5{ .
•	 cfk"mn] s'g ljifo kl9/x]sf] xf] eGg] af/]df
afnaflnsfnfO{ klg atfpg] . o;f] ugf{n]
pgLx¿sf] ;f]r]/ dfq ljrf/ ug]{ l;k /
zAbe08f/sf] ljsf; ug{ dbbt k'Ub5 .
•	 afnaflnsfx¿nfO{ k9g' eg]sf] dxTTjk"0f{
sfo{ xf] eg]/ a'emfpg' / dx;'; u/fpg'
kb{5 . olb cleefjsx¿ afnaflnsfx¿sf]
l;sfO k|lqmofdf lg/Gt/ ¿kdf ;+nUg
x'g] xf] eg] cfkmgf] afnaflnsfx¿
cleefjsk|lt ;sf/fTds x'G5g / k9fOdf
;w}Fel/ g} ;kmn x'g ;S5g .
#= afnaflnsfx¿sf nflu pko'St kf7o
;fdu|Lx¿ s;/L pknAw ug]{ <
•	 cfˆgf] afnaflnsfsf] ljbofnodf
k':tsfno 5 eg] kf7o;fdu|Lsf] nflu
;aeGbf ;lhnf] ;|f]t x'g;S5 . To;f]
ePdf lzIfs jf k':tsfnosf] sd{rf/L;Fu
s'/f u/L afnaflnsfnfO{ pko'St ;fdu|L
pkof]u ug{ ;xof]u ug{'xf]; .
•	 :yfgLo :t/df ;fd'bflos k':tsfno jf
cWoog s]Gb|	 ePdf cfkmgf]
afnaflnsfnfO{ ;Dks{ u/fO{ lbg'xf]; .
;Dej eP;Dd pko'St ;fdfu|Lx¿ pknAw
u/fOlbg'xf]; .
•	 ;a} ljbofno / ;d'bfox¿df k':tsfno
jf cWoog s]Gb|x¿ gx'g ;S5g . olb
gePdf lstfa k;naf6 lsg]/ klg pknAw
u/fOlbFbf afnaflnsfsf] l;sfOdf dxTTjk"0f{
k|efj kb{5 / Tof] ;xL nufgL x'g;Sb5 .
•	 lstfax¿ 5fGbf km/skm/s syfsf
lstfax¿ 5fGg'xf]; . h:t} bGTo syf,
ljleGg b]z / ;+:s[ltx¿sf Aff/]df n]lvPsf
syfx¿ cflb .
•	 cfˆgf] afnaflnsfsf] OR5f / rfxgf
cg';f/sf] lstfa 5fGg'xf]; . k|foM
afnaflnsfx¿n] /dfOnf s'/f n]lvPsf
lstfax¿ dg k/fpFb5g .
•	 cfˆgf afnaflnsfx¿nfO{ ljljw lsl;dsf
lstfax¿ k9g pT;flxt ug'{xf]; . h:t}M
cfZro{, k|l;bw JolStsf rf;f] nfUbf
hLjgL n]lvPsf / u}/ cfVofg cflb .
•	 syfsf lstfa 5gf}6 ubf{ cleefjssf]
cfkmg} 36gfx¿;Fu ldNbfh'Nbf lsl;dsf
syfsf lstfa ePdf afnaflnsfnfO{ 8/,
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
19
qf; / dgf]efjgfx¿nfO{ ;fdgf ug{ ;xof]u
k'¥ofpFb5 .
$= afnaflnsfnfO{ ul0ft s;/L l;sfpg]
kl/jf/sf ;b:ox¿ afnaflnsfx¿nfO{ ul0ftsf]
1fg / l;k ljsf;df ;xof]u ug{sf] nflu
dxTTjk"0f{ ;|f]t JolSt x'g ;Sb5g . cfˆgf
afnaflnsfl;t lx;fa;DaGwL s'/f ug]{, k|Zg
;f]Wg], pgLx¿;Fu lx;fak|ltsf] ljrf/ a'‰g] /
v]nsf] ¿kdf ul0ftnfO{ cEof; ugf{n] ul0ft
k|lt ;sf/fTds ;f]rfOsf] ljsf; ug{ dbbt
k'Ub5 . h:t} M
•	 ul0ft;DaGwL 1fgnfO{ b}lgs lqmofsnfksf
¿kdf k|of]udf Nofpg dbbt ug'{xf]; .
•	 afnaflnsfn] ul0ft;DaGwL 1fgdf /fd|f]
k|ult ug{ ;Sb5g egL afnaflnsfk|lt
cfˆgf] ljZjf; ePsf] s'/f b;f{pg'xf]; .
•	 ul0ftLo l;sfOdf slxNo} emsf]{ gdfgL
oy]i6 ;do lbO{ h'g;'s} a]nf ;sf/fTds
aGg'xf]; .
•	 afnaflnsfn] u/]sf lx;fa;DaGwLsf x/]s
k|of;x¿nfO{ v'n]/ k|;+zf ug'{xf]; .
•	 lgoldt ¿kdf ul0ftsf af/] rfvnfUbf
s'/f ug{'xf]; .
•	 afnaflnsfx¿sf] ljrf/ / cg'ej a'‰gsf
nflu pko'St k|Zg u/]/ pQ/ lbgsf nflu
xf};nf lbg'xf]; .
•	 afnaflnsfx¿sf nflu ul0ft;DaGwL
1fg / l;k k|fKt ug{ ;xof]u k'Ug] cEof;
ug]{ ;dfu|Lx¿sf] Joj:yf ug]{ . h:t}M 6'qmf
ldnfP/ u0fgf ug{sf nflu sf7sf jf
Knfl:6ssf Ansx¿, hf]8g 36fpg, u'gf
ug{ cflbsf nflu k|of]u ug{ sfpG6/
OToflb .
•	 ul0ft;DaGwL v]n v]Nb} afnaflnsf;Fu
/dfOnf] ug{'xf]; . v]n v]Nbf ul0ft l;Sg,
xfF;v]n ug{ / cfkmgf] afnaflnsf;Fu
dfofn' ;DaGw :yfkgf ug]{ cj;/ ldNb5 .
•	 afnaflnsfx¿n] 7'nf dfG5]x¿;Fu lgoldt
¿kdf ul0ft;DaGwL v]n v]Ng] ubf{
pgLx¿sf] ul0ft;DaGwL 1fg / l;kdf
ljsf; ug{ ;xof]u k'¥ofpF5 .
•	 3'dlkm/ ubf{ cªs;DaGwL uLt, Znf]s,
sljtf, cflb h:tf s'/fx¿ k|of]u ug'{xf]; .
•	 afnaflnsf ;'Tg] a]nfdf u0fgf;DaGwL,
cfsf/ k|sf/ / cªs;DaGwL lstfa k9
g'xf]; .
•	 ahf/ hfFbf cfk"mn] lsg]sf] j:t'x¿sf]
u0fgf ug{ nufpg] .
•	 j:t'efp x]bf{ ufO{ j:t', afv|fsf] u0fgf
ug]{ / /ª;DaGwL 5'6ofP/ u0fgf ug{ klg
;xof]u ug]{ .
•	 cfkmgf] 3/ jl/kl/ ?v la?jf, 3/x¿, s'g
lb;fdf s'g pknAw j:t'x¿ 5g eGg]
1fg lbg] .
$=!= ul0ftsf] l;sfO cGt{ut lgDglnlvt
lqmofsnfkx¿ u/fpg ;lsG5 M
•	 ul0ftsf] l;sfOdf u0fgf ug]{, To;nfO{ 5''g],
qmdzM bf]xf]¥ofP/ uGg] / cGTodf pN6f]af6
klg uGg], u0fgf;DaGwL uLt ufpg], v]Ng],
Sofn]G8/ k|of]u ug]{, olt÷plt eg]/ atfpFbf
hf]8g], 36fpg], u'0ff ug]{ / efu ug]{ sfddf
k|of]u ul/G5 .
•	 qmdabwtf (Pattern) ;DaGwL
lqmofsnfkx¿M tfnLsf] cfjfh, k}tfnf
tfn,h:tf qmdabwtfnfO{ u0fgf ug]{, syf,
sljtf, / uLtx¿sf] z}nLnfO{ ofb u/fpg],
hldgdf la5ofPsf 6fonsf] a'66f, leQfsf]
a'66f, sk8fsf] a'66f cflbsf af/]df s'/f
ug'{xf]; .
•	 Dffkg ;DaGwL lqmofsnfkx¿ M
afnaflnsfsf] hGd lbgdf k|To]s jif{
prfO / tf}n gfKg'xf]; / To;sf] af/]
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
20
s'/fsfgL ug'{xf]; . ljleGg ;fOhsf efF8fx¿
s'gdf slt kfgL 5 egL s'/f ug'{xf]; .
•	 nfdf], 5f]6f], xf]rf], cUnf], km/flsnf], afSnf],
kftnf] h:tf zAbx¿sf] k|of]u u/L bfFHg]
s'/fx¿ af/] hfgsf/L u/fpg'xf]; .
•	 e¥ofªsf v'8lsnfx¿ dfly b]lv tn;Dd
cfOk'Ug slt v'6lsnf kf/ ug'{k5{,
d'/nLsf Kjfnx¿ slt 5g eg]/ ;f]Wg'xf]; .
To;}u/L 3/sf] s'g 7fpF b]lv s'g 7fpFdf
hfg slt sbd 5 lxF8]/ sbd uGg nufpg
;lsG5 .
•	 y/Ly/Lsf l;Ssfx¿ b]vfP/ To;sf] d"No
af/]df s'/f ug{ ;lsG5 .
@=@=@ afnd}qL 3/ lgdf{0fsf nflu kl/jf/
/ ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg]
dxTTjk"0f{ sfo{x¿
•	 kl/jf/df afnaflnsfsf] nflu cg'zf;gsf
lgodx¿ sfof{Gjog u/fpg' hlQs}
kl/jf/sf ;a} ;b:ox¿n] klg cg'zf;gsf
lgod plQs} ckgfpg kg]{ x'gfn] kl/jf/df
cfˆgf] / ;a} ;b:ox¿sf] cg'zf;g;DaGwL
;sf/fTds kl/jt{gsf nflu ;dofg's"n
5nkmnu/fpg'xf]; .o;n]ubf{afnaflnsfnfO{
klg cg'zf;gdf a:g / lgod cjnDag ug{
k|]/0ff ldNb5 / kl/jf/k|lt pQ/bfoL aGg kg]{
dx;'; x'g an ldNb5 .
•	 cg'zf;gn] ;fdflhs lzi6frf/ tyf ;+:sf/
a9fpg dbt ub{5 . To;}n] cleefjsn]
cg'zf;gsf] k|efjsfl/tfsf nflu kl/jf/sf
;b:ox¿nfO{ o;sf af/]df ;r]t u/fpg'xf]; .
•	 afnaflnsfx¿;Fu lgoldt s'/f ugf{n]
pgLx¿df efiffsf] l;k /fd|f];Fu ljsf;
x'g;S5 .
•	 ;a}n] ;'Gg]u/L k9]sf] v08df kl/jf/sf ;Dk"0f{
;b:ox¿nfO{ /dfOnf] nfUg ;S5 .
•	 lgoldt ¿kn] k9g] jftfj/0f agfOlbg
cfk"mn] klg ;Fu;Fu} k9gfn] afnaflnsfsf]
;f]xL cg'¿k b}lgs k9g] afgLsf] ljsf;
x'g'sf ;fy} To;sf] cg';/0f u/L k9g'sf]
dxTTj /fd|/L a'‰g]5g .
•	 cfkm"n] kl9/x]sf]] lstfasf af/]df
afnaflnsfnfO{ atfOlbgxf];, / k9gsf
nflu xf};nf lbg'xf]; . To; k':tssf af/]
pgLx¿sf] k|ltlqmof Wofg k"j{s ;'lglbgfn]
k9g] l;ksf] ljsf; x'G5 .
•	 afnaflnsfsf] nflu eg]/ g} 3/df ;fgf]ltgf]
k':tsfnosf] Joj:yf ul/lbg'xf]; . ;Dej
eP;Dd Pp6f ;fgf] b/fh / 6]a'n s';L{sf]
Joj:yf ul/lbg'xf]; .
•	 5f]/f5f]/Ln] k9g] ljifox¿ km/s x'g ;S5g,
;f]xL cg';f/sf] ;fdu|Lx¿sf] Joj:yf
ul/lbg'xf]; .
•	 ;dofg's"n afnaflnsfsf] :s'ndf k'u]/
lzIfs;Fu afnaflnsfsf] k9fOsf af/]df
hfgsf/L lnPdf afnaflnsfx¿n] a9L ;'/lIft
/ lgw{Ss dx;'; ub{5g .
21
v08 ltg
kl/jf/sf] pHHjn eljiosf
nflu of]hgf
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
22
#=! kl/jf/sf] of]hgf
gjljjflxt bDkltn] slxn] ;Gtfg hGdfpg] /
slt hGdfpg] eg]/ v'n]/ 5nkmn ug{ / ;xdltdf
plrt lg0f{o lng cfjZos 5 . o;/L ul/g] lg0f{on]
cfˆgf] cWoog, Joj;fo jf gf]s/L, afnaflnsfsf]
x]/rfx ug]{ ;xof]uL ;b:osf] pknAwtf cflbsf]
;d]t plrt Joj:yf ug{ ;xof]u ldNb5 . of]
g} kl/jf/ ljsf; of]hgfsf] d'Vo k|j]z cj:yf
xf] . kl/jf/sf] pHHjn eljiosf nflu klxnf]
of]hgf xf] .
bDkltlarsf] ;dembf/Ln] ul/g] kl/jf/sf]
of]hgfn] hGdg] gofF ;Gtfgsf] plrt :ofxf/,
dfof, /fd|f] lzIfflbIff cflbdf k"0f{¿kn] Wofg
lbg ;lsG5 . of]hgf cg';f/sf] ;dodf aRrf
hGdfpg, csf]{ hGdfpg kv{g kg]{ ;dofjlwsf
nflu klg ue{lg/f]wsf c:yfoL ;fwg ckgfpg
;lsG5 / Tof] klg bDkltlarsf] ;Nnfxn] s'g
;fwg jf ljlw ckgfpg] eGg] lg0f{o lnFbf emg}
/fd|f] x'G5 . s'g} bDklTtn] aRrf hGdfpg rfx]sf]
;dodf klg aRrf hlGdPg eg] ;f]sf] pkrf/df
klg cfk;L ;Nnfx u/]/ g} ;DalGwt lj1;Fu
k/fdz{ ug{' /fd|f] x'G5 .
>Ldfg / >LdtL larsf s'/fx¿df b'j}n] Wofgk"j{s
;'Gg], ;'g]sf s'/fx¿k|lt ;sf/fTds ;Daf]wg
ug]{, k|z+;f ug]{, efjgfsf] sb/ ug]{ / b'j}sf]
;xdltdf dfq s'g} lg0f{o ugf{n] cfk;df dfof
sfod /xG5 . b'j} hgf ;w}F v';L /xg ;lsG5 .
cWoogx¿n] atfPcg';f/ cfdf k|zGg ePdf
hlGdg] aRrf klg :j:y aGb5 .
#=@ ;'/lIft dft[Tj
;'/lIft dft[Tj eGgfn] dlxnfn] OR5f u/]cg';f/
ue{jtL x'g jf gx'g, ue{jtL cj:yfdf :j:y
/xg, ;'/lIft ¿kdf k|;"lt x'g, ;'Ts]/L cj:yfdf
:j:y /xg tyf :j:y lzz' hGdfpg / gjhft
lzz'nfO{ :j:y /xgsf nflu :t/o'St ;]jfx¿
pknAw x'g] cj:yf l;h{gf ug'{ xf] . ;'/lIft
dft[Tjsf nflu g]kfn ;/sf/, :jf:y dGqfnon]
ljleGg sfo{qmdx¿ ;d'bfo :t/;Dd ;~rfng
u/]]sf] 5 .
#=@=! ue{jtL aGg' cufl8 bDkltx¿n] lgDg-
lnlvt s'/fx¿df Vofn /fVg' k5{ M
s= ue{wf/0f ug{ pko'St pd]/ @) b]lv #%
jif{;Ddsf] xf] . To; cufl8 jf kl5sf] pd]/df
aRrf hGdfpFbf cfdf / aRrf b'j}sf nflu
vt/f x'g;S5 . @) jif{ eGbf cufl8 jf #%
jif{ eGbf k5fl8 ue{wf/0f ubf{ hGdg] aRrf
s'kf]lift jf ;':tdgl:yltsf] x'g] ;Defjgf
x'G5 .
v= cl3Nnf] ue{ v]/ uPsf] ePdf jf ue{ktg
u/]sf] ePdf sDtLdf 5 dlxgf;Dd ue{jtL
aGg' x'Fb}g .
u= Pskl5 csf]{ aRrfsf] pd]/df sDtLdf b'O{
jif{sf] km/s x'g''kb{5 . aRrf hGdfpg] lg0f{o
ul/;s]kl5 dlxnfn] ljz]if :ofxf/ kfpg'
kb{5 .
3= ue{wf/0f ug'{ klxnfb]lv g} dlxnfx¿df
s'g} lsl;dsf ;"tL{hGo -h:t}M r'/f]6, v}gL,
tdfv', k/fu, kfg, u'6vf cflb_ / s'g} klg
lsl;dsf dlb/fhGo kbfy{ h:t} hfF8, /S;L,
XjL:sL, lao/ cflb ;]jg ug]{] afgL 5 jf
s'g} nfu'kbfy{ ;]jg ug]{ u/]sf] ePdf k'/}
¿kdf 5f]8g' kb{5 . lsgls tL ;a} v/fa
lrhx¿ x'g h;n] ue{sf] afnaflnsfnfO{
gsf/fTds c;/x¿ kfb{5 . aRrf hGdfpg]
of]hgf ul/;s]kl5 sd;]sd ue{wf/0f ug'{
eGbf & dlxgf cufl8 g} tL afgL 5f]8]sf] x'g'
kl/jf/sf] pHHjn eljiosf nflu of]hgf
#
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
23
kb{5, clg dfq ue{jtL x'g pko'St x'G5 .
ª= ue{jtL x'g' cufl8 :jf:YosdL{;Fu ;Nnfx
ug{' w]/} plrt x'G5 / ;Nnfx lnP/ g}
sDtLdf ltg dlxgf;Dd k|To]s lbg kmf]lns
Pl;8 ;]jg ug]{, bd, dw'd]x, l8k|];g, pRr
/Strfk, df]6f]kg, 5f/] /f]u jf yfO/fO8
;DaGwL :jf:Yo ;d:ofx¿ 5g eg] To;sf]
lgoGq0f ePsf] x'g'k5{ .
#=# kl/jf/ lgof]hgsf] pkof]lutf
kl/jf/ lgof]hg eg]sf] bDkltn] agfpg] kl/jf/sf]
of]hgf xf] . To;cGtu{t w]/} s'/fx¿ kb{5g .
h; dWo], k|d'v kIf xf] – aRrf hGdfpg] jf
ghGdfpg], slxn] hGdfpg], slt hGdfpg], Pp6f
kl5 csf]{sf] hGd cGt/ slt sfod ug]{, To;
lardf jf s'g lsl;dsf ue{ lg/f]wsf] ;fwg
ckgfP/ ;'/lIft of}g ;Dks{ /fVg] cflb ljifo;Fu
;DalGwt lqmofsnfkx¿ g} x'g .
plrt hGdfGt/ ePdf cfdfnfO{ kl5Nnf] aRrfsf
nflu zf/Ll/s, efjgfTds / cfly{s tj/n] k"0f{
tof/L /xg ;xof]u k'¥ofp5 . ue{jtL tyf
;'Ts/L Joyfsf sf/0faf6 csfndf Hofg hfg
;Sg] vt/fdf sdL cfpg ;Sb5 . To:t}, sd
tf}n ePsf] aRrf hlGdg], d[t aRrf hlGdg] jf
clwu|f] hfg] h:tf vt/fx¿af6 aRg ;lsG5 .
aRrf / kl/jf/sf ;b:ox¿sf nflu kof{Kt ;do
lbg ;lsg] x'gfn] aRrfsf] plrt :ofxf/, lzIff,
dfof / kfl/jfl/s ;befj j[blwdf klg ;xof]u
k'Ub5 .
plrt hGdfGt/ ePdf aRrfn] nfdf] cjlw;Dd
:tgkfg ug{ kfpg] xF'bf /fd|f] kf]if0f kfP/ Åi6k'i6
x''g'sf ;fy} ljleGg /f]ux¿sf] ;ªqmd0faf6 klg
aRg ;Sg] x'G5g . aRrfn] afa'cfdfaf6 nfdf]
;do;Dd dfof / x]/rfx ;d]t kfpg ;Sb5g .
aRrf / cfdfsf] :jf:Yo / enfOsf nflu a9L
Wofg k'¥ofpg ;lsg] xF'bf ;Gt'li6 k|fKt x'G5 .
cl3Nnf] aRrf x'sL{ ;s]kl5 dfq csf]{ hGdfpg]
lg0f{o ubf{ cfly{s of]hgf agfpgsf] nflu klg
ko{fKt ;do x'g'sf ;fy} >Ldfg >LdtL lar klg
;'dw'/ ;DaGw sfod /fVg klg ;3fp k'Ub5 .
#=$ ue{ lg/f]wsf c:yfoL ljlwx¿
tn pNn]v ul/Psf ue{ lg/f]wsf c:yfoL
;fwgx¿n] ue{ /xg lbFb}gg  . To;}n] oL
;fwgx¿nfO{ kl/jf/ lgof]hgsf c:yfoL ;fwg
klg elgG5 / tL ;fwgx¿sf] k|of]unfO{ c:yfoL
ljlw elgPsf] xf] .
sG8dM of] k'?ifn] k|of]u ug]{ ue{lg/f]wsf] c:yfoL
;fwg xf] . of] kftnf] g/d / pRr u'0f:t/Lo
/a/n] ag]sf] x'G5 . sG8d ;Def]u ug'{ cufl8
k'?ifsf] pQ]lht lnªudf nufOG5 . o;nfO{ ;xL
tl/sfn] k|of]u ugf{n] dfq} ue{lg/f]wsf ;fy}
PrcfO{eL÷P8; / c? of}ghGo ;ªqmd0fx¿
;g{af6 aRg ;lsG5 .
lkN;M of] dlxnfn] lbgx'F vfg] rSsL xf] . o;sf]
k|of]un] ue{ /xgaf6 /f]Sg dbbt k'Ub5 . hGd
cGt/sf nflu of] e/kbf]{ c:yfoL ;fwg xf] . of]
lkN; vfg' cufl8 :jf:YosdL{;Fu ;Nnfx lng'
cfjZos 5 . of] k|To]s lbg Ps rSsL Ps} ;do
kf/]/ vfg] ul/G5 .
sk/ 6LM of] dlxnfx¿sf] kf7]3/df /flvg]
ue{lg/f]ws c:yfoL ;fwg xf] . of] Knfl:6s /
tfdfn] ag]sf] x'G5 . PskN6 nufPkl5 o;n] !@
jif{;Ddsf nflu sfd ub{5 . sk/ 6L nufpg
c:ktfn jf kl/jf/ lgof]hgsf] lSnlgsx¿df
tflnd k|fKt :jf:YosdL{x¿;Fu ;Dks{ /fVg'k5{ .
l8kf]k|f]e]/fM o;nfO{ ufpF3/df …ltg dlxg] ;'O{Ú
klg eGg] u/]sf] kfOG5 . dlxnfsf] kfv'/f jf
lkmnfdf ;'O{af6 nufOG5 . of] ;'O{ Psk6s
nufpFbf ltg dlxgf;Dd ue{ /f]Sg ;lsG5 . of]
;'O{ :jf:Yo ;+:yf tyf cf}ifwL k;nx¿df tflnd
k|fKt :jf:YosdL{n] nufO{ lbG5g .
g/KnfG6M dlxnfsf] kfv'/fdf /flvg] ue{lg/f]wsf]
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
24
c:yfoL ;fwg xf] . o;sf] k|of]un] & jif{;Dd
ue{ /f]Sg ;lsG5 . of] nufpg c:ktfn jf
kl/jf/ lgof]hgsf] lSnlgsx¿df tflnd k|fKt
:jf:YosdL{x¿;Fu ;Dks{ /fVg'k5{ .
dfly pNn]v ePsf c:yfoL ;fwgx¿ a9L
k|rngdf 5g / clwsf+z ;fwgx¿ ;/sf/L
lgsfo jf s]xL ;ª3;+:yfx¿n] g]kfnsf k|fo ;a}
lhNnfx¿df lgMz'Ns ljt/0f ul//x]sf x'G5g .
oL afx]s cGo w]/} lsl;dsf c:yfoL ;fwgx¿
klg 5g . h:t} Kofr, dlxnfn] nufpg] sG8d,
6ofDkf]g, lkmFh rSsL / c? klg gofF lsl;dsf
;fwgx¿ klg ahf/df cfO/x]sf x'G5g .
ue{lg/f]wsf] :yfoL ljlw -:yfoL aGWofs/0f_ M
cfk"mnfO{ ;Gtfgsf] OR5f k'/f eO;s]kl5 k'?if jf
dlxnfn] kl/jf/ lgof]hgsf] :yfoL ljlw ckgfpg
;Sb5g . tL :yfoL ljlwx¿ lgDgcg';f/ 5gM
dlxnfx¿sf nflu Nofk|f]:sf]kL jf ldlgNofkM
of] dlxnfsf nflu ul/g] :yfoL aGWofs/0fsf]
ljlw xf] . of] ljlw cg';f/ dlxnfx¿sf] kf7]3/
eGbf dflyNnf] efudf /x]sf] l8Da gnLdf af6f]
5]lslbOG5 . h;n] ubf{ l8Daf;odf pTkfbg
ePsf] l8Da -cG8f_ Tof] gnLsf] af6f] x'Fb}
cfpFbf z'qmls6;Fu e]6 x'g kfpFb}g  . c;fWo}
;fwf/0f tl/sfn] ;fgf] ck/];g -zNolqmof_ u/L
tflnd k|fKt 8fS6/x¿n] ub{5g . ldlgNofk jf
Nofk|f]:sf]kL ubf{ dlxnfsf] zf/Ll/s / dfgl;s
Ifdtfdf s'g} klg c;/ kfb}{g / b}lgs sfd ug{
klxnfsf] h:t} u/L ;lsG5 .
k'?ifx¿sf nflu e];]S6f]dLM ;Gtfgsf] /x/
k'lu;s]sf k'?ifx¿sf nflu :yfoL ¿kdf ul/g]
aGWofs/0f ljlw xf] e];]S6f]dL . of] ljlwdf
aGWofs/0f ubf{ z'qmsL6 lg:s]/ jLo{ y}nLdf
cfpg] af6f] aGb ul/G5 . To;} sf/0f of}g
;Dks{ ubf{ ljo{ dfq} lg:sG5 . e];]S6f]dL
u/]kl5 klg b}lgs ¿kdf ul/Fb} cfPsf] sfd
-h:t}M d]nfkft ug]{, ef/L af]Sg], lxF88'n ug]{,
v]ns'bdf efu lng] cflb_ plQs} ug{ ;lsG5 .
of}g;Dks{df klg klxnfsf] hlQs} ;lqmo /xg
;lsG5 . aGWofs/0f u/]sf] ;doaf6 k'?ifn]
sDtLdf @) k6s;Ddsf] of}g;Dks{ ubf{ sG8d
k|of]u ug'{ kb{5 jf x:td}y'g u/]/ ljo{ kmfNg
klg ;lsG5 . lsgls e];]S6f]dL ug'{ cufl8 g}
z'qmsL6 ljo{ y}nLdf cfP/ al;/x]sf] klg x'g
;Sb5 . e];]S6f]dL u/]kl5 Ps dlxgf;Dd ;fOsn,
l/S;f / df]6/;fOsn grnfpg :jf:YosdL{x¿n]
;'emfj lbG5g lsgls e];]S6f]dL ubf{ z'qmsL6
lxF8g] gnL k'mSg ;Sb5 .
cfsl:ds ue{lg/f]wM s'g} klg sf/0fn] c;'/lIft
of}g ;Dks{ x'g uPdf &@ 306f -ltg lbg_ leq
ue{lg/f]wsf] c:yfoL ;fwg vfg] rSsL -lkN;_
vfP/ ue{jtL x'gaf6 arfpg] pkfonfO{ cfsl:ds
ue{lg/f]w elgG5 . c;'/lIft of}g;Dks{ ePsf]
hlt;Sbf] rfF8f] of] cf}ifwLsf] k|of]u ul/of] Tolt g}
k|efjsf/L x'G5 t/ cfsl:ds ue{lg/f]wsf] cf}ifwL
k|of]usf af/]df :yfgLo :jf:YosdL{;Fu ;Nnfx
lng ;lsG5  .
#=% kl/jf/ / ;d'bfodf
cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{
sfo{x¿
•	 gjbDktLn] aRrf hGdfpg] ghGdfpg] jf
slxn] / slt hGdfpg] eGg] af/]df cfk;L
;xdltdf lg0f{o ug]{
•	 lkN; vfg lal;{of], sG8d k'm6of],
cfOo'l;8Lsf] k|of]udf ;d:of cfof] jf
c? s'g} c:yfoL ;fwg;DaGwL ;d:of eP
:jf:YosdL{;Fu k/fdz{ ug]{
•	 cfsl:ds ue{lg/f]wsf] ;fwg k|of]u ug'{
cufl8 To:tf ;fwgsf] a66fdf /flvPsf]
lgb]{lzsf xf]l;of/Lk"j{s cWoog ug]{
•	 :jf:Yo ;+:yf jf ;|f]t s]Gb|x¿df kfOg]
lzIff tyf ;"rgfd"ns cWoog ;fdfu|Lx¿
;ªu|x ug]{ / kl/jf/sf ;b:ox¿nfO{ klg
cWoog ug]{ jftfj/0f agfpg] .
•	 :yfoL aGWofs/0f ug''{ cufl8 s;n] ug]{
eGg] af/] bDkQL lardf ;Nnfx u/L lg0f{o
ug]{ .
25
v08 rf/
ue{jtL dlxnfsf] :ofxf/
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
26
ue{jtL dlxnfsf] :ofxf/
$$=! ue{jtL :ofxf/
ue{jtLsf] :ofxf/ / x]/rfx eg]sf] dlxnf ue{jtL
x'Fbf ul/g] zf/Ll/s, dfgl;s / ;fdflhs ;xof]u
xf] . plrt lsl;dn] ul/g] ue{jtL :ofxf/n]
:j:y aRrfsf] hGd x'''G5, dft[ d[To'af6 arfpg
;lsG5 . dlxnfx¿ ue{jtL x'Fbf / aRrf hGdFbf
x'g;Sg] hl6n ;d:of / dft[ d[To' tyf czSt
cj:yfnfO{ Wofg lbP/ ue{jtLsf] ;xL x]/rfx tyf
kl/jf/af6 klg k"0f{ ;xof]u kfPsf] v08df To:tf
;d:ofx¿df pNn]vgLo sdL Nofpg ;lsG5 .
Ufe{jtL cj:yf eg]sf] dlxnfsf] cToGt} hl6n
cj:yf xf] . To;}n] ue{jtLsf nflu kl/jf/n]
ug]{ ;xof]u eg]sf] zf/Ll/s ¿kdf ug]{ x]/rfx
dfq xf]Og . a? pgLx¿sf nflu dfgl;s tyf
dgf]j}1flgs ;xof]u klg xf] eg]/ a'‰g' cfjZos
5 . o; cj:yfdf >Ldfgsf] ;xof]u ;a}eGbf
dxTTjk"0f{ x'G5 . tYofªsx¿ cg';f/ g]kfndf
$) k|ltzt >Ldfgn] dlxnf ue{jtL x'Fbf /
;'Ts]/L u/fpg' k"j{ ug'{kg]{ cfjZos tof/Ldf ;fy
lbg] ul/Psf] kfOPsf] 5 .
zf/Ll/s / dfgl;s ¿kdf :j:y cfdfaf6 hGdg]
lzz' klg :j:y g} x'G5 . cfdfsf] :jf:Yo /fd|f]
agfpg ue{wf/0f ug]{ tof/L x'Fb}b]lv k|z:t dfqfdf
kf]l;nf] vfgf, sfdsf] af]emdf sdL u/fpg] /
d}qLk"0f{ Jojxf/sf] cfjZostf kb{5 . kf]l;nf]
vfgf eGgfn] ldl>t vfgf xf] h:t}M xl/of] ;fukft,
kx]Fnf kmnk"mn, tfhf t/sf/L, u]8fu'8L, b'w /
b'waf6 ag]sf kl/sf/ tyf cG8f / df+;xf/Lsf
nflu df5f df;' eGg] a'lemG5 . ue{jtL dlxnfsf
nlu ;flas eGbf sDtLdf klg Ps 5fs a9L
vfgf cfjZos x'G5 . kf]l;nf vfnsf s'g} klg
vfg]s'/f afg{ cfjZos 5}g . tgfj sd ug{sf
nflu ue{jtL cj:yfsf dlxnfnfO{ pgLx¿sf]
sfddf kl/jf/n] ;xof]u ug'{k5{ . To;n] ubf{
pgLx¿n] cf/fd klg ug]{ ;do kfpFb5g . cf/fd
eGgfn] b}lgs /ftL * 306f / lbpF;f] ! b]lv
@ 306f ;'Tgsf nflu rflxg] ;do xf] eGg]
a'emg'k5{ .
;'Ts]/L dlxnfn] w]/} an kg]{ sfd ug'{ jf ug{
nufpg' x'Fb}g . h:t}M ef/L prfNg'÷af]Sg', vghf]t
ug'{, nfdf] psfn] cf]x|fn] lxF8fpg', cflb s'g} klg
lsl;dsf zf/Ll/s / dfgl;s ysfj6 x'g] sfd
ug{÷u/fpg x'Fb}g . ux|f}+ ef/L prfNg] / af]Sg]
ugf{n] aRrf v]/ hfg ;Sg] tyf cfª -kf7]3/_
v:g] h:tf ;d:of cfpg ;S5 .
$=!=! ue{sf] :jf:Yo k/LIf0f
ue{jtL dlxnfn] lgDgfg';f/ sDtLdf rf/k6s
ue{sf] :jf:Yo hFfr u/fpg'k5{ M
•	 klxnf] k6sM ue{jtL ePsf] rf}yf] dlxgfdf
•	 bf];|f] k6sM ue{jtL ePsf] 5}F6f} dlxgfdf
•	 t];|f] k6sM cf7f}F dlxgfdf
•	 rf}yf] k6sM gjf}F dlxgfdf
ue{jtL cj:yfdf s'g} klg lsl;dsf :jf:Yo
;d:of cfpg] lalTtSs} jf s'g} klg hfgsf/L
lng k/]df :jf:Yo s]Gb|df ;Dks{ ul/xfNg' kb{5 .
To;}n] uef{j:yfdf cfjZstfcg';f/ rf/ k6s
eGbf a9L klg hfFr u/fpg ;lsG5 . ue{jtL
hfFr ug{ hfFbf ljleGg ;]jfx¿ kfOG5 h:t}M
/Strfksf] hFfr, aRrfsf] cj:yf x]g{ k]6sf] hFfr
ul/G5, cfO/g rSsL lbOG5, 6L=6L=nufOG5 /
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
27
h'sfsf] cf}ifwL lbOG5 . kl/jf/sf] ;b:ox¿n]
ue{jtL dlxnfn] lgoldt ¿kdf cfO/g rSsL
vfP÷gvfPsf] olsg ug'{k5{ . cfO/g rSsL
dlxnfn] ue{jtL hfFr u/fpg hfFbf :jf:Yo ;+:yfn]
pknAw u/fpF5 jf dlxnf :jf:Yo :jo+;]ljsf;Fu
klg lng ;lsG5 . ue{jtL ePsf] # dlxgf
k'/f ePb]lv ;'Ts]/L ePsf] ^ xKtf -8]9 dlxgf_
;Dd lbgsf] Ps Kf6s cfO/g rSsL vfg'kb{5 .
:jf:YosdL{;Fusf] lagf ;Nnfx hyfefjL cf}ifwL
vfg' x'Fb}g . cfO/g rSsL /fVg] efF8f]sf] lasf]{
xfjf gl5g]{ u/L aGb ug'{kb{5 / cf]l;nf] / w]/}
tftf] jf udL{ 7fpFdf /fVg' x'Fb}g .
ue{jtL ePsf] # dlxgf k'/f ePkl5 Ps rSsL
h'sfsf] cf}ifwL vfg'k5{ . ue{jtL dlxnfn] bf];|f]
k6s ue{jtL hFfr u/fpFbf klxnf] l6=6L= vf]k
nufpg'k5{ / klxnf] vf]k nufPsf] sDtLdf !
dlxgfsf] km/sdf bf];|f] 6L=6L= vf]k nufpg'k5{ .
6L=6L= vf]k :jf:Yo ;+:yf jf vf]k lSnlgsaf6
nufpg ;lsG5 .
cf}nf] k|efljt :yfgx¿df nfdv'66]sf] 6f]sfOaf6
aRg ue{jtL dlxnfn] e'mnsf] k|of]u ug'{k5{ . /ftL
cFfvf gb]Vg] ;d:of ePdf :jf:YosdL{;Fu ;Dks{
ug'{k5{ . ue{jtL dlxnfn] bfFt df‰g], xft, gª,
of}gfªux¿ tyf z/L/nfO{ ;w}F ;kmf /fVg'k5{ .
o;n] /f]u nfUg tyf ;ªqmd0f x'gaf6 arfpF5 .
dlb/fhGo jf ;"lt{hGo s'g} klg kbfy{ ;]jg ug'{
x'Fb}g . o:tf kbfy{sf] ;]jgn] ue{ktg x'g ;Sg],
ue{df lzz'sf] j[blw ljsf;df c;/ kg]{, af}blws
ljsf; /f]lsg], sd tf}n ePsf aRrf hlGdg]
cflb c;/x¿ x'g ;Sb5g .
$=!=@ ;fdfGo uef{j:yfdf tyf cfsl:ds
cj:yfsf nflu ug'{ kg]{ k"j{ tof/Lx¿
ue{wf/0fsf] tof/Lb]lv g} vr{sf] Joj:yf
ug'{kb{5 . cfsl:ds cj:yfdf ug{ kg]{ pkrf/
vr{, cf}ifwL pkrf/ tyf ;'Ts]/L u/fpFbf cfjZos
vr{, / gjhft lzz' / cfdfsf] :ofxf/sf] nflu
vr{ cfjZos kb{5 . vr{sf cnfjf tTsfn
:jf:Yo ;+:yfdf k'¥ofpgsf nflu 7fpF cg';f/sf]
pko'St oftfoft jf cGo ;fwgx¿ -h:t}M 8f]sf],
:6«]r/, aonuf8f, 8f]nL, tfDbfg -sfk]{;_, l/S;f,
PDa'n]G; cflb_ sf] tof/L, :jf:YosdL{sf]
sfo{:yn jf af;:yfg :yfgsf] hfgsf/L, l5d]sdf
;xof]uLx¿sf] tof/L cflb s'/fsf] klg k"j{ tof/L
jf hfgsf/L lng' cfjZos x'G5 . o;/L xf]l;of/L
ul/Pdf csfn d[To' x'gaf6 arfpg ;lsG5 .
oftfoftsf] ;'ljwf ePsf] 7fpFdf PDa'n]G; jf cGo
oftfoftsf] ;fwgsf rfns, :jf:Yo ;++:yf, An8
a}ªs / cfjZos k/] /ut lbg;Sg] dflg;x¿sf]
;Dks{ kmf]g gDa/ lnO{ /fVg'kb{5 .
aRrf hGdfpg] a]nfdf s;sf] ;xof]u lng],
;'Ts]/L sxfF x'g] / cGo cfjZos ;Nnfx lngsf
nflu cfˆgf] glhssf] bIf k|;"ltsdL{ sf]—sf] x'g
klxNo} yfxf kfO/fVg'k5{ / k|;"ltsdL{sf] gfd /
;Dks{sf] nflu kmf]g gDj/ klg lnO/fVg'kb{5 .
pgLx¿sf] ;xof]u lngfn] cfjZos hl6ntfx¿
yfxf kfpg / a]n}df plrt Joj:yf ug{ dbbt
k'Ub5 .
s'g ;+:yfdf aRrf hGdfpg] eg]/ klxn] g} lgwf]
u/L cfjZos tof/L ug{'k5{ . ;'Ts]/L x'Fbf s;}
s;}nfO{ w]/} /ut au]df /ut lbg'kg]{ cj:yf klg
cfpg ;Sg] x'gfn] t'?Gt} /utsf] Joj:yf ug{
nflu sDtLdf # hgf /ut bftfnfO{ klxn]b]lv
tof/ u/L /fVg'kb{5 .
$=!=# ue{jtL dlxnfdf b]lvg ;Sg]
vt/fsf nIf0fx¿
•	 ue{jtL dlxnfsf] 6fpsf] lgs} b'v]df
•	 xft jf d'v ;'lGgPdf
•	 xftv'66f cx|/f] eO{ sDk -sfd_ 5'6]df jf d'5f{
k/]df
•	 Hj/f] cfpg' jf of]gLaf6 uGxfpg] kfgL aUg'
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
28
•	 cfFvf lt/ld/fP/ wldnf] b]Vg] ePdf
•	 tNnf] k]6 w]/} b'v]df
•	 clnslt klg /ut au]df
olb dflysf s'g} klg vt/fsf nIf0fx¿ b]lvPdf
ue{jtL dlxnfnfO{ pkrf/sf nflu t'?Gt} :jf:Yo
;+:yfdf n}hfg'k5{ . lsgeg] o:tf lrGxx¿
b]lvPkl5 ue{jtL dlxnfn] t'?Gt} pko'St pkrf/
kfOgg eg] ue{jtL dlxnf / pgsf] k]6df ePsf]
aRrfsf] Hofg hfg;S5 . t;y{ oL ;a} vt/fsf
nIf0fx¿ ;lDem/fVg'k5{ . cfk"mnfO{ s]xL cK7of/f]
k/]df jf cfk"mdf s'g} vt/fsf] nIf0f b]lvPdf
ue{jtL dlxnfn] nfh gdfgLsg t'?Gt} cfˆgf]
kl/jf/nfO{ eGg'k5{ tfls pgnfO{ t'?Gt} :jf:Yo
;+:yfdf pkrf/sf nflu n}hfg ;lsof]; . olb
ue{jtL dlxnf / pgsf] kl/jf/nfO{ s'g} klg
;dodf ue{sf af/]df yk hfgsf/L lng k/]df
pgLx¿n] t'?Gt} dlxnf :jf:Yo :jo+;]ljsf jf
:jf:YosdL{nfO{ e]6L ;Nnfx lng ;Sb5g  .
:jf:Yo ;+:yfdf uO{ bIf k|;"ltsdL{åf/f aRrf
hGdfpg'k5{ .
$=!=$ 3/df ;'Ts]/L u/fpg' k/]df ul/g]
tof/L
k|;"lt u/fpg :jf:Yo ;+:yf g} n}hfg' kb{5 .
lsgls 3/df k|;"lt u/fpFbf k|;"lt;DaGwL
hl6ntfx¿ / ;Ts]/L cfdfnfO{ ljleGg lsl;dsf]
;ªqmd0f x'g] ;Defjgf x'G5 . To;}n] 3/df k|;"lt
u/fpFbf bIf k|;"lt sdL{sf] cefj / :yfg klg
cg's"n gx'g] x'gfn] aRrf / cfdf b'a}sf] Hofg
hf]lvddf kb{5 . olb :jf:Yo ;+:yfdf k|;"lt
u/fpg s'g} klg ;Defjgf 5}g eg] dfq 3/df
;'Ts]/L u/fpg ;lsG5 . of] cj:yf cfPdf lgDg
cg';f/sf] tof/Lx¿ ug'{ cfjZos 5 M
•	 ;'Ts]/L x'g'k"j{ ;kmf ;'Ts]/L ;fdu|L lsg]/
3/df tof/L ¿kdf /fVg'k5{  . ;'Ts]/L
;dfu|Lsf] k|of]un] ljleGg /f]u;Fu ;DalGwt
;ªqmd0fx¿ / wg'i6ªsf/ x'gaf6 cfdf /
lzz' b'j}nfO{ arfpg ;lsG5 .
•	 ;'?d} dft[;'/Iff rSsLsf] Joj:yf ug'{k5{ .
•	 ;'Ts]/L u/fpgsf] nflu 3/df pHofnf] /
;kmf sf]7f -7fpF_ x'g' cfjZos 5 .
•	 ;'Ts]/L cfdf / gjhft lzz'sf] nflu
cfjZos ;kmf ;'tLsf] sk8fx¿ tof/
ul//fVg' kb{5 .
•	 ;'Ts]/L u/fpg jf gjhft lzz'sf] x]/rfx
ug'{ cl3 xft /fd|f];Fu ;fa'gkfgLn] w'g'kb{5 .
•	 k|;"lt u/fpg bIf -k|;"lt u/fpg] tflnd
k|fKt :jf:YosdL{_ k|;"ltsdL{sf] g} ;xof]u
lng'k5{ . pgLx¿n] cfdf tyf gjhft
lzz'nfO{ ;ªqmd0f x'gaf6 arfpg, plrt
x]/rfx ug{, aRrfnfO{ k'5]/ Gofgf] /fVg,
;xL tl/sfn] :tgkfg u/fpg, s'g} vt/fsf
nIf0fx¿ ePdf ;dod} kQf nufO{ plrt
Joj:yf ug{df ;xof]u ub{5g .
$=!=% k|;"lt ;]jf :ofxf/df :jf:Yo
sfo{stf{sf] cfjZostf
k|;j Joyf nfUg] lalQs} t'?Gt} k|;"lt ;]jf
kfOg] :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg' g} ;a}eGbf pQd
pkfo xf] . :jf:Yo ;+:yfdf uO{ bIf k|;"ltsdL{sf]
;xof]udf aRrf hGdfpg'k5{ . :jf:Yo ;+:yfdf
aRrf hGdfpg kg]{ lgDglnlvt sf/0f 5gM
•	 ;/;kmfO / lgd{nLs/0f ul/Psf cf}hf/x¿
k|of]uul/g]ePsfn]cfdf/lzz'nfO{;ªqmd0f
x'g kfpFb}g .
•	 cfdf jf gjhft lzz'nfO{ :jf:Yo;DaGwL
s'g} hl6ntf b]lvPdf ;dodf g} plrt
Joj:yf ug{ ;lsG5 .
•	 ;'O{åf/f kf7]3/ v'Drg] cf}ifwL -clS;6f]l;g_
sf] k|of]u u/L /St>fj /f]syfd ug{ ;lsG5 .
•	 plrt tl/sfn] ;fn lgsfNg ;lsG5 /
kf7]3/ v'DRofpgsf nlfu plrt tl/sfn]
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
29
k]6sf] dfln; ug{ ;lsG5 .
•	 gjhft lzz'nfO{ s'g} hl6ntf cfPdf
h:t}M lg:;fl;g], g?g] cflbdf t'?Gt} plrt
Joj:yf ug{ ;lsG5 .
•	 :jf:Yo ;+:yfdf k|;"lt u/fP jfkt s'g} klg
z'Ns ltg{' kb}{g, ;fy} ;/sf/n] tf]s]cg';f/
oftfoft vr{ klg kfOG5 .
$=!=^ aRrf hGdfpg] a]nfdf b]vfkg{ ;Sg]
vt/fsf nIf0fx¿
tn lbOPsf s'g} klg vt/fsf nIf0fx¿ b]vfk/]df
dlxnfnfO{ t'?Gt} cfsl:ds -Odh]{G;L_ k|;"lt ;]jf
kfOg] :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg'k5{ .
•	 cf7 306f eGbf nfdf] k|;j Joyf nfu]df,
•	 klxnf xft, v'66f jf ;fngfn lg:s]df,
•	 ;'Ts]/Lsf] xft v'66f cx|/f] eO{ sfd 5'6]df
jf d'5f{ k/]df,
•	 aRrf hGdfpg' cl3 jf aRrf hlGd;s]kl5
klg w]/} /ut au]df, cflb .
dflysf s'g} klg vt/fsf nIf0fx¿ b]lvPdf
tTsfn pkrf/ ePg eg] dlxnfsf] Hofg hfg
klg ;Sb5 . To;df klg cTolws /ut aUg',
;a}eGbf a9L vt/gfs dflgG5, h;sf] sf/0f
dlxnfsf] Hofg @ 306fdf g} klg hfg ;S5 .
o:tf vt/fsf nIf0fx¿ b]lvPdf kl/jf/n]
dlxnfnfO{ pko'St :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg l9nfO
ug'{ x'Fb}g . ;dod} ul/g] pkrf/n] dfq dlxnfsf]
Hofg arfpg ;lsG5 . To;sf/0f klg :jf:Yo
;+:yfdf g} nu]/ ;'Ts]/L u/fpg' kg]{ x'G5 .
$=!=& kl/jf/ / ;d'bfodf cleefjsn] ug{
;Sg] dxTTjk"0f sfo{x¿M
•	 kl/jf/sf	 ;a}nfO{	ue{jtLsf	 af/]df
hfGg kg]{ / Wofg lbg kg]{ sfdsf af/]df
/fd|f];Fu hfgsf/L lbg] / ;xof]u k|fKt ug]{
jftfj/0f agfpg] .
•	 :j:YosdL{sf]	 ;Nnfxcg';f/	ue{jtL
hfFr u/fpgsf] nflu ;xof]u ug]{ .
•	 :jf:Yo hfFr tyf ;Dk"0f{ :jf:Yo ;]jfx¿
:jf:Yo ;+:yfaf6 lnP glnPsf] lgoldt
hfgsf/L lng] .
•	 ;'Ts]/L u/fpg' kbf{ jf s'g} lsl;dsf]
cfktsfnLg cj:yfsf nflu cfsl:ds
¿kdf k|of]u	 ug{sf nflu PDa'n]G; jf
7fpFcg';f/sf] ;fwgsf] k|aGw ug{ 6f]n
;dfhsf] ;xof]u tyf ;xeflutfdf plrt
k|aGw ldnfpg cu'jfO ug]{ .
•	 6f]n l5d]sdf :jf:YosdL{sf] cefj eP
To;sf] k|aGw ldnfpg ;fd"lxs ;xof]usf
nflu cu'jfO ug]{ .
•	 ;'/lIft dft[Tjsf dxTTj a'emfpg 6f]n
l5d]sdf 5nkmn rnfpg] / To:tf cj:yfsf
kl/jf/sf nflu pTk|]/ssf] e"ldsf lgjfx
ug]{ .
•	 6f]n l5d]ssf] nflu ;'/lIft dft[Tj ;DalGwt
hfgsf/Ld"ns ;|f]t ;fdfu|Lx¿sf] Joj:yf
ug]{ .
•	 :yfgLo :jf:Yo ;+:yfn] ;~rfng ug]{
;'/lIft dft[Tj;DaGwL ljljw sfo{qmdx¿df
;xof]u ug]{ .
$=@ k|;"lt tyf ;'Ts]/L :ofxf/
$=@=! k|;"lt :ofxf/
dlxnfsf nflu k|;"lt jf ;'Ts]/L cj:yf ljz]if
;+j]bgzLn ;do xf] . ;]jf / :ofxf/sf] plrt
Joj:yfkg x'g g;s]df Hofg hf]lvddf kg{
;Sb5 . aRrf h;/L klg hlGdxfN5 lg egL 3/d}
;'Ts]/L u/fpg' x'Fb}g . k|;j Joyf nfUg] lalQs}
k|;"lt ;]jf kfOg] :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg'k5{ .
:jf:Yo ;+:yfdf k'¥ofO bIf k|;"ltsdL{sf]
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
30
;xof]udf aRrf hGdfpg'kb{5 . ToxfF aRrf
hGdfpgfn] ;/;kmfO / lgd{nLs/0f ul/Psf
cf}hf/x¿ k|of]u ul/g] ePsf]n] cfdf / lzz'nfO{
;ªqmd0f x'g kfpFb}g .cfdf jf gjhft lzz'nfO{
s'g} hl6ntf b]lvPdf ;dodf g} plrt Joj:yf
ug{ ;lsG5 . ;'Ts]/L x'g cufl8 jf k5fl8 /ut
w]/} au]df To;sf] /f]syfd ug{ ;lsG5 . plrt
tl/sfn] ;fn -;fyL_ lgsfNg ;lsG5 / kf7]3/
v'DRofpgsf nlfu plrt tl/sfn] k]6sf] dfln;
ug{] l;k ePsf :jf:YosdL{ x'G5g . gjlzz'nfO{
s'g} hl6ntf cfPdf h:t}M lg:;fl;g], g?g]
cflbdf t'?Gt} plrt Joj:yf ug{ ;lsG5 .
:jf:Yo ;+:yfdf k|;"lt u/fP afkt s'g} klg z'Ns
ltg{'kb}{g, ;fy} oftfoft vr{ klg kfOG5 .
;g @)!! Dff g]kfndf ul/Psf] :jf:Yo tyf
hg;fªlvs ;j]{If0f cg';f/ #) k|ltzt cfdfx¿n]
;'Ts]/L ePsf] @ lbg leqdf / @* k|ltzt
cfdfx¿n] ;'Ts]/L ePsf] Ps 306f leqdf ;'Ts]/L
hfFr u/fPsf]] kfOof] . o:tf tYofªsn] w]/} ;'Ts]/L
cfdfx¿ / lzz'sf] :jf:Yo hf]lvddf 5 eGg] s'/f
b]vfpF5 . To;}n] ubf{ cfdf / lzz'sf] ;'/Iffsf
nflu ;/sf/n] :jf:Yo ;+:yfdf g} ;'Ts]/L u/fpg
k|f]T;flxt u/]sf] xf] .
$=@=@ aRrf hGdfpg] a]nfdf b]vf kg{ ;Sg]
vt/fsf nIf0fx¿
s'g} klg vt/fsf nIf0fx¿ h:t}M k|;"lt x'g'
cufl8 / kl5 w]/} /ut aUg', xft jf cg'xf/
;'lGgg', tf/Gtf/ !@ 306feGbf a9L a]yf nfUg',
Hj/f] cfpg' jf of]gLaf6 uGxfpg] kfgL aUg',
sDkg cfpg' jf d'5f{ kg'{ h:tf ;d:ofx¿ k|;"lt
cj:yfdf b]vfkg]{ / Hofg} klg hfg;Sg] vt/fsf
nIf0fx¿ x'g . To:t} o:tf] cj:yfdf b]vf kg{
;Sg] cGo ;fdfGo ;d:ofx¿ h:t}M klxn] aRrfsf]
xft, v'§f jf gfn lgl:sg', kfgL au]sf] !@
306f;Dd k|;"lt gx'g', xft v'66f cx|/f] eO{ sfd
5'6g' jf d'5f{ kg'{, aRrf hGdfpg' cl3 jf aRrf
hlGd;s]kl5 klg w]/} /ut aUg', aRrf hlGdPsf]
cfwf 306f;Dd klg ;fn gemg'{ h:tf ;d:ofx¿
b]lvPdf dlxnfnfO{ t'?Gt} cfsl:ds k|;"lt ;]jf
kfOg] :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg'k5{ . tTsfn pkrf/
ePg eg] dlxnfsf] Hofg hfg klg ;S5 . To;df
klg cTolws /ut aUg', ;a}eGbf a9L vt/gfs
dflgG5 . h;sf] sf/0f @ 306fdf g} dlxnfsf]
Hofg hfg ;S5 .
$=@=# bIf k|;"ltsdL{{åf/f k|;"lt u/fpg]
bIf k|;"ltsdL{{ eGgfn] 8fS6/, g;{ jf cgdL
eGg] a'lemG5 . ;'/lIft k|;"lt u/fpg log}
bIf k|;"ltsdL{{åf/f k|;"lt u/fpg' k5{ . bIf
k|;"ltsdL{{åf/f k|;"lt u/fpg] :jf:Yo ;+:yfsf]
klxrfg ug'{k5{ . k|;"lt u/fpg] bIf k|;"ltsdL{{åf/f
g} gjhft lzz'sf] :ofxf/ klg u/fpg' k5{ .
;'Ts]/L ePsf] @$ 306f;Dd cfdf / gjhft
lzz'nfO{ ljz]if lgu/fgL /fVg' kb{5 .
Wofg lbg'kg]{ ^ cf]6f ;/;kmfOx¿ h:t}M ;kmf
xft, ;kmf of]gL, ;kmf ;'Ts]/L u/fpg] 7fpF, gfeL
sf6g] ;kmf An]8 / wfuf], gfeL ;kmf /fVg] cflb
sfdsf af/]df klxnfb]lv g} Wofg lbg'k5{ . s'g}
;d'bfodf ;'Ts]/L u/fP kl5 of]gLleq s]xL lrh
/flvlbg] k|rng 5 . of]gLdf To:tf] s'g} j:t' jf
cf}ifwLx¿ /fVg' x'Fb}g  .
$=@=# k|;"lt ;]jf tyf k|;"lt x'“bf bIf
:jf:Yo sfo{stf{sf] ;xof]u
k|;j Joyf nfu]sf] yfxf kfpg] lalQs} jf
ue{jtLnfO{ s'[g} klg hl6ntf b]lvPdf t'?Gt}
k|;"lt ;]jf kfOg] :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg' kb{5 .
cfdf jf gjhft lzz'df s'g} hl6ntf b]lvPdf
;dodf g} bIf :jf:YosdL{x¿n] yk pkrf/sf]
Joj:yf ug{ ;Sb5g . plrt tl/sfn] ;fn
-;fyL_ lgsfNg] pgLx¿;Fu ljz]if l;k / Ifdtf
x'G5 . ;'Ts]/L / gjhft lzz'sf] cj:yfcg';f/
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
31
3/df s:tf] lsl;dsf] :ofxf/ / ;]jf cfjZos
5 / s] s] s'/fdf Wofg k'¥ofpg] eGg] af/]df
:jf:YosdL{x¿af6 ;Nnfx kfpg ;lsG5 .
$=# ;'Ts]/L :ofxf/
lzz' hGd]kl5 $@ lbg jf ^ xKtf;Ddsf] cjlwnfO{
;'Ts]/L cj:yf elgG5 . of] ;dofjlwdf ;'Ts]/L
ePsf dlxnf w]/} sdhf]/ x'g] x'gfn] To;sf nflu
tftf], emf]lnnf] / kf]if0fo'St vfg]s'/f lbg'k5{ .
;fy}, cfTdan a9fpg dfof / cfb/k"0f{ Jojxf/sf]
klg plQs} cfjZostf kb{5 . ;'Ts]/L cj:yfdf
lbOg] vfgfdf h:t}M Hjfgf]sf] emf]n, u]8fu'8Lsf]
emf]n, l3p, eft cflb lbg' kb{5 . uef{j:yfdf
lbPsf] cfO/g rSsL :jf:YosdL{n] lbPsf] ;Nnfx
cg';f/ ;'Ts]/L cj:yfdf klg lgoldt vfO/xg'
kb{5 .
ue{jtL cj:yfdf h:t} ;'Ts]/L cj:yfdf klg
cfdf / aRrfsf] :jf:Yodf vt/fx¿ cfpg ;Sb5
eGg] s'/fdf ;w}F x]Ssf /fVg'kb{5 . h:t}M of]gLaf6
xjfNxjfNtL jf rf]S6f rf]S6f /ut au]df, cfwf
306fdf b'O{cf]6f eGbf a9L 6fnf k'/} leh]df, Hj/f]
cfPdf, of]gLaf6 uGxfpg] kfgL au]df jf tNnf]
k]6 b'v]df, 6fpsf] ;fx|} b'v]df, xftv'66f cx|/f] eO{
d'5f{ k/]df la/fdLsf] cj:yf x]/L t'?Gt :jf:Yo
pkrf/sf] Joj:yf ldnfOxfNg' kb{5 .
$=#=! :jf:Yo ;+:yfdf x'g] ;'Ts]/L h“”rdf
pknJw x'g] ;]jfx¿
:jf:Yo ;+:yfdf ue{ hfFr tyf ;'t]l/;DaGwL
;]jfsf af/]df dfly pNn]v ePsf 5g / tL afx]s
c? yk pkrf/ tyf k/fdz{ ;]jfx¿ lgDg cg';f/
pknAw x'g;Sb5M
•	 k"0f{ :tgkfg, ;/;kmfO, cf/fd, kf]if0f,
gjhftlzz' :ofxf/, vf]k, em'nsf] k|of]u
;DaGwL k/fdz{,
•	 sd tf}n -@=% s]=hL=eGbf sd_ ePsf gjhft
lzz'x¿sf] nflu ljz]if :ofxf/,
•	 cfsl:ds cj:yfsf] nflu k"j{ tof/Laf/]
5nkmn, cfdf / gjhft lzz'df vt/fsf
nIf0fx¿ b]lvPdf s'g ;+:yfdf s;/L k'Ug] /
k};fsf] art ug]{ ;DaGwdf k/fdz{,
•	 cfdfnfO{ Ps k6s le6fldg P / $@ lbg
leqdf v'jfOg] cfO/g rSsL,
•	 gjhft lzz'nfO{ hlGdg] lalTts} ! k6s
la=;L=hL= vf]k
•	 kl/jf/ lgof]hg;DaGwL k/fdz{ tyf ;]jf
cflb .
$=#=@ ;'Ts]/L cj:yfdf Wofg lbg'kg]{
s'/fx¿
•	 ;kmf sf]7f / ;kmf sk8fsf] k|of]u ug]{ /ut
aUg g/f]lsGh]n;Dd ;kmf Kof8 jf ;kmf
sk8fsf] k|of]u ug]{ .
•	 vfgf vfg' cl3, lb;f lk;fa u/]kl5, :tgkfg
u/fpg' cufl8 tyf aRrf ;dfpg' cufl8 /
k5fl8 ;fa'g kfgLn] /fd|f];Fu xft w'g],
•	 g'xfpFbf of}gfªux¿ klg /fd|f];Fu ;kmf ug]{,
•	 cfkmgf] :tg ;w}F ;kmf /fVg] / ;kmf a|f /
Gofgf] lsl;dsf sk8f nufpg],
•	 ;'Ts]/L cfdfn] ;fljs eGbf a9L g} cf/fd
ug]{, ux|f}F ef/L prfNg] jf an kg]{ sfd gug]{
lsgls o:tf] ubf{ /ut aUg] jf cfª v:g
;Sb5 . ;'Ts]/L cfdfn] ub}{ cfPsf] sfddf
kl/jf/sf cGo ;b:ox¿n] ;xof]u ul/lbg] .
•	 ;'Ts]/LnfO{ kl/jf/sf ;b:o;Fu} /fVg], w'jfF
w'nf] gnfUg], pHofnf] / ;kmf sf]7f jf 3/
leqsf] s'g} 7fpFdf /fVg],
•	 :tgdf b'w uflggaf6 /f]Sg / 3fp x'gaf6
arfpg aRrfnfO{ lgoldt ¿kdf b'w r';fO{
g} /xg' kb{5 / olb aRrfnfO{ klg b'w a9L
ePdf, kl/jf/ jf l5d]sLsf c¿ aRrfnfO{
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
32
v'jfpg jf b'x]/ kmflnlbg klg ;lsG5 t/
uflgPsf] cj:yfdf /flv/xg x'Fb}g .
$=#=# ;'Ts]/L cj:yfdf kf]if0f;DaGwL
hfGg' kg]{ s'/fx¿
;'Ts]/L cfdfn] ;fljs eGbf a9L k6s / w]/}
lsl;dsf kf]l;nf] vfg]s'/f vfg'k5{ . ;'Ts]/L
cfdfn] cfˆgf] b}lgs vfgfdf tnsf ljleGg
;d"xsf vfgfdWo] sd;]sd Pp6f ;d"xaf6 Ps
lsl;dsf] vfgf clgjfo{ ¿kdf kg]{ u/L Ps lbgdf
sDtLdf ;fljs eGbf Ps 5fs a9L v'jfpg'k5{ .
•	 cGg ;d"xaf6 h:t}M rfdn, ds}, ux'F, sf]bf],
kmfk/, hf} OToflb .
•	 u]8fu'8L ;d"xaf6 h:t}M e6df;, af]8L, rgf,
s]/fp, s'g} klg bfn OToflb .
•	 cG8f, df;', df5f OToflb -df+;fxf/Lsf nflu_ .
•	 b'w bxL, l3p, gf}+gL, t]n OToflb .
•	 ;fu jf xl/of] hftsf t/sf/Lx¿
•	 df};d cg';f/sf kxF]nf jf cGo kmnkm"nx¿
•	 b'O{ afaflnsf 5fk cªlst cfof]l8go'St
g'gsf] k|of]u ug'{k5{ .
•	 ^ xKtf leqdf ;s];Dd rfF8f] Ps k6s
le6fldg ‘ P’ rSsL v'jfpg'k5{ eg] cfO/g
rSsL ^ xKtf;Dd nuftf/ vfg'kb{5 .
;'Ts]/L cfdfn] s'g} vfg]s'/f afg{' kb}{g . ;'Ts]/L
cjlwdf x/]s lbg k|z:t cf/fd ug'{k5{, lsgls
kf]l;nf] vfgf / k|z:t cf/fd ugf{n] g} cfdfsf]
b'w a9fpg dbbt k'Ub5 .
$=$= kl/jf/ lgof]hg;DaGwL hfGg'
kg{ s'/fx¿M
;'Ts]/L ePkl5 kl/jf/ lgof]hgsf s'g ljlw
ckgfpg] / s;n] k|of]u ug]{ eGg] af/]df
>Ldfg÷>LdtL lar 5nkmn u/L lg0f{o lng'
k5{ . kl/jf/ lgof]hgsf ;fwfgx¿ k|of]u gu/Lsg
of}g;Dks{ ePdf ;'Ts]/L ePsf] ^ xKtfb]lv g}
csf]{ ue{ /xg ;Sb5 . To;}n] ;'Ts]/L kl5 5}7f}F
xKtfsf] :jf:Yo hfFrsf ;dodf :jf:YosdL{af6
kl/jf/ lgof]hg;DaGwL klg k/fdz{ lng'kb{5 .
cfdf / aRrfsf] :jf:Yo ;'wf/ x'g], aRrfn] nfdf]
;do;Dd cfdfsf] b"w vfg kfpg] cflb sf/0fn]
ubf{ b'O{ aRrf lar # b]lv % jif{sf] hGdfGt/
sfod ug'{ /fd|f] x'G5 . :tgkfg u/fO/x]sf] ;dodf
lkN; rSsL ;s];Dd k|of]u ug{' xF'b}g . o;sf] k|of]
un] cfdfsf] b'wsf] dfqf 36fpF5 .
$=% kl/jf/ / ;d'bfodf
cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{
sfo{x¿
•	 k|;"lt / ;'Ts]/L cj:yfdf kl/jf/sf
;b:ox¿n] v]Ng kg]{ e"ldsfsf] ;DaGwdf
•	 ;dod} hfgsf/L u/fpg]
•	 3//:jf:Yo;+:yfdflbg'kg]{k|;"lttyf;'Ts]/L
:ofxf/ -kf]if0f, ;'Ts]/L hfFr / kl/jf/lgof]hg
•	 ;]jf cflbsf af/]df_ ;'lglZrt ug]{ .
•	 k|;"lt / ;'Ts]/L cj:yfdf kl/jf/sf c?
;b:on] 3/sf] sfd ;3fpg] jftfj/0f tof/
ug]{ .
•	 6f]nl5d]sdf k|;"lt / ;'Ts]/L cj:yfdf lbg'
kg]{ ;]jfsf af/]df ;d'bfonfO{ hfgsf/L
u/fpg] .
33
v08 kfFr
gjhft lzz'sf] x]/rfx
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
34
%gjhft lzz'sf] x]/rfx
%=! gjhft lzz' :ofxf/
cfdf / gjhft lzz'sf] :jf:Yo /fd|f] /fVg
kl/jf/sf ;a} ;b:ox¿sf] dxTTjk"0f{ e"ldsf
x'G5 . tLdWo] dxTTjk"0f{ s'/f xf] ;/;kmfO / :ofxf/
;DaGwL xf]l;of/L ckgfpg] . hGd]sf] gjhft
lzz'nfO{ 5'g' cl3 /fd|f];Fu xft w'g'kb{5 . o;f]
ubf{ gjhft lzz'nfO{ ;Defljt ;ªqmd0faf6
arfpg ;lsG5 . lzz' hGd]kl5 lzz'nfO{ g/d,
wf]Psf] ;kmf / ;'Vvf ;'tLsf] sk8fn] k'5L t'?Gt}
cfdfsf] gfªuf] 5ftLdf 6fF;]/ /fVg'k5{ . lzz'nfO{
;kmf sk8fn] a]/]/ Gofgf] agfO{ /fVg'kb{5 . hlGdg]
lalQs} gfeLdf s]xL klg gnufO{ ;'Vvf / ;kmf
/fVg'k5{ . gfeL sf6g] ;fwg / afWg] wfuf] klg
;kmf x'g'kb{5 . o;f] ugf{n] cfdf / aRrf b'j}nfO{
l66fg; nufot c¿ lsl;dsf ;ªqmd0f x'gaf6
arfpg ;lsG5 . ljz]if u/L gfeL kfSg] ;d:ofaf6
arfpg ;lsG5 . lzz' hGd]sf] sDtLdf @$
306f;Dd g'xfOlbg' x'Fb}g . o;f] ugf{n] lzz'nfO{
s7ofªlu|g jf lztfªu x'gaf6 arfpF5 . hGd]sf]
@$ 306f kl5 g'xfOlbFbf lr;f] gnfuf]; eg]/
dgtftf] kfgLn] Gofgf] sf]7fdf cyjf 3fddf
g'xfO{ lbg'k5{ . Gfjhft lzz' hGdFbfsf] ldlt /
;do;Fu} tf}n klg yfxf kfO/fVg' kb{5 lsgls
p;sf] j[blw ljsf; ePsf] cg'udg ug{'k5{ .
csf]{ dxTTjk"0f{ s'/f xf]], lzz' hGd]sf] ! 306f
leq} cfdfsf] ljuf}tL b'w v'jfpg'k5{ . ;'?df b'x]/
kmfNg' x'Gg, lsgls o;df lzz'sf nflu cfjZos
vf]k ;/xsf] cf}ifwLsf] sfd ug]{ tTTjx¿ x'G5g,
h;n] lzz'nfO{ ljleGg lsl;dsf /f]u;Fu n8g]
zlSt lbG5 . ljuf}tL b'waf6 lzz'nfO{ /fd|f] kf]if0f
k|fKt x'G5 . cfdfn] cfˆgf] lzz'nfO{ :tgkfg
u/fpFbf /ftL / lbgdf u/L sDtLdf klg *
k6s u/fpg' kb{5 . Pp6f b'w gl/lQGh]n;Dd
-sDtLdf !% ldg]6;Dd_ r';fO/xg'kb{5 . hlt
w]/} k6s :tgkfg u/fof] Tolt g} pTkfbg x'G5 .
k|To]s k6s b'w v'jfO ;s]kl5 la5of}gfd} a;]/
lzz'nfO{ cfdfsf] sfFwdf d'G6f] c8ofP/ af]Sg'
kb{5 / lk7o'Fdf d';f/L lj:tf/} cfˆgf] xftn]
y'Dy'DofFpg' kb{5 . o;f] ubf{ k]6sf] xfjf aflx/
lg:sg dbbt k'Ub5 / lzz'n] afGtf ub}{g .
lzz'n] rfx]sf] a]nfdf gc3fP;Dd b'j} :tgaf6
:tgkfg u/fpg'k5{ .
lzz' ^ dlxgf gk'Ubf;Dd p;sf] Ps dfq vfgf
cfdfsf] b'w xf] . o;n] lzz'nfO{ k"0f{ kf]if0f lbG5
/ /f]u;Fu n8g] Ifdtfsf] ljsf; ug{ ;Sb5 . k"0f{
:tgkfg u/fOPsf] lzz'nfO{ ^ dlxgfsf] pd]/;Dd
cGo s'g} klg vfgf v'jfpg cfjZostf kb}{g .
lzz'nfO{ rflxg] hlt b'w pTkfbg ug{ cfdfn] klg
kf]l;nf] vfgf tyf k|z:t emf]n s'/fx¿ vfg'kb{5 .
;fy} k|z:t cf/fd klg ug'{k5{ . olb cfdfn]
cfˆgf] lzz'nfO{ :tgkfg u/fpg s'g} ;d:of
dx;'; u/]sf] 5 eg] kl/jf/sf ;b:ox¿n]
:jf:YosdL{;Fu ;Nnfx lng'k5{ .
lzz'sf] cfFvf kx]Fnf] x'g], sdnlkQ -hlG8;_
b]lvPdf x/]s lbg s]xL a]/ laxfgsf] slnnf]
gkf]Ng] 3fddf gfªu} kf/]/ cfFvfdf 3fd gkg]{
u/L /fVg'k5{ . cfdf / aRrf b'j}df la/fdLsf] s'g}
lrGx÷nIf0f 5g ls x]g'{k5{ . olb s'g} vt/fsf
nIf0f 5g eg] t'?Gt glhssf] :jf:Yo ;+:yfdf
n}hfg'kb{5 .
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
35
%=!=! gjhft lzz'df b]vf kg{ ;Sg]
vt/fsf lrGxx¿ / To;sf] Joj:yfkg
;ªqmd0f jf cGo sf/0fn] gjhft lzz'df ljleGg
lsl;dsf vt/fsf lrGxx¿ h:t}M cfdfsf] b'w
/fd|/L r':g g;s]df, ;':t jf a]xf]; jf lhp
grnfpg g;s]df, l56f]l56f] ;f; km]/]df -Ps
ldg]6df ^) jf ;f] eGbf a9L k6s_, s8f lsl;dn]
sf]vf xfg]df, w]/} Hj/f] cfPdf, lztfªu ePdf,
gfO6f] kfs]df jf 5fnfdf lkkn] el/Psf kmf]sfx¿
cfPdf gjhft lzz'sf] vt/fsf lrGxx¿ x'g .
oLdWo] cGo s'g} klg vt/fsf lrGxx¿ b]lvPdf
lzz'nfO{ t'?Gt :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg'k5{ .
cfFvfsf] ;ªqmd0f eO{ /ftf] b]lvPdf cfdfsf] b'w
/flvlbg'k5{ t/ cfFvfaf6 lkk ;d]t alu/x]sf]
b]lvPdf eg] aRrfnfO{ t'?Gt} :jf:Yo ;+:yfdf
n}hfg'k5{ .
%=!=@ gjhft lzz'sf] hf“r
gjhft lzz'nfO{ sDtLdf # k6s glhssf]
:jf:Yo sfo{stf{åf/f hfFr u/fpg'k5{ . o:tf]
hfFr klxnf] k6s hGd]sf] @$ 306f leq, bf];|f]
k6s # lbgdf / t];|f] k6s & lbgdf u/fpg'k5{ .
:jf:Yo ;+:yfdf :jf:YosdL{n] gjhft lzz'sf]
hfFr u/L s'g} vt/fsf lrGx jf nIf0fx¿ ePdf
t'?Gt Joj:yf ug]{5g . aRrfsf] tf}nsf] cg'udg
ub{5g . vf]k / :tgkfgaf/] cfjZos ;/;Nnfx
lbg]5g .
%=!=# hGd”bf sd tf}n ePsf] lzz'sf]
:ofxf/
dlxnf @) jif{eGbf sd pd]/df ue{jtL ePdf,
ue{jtL x'geGbf cufl8 / ue{jtL ePsf] cjlwdf
s'kf]lift ePdf, ue{jtL cj:yfdf nfdf] ;do;Dd
gjhft lzz' :ofxf/ ;DaGwL s]xL k|rlnt e|d / oyfy{x¿
e|d gjhft lzz' hgdgf;fy sb{n] gfeL sf6g' kb{5 / ToxfF uf]a/ nufOlbg' kb{5 .
oyfy{ lgd{nLs/0f gul/Psf s'g} klg cf}hf/n] gfeL sf6bf aRrfnfO{ cg]sf}F /f]usf] ;ªqmd0f
x'g] / l66fg; /f]u nflu aRrfsf] Hofg hfg ;Sb5 . gfeL sf6]sf 7fpFdf uf]a/ nufO{
lbFbf t ;ªqmd0f emg l566} x'g] / l66fg; /f]u nfUg] ;Defjgf cem} w]/} x'G5 .
e|d gjhft lzz'nfO{ hGdgf;fy g'xfOlbg' kb{5 .
oyfy{ hGdgf;fy g'xfpg' x'Gg lsgls hGdg' cufl8 cfdfsf] k]6sf] Gofgf]kgf eGbf
aflx/L jftfj/0f lr;f] x'G5 . h;sf] sf/0f aRrf s7ofªlu|g ;S5 . a? ;kmf
;'tLsf] ;'Vvf sk8fn] /fd|f];Fu k'5]/ ;kmf sk8fdf u'6'd'6' a]/]/ cfdfsf] gfªuf]
5ftLdf 6fF;]/ /flvlbg' kb{5 lsgls p;n] cfdfsf] Gofgf]kgfdf p;sf] cg's"nsf]
tfkqmd kfpFb5 .
e|d hGd]sf] lbg gjhft lzz'nfO{ b'w r';fpg' x'Gg .
oyfy{ aRrf hGd]sf] ! 306fleq b'w r';fpg' kb{5 . lsgls p;nfO{ cfdfsf] b'wsf] klxnf] k6s
cfpg] b'wn] kf]if0fsf ;fy} /f]ulj?4 n8g] zlSt To;}af6 k|fKt ub{5 .
e|d aRrfnfO{ !! lbgsf] Gjf/fg gu/];Dd aflx/ 3fddf lgsfNg' x'Fb}g .
oyfy{ gjhft lzz'nfO{ hGd]sf] @$ 306fkl5 g} 3fddf /fv]/ g'xfO{ lbg'kb{5 . gjhft lzz'n]
3fdaf6 g} p;sf] z/L/nfO{ cTofjZos SoflN;od eGg] TTj kfpg] x'Fbf lbgsf] Ps k6s
d'vdf 3fd gkg]{ u/L ! jf @ 306f 3fddf /fVg' g} pQd x'G5 .
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
36
la/fdL ePdf, aRrf @ jif{ gk'Ub} k'gM ue{jtL
ePdf, ue{jtLn] w'd|kfg jf dlb/fkfg ug]{ u/]sf]
ePdf / uef{j:yfdf kof{Kt cf/fd gu/]sf] ePdf
sd tf}nsf] aRrf hlGdg ;S5 . o;/L hlGdbf
sd tf}n ePsf] lzz'df hl6ntf x'g] ;Defjgf
x'G5 . To;}n] s'g} klg vt/fsf lrGxx¿ b]vf
k/]df t'?Gt} c:ktfn n}hfg'k5{ . hGdFbf @
s]= hL= eGbf sd tf}n ePsf gjhft lzz'nfO{
c:ktfndf g} /fv]/ ljz]if :ofxf/ ug'{k5{ . To:tf
lzz'nfO{ sªuf? ljlwåf/f Gofgf] u/L /fVg] /
lbg / /ftdf u/]/ sDtLdf * k6s :tgkfg
u/fpg'k5{ .
%=!=$ cleefjsn] Wofg lbg' kg]{ d'Vo
s'/fx¿
gjhft lzz' :ofxf/df kl/jf/sf ;a} ;b:ox¿sf]
e"ldsf w]/} dxTTjk"0f{ x'G5 . lzz'nfO{ 5'g' cufl8
xft /fd|f];Fu wf]Psf] x'g' kb{5 . hGd]sf] aRrfnfO{
klg ;kmf ;'tLsf] ;'Vvf / g/d sk8fn] /fd|f];Fu
k'5]/ clg csf]{ ;kmf;Fu wf]Psf] sk8f -yfªgf_
df u'6'd'6' kf/]/ cfdfsf] gfªuf] 5ftLdf 6fF;]/
/flvlbg' kb{5 / hGd]sf] @$ 306fkl5 dfq
Gofgf];Fu g'xfOlbg ;lsG5 . aRrf hGd]sf !
306f leq cfdfsf] ljuf}tL b'w gkmfnLsg r';fpg'
kb{5 . o:tf] b'waf6 /f]u;Fu n8g] zlQm k|fKt
ub{5 . @$ 306fdf sDtLdf * k6s / k|To]s
k6sdf sDtLdf klg !% ldg]6;Dd :tgkfg
u/fpg' kb{5 . lzz'df :jf:Yo ;DaGwL s'g} klg
lsl;dsf vt/fsf lrGx b]lvg] lalTts} :jf:Yo
pkrf/sf] Joj:yf ul/xfNg' kb{5 .
%=!=% kl/jf/ / ;d'bfodf cleefjsn] ug{
;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿M
•	 gjhftlzz'sf]:jf:Yodfc;/gkg]{lsl;dsf
Joxf/x¿sf af/]df kl/jf/sf ;b:ox¿nfO{
/fd|f];Fu hfgsf/L u/fpg] / ;f]sf] af/]df
cg'udg ug]{ .
•	 ;'Ts]/Lsf nflu cfxf/ / cf/fdsf nflu
;xof]uL aGg] / :jf:Yo hfFr tyf pkrf/sf
nflu cu'jfO ug]{ .
•	 cfdfn] gjhftsf] lzz'sf nflu ug'{kg]{
sfdx¿ x'g ;s]÷g;s]sf] lgu/fgL ug]{ /
cfjZos ;xof]u ug]{ .
•	 gjhft lzz'sf] :jf:Yo ;DaGwL s'g} vt/fsf
lrGxx¿ kfOPdf t'?Gt} pkrf/sf nflu
n}hfg] .
•	 tf]lsPsf] ;dodf ;DalGwt :jf:Yo ;+:yfdf
nuL lzz'sf] :jf:Yo hfFr u/fpg] .
•	 6f]n l5d]sdf gjhft lzz' ePdf ;f];DaGwL
cg'ej atfO{ ;xof]u ug]{ .
%=@ gjhft lzz'sf] nflu :tgkfg /
k"/s vfgf
ue{sf] lzz'nfO{ rflxg] ;a} lsl;dsf kf]if0f
tTTjx¿ cfdfsf] ue{af6 g} k|fKt eO/x]sf] x'G5 .
To;}n] ue{jtL dlxnfnfO{ kf]l;nf] vfgf /
;fljssf] eGbf yk Ps k6s lbg'k5{ elgPsf]
xf] . hGd]kl5 klg lzz'n] ;j{k|yd cfdfsf] b'w
g} vfG5 . lzz' hGd]kl5 ^ dlxgf;Dd cfdfsf]
b'w dfq v'jfP k'U5 . lzz' hGd]kl5 :j:y /
lg/f]uL eO{ a9g / x's{gsf] nflu cfdfsf] b'w g}
;jf]{Ts[i6 cfxf/ xf], cd[t xf] .
%=@=!= :tgkfgsf] dxTTj
cfdfsf] b'w lzz'x¿sf nflu Psdfq ;jf]{Qd
vfgf xf] . lsgls –
•	 cfdfsf]b'whGd]b]lv^dlxgf;Ddsflzz'x¿sf]
zf/Ll/s j[blw Pj+ dfgl;s÷af}blws
ljsf;sf nflu cToGt cfjZos kb{5 .
cfdfsf] b'w ;Dk"0f{ kf}li6s TTjx¿n] el/k"0f{
x'G5 . t;y{ ^ dlxgf;Dd lzz'nfO{ cfdfsf]
b'w afx]s s'g} klg vfg]s'/fx¿ v'jfpg' kb}{g .
•	 cfdfsf] b'w ;w}F tof/L cj:yfdf x'G5 .
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
37
lzz'n] rfx]sf] a]nfdf hlxn] klg hxfF klg
v'jfpg ;lsG5 .
•	 cfdfsf] klxnf cfpg] ljuf}tL b'w lzz'sf
nflu klxnf] vf]k klg xf] . o;df /f]u;Fu n8g
;Sg] TTjx¿ x'G5 . To;}n] aRrf hlGdP/
nuQ}sf] ljuf}tL b'w b'x]/ ˆofSg' x'Fb}g .
•	 nfdf] ;do;Dd :tgkfg u/fpg] cfdfx¿sf]
:tg / kf7]3/df SofG;/ x'g] ;Defjgf klg
w]/} sd x'G5 .
•	 hGdfGt/ sfod /fVg klg aRrfnfO{ lgoldt
¿kdf u/fOg] :tgkfgn] ;xof]u k'¥ofpF5 .
•	 k"0f{¿kdf :tgkfg ug{ gkfPsf lzz'x¿ kl5
lszf]/fj:yfdf k'Ubf emu8fn' :jefjsf x'g],
c?;Fu 3'nldn ug{ g;Sg] :jefjsf x'g]
cWoogx¿n] atfPsf] 5 .
%=@=@= lzz'nfO{ :tgkfg u/fpg] tl/sf
•	 :tgkfg u/fpg] cfdf dfgl;s tgfj
ljgf cf/fd;Fu a;]sf] x'g'kb{5 .
•	 lzz'sf] z/L/ cfdf;Fu 6fFl:;Psf] / d'v
:tgtkm{ kf/]sf] x'g'k5{ .
•	 lzz'sf] 6fpsf] / z/L/ ;Lwf x'g'k5{ .
•	 lzz'sf] lrpF8f]n] cfdfsf] :tgnfO{ 5f]Psf]
x'g'k5{ .
•	 cfdfsf] b'j}	xftn]	lzz'sf]	lk7o'Fdf /fd|f];Fu
;dft]sf] x'g'k5{ .
%=@=# pko'St b'w r';fO
b'w r';fpFbf lzz'sf] d'v / cfdfsf] :tglar
;xL tfnd]n x'g' cfjZos 5 . lzz'sf] d'v /
cfdfsf] :tgsf] d'G6f]larsf] tfnd]n ldn]sf] 5
eg] lzz'n] :tgdf ePsf] ;a} b'w lgvf/]/ lkpg
;S5 . o;/L :tgdf ePsf] ;a} b'w lgvfl/g]
u/L lzz'sf] d'v / cfdfsf] :tgsf] d'G6f] larsf]
tfnd]n ldnfP/ :tgkfg u/fOG5 eg] To;nfO{
pko'St b'w r';fO elgG5 .
%=@=$ cfdfn] :tgkfg u/fPsf] cjnf]sg
s;/L ug]{<
•	 lzz'n] :tgkfg ubf{ :tgsf] d'G6f] k5fl8sf]
uf]nfsf/sf] sfnf] efu;d]t lzz'sf] d'v
leq k;]sf] 5 ls 5}g .
•	 lzz'n] :tgsf] d'G6f] nfdf] kfg{ :tgnfO{
tGsfPsf] 5 ls 5}g .
•	 lzz'n] :tgkfg jf :tgsf] d'G6f] kfg
u/]sf] 5 ls 5}g .
•	 b'w r'l;/xFbf lzz'sf ufnf k'i6 uf]nf]
k/]sf] 5 ls 5}g .
•	 lzz'sf] lrpF8f]n] cfdfsf] :tgnfO{ /fd|f];Fu
5f]Psf] 5 ls 5}g .
oL k|Zgx¿sf] pQ/ …5Ú cfpg] lqmofsnfk
x'g'kb{5 .
%=@=% ;xL tl/sfn] b'w gr';fPdf cfOkg{]
;d:ofx¿
aRrfnfO{ ;xL tl/sfn] b'w gr';fPdf cfdfsf]
:tgsf] d'G6f]df 3fp x'g ;Sb5 h;n] ubf{ lzz'n]
:tgkfg ubf{ cfdfnfO{ b'Vg ;Sb5 . cg'ko'St
cf;gdf /fvL b'w r';fOPdf :tgdf b'w hDdf
eP klg b'w gcfpg ;S5 . k|z:t b'w gcfPdf
lzz'nfO{ ;Gtf]if x'Fb}g / b'w r'l;/xg vf]H5 .
To:t} :tgdf ePsf] b'w s'g} sf/0fn] lzz'n]
lgvfl/g] u/L gr';]df :tgdf w]/} b'w hDdf x'g
;S5 / b'w uflgg ;S5 . nuftf/ o:tf] eO/x]df
:tgdf b'w 36b} hfG5 / lzz'n] rflxFbf] dfqfdf
b'w kfpFb}g . kof{Kt b'w vfg gkfPsf aRrfsf]
tf}n a9b}g .
%=@=^ lzz'nfO{ cfdfsf] b'w k'u]sf] 5 jf 5}g
eg]/ s;/L yfxf kfpg] <
lgoldt ¿kdf lzz'sf] tf}n hfFr ug]{M k|To]s
dlxgf lzz'sf] tf}n sd;]sd %)) u|fd a9]sf]
x'g'k5{ . olb lzz'sf] tf}n Ps dlxgfdf sDtLdf
klg %)) u|fd klg a9]sf] 5}g eg] lzz'n] k|z:t
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
38
dfqfdf cfdfsf] b'w vfg kfPsf] 5}g eg]/ yfxf
kfpg ;lsG5 . h;sf] nflu lzz'sf] lgoldt tf}n
lng'k5{ . olb lgoldt tf}n lng ;Dej 5}g eg]
aRrfsf] ;fdfGo j[blw cjnf]sgaf6 klg yfxf
kfpg ;lsG5 . pbfx/0fsf nflu tf}n lng ;Dej
gePsf jf lng ghfGg] cleefjsn] lzz'sf] gf8L
jf sDd/df 8f]/f -sGbgL_ afFw]/ p;sf] j[blw eP
gePsf] x]g]{ rng ufpF 3/df cem} klg 5 .
lzz'n] @$ 306fdf slt k6s lk;fa km]b{5
ljrf/ ug]{M b'w k'u] gk'u]sf] yfxf kfpg] csf]{
dfWod lk;fa km]/]sf] x]g]{ xf] . b'w k|z:t k'u]sf]
lzz'n] Ps lbg -@$ 306f_df sd;]sd ^ b]lv
* k6s;Dd lk;fa km]b{5 / lk;fasf] /ª ;kmf
x'G5 . olb Tof] eGbf sd lk;fa km]/]df / lk;fasf]
/ª uf8f kx]Fnf], afSnf] / Psbd uGxfpg] ePdf
lzz'nfO{ cfdfsf] b'w k'u]sf] 5}g eg]/ yfxf
kfpg'k5{ .
%=@=& cfdfsf] b'w pTkfbgdf c;/ kfg]{
cj:yfx¿
cfdfx¿n]lzz'sfnfluk'Ubf]dfqdfb'wcfpFb}gls
eg]/ kL/ u/]sf x'G5g . jf:tjdf k|foM cfdfx¿n]
lzz'nfO{ rflxg] dfqfdf b'w pTkfbg ug{ ;S5g .
Pp6f lzz'dfq xf]Og h'DNofxf jf ltDNofxf aRrf
hGdFbf klg ;a}}nfO{ v'jfpg k'Ug] b'w pTkfbg
ug{ cfdfx¿ ;Ifd x'G5g . t/ b'w r';fpFbf lgDg
s'/fdf Wofg lbg'k5{ M
•	 r';fpg] cf;g l7s x'g'k5{ .
•	 b'w r';fpFbf :tgsf] b'w lgv|g] u/L
r';fpg'k5{ .
•	 Pp6f :tgdf b'w lgvf/]/ klg lzz' c3fPg
eg] dfq csf]{ :tg r';fpg'k5{ .
•	 csf]{ k6s v'jfpFbf klxn] gr';fPsf]
:tg rflxF r';fpg'k5{ lsgeg] Psl5g dfq
:tgkfg u/fpFbf b'w klu|O;s]sf] x'Fb}g /
b'waf6 eg]hlQ kf}li6s TTj k|fKt x'Fb}g .
•	 b'w r';fpFbf lzz'sf] 6fpsf] p;sf] 5ftLsf]
;tx eGbf clnslt p7]sf] x'g'kb{5 . o;f]
ubf{ lzz'n] r';]sf] b'w lgNbf sfglt/ uP/
sfg kfSgaf6 arfpg ;lsG5 .
w]/}h;f] b'w r';fpg] cfdfx¿n] b"w gcfPsf]
u'gf;f] ug]{ u5{g . k|z:t dfqfdf b'w gcfpg'sf
w]/} sf/0fx¿ x'g ;S5g . dfly pNn]v ul/Psf
:tgkfg u/fpg] tl/sf, vfgkfg tyf ;do
tflnsf afx]s cfˆgf] b'w lzz'nfO{ k|z:t
k'U5 eGg] tYoaf/] cfdfnfO{ 1fg gx'g' Pj+
cfTdljZjf;sf] sdL x'g' cflb klg csf]{ sf/0f
xf] . o:tf] dfgl;stf Pj+ sdhf]/ wf/0ffn] ubf{
g} w]/}h;f] cfdfx¿n] :tgkfg u/fpg 5f]8]/ cGo
vfgf jf b'w v'jfpg yfN5g . cfdfsf] z/L/
hlt;'s} kftnf] eP klg k|foM ;a} cfdfx¿ -Hofb}
hl6n /f]u nfu]sf] cj:yf afx]s_ df cfkmgf]
lzz'sf] cfjZostfcg';f/ b'w pTkfbg ug]{
Ifdtf /x]sf] x'G5 . cfdfx¿sf] b'w pTkfbg ug]{
Ifdtf k|s[ltn] lbPsf] j/bfg g} xf] . o;df ;a}
cfdfx¿n] uf}/j ug'{k5{ .
%=@=* b'w v'jfp”bf cfOkg{ ;Sg]
;d:ofx¿sf] /f]syfd
lzz'nfO{ Aff/Daf/ b'w r';fPg eg] b'w gcfpg]
;d:ofx¿sf af/]df dfly pNn]v ul/Psf] 5 . tL
;d:of cfPdf lgDg cg';f/ To;sf] /f]syfdsf
ljlwx¿ ckgfpg ;lsG5 M
•	 :tgdf s8fkg ePdf Gogf jf tftf] sk8fn]
;]Sg'k5{ .
•	 b'w uflgP/ 3fp ePdf jf d'G6f] lrl/Pdf
:jf:Yo ;+:yfdf uO{ pkrf/ ug'k5{ . b'wsf]
d'G6f]df 3fp eP/ r';fpg sl7g ePdf
srf}/fdf b'w lgrf]/]/ lzz'nfO{ rDrfn]
v'jfO{ lbg'k5{ .
%=@=( 3fp ePsf] :tgsf] d'G6f]sf] :ofxf/
•	 b'w r';fpg' cl3 / b'w r';fO;s]kl5
d'G6fdf vfg] t]n nufpg ;lsG5 .
afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts
39
•	 lzz'sf] lha|f]df vl6/f cfPsf] 5 / cfdfsf]
:tgsf] d'G6f] klg b'v]sf] 5 eg] klxn]
lzz'sf] lha|f]sf] pkrf/ ug{'k5{ / :tgsf]
d'G6f] lgsf] gx'~h]n;Dd b'w lgrf]/]/
v'jfpg'k5{ .
•	 olb :tgsf] d'G6f] l7s gePdf d'G6f]sf]
pkrf/ ug'{k5{ .
•	 :tgsf]d'G6fdfl:kl/6,l6Gr/j]Ghg,cfof]l8g
h:tf s'/fx¿ slxNo} klg nufpg'xF'b}g .
%=@=!) ;kmn :tgkfgsf cfwf/x¿
•	 lzz'nfO{ c3fpGh]n :tgkfg u/fpg ;S5'
eg] cfTdljZjf; cfdfdf x'g'k5{ .
•	 lzz'nfO{ hlt ;Sof] w]/} k6s / dfu]sf]
;dodf rfx]hlt b'w r';fpg' k5{ .
•	 aRrfn] vfg rfx]df h'g;'s} cj:yfdf klg
b'w r';fpg ;lsG5 .
•	 :tgkfgnfO{ a9fjf lbg 3/kl/jf/af6 k'/f
;xof]u ug'{k5{ .
%=# k"/s vfgf
lzz' ^ dlxgf k'/f gePkl5 dfq pko'St dfgl;s
/ zf/Ll/s ljsf;sf nflu cfdfsf] b'w;Fu} yk
-k"/s_ vfgf v'jfpg ;'? ug'{k5{ t/ sDtLdf @
jif{;Dd rflxF cfdfsf] b'w v'jfpg' kb{5 . lsgls
lzz'sf] dlitissf] ljsf; x'g b'O{ jif{ nfUb5 /
To;sf] nflu cfjZos ;"Id kf]if0f TTjx¿ cfdfsf]
b'wdf c? vfgfdf eGbf cTolws w]/} x'G5 .
%=#=! aRrfnfO{ rflxg] $ ;d"xsf] vfgf
aRrfnfO{ rflxg] rf/ k|sf/sf kf}li6s vfgf
cGtu{t lgDg cg';f/sf vfg]s'/fx¿ kb{5g M
1.	 kz'hGoM df5f, df;', cG8f, b'w, bxL, lrh
cflb .
2.	 u]8fu'8LM rgf, s]/fp, af]8L, l;dL, df;,
e6df;, d:ofª, uxt cflb .
3.	 cGgx¿M ds}, ux'F, sf]bf], kmfk/, rfdn,
cflb .
4.	 xl/of ;fukft tyf kx]Fnf hftsf kmnkm'n
tyf t/sf/Lx¿ h:t}M h:t} d]jf, km;L{ cflb .
df6fd'lg kmNg] hftx¿ h:t}M cfn', lkF8fn',
t?n cflb .
df6fd'lg kmNg] hft t/sf/L ;d"xdf kb}{gg t/
klg oL afnaflnsfsf] nflu cfjZos kf}li6s
vfgfdf kb{5g .
%=#=@ pd]/ cg';f/sf] k"/s vfgf
•	 ^ b]lv ( dlxgf;Ddsf afnaflnsfnfO{
cfdfsf] b'wsf] ;fy} lbgdf # k6s k'/s
vfgf v'jfpg'k5{ . vfgf ;'? ubf{ @ b]lv
# rDrfaf6 ;'? ug'k5{ / la:tf/} ! lrof
lunf; a/fa/ ;Ddsf] vfgf v'jfpg'k5{ .
•	 ( b]lv !@ dlxgfsf afnaflnsfnfO{ cfdfsf]
b'wsf] ;fy} lbgdf # k6s k"/s vfgf /
Ps k6s vfhf v'jfpg'k5{ . x/]s k6sdf !
lrof lunf; -!@% ld=ln=_ a/fa/sf] vfgf
v'jfpg'k5{ .
•	 !@ b]lv @$ dlxgfsf afnaflnsfnfO{
cfdfsf] b'wsf] ;fy} lbgdf # k6s k"/s
vfgf / @ k6s vfhf v'jfpg'k5{ . x/]s
k6sdf @ lrof lunf; -@%) ld=ln= _
a/fa/sf] vfgf v'jfpg'k5{ .
•	 afnaflnsfnfO{ v'jfpg] vfgf afSnf] /
/fd|/L ldr]/ g/d agfPsf] x'g'k5{ .
%=$ ;jf]{Qd lk7f]
xfd|f] uFfp3/df ;lhn};Fu kfOg] cGg -ds}, hf},
sf]bf], rfdn, kmfk/ cflb_ / u]8fu'8L -e6df;,
rgf, s]/fp, l;dL, af]8L, cflb_ lkFw]/ ld;fO{
kf]l;nf] lk7f] æ;jf]{Qd lk7f]Æ tof/ ug{ ;lsG5 .
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)
Parenting education for better care of children (Manual)

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्रीयाैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्रीWOREC Nepal
 
एकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्र
एकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने  सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्रएकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने  सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्र
एकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्रWOREC Nepal
 
बालबिवाह के हो?
बालबिवाह के हो?बालबिवाह के हो?
बालबिवाह के हो?WOREC Nepal
 
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”WOREC Nepal
 
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)WOREC Nepal
 
बालयौन दुरुपयोग
बालयौन दुरुपयोगबालयौन दुरुपयोग
बालयौन दुरुपयोगWOREC Nepal
 
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचयमहिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचयWOREC Nepal
 
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...Bhim Upadhyaya
 
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)DPNet
 
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका Growel Agrovet Private Limited
 
Ah chit zone tha nge chin myar
Ah chit zone tha nge chin myarAh chit zone tha nge chin myar
Ah chit zone tha nge chin myarbabycandy007
 
Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033
Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033
Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033Bhim Upadhyaya
 
GEMP Tamil Principal Awareness Presentation
GEMP Tamil Principal Awareness PresentationGEMP Tamil Principal Awareness Presentation
GEMP Tamil Principal Awareness PresentationThuvarakanSelvanatha1
 
အလြယ္ဆုံးေနာက္ေပါက္
အလြယ္ဆုံးေနာက္ေပါက္အလြယ္ဆုံးေနာက္ေပါက္
အလြယ္ဆုံးေနာက္ေပါက္babycandy007
 
विपन्न नागरिक औषधि उपचार कोष निर्देशिका २०७१
विपन्न नागरिक औषधि उपचार कोष निर्देशिका २०७१विपन्न नागरिक औषधि उपचार कोष निर्देशिका २०७१
विपन्न नागरिक औषधि उपचार कोष निर्देशिका २०७१Niraj Bartaula
 
कक्षा ८ नैतिक शिक्षा
कक्षा ८ नैतिक शिक्षाकक्षा ८ नैतिक शिक्षा
कक्षा ८ नैतिक शिक्षाsharadnp
 
Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali
Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali
Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali Sandeep Ghimire
 
Tomato farming in poly house (प्लास्टिक घरमा गोलभेंडा खेती)
Tomato farming in poly house (प्लास्टिक घरमा गोलभेंडा खेती)Tomato farming in poly house (प्लास्टिक घरमा गोलभेंडा खेती)
Tomato farming in poly house (प्लास्टिक घरमा गोलभेंडा खेती)Lokendra Badu
 

Was ist angesagt? (20)

याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्रीयाैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
याैन हिंसा तथा घरेलु हिंसा सम्बन्धी सूचना सामग्री
 
Child Rights in Nepal
Child Rights in NepalChild Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
 
एकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्र
एकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने  सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्रएकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने  सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्र
एकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्र
 
बालबिवाह के हो?
बालबिवाह के हो?बालबिवाह के हो?
बालबिवाह के हो?
 
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
महिला हिंसा विरुद्धको वर्ष पुस्तक “अन्वेषी”
 
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
 
बालयौन दुरुपयोग
बालयौन दुरुपयोगबालयौन दुरुपयोग
बालयौन दुरुपयोग
 
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचयमहिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
महिला पुनर्स्थापना केन्द्र (ओरेक) को परिचय
 
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
 
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
 
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
 
Ah chit zone tha nge chin myar
Ah chit zone tha nge chin myarAh chit zone tha nge chin myar
Ah chit zone tha nge chin myar
 
Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033
Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033
Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033
 
GEMP Tamil Principal Awareness Presentation
GEMP Tamil Principal Awareness PresentationGEMP Tamil Principal Awareness Presentation
GEMP Tamil Principal Awareness Presentation
 
အလြယ္ဆုံးေနာက္ေပါက္
အလြယ္ဆုံးေနာက္ေပါက္အလြယ္ဆုံးေနာက္ေပါက္
အလြယ္ဆုံးေနာက္ေပါက္
 
विपन्न नागरिक औषधि उपचार कोष निर्देशिका २०७१
विपन्न नागरिक औषधि उपचार कोष निर्देशिका २०७१विपन्न नागरिक औषधि उपचार कोष निर्देशिका २०७१
विपन्न नागरिक औषधि उपचार कोष निर्देशिका २०७१
 
कक्षा ८ नैतिक शिक्षा
कक्षा ८ नैतिक शिक्षाकक्षा ८ नैतिक शिक्षा
कक्षा ८ नैतिक शिक्षा
 
Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali
Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali
Basic of Monitoring Evaluation and Supervision in Nepali
 
Tomato farming in poly house (प्लास्टिक घरमा गोलभेंडा खेती)
Tomato farming in poly house (प्लास्टिक घरमा गोलभेंडा खेती)Tomato farming in poly house (प्लास्टिक घरमा गोलभेंडा खेती)
Tomato farming in poly house (प्लास्टिक घरमा गोलभेंडा खेती)
 
#class11 accounting book-keeping & accounting ppt # Bookkeeping and accountin...
#class11 accounting book-keeping & accounting ppt # Bookkeeping and accountin...#class11 accounting book-keeping & accounting ppt # Bookkeeping and accountin...
#class11 accounting book-keeping & accounting ppt # Bookkeeping and accountin...
 

Andere mochten auch (11)

Celebrating Women Human Rights Defenders
Celebrating Women Human Rights Defenders Celebrating Women Human Rights Defenders
Celebrating Women Human Rights Defenders
 
Policy Programmes For Capicity Building
Policy Programmes For Capicity BuildingPolicy Programmes For Capicity Building
Policy Programmes For Capicity Building
 
Pub humanrights children_en
Pub humanrights children_enPub humanrights children_en
Pub humanrights children_en
 
The rights of women and their children
The rights of women and their childrenThe rights of women and their children
The rights of women and their children
 
Women & child welfare
Women & child welfareWomen & child welfare
Women & child welfare
 
Women and child welfare
Women and child welfareWomen and child welfare
Women and child welfare
 
Human rights powerpoint
Human rights powerpointHuman rights powerpoint
Human rights powerpoint
 
Human rights
Human rightsHuman rights
Human rights
 
Human Rights Presentation
Human Rights PresentationHuman Rights Presentation
Human Rights Presentation
 
Human Rights
Human RightsHuman Rights
Human Rights
 
An Introduction To Human Rights
An Introduction To Human RightsAn Introduction To Human Rights
An Introduction To Human Rights
 

Ähnlich wie Parenting education for better care of children (Manual)

Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineDisability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineScott Rains
 
घरेलु बालश्रम सामुदायिक अभिमुखीकरण
घरेलु बालश्रम सामुदायिक अभिमुखीकरणघरेलु बालश्रम सामुदायिक अभिमुखीकरण
घरेलु बालश्रम सामुदायिक अभिमुखीकरणChildren & Women in Social Service and Human Rights
 
Peace, Love & Liberty in Nepali Version
Peace, Love & Liberty in Nepali VersionPeace, Love & Liberty in Nepali Version
Peace, Love & Liberty in Nepali VersionBasanta Adhikari
 
Ne human rights_in_islam
Ne human rights_in_islamNe human rights_in_islam
Ne human rights_in_islamLoveofpeople
 
Achal sampatti-adhigrahan
Achal sampatti-adhigrahanAchal sampatti-adhigrahan
Achal sampatti-adhigrahanDPNet
 
B.ed. 1st sem sadharan nepali rachana
B.ed. 1st sem sadharan nepali rachanaB.ed. 1st sem sadharan nepali rachana
B.ed. 1st sem sadharan nepali rachanaDammar Singh Saud
 
Aksharica - 005 (अक्षरिका - ००५)
Aksharica - 005 (अक्षरिका - ००५)Aksharica - 005 (अक्षरिका - ००५)
Aksharica - 005 (अक्षरिका - ००५)Rajesh Koirala
 
Goat keeping manual Nepali
Goat keeping manual NepaliGoat keeping manual Nepali
Goat keeping manual Nepalikapurbhusal
 
Aksharica - 004 (अक्षरिका - ००४)
Aksharica - 004 (अक्षरिका - ००४)Aksharica - 004 (अक्षरिका - ००४)
Aksharica - 004 (अक्षरिका - ००४)Rajesh Koirala
 
Aksharica - 022 (अक्षरिका - ०२२)
Aksharica - 022 (अक्षरिका - ०२२)Aksharica - 022 (अक्षरिका - ०२२)
Aksharica - 022 (अक्षरिका - ०२२)Rajesh Koirala
 
Anbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni Nepal
Anbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni NepalAnbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni Nepal
Anbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni NepalWOREC Nepal
 
2.1.Communication Sklls, verbal.ppt
2.1.Communication Sklls, verbal.ppt2.1.Communication Sklls, verbal.ppt
2.1.Communication Sklls, verbal.pptsaphalsapkota3
 
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका Growel Agrovet Private Limited
 

Ähnlich wie Parenting education for better care of children (Manual) (20)

Hamro Aangan 2070
Hamro Aangan 2070Hamro Aangan 2070
Hamro Aangan 2070
 
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineDisability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
 
घरेलु बालश्रम सामुदायिक अभिमुखीकरण
घरेलु बालश्रम सामुदायिक अभिमुखीकरणघरेलु बालश्रम सामुदायिक अभिमुखीकरण
घरेलु बालश्रम सामुदायिक अभिमुखीकरण
 
Jiwani of RS Mehta book.pdf
Jiwani of RS Mehta book.pdfJiwani of RS Mehta book.pdf
Jiwani of RS Mehta book.pdf
 
Ram Sharan Mehta Jiwani
Ram Sharan Mehta Jiwani Ram Sharan Mehta Jiwani
Ram Sharan Mehta Jiwani
 
Ram sharan mehta jiwani pdf rs mehta
Ram sharan mehta jiwani pdf  rs mehtaRam sharan mehta jiwani pdf  rs mehta
Ram sharan mehta jiwani pdf rs mehta
 
Ram Sharan Mehta jiwani Nepali
Ram Sharan Mehta  jiwani NepaliRam Sharan Mehta  jiwani Nepali
Ram Sharan Mehta jiwani Nepali
 
Parenting education for better care of children (Pictorial Guidebook)
Parenting education for better care of children (Pictorial Guidebook)Parenting education for better care of children (Pictorial Guidebook)
Parenting education for better care of children (Pictorial Guidebook)
 
Peace, Love & Liberty in Nepali Version
Peace, Love & Liberty in Nepali VersionPeace, Love & Liberty in Nepali Version
Peace, Love & Liberty in Nepali Version
 
Ne human rights_in_islam
Ne human rights_in_islamNe human rights_in_islam
Ne human rights_in_islam
 
Empowring working children
Empowring working childrenEmpowring working children
Empowring working children
 
Achal sampatti-adhigrahan
Achal sampatti-adhigrahanAchal sampatti-adhigrahan
Achal sampatti-adhigrahan
 
B.ed. 1st sem sadharan nepali rachana
B.ed. 1st sem sadharan nepali rachanaB.ed. 1st sem sadharan nepali rachana
B.ed. 1st sem sadharan nepali rachana
 
Aksharica - 005 (अक्षरिका - ००५)
Aksharica - 005 (अक्षरिका - ००५)Aksharica - 005 (अक्षरिका - ००५)
Aksharica - 005 (अक्षरिका - ००५)
 
Goat keeping manual Nepali
Goat keeping manual NepaliGoat keeping manual Nepali
Goat keeping manual Nepali
 
Aksharica - 004 (अक्षरिका - ००४)
Aksharica - 004 (अक्षरिका - ००४)Aksharica - 004 (अक्षरिका - ००४)
Aksharica - 004 (अक्षरिका - ००४)
 
Aksharica - 022 (अक्षरिका - ०२२)
Aksharica - 022 (अक्षरिका - ०२२)Aksharica - 022 (अक्षरिका - ०२२)
Aksharica - 022 (अक्षरिका - ०२२)
 
Anbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni Nepal
Anbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni NepalAnbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni Nepal
Anbeshi 2018 - status and dimensions of Violence against womeni Nepal
 
2.1.Communication Sklls, verbal.ppt
2.1.Communication Sklls, verbal.ppt2.1.Communication Sklls, verbal.ppt
2.1.Communication Sklls, verbal.ppt
 
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
बंगुरपालन ब्यवसाय पुस्तिका
 

Mehr von Children & Women in Social Service and Human Rights

बालक्लब लोकतान्त्रिक परिपाटी अभ्यास गर्ने स्थान
बालक्लब लोकतान्त्रिक परिपाटी अभ्यास गर्ने स्थानबालक्लब लोकतान्त्रिक परिपाटी अभ्यास गर्ने स्थान
बालक्लब लोकतान्त्रिक परिपाटी अभ्यास गर्ने स्थानChildren & Women in Social Service and Human Rights
 
बालचौतारी कक्षा सञ्चालन निर्देशिका
बालचौतारी कक्षा सञ्चालन निर्देशिकाबालचौतारी कक्षा सञ्चालन निर्देशिका
बालचौतारी कक्षा सञ्चालन निर्देशिकाChildren & Women in Social Service and Human Rights
 
मनोसामाजिक सामस्या समाधानका लागी मनोविमर्श केन्द्र
मनोसामाजिक सामस्या समाधानका लागी मनोविमर्श केन्द्रमनोसामाजिक सामस्या समाधानका लागी मनोविमर्श केन्द्र
मनोसामाजिक सामस्या समाधानका लागी मनोविमर्श केन्द्रChildren & Women in Social Service and Human Rights
 

Mehr von Children & Women in Social Service and Human Rights (20)

Child Rights in School
Child Rights in SchoolChild Rights in School
Child Rights in School
 
Reintegrating Nepalese child domestic workers with their families
Reintegrating Nepalese child domestic workers with their familiesReintegrating Nepalese child domestic workers with their families
Reintegrating Nepalese child domestic workers with their families
 
बालश्रम शोषणको विरोध गरौं
बालश्रम शोषणको विरोध गरौंबालश्रम शोषणको विरोध गरौं
बालश्रम शोषणको विरोध गरौं
 
बाल श्रमको प्रयोग नगरौं
बाल श्रमको प्रयोग नगरौंबाल श्रमको प्रयोग नगरौं
बाल श्रमको प्रयोग नगरौं
 
Child domestic labor handbook
Child domestic labor handbookChild domestic labor handbook
Child domestic labor handbook
 
घरेलु बालश्रम बाल परिचालन
घरेलु बालश्रम बाल परिचालनघरेलु बालश्रम बाल परिचालन
घरेलु बालश्रम बाल परिचालन
 
Role of children for child friendly school
Role of children for child friendly schoolRole of children for child friendly school
Role of children for child friendly school
 
Child rights in School
Child rights in SchoolChild rights in School
Child rights in School
 
प्राकृतिक विपद्‌मा बालसंरक्षण
प्राकृतिक विपद्‌मा बालसंरक्षणप्राकृतिक विपद्‌मा बालसंरक्षण
प्राकृतिक विपद्‌मा बालसंरक्षण
 
Returning home: Children and their parents talk about reintegration
Returning home: Children and their parents talk about reintegrationReturning home: Children and their parents talk about reintegration
Returning home: Children and their parents talk about reintegration
 
बालक्लब लोकतान्त्रिक परिपाटी अभ्यास गर्ने स्थान
बालक्लब लोकतान्त्रिक परिपाटी अभ्यास गर्ने स्थानबालक्लब लोकतान्त्रिक परिपाटी अभ्यास गर्ने स्थान
बालक्लब लोकतान्त्रिक परिपाटी अभ्यास गर्ने स्थान
 
The Invisible Workers
The Invisible WorkersThe Invisible Workers
The Invisible Workers
 
बाल संरक्षण हाते पुस्तिका
बाल संरक्षण हाते पुस्तिकाबाल संरक्षण हाते पुस्तिका
बाल संरक्षण हाते पुस्तिका
 
Report on Child Labor in Chitwan
Report on Child Labor in ChitwanReport on Child Labor in Chitwan
Report on Child Labor in Chitwan
 
बाल अधिकार पुस्तिका
बाल अधिकार पुस्तिकाबाल अधिकार पुस्तिका
बाल अधिकार पुस्तिका
 
Child Protection Policy and Procedure
Child Protection Policy and ProcedureChild Protection Policy and Procedure
Child Protection Policy and Procedure
 
बालसंरक्षणका लागि बालसहभागिता
बालसंरक्षणका लागि बालसहभागिताबालसंरक्षणका लागि बालसहभागिता
बालसंरक्षणका लागि बालसहभागिता
 
बालचौतारी कक्षा सञ्चालन निर्देशिका
बालचौतारी कक्षा सञ्चालन निर्देशिकाबालचौतारी कक्षा सञ्चालन निर्देशिका
बालचौतारी कक्षा सञ्चालन निर्देशिका
 
मनोसामाजिक सामस्या समाधानका लागी मनोविमर्श केन्द्र
मनोसामाजिक सामस्या समाधानका लागी मनोविमर्श केन्द्रमनोसामाजिक सामस्या समाधानका लागी मनोविमर्श केन्द्र
मनोसामाजिक सामस्या समाधानका लागी मनोविमर्श केन्द्र
 
The Bamboo Project : Nepal Report
The Bamboo Project : Nepal ReportThe Bamboo Project : Nepal Report
The Bamboo Project : Nepal Report
 

Kürzlich hochgeladen

Grade 9 Quarter 4 Dll Grade 9 Quarter 4 DLL.pdf
Grade 9 Quarter 4 Dll Grade 9 Quarter 4 DLL.pdfGrade 9 Quarter 4 Dll Grade 9 Quarter 4 DLL.pdf
Grade 9 Quarter 4 Dll Grade 9 Quarter 4 DLL.pdfJemuel Francisco
 
Narcotic and Non Narcotic Analgesic..pdf
Narcotic and Non Narcotic Analgesic..pdfNarcotic and Non Narcotic Analgesic..pdf
Narcotic and Non Narcotic Analgesic..pdfPrerana Jadhav
 
Q-Factor General Quiz-7th April 2024, Quiz Club NITW
Q-Factor General Quiz-7th April 2024, Quiz Club NITWQ-Factor General Quiz-7th April 2024, Quiz Club NITW
Q-Factor General Quiz-7th April 2024, Quiz Club NITWQuiz Club NITW
 
How to Make a Duplicate of Your Odoo 17 Database
How to Make a Duplicate of Your Odoo 17 DatabaseHow to Make a Duplicate of Your Odoo 17 Database
How to Make a Duplicate of Your Odoo 17 DatabaseCeline George
 
4.11.24 Mass Incarceration and the New Jim Crow.pptx
4.11.24 Mass Incarceration and the New Jim Crow.pptx4.11.24 Mass Incarceration and the New Jim Crow.pptx
4.11.24 Mass Incarceration and the New Jim Crow.pptxmary850239
 
Active Learning Strategies (in short ALS).pdf
Active Learning Strategies (in short ALS).pdfActive Learning Strategies (in short ALS).pdf
Active Learning Strategies (in short ALS).pdfPatidar M
 
Q4-PPT-Music9_Lesson-1-Romantic-Opera.pptx
Q4-PPT-Music9_Lesson-1-Romantic-Opera.pptxQ4-PPT-Music9_Lesson-1-Romantic-Opera.pptx
Q4-PPT-Music9_Lesson-1-Romantic-Opera.pptxlancelewisportillo
 
ICS2208 Lecture6 Notes for SL spaces.pdf
ICS2208 Lecture6 Notes for SL spaces.pdfICS2208 Lecture6 Notes for SL spaces.pdf
ICS2208 Lecture6 Notes for SL spaces.pdfVanessa Camilleri
 
Oppenheimer Film Discussion for Philosophy and Film
Oppenheimer Film Discussion for Philosophy and FilmOppenheimer Film Discussion for Philosophy and Film
Oppenheimer Film Discussion for Philosophy and FilmStan Meyer
 
Grade Three -ELLNA-REVIEWER-ENGLISH.pptx
Grade Three -ELLNA-REVIEWER-ENGLISH.pptxGrade Three -ELLNA-REVIEWER-ENGLISH.pptx
Grade Three -ELLNA-REVIEWER-ENGLISH.pptxkarenfajardo43
 
Sulphonamides, mechanisms and their uses
Sulphonamides, mechanisms and their usesSulphonamides, mechanisms and their uses
Sulphonamides, mechanisms and their usesVijayaLaxmi84
 
How to Fix XML SyntaxError in Odoo the 17
How to Fix XML SyntaxError in Odoo the 17How to Fix XML SyntaxError in Odoo the 17
How to Fix XML SyntaxError in Odoo the 17Celine George
 
4.16.24 21st Century Movements for Black Lives.pptx
4.16.24 21st Century Movements for Black Lives.pptx4.16.24 21st Century Movements for Black Lives.pptx
4.16.24 21st Century Movements for Black Lives.pptxmary850239
 
Reading and Writing Skills 11 quarter 4 melc 1
Reading and Writing Skills 11 quarter 4 melc 1Reading and Writing Skills 11 quarter 4 melc 1
Reading and Writing Skills 11 quarter 4 melc 1GloryAnnCastre1
 
Transaction Management in Database Management System
Transaction Management in Database Management SystemTransaction Management in Database Management System
Transaction Management in Database Management SystemChristalin Nelson
 
Team Lead Succeed – Helping you and your team achieve high-performance teamwo...
Team Lead Succeed – Helping you and your team achieve high-performance teamwo...Team Lead Succeed – Helping you and your team achieve high-performance teamwo...
Team Lead Succeed – Helping you and your team achieve high-performance teamwo...Association for Project Management
 

Kürzlich hochgeladen (20)

Grade 9 Quarter 4 Dll Grade 9 Quarter 4 DLL.pdf
Grade 9 Quarter 4 Dll Grade 9 Quarter 4 DLL.pdfGrade 9 Quarter 4 Dll Grade 9 Quarter 4 DLL.pdf
Grade 9 Quarter 4 Dll Grade 9 Quarter 4 DLL.pdf
 
Narcotic and Non Narcotic Analgesic..pdf
Narcotic and Non Narcotic Analgesic..pdfNarcotic and Non Narcotic Analgesic..pdf
Narcotic and Non Narcotic Analgesic..pdf
 
Q-Factor General Quiz-7th April 2024, Quiz Club NITW
Q-Factor General Quiz-7th April 2024, Quiz Club NITWQ-Factor General Quiz-7th April 2024, Quiz Club NITW
Q-Factor General Quiz-7th April 2024, Quiz Club NITW
 
How to Make a Duplicate of Your Odoo 17 Database
How to Make a Duplicate of Your Odoo 17 DatabaseHow to Make a Duplicate of Your Odoo 17 Database
How to Make a Duplicate of Your Odoo 17 Database
 
4.11.24 Mass Incarceration and the New Jim Crow.pptx
4.11.24 Mass Incarceration and the New Jim Crow.pptx4.11.24 Mass Incarceration and the New Jim Crow.pptx
4.11.24 Mass Incarceration and the New Jim Crow.pptx
 
Active Learning Strategies (in short ALS).pdf
Active Learning Strategies (in short ALS).pdfActive Learning Strategies (in short ALS).pdf
Active Learning Strategies (in short ALS).pdf
 
Q4-PPT-Music9_Lesson-1-Romantic-Opera.pptx
Q4-PPT-Music9_Lesson-1-Romantic-Opera.pptxQ4-PPT-Music9_Lesson-1-Romantic-Opera.pptx
Q4-PPT-Music9_Lesson-1-Romantic-Opera.pptx
 
ICS2208 Lecture6 Notes for SL spaces.pdf
ICS2208 Lecture6 Notes for SL spaces.pdfICS2208 Lecture6 Notes for SL spaces.pdf
ICS2208 Lecture6 Notes for SL spaces.pdf
 
Faculty Profile prashantha K EEE dept Sri Sairam college of Engineering
Faculty Profile prashantha K EEE dept Sri Sairam college of EngineeringFaculty Profile prashantha K EEE dept Sri Sairam college of Engineering
Faculty Profile prashantha K EEE dept Sri Sairam college of Engineering
 
Oppenheimer Film Discussion for Philosophy and Film
Oppenheimer Film Discussion for Philosophy and FilmOppenheimer Film Discussion for Philosophy and Film
Oppenheimer Film Discussion for Philosophy and Film
 
Grade Three -ELLNA-REVIEWER-ENGLISH.pptx
Grade Three -ELLNA-REVIEWER-ENGLISH.pptxGrade Three -ELLNA-REVIEWER-ENGLISH.pptx
Grade Three -ELLNA-REVIEWER-ENGLISH.pptx
 
Sulphonamides, mechanisms and their uses
Sulphonamides, mechanisms and their usesSulphonamides, mechanisms and their uses
Sulphonamides, mechanisms and their uses
 
How to Fix XML SyntaxError in Odoo the 17
How to Fix XML SyntaxError in Odoo the 17How to Fix XML SyntaxError in Odoo the 17
How to Fix XML SyntaxError in Odoo the 17
 
4.16.24 21st Century Movements for Black Lives.pptx
4.16.24 21st Century Movements for Black Lives.pptx4.16.24 21st Century Movements for Black Lives.pptx
4.16.24 21st Century Movements for Black Lives.pptx
 
Reading and Writing Skills 11 quarter 4 melc 1
Reading and Writing Skills 11 quarter 4 melc 1Reading and Writing Skills 11 quarter 4 melc 1
Reading and Writing Skills 11 quarter 4 melc 1
 
INCLUSIVE EDUCATION PRACTICES FOR TEACHERS AND TRAINERS.pptx
INCLUSIVE EDUCATION PRACTICES FOR TEACHERS AND TRAINERS.pptxINCLUSIVE EDUCATION PRACTICES FOR TEACHERS AND TRAINERS.pptx
INCLUSIVE EDUCATION PRACTICES FOR TEACHERS AND TRAINERS.pptx
 
prashanth updated resume 2024 for Teaching Profession
prashanth updated resume 2024 for Teaching Professionprashanth updated resume 2024 for Teaching Profession
prashanth updated resume 2024 for Teaching Profession
 
Transaction Management in Database Management System
Transaction Management in Database Management SystemTransaction Management in Database Management System
Transaction Management in Database Management System
 
Team Lead Succeed – Helping you and your team achieve high-performance teamwo...
Team Lead Succeed – Helping you and your team achieve high-performance teamwo...Team Lead Succeed – Helping you and your team achieve high-performance teamwo...
Team Lead Succeed – Helping you and your team achieve high-performance teamwo...
 
Paradigm shift in nursing research by RS MEHTA
Paradigm shift in nursing research by RS MEHTAParadigm shift in nursing research by RS MEHTA
Paradigm shift in nursing research by RS MEHTA
 

Parenting education for better care of children (Manual)

  • 1.
  • 2. ;dfh ;]jf tyf dfgj clwsf/df dlxnf / afnaflnsf -l;lj;_ a'4gu/, sf7df8f}F afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflu cleefjs lzIff ;|f]t k':ts cleefjs lzIff ;|f]t k':ts
  • 3. ii afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflu cleefjs lzIff ;|f]t k':ts k|sfzs M ;dfh ;]jf tyf dfgj clwsf/df dlxnf / afnaflnsf -l;lj;_ kf]=a=g+=M @!$##, a'4gu/, sf7df8f}+, kmf]gM )!–$&*$%$%, O{d]n M info@cwish.org.np j]j M www.cwish.org.np n]vsM Clif/fd k/fh'nL, /fds[i0f k/fh'nL, lji0f' ltdlN;gf, w|'j nfld5fg] ;Nnfx ;'emfjM != zflGt clwsf/L, ;+:yfks cWoIf, l;lj; @= ljdnf 1jfnL, cWoIf, l;lj; #= 6]sgf/fo0f kf08] – lgb]{zs, lzIff ljefu $= /fdz/0f ;fksf]6f – pk–lgb]{zs, lzIff ljefu %= an/fd ltdN;Lgf – pk–lgb]{zs, lzIff ljefu ^= /fs]z >]i7 – pk–lgb]{zs, lzIff ljefu &= lbJof bjf8L – pk–lgb]{zs, lzIff ljefu *= lji0f' k|;fb clwsf/L – pk–lgb]{zs, lzIff ljefu (= ;/f]h s]=;L= – sfo{qmd Joj:yfks, l;lj; !)= o'j/fh l3ld/] – P8ef]s];L ;+of]hs !!= dlxdf k|wfg – lzIff ;+of]hs cfj/0f M pQd g]kfn n]cfp6 M /d]z e08f/L k|sfzg jif{ M @)&@ ;xof]u M Embassy of Finland, Kathmandu ISBN: 978-9937-2-9654-0
  • 5. dGtJo afnaflnsfx?sf nflu pgLx? a;]sf] 3/ g} klxnf] kf7zfnf xf] eg] cfdfa'jf tyf kl/jf/sf ;b:ox? pgLx?sf nflu klxnf] lzIfs÷lzlIfsf x'g . afnaflnsfsf] k|s[lt tyf Jojxf/ kl/jf/sf ;b:ox?n] ug]{ Jojxf/ / pgLx?sf] ;fdflhlss/0fn] lgwf{/0f ub{5 . kl/jf/ kl5 afnaflnsfx?n] clwsf+; ;do ljBfnodf latfpg] ePsf] x'Fbf pgLx?sf] pHHjn eljio klg kl/jf/, ljBfno / ;d'bfodf g} lglxt /x]sf] x'G5 . afnaflnsfn] ljBfnoaf6 k|fKt ug]{ lzIff lhjgf]kof]uL l;kdf cfwfl/t x'g'kg]{ ePsfn] ;f]xL cg';f/sf] kf7oqmd, k7gkf7g, hjfkmb]xL tyf bIf lzIfs, s'zn / lhDd]jf/ ljBfno Joj:yfkg ;ldlt, cfwf/e"t ;'ljwf ;DkGg ef}lts k"jf{wf/, afnd}qL ljBfno tyf :yfgLo ;d'bfosf] cfjZostf /xG5 . oL ;a} kIfx?sf] d'Vo cfwf/ r]tglzn / pT;flxt cleefsx? g} x'g . afnaflnsfsf] pHHjn eljiosf nflu >Ldfg >LdtLn] ljjfx kZrft s'g ;dodf aRrf hGdfpg' pko'Qm x'G5 / o;sf nflu s] s:tf] tof/L ug'{ kb{5 eGg] s'/fsf] hfgsf/L kfpg' kb{5 . kl/jf/n] klg ;f]xL cg';f/ ue{jtL clg ;'Ts]/L cfdfsf] :ofxf/ tyf x]/rfx ljz]if Wofg lbg' cfjZos 5 . afnaflnsfsf] ;fdflhlss/0f tyf JolQmTj ljsf;df 3/ kl/jf/ tyf ljBfnosf] 7'nf] e'ldsf /xG5 . afnaflnsfx?df x'g] km/s km/s Ifdtf, pgLx?sf] ?rL, b}lgs lqmofsnfk / cj:yfsf] af/]df kl/jf/sf ;b:o tyf ljBfnosf lzIfs cgle1 eP afnaflnsfx? hf]lvddf kg{ ;S5g . kl/jf/ / ljBfnodf afnaflnsfsf] a[l4 / ljsf;sf nflu rflxg] pko'Qm jftfj/0f / cfwf/e"t s'/fx?sf] af/]df ;r]t agfO{ kl/jf/ tyf ;d'bfonfO{ cfˆgf afnaflnsf k|lt yk lhDd]jf/ agfpg l;lj;n] lzIff ljefu;Fusf] ;xsfo{df afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflu cleefjs lzIff ;|f]t k':ts k|sfzg u/]sf] xf] . k|:t't ;|f]t k':tsdf kl/jf/n] aRrf hGdfpgsf nflu of]hgf ug]{ b]lv pgLx?nfO{ s'g pd]/ ;d'xdf s:tf] jftfj/0f pko'Qm x'G5 / ;f] jftfj/0fsf] nflu 3/ kl/jf/ tyf ;d'bfon] v]Ng'kg]{ e"ldsfsf] af/]df hfgsf/L lbg] k|of; ul/Psf] 5 . afnaflnsfsf] a9g] qmd ;Fu;u} pgLx?df cfpg] zfl//Ls tyf Jojxf/Ls kl/jt{gsf] jf/]df kl/jf/sf ;b:ox?nfO{ hfgsf/L u/fO{ pgLx?sf] ljsf; / ;+/If0fdf yk lhDd]jf/ agfpg' o; ;|f]t k':tssf] d'Vo p2]Zo /x]sf] 5 . k|:t't ;|f]t k':ts n]vg sfo{ b]lv clGtd ?k lbg ;xof]u k'¥ofpg'x'g] n]vs, lzIff ljefusf ljleGg ljifout lj1 tyf l;lj;sf sd{rf/Lx?k|lt xflb{s wGojfb lbg rfxG5' . wGojfb .. ljdnf 1jfnL cWoIf
  • 6. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts v ;|f]t k':tssf ;DaGwdf 1 v08 Ps cleefjsTjsf] cjwf/0ff / dxTTj 3 !=! cleefjssf] e"ldsf 4 !=@ cleefjsTjsf] bz l;bwfGt 6 v08 b'O{ afnd}qL ljbofno / kl/jf/ 11 @=! afnd}qL ljbofno s] xf] < 12 @=@= afnd}qL 3/ kl/jf/ 15 v08 ltg kl/jf/sf] pHHjn eljiosf nflu of]hgf 21 #=! kl/jf/sf] of]hgf 22 #=@ ;'/lIft dft[Tj 22 #=# kl/jf/ lgof]hgsf] pkof]lutf 23 #=$ ue{ lg/f]wsf c:yfoL ljlwx¿ 23 #=% kl/jf/ / ;d'bfodf cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 24 v08 rf/ ue{jtL dlxnfsf] :ofxf/ 25 $=! ue{jtL :ofxf/ 26 $=@ k|;"lt tyf ;'Ts]/L :ofxf/ 29 $=# ;'Ts]/L :ofxf/ 31 $=$= kl/jf/ lgof]hg;DaGwL hfGg' kg{ s'/fx¿M 32 $=% kl/jf/ / ;d'bfodf cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 32 v08 kf“r gjhft lzz'sf] x]/rfx 33 %=! gjhft lzz' :ofxf/ 34 %=@ gjhft lzz'sf] nflu :tgkfg / k"/s vfgf 36 %=# k"/s vfgf 39 %=$ ;jf]{Qd lk7f] 39 %=% ;lqmo v'jfO 40 v08 5 cfdf / aRrfsf nflu kf]if0f 41 ^=! cfdf / aRrfsf] Kff]if0f 42 ljifo;"rL
  • 7. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts vi ^=@ s'kf]if0f 44 ^=# afnaflnsfsf] kf]if0fsf] nflu ;'gf}nf !))) lbg 46 ^=$= kl/jf/ / ;d'bfodf cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ M 46 ^=%= ljbofnodf vfhfsf] Joj:yf 46 ^=^= lbjf vfhf sfo{qmd 48 ^=&= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 49 v08 ;ft afnaflnsfsf] j[blw / ljsf; 50 &=!= afnj[blw 49 &=@= afnljsf; 51 &=#= kl/kSjtf 51 &=$= j[blw / ljsf;sf] tl/sf 51 &=%= j[blw / ljsf;df km/s kfg]{ TTjx¿ 51 &=^= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 53 v08 cf7 JolStut / jftfj/0fLo ;/;kmfO 54 *=!= JolStut ;/;kmfO 55 *=@= jftfj/0fLo :jf:Yo 57 v08 gf} afnaflnsfsf] dfgl;s :jf:Yo 59 (=!= afnaflnsfx¿sf] dfgl;s :jf:Yosf] kl/0ffd 60 (=@= afnaflnsfx¿sf] nflu dfgl;s :jf:Yo lsg dxTTjk"0f{ 5 < 61 (=#= dfgl;s tgfj 63 (=$= dfgl;s tgfj Joj:yfkg 64 (=%= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 64 v08 bz afnaflnsfdf x'g] ckfªutf 65 !)=!= ckfªtf 66 !)=@ ckfªutfsf sf/0fx¿M 66 !)=#= /f]syfd 67 !)=$= Joj:yfkg 68 !)=%= cleefjsn] Wofg lbg' kg]{ d'Vo s'/fx¿ 68 !)=^ kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 68 v08 P3f/ afnaflnsfsf] nflu v]n / dgf]/~hg 69 !!=!= v]nsf ljif]ztfx¿ 71 !!=@= v]n / dl:tissf] ljsf; 71
  • 8. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts vii !!=#= afnaflnsfsf nflu s:tf] v]n x'g'kb{5 < 72 !!=$= v]naf6 x'g] kmfObfx¿ 72 !!=%= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 72 v08 afx| afnaflnsfnfO{ nfUg] /f]u, /f]usf] lgoGq0f tyf k|fylds pkrf/ / afnaflnsfx?nfO{ nfUg] k|d'v 3fts /f]ux? 73 !@=!= emf8fkvfnf 74 !@=@= Zjf;k|Zjf; tyf lgdf]lgof 75 !@=#= s'kf]if0f 76 !@=$= bfb'/f 78 !@=%= cf}nf] 78 !@=^ afnaflnsfsf nflu vf]k 79 !@=&= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 79 !@=*= k|fylds pkrf/ 80 !@=(= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 84 v08 t]x| afnaflnsfx¿sf] Jojxf/ kl/j{tg 86 !#=!= afnaflnsfsf] afgL tyf Jojxf/sf] Joj:yfkg 87 !#=@= afnaflnsfx¿n] afgL Jojxf/ s;/L l;Sb5g < 87 !#=#= :s'n hfg] pd]/sf afnaflnsfx¿sf] afgL Jojxf/sf] Joj:yfkg 89 !#=$= lszf]/fj:yf 89 !#=%= afnaflnsfx¿sf] Jojxf/df afgLsf] ljsf; 90 !#=^= 1fg / Jojxf/sf] u'0ffTds ljsf; 91 !#=&= Jojxf/df kl/jt{g ug]{ k|lqmof 92 !#=*= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 92 v08 rf}3 afnaflnsf;“usf] k|efjsf/L ;~rf/ 93 !$=!= afnaflnsf;“u k|efjsf/L ;~rf/ s;/L x'G5 < 94 !$=@= afnaflnsfn] a'‰g] u/L s;/L af]Ng < 94 !$=#= afnaflnsfx¿nfO{ a'‰g ;xh s;/L agfpg] < 95 !$=$= afnaflnsfx¿sf nflu ;~rf/sf afwfx¿ s] s] x'g < 96 !$=%= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 97 v08 kGw| hLjgf]kof]uL l;k 99 !%=!= afnaflnsfx¿sf nflu lsg cfjZos 5 hLjgf]kof]uL l;k < 100 !%=@= s:tf s:tf x'G5g t hLjgf]kof]uL l;kx¿ < 100 !%=#= kl/jf/ / ;d'bfodf cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 106
  • 9. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 8 v08 ;f]x| h]G8/ tyf of}lgstf 107 !^=!= h]G8/ 108 !^=@= lnªu / h]G8/ 110 !^=#= e"ldsf 110 !^=$= ;dtf / ;dfgtf 112 !^=%= clwsf/ / ;zStLs/0f 112 !^=^= ;|f]t / ;fwg 113 !^=&= h]G8/ lje]btf 113 !^=*= h]G8/ / ;~rf/ 113 !^=( kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 113 !^=!) of}lgstf 114 v08 ;q 119 afn ;+/If0fsf nflu ljbofno / kl/jf/sf] e"ldsf 119 !&=!= afn ;+/If0f eg]sf] s] xf] < 120 !&=@= kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ 128
  • 10. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 1 ef}lts k"jf{wf/ tyf afnd}qL ljbofno cflbsf] cfjZostf x'G5 . To;}n] /fHosf] gLltn] klg dxTTjk"0f{ e"ldsf v]n]sf] x'G5 . oL ;a} kIfx¿sf] d'Vo cfwf/ r]tgzLn / pT;flxt cleefjsx¿ g} x'g . pgLx¿n] g} o;sf nflu ;'wf/ jf kl/jt{g u/fpg ;Sb5g . cfd cleefjsx¿ r]tgzLn / pT;flxt x'g g;s]sf sf/0fn] u'0f:t/Lo :jf:Yo ;]jf / lzIffsf] ljsf;df ck]lIft kl/jt{g x'g ;s]sf] 5}g . ;/sf/L, u}/;/sf/L / lghL If]qx¿af6 o;df s]xL k|of; x'Fb} cfPsf 5g t/ klg cleefjsdf g} c;n cleefjsTj;Fu ;DalGwt cfwf/e"t 1fg / l;ksf] ljsf; x'g jf u/fpg g;Sg'sf sf/0f ljutsf k|of;x¿ k|efjsf/L x'g g;s]sf x'g . tL k|of;x¿nfO{ yk k|efjsf/L agfpg kg]{ vfFrf]nfO{ s]xL xb;Dd eP klg k"lt{ ug{] pbb]Zoaf6 k]|l/t eO{ of] cleefjssf] nflu ;|f]t k'l:tsf tof/ kfl/Psf] 5 . cfzf 5, o;n] s]xL xb;Ddsf] vfFrf] k"lt{ ug]{ 5 . @= cf}lrTo cleefjsTj hLjgsf] ;a}eGbf r'gf}tLk"0f{ ofqf xf], c;n ;Gtfgsf nflu rfxgf ug]{ / To; cg';f/ of]hgf agfpg] cleefjssf] nflu of] r'gf}tL clgjfo{ klg 5 . To;}n] cleefjs aGg] Joj:yfksLo 1fg / l;k ax'cfoflds x'g' :jefljs} xf] . tL ;a} ;jfnx¿ lj:t[t ¿kdf o; o; ;|f]t k':tsleq ;d]6g ;Dej gePtf klg k|d'v ;jfnx¿;Fu ;DalGwt ljifox¿n] cleefjs tyf cleefjs;Fu k|ToIf sfd ug]{ ;/f]sf/jfnfx¿sf nflu klg s]xL xb;Dd != e"ldsf ;dfh / d'n'ssf nflu c;n gful/s lgdf{0fdf cleefjssf] e"ldsf ;a}eGbf dxTTjk"0f{ x'G5 . cleefjsn] afnaflnsf dfly k'¥ofPsf] :ofxf/ / ckgfPsf] Jojxf/ s} k|ltkmn :j¿k gofF lkF9Ln] ;Eo / ;d[bw hLjg lhpg l;Sb5g . To;sf nflu :j:y hLjgofkg ug{ kfpg', u'0f:t/Lo lzIff k|fKt ug'{, kof{Kt dfof / d}qLk"0f{ Jojxf/ kfpg' afnaflnsfsf] g};lu{s clwsf/ xf] / To;nfO{ k"0f{ u/fpg' cleefjssf] k|d'v st{Jo xf] . To;}af6 afnaflnsfn] c;n Jojxf/ / ;+:sf/ l;Sb5g . ;sf/fTds ;f]rsf] ljsf; x'G5 / pgLx¿nfO{ klg kl/jf/ / ;dfhk|lt lhDd]jf/ aGg k|]/0ff ldNb5 . c;n cleefjs aGgsf nflu ;d'bfosf] klg k|ToIf k/f]If e"ldsf x'g] x'gfn] k|To]s kl/jf/sf cleefjsn] ;dfhsf nflu klg c;n cleefjsLo ;fd"lxs cleofg / ;dGjosf] jftfj/0f l;h{gf ug'{ kb{5 . w]/} If]qsf] ;+nUgtfn] g} afnaflnsfsf] u'0f:t/Lo lzIff / afnaflnsf] ;du| ljsf;sf] ;Defjgf 5 . afn ljsf;sf] k|d'v ;jfn p;n] k|fKt ug]{ u'0f:t/Lo lzIff g} xf] / To;sf k|d'v ;|f]tx¿ 3/ / ljbofno g} x'g . To;kl5 kfl/jfl/s tyf ;dfhsf] ;fdflhs cfly{s jftfj/0f xf] . afnaflnsfn] ljbofnoaf6 k|fKt ug]{ lzIff hLjgf]kof]uL l;kdf cfwfl/t x'g'kg]{ ePsfn] ;f]xL cg';f/ kf7oqmd÷k7gkf7g, hjfkmb]xL tyf bIf lzIfs, s'zn / lhDd]j/ :s'n Joj:yfkg ;ldlt tyf :yfgLo ;d'bfo, cfwf/e"t ;'ljwf ;DkGg ;|f]t k':tssf ;DaGwdf
  • 11. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 2 ;fGble{s x'g] 5 eGg] ck]Iff ul/Psf] 5 . j}jflxs hLjgsf] ;'?jftsf] ;f]r cfpFbf g} cleefjsTjsf] ;'?jft x'G5 . ha Jojxf/ d} cleefjs algG5, To;sf] lg/Gt/tf hLjg ko{Gt /xG5 . h:t}M ljjfx s'g pd]/df ug]{ < aRrf slxn] hGdfpg] < aRrf hGdfpg grfx]sf] cjlwsf nflu s'g ue{lg/f]wsf ;fwg ckgfpg] < s;/L a9fpg] / k9fpg], cfTdf lge{/ aGg / ljjfx ug{ of]Uo s;/L agfpg] cflb b]lv c;n cleefjssf] nflu kl/jf/df ck|ToIf ¿kn] cgGt;Dd cleefjsTj /lx/xG5 . #= k':tssf] k|of]hg lhDd]jf/ cleefjssf nflu pgLx¿sf afnaflnsfsf ;du| JolSTTj ljsf; ug{ s:tf s:tf 1fg, l;k / wf/0ffsf] ljsf; ug{ cfjZos kb{5 eGg] s'/fnfO{ dWogh/ /fv]/ of] ;|f]t k'l:tsfdf ;s];Dd ljljw ;fGble{s d'bbfx¿ ;dfj]z ug]{ sf]l;; ul/Psf] 5 . ue{wf/0f ug]{ lg0f{ob]lv k|;"lt ;]jf tyf afnljsf;sf nflu cleefjsn] k"/f ug'{ kg]{ bfloTjsf ;Dk"0f{ kIfdf cleefjsnfO{ bIf agfpg of] ;|f]t k':tsn] k|of; u/]sf] 5 . o;df ePsf ;fdu|Lx¿sf] cWoognfO{ ;xh xf]; eGgsf nflu To;sf ;}bwflGts tyf k|fljlws hfgsf/Lx¿ ljleGg r/0fx¿df ;d]l6Psf 5g . h:t} ue{ / k|;"lt tyf gjhft lzz'sf] ;]jf, kf]if0f, afnaflnsfdf nfUg ;Sg] /f]ux¿ ;DaGwL -k|lt/f]wfTds, pkrf/fTds / k|jw{gfTds_ hfgsf/Lx¿x¿/:ofxf/, cleefjs/afnaflnsf larsf] ;DaGw / l;sfO -Jojxf/, lzIff, ;~rf/, JolSTTj ljsf; tyf hLjgf]kof]uL l;k ;DaGwL ljljw kIfx¿_, afnaflnsfsf] kl/jf/ / ;dfh;Fusf] cGt/ ;DaGwsf ax'cfoflds ljifox¿nfO{ sfo{d"ns 9ªun] afnljsf;sf nflu cleefjs;Fusf] ;DaGw hf]8g k|oTg ul/Psf] 5 . afnljsf;sf nflu cfˆgf] kl/jf/sf ;fy} ;fdflhs pQ/bfloTjdf klg cleefjsnfO{ s]lGb|t u/L o; ;|f]t k':tsdf ;d]6g ;Dej eP;Dd sf]l;; ul/Psf] 5  . of] ;|f]t k':ts cleefjs lzIff tyf ;zStLs/0f cleofgdf nfu]sf cleoGtf tyf ;|f]t JolStx¿sf nflu ;Gbe{ ;fdfu|Lsf ¿kdf tof/ ul/Psf] xf] tfklg :jo+ cleefjs tyf cleefjs aGg] tof/Ldf /x]sf JolStx¿sf nflu klg plQs} pko'St x'g] ck]Iff ul/Psf] 5 . To:t}, o;df ePsf ;}bwflGts tyf k|fljlws sdL sdhf]/Lx¿nfO{ k'gM ;Rofpg] jf kl/dfh{g ug]{ df}sf o;sf kf7s tyf k|of]ustf{x¿sf] ;'emfjaf6 k|fKt x'g] ck]Iff ul/Psf] 5 . wGojfb Û
  • 13. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 4 !=! cleefjssf] e"ldsf afnaflnsfsf] ;f]r / Jojxf/ ;sf/fTds agfpg cleefjsn] v]Ng] c;n e"ldsf g} cleefjsTj xf] . ha aRrf ue{df /xG5, Tolt a]nfb]lv g} cleefjsTj ;'? x'G5 . cGt /fli6«o afn clwsf/ dxf;lGw !(*( n] pNn]v u/] cg';f/ afnaflnsfn] ;Ddflgt ;dflhs hLjg ljtfpg kfpg] clwsf/ -kf]if0f, lzIff, ;'/Iff, ;dfgtf tyf / dfof_ sf] klxnf] ;+/If0fstf{ pgLx?sf cleefjs g} x'g, To; kl5 ;du| kl/jf/, ;dfh / /fHosf] pTt/bfloTj cyf{t cleefjsLo e"ldsf x'G5 . pSt dxf;lGwn] lgwf{/0f u/]sf] afn clwsf/sf] rf/ cf]6f If]q /fHosf nflu dfq geO{ kl/jf/ -cleefjs_ / ;dfh ljsf;sf nflu klg xf] . To;}n] o;sf af/]df cleefjsn] hfgsf/L lng' cfjZos 5 . afnaflnsfx¿sf nflu pgLx¿ a;]sf] 3/ g} klxnf] kf7zfnf xf] . klxnf] dlGb/ xf] . ljZj hut klg xf] . To;}n] cleefjsx¿ g} pgLx¿sf] nflu klxnf] lzIfslzlIfsf x'g . cleefjs klxnf] O{Zj/ x'g . kyk|bz{s x'g . of] s'/fsf] 1fg ;fob ;a} cleefjsx¿nfO{ 5 t/ ;d:of Jojxf/ / hLjgf]kof]uL l;ksf] Joj:yfkgdf g} w]/} x'G5 . afnaflnsfx¿sf nflu dfq geP/ cleefjsx¿ :jodsf nflu klg cleefjsTj;DaGwL hLjgf]kof]uL l;ksf] cfjZostf kg{ ;Sb5 . ljleGg cWoogx¿n] atfP cg';f/ cleefjsx¿af6 afnaflnsfx¿ k|lt ul/Fb} cfPsf] Jojxf/ d'Vo u/L ltg k|sf/sf] kfOG5 M !=!=! s8f cg'zf;gM cleefjssf] ljj]sn] hfg] a'em]cg';f/ afnaflnsfx¿sf nflu agfOlbPsf] lgod eGbf clnslt klg la/fpg gkfpg] lsl;dsf] Jojxf/ g} s8f cg'zf;g xf] . s8f cg'zf;g rflxG5 eGg] ;f]r ePsf cleefjsx¿ afnaflnsfnfO{ dfgl;s bafadf /fVg ;s] dfq c;n aGg ;Sb5g eGg] s'/fdf ljZj; ub{5g . s8f cg'zf;g dg k/fpg] cleefjsx¿n] afnaflnsfnfO{ ufnL ug]{, 8/ wDsL b]vfpg] / zf/Ll/s oftgf ;d]t lbg] ub{5g . …kl/jf/df sf]xL g sf]xL b]lv 8/ ePg eg] aRrf tx nfUb}ggÚ eGg] s'/f clwsf+z cleefjsx¿af6 ;'lgG5 / of] w]/} k'/fgf] dfGotf klg xf] . s'g} s'nt jf unt lsl;dsf Jojxf/ jf afgLsf] ljsf; gxf]; eGg] x]t'n] afnaflnsfnfO{ lgoGq0f ug'{ kg]{ x'G5 t/ To; lsl;dsf s8f cyf{t kmnfd] cg'zf;gsf] dfgl;s bafadf /fv]/ lgoGq0f ubf{ s'ntdf nfUg] a9L ;Defjgf ePsf] o; If]qdf cWoog cg';Gwfg ug]{ lj1x¿sf] dt 5 . lsgls s'ntdf nfUg'sf] d'Vo sf/0f kl/jf/af6 ePsf] v/fa Jojxf/ jf afnaflnsfx¿n] cleefjsaf6 hlt dfof kfpg' kg]{ xf] Tolt dfof kfPsf] cg'ej gu/]sf] sf/0fn] g} s'ntdf nfu]sf clwsf+z afnaflnsfx¿n] g} atfPsf] egL cWoogx¿n] pNn]v u/]sf 5g . lj1x¿sf cg';f/ cleefjssf] k|]/0ffn] c;n sfd ug{] afgL a;fNg] xf] / cfkm}k|lt pQ/bfoL aGg] afgLdf cEo:t u/fpg] cleefjssf] 3/df agfPsf] d}qLk"0f{ jftfj/0fn] g} xf] . o:tf] jftfj/0fdf x'ls{Psf afnaflnsf jo:s x'Fbf :jefljs cleefjsTjsf] cjwf/0ff / dxTTj !
  • 14. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 5 ¿kdf ;dfh / kl/jf/k|lt klg k"0f{ pQ/bfoL x'g] ub{5g . s8f cg'zf;gsf sf/0f ;w}F 8/ / dfgl;s bafjdf x's]{sf afnaflnsfx¿n] hlt af}blws jf ljZn]0ffTds Ifdtfsf] ljsf; ug{ kg]{ xf] Tolt ug{ ;Sb}gg . o;sf] k|efjn] ubf{ jo:s eP kl5 cfˆgf] Ifdtfdf x|f; cfpF5 . o;af6 a'leG5 ls s8f cg'zf;g afnljsf;sf] afws xf] . !=!=@= k'Nk'Nofpg] afnaflnsfnfO{ cleefjsx¿n] k'Nk'Nofpg] klg ub{5g . k'Nk'Nofpg'sf] cy{ w}/} dfof ug'{ xf] eGg] a'emfO clwsf+z cleefjsx¿df kfOG5 . w]/} dflg;x¿ k'Nk'Nofpg'nfO{ /fd|f] dfGb}gg . /fd|f] sfdsf nflu k'Nk'Nofpg' pko'St x'g;Sb5 t/ g/fd|f] sfd u/] jf uNtL u/] klg k'Nk'Nofpg' rflxF /fd|f] xf]Og . o;sf] k|efjn] ubf{ pgLx¿df hfgL hfgL uNtL bf]xf]¥ofpg] afgL a:b5 / c6]/L x'g] :jfefjsf] ljsf; x'g ;Sb5 . uNtL lsg ug'{ x'Gg eGg] af/]df / To;sf] kl/0ffd s] x'G5 eGg] efj kg]{ u/L dfof lbP/ ;'wf/ ug{ ;lsG5 . ToxL Jojxf/af6 cg'zf;g / g}lts bfloTjsf] af]w u/fpg klg ;lsG5 . !=!=#= dfofn' ;DaGw ;a} cleefjsn] cfˆgf afnaflnsfnfO{ dfof ub{5g . c;n cleefjsn] dfof u/]/ g} cg'zf;gdf 8f]¥ofpF5g, / hLjgf]kof]uL l;k l;sfpF5g . hLjg lhpg l;sfp5g . c;n cleefjsn] dfof lbP/ g} afnaflnsfx¿af6 klg cfTdLotf kfPsf x'G5g . afnaflnsfdf ljsf; u/fpg] OdfGbfl/tf, hjfkmb]lxtf cfTdlge{/tf, :jlgoGq0f jf cg'zf;g, bofn' efjgf, ;xof]uL :jefj, cfgGb cflb h] hlt /fd|f s'/fx¿ k|fKt ub{5g, ;a} s'/f cleefjsn] ug]{ dfofsf] cfwf/df g} e/ kb{5 . To;}sf] cfwf/df afnaflnsfn] cfˆgf] JolSTTjsf] ljsf; ul/x]sf x'G5g . plrt tyf kof{Kt dfof / :ofxf/ gkfPsf afnaflnsfx¿n] dfgl;s tgfj dfq} dx;'; u/]sf x'G5g . o;sf] kl/0ffd :j¿k pgLx¿df emu8f ug]{, vfgf gvfg], cleefjsn] gb]Vg] u/L la7ofOF ug]{, c?nfO{ 3[0ff ug]{, c? k|lt hjfkmb]xL gx'g], x's{b} hfFbf c;fdflhs Jojxf/ b]vfpg] / cGTodf s'ntdf klg k'Ug ;Sb5g . ljåfgx¿sf dtcg';f/ cleefjs / afnaflnsf larsf] ;DaGw h:tf] ag]sf] x'G5 ;f]xLcg';f/ afnaflnsfn] klg lj:tf/} cfˆgf] Jojxf/÷:jefj b]vfpFb5g  . afnaflnsf;Fusf] ;DaGw, dfof / cg'zf;g;Fu :yflkt ePsf] eP To;sf] k|efjn] Jojxf/df ;sf/fTds kl/jt{g b]vfg yfNb5 . o;/L x'g] ;sf/fTds Jojxf/n] jo:s pd]/df k'Ubf;Dd w]/} k|efjsf/L l;bw x'gk'Ub5 . olb afnaflnsf;Fu /fd|f] ;DaGw 5}g eg] cleefjsn] hlt;'s} /fd|f] clt{ pkb]z lbP klg ;'Ggnfos 7fGb}gg, efif0f h:tf] 7fg]sf x'G5g . afnaflnsf;Fusf] ;';DaGw cleefjsn] ug]{ dfofdf e/ kb{5 / c;n ;DaGws} sf/0fn] Ps cfk;df ljZjf; a95 . cg'zf;gsf nflu ljZjf; g} alnof] cfwf/ xf] . cleefjsTj / afnaflnsfsf] dgf]lj1fg;DaGwL cg]sfF} cWoogx¿ ePsf 5g . cleefjsTjsf af/]df lj:tfl/t ;fdflhs cWoog cg';Gwfg u/]/ n/]G; :6]Ogau{n] k|:t't u/]sf …c;n cleefjsTjsf] bz cfwf/e"t l;bwfGtÚ lgs} k|lzbw 5 . ;f] k':tssf] af/]df j]ePd8Ldf ;Dkflbt n]vcg';f/ s] pbb]Zon] afnaflnsf;Fu Jojxf/ ul/Psf] xf] egL To;nfO{ s]lGb|t u/L n]lvPsf] 5 . cg'zf;g afnaflnsfnfO{ 8/ b]vfpg xf] jf cfTdljZjf; hufpg, ;Eo / dfgjLo efjgfsf] ljsf; ug{ agfOg] xf] eGg] lh1fzfnfO{ klg k|:t't ul/Psf] 5 .
  • 15. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 6 ;f] k':ts;DaGwL pSt n]vdf elgPcg';f/ afnaflnsfnfO{ h;/L Jojxf/ ul/G5 ;f]xL cg';f/ pgLx¿n] cfkm"nfO{ agfpFb} n}hfG5g . pgn] eg]sf 5g ls Pp6f c;n cleefjs Pp6f cnu If]qsf] cg';Gwfgstf{ klg ePsf] x'G5 h;n] nfdf] ;do nufP/ cg';Gwfg u/]sf] x'G5 . !=@ cleefjsTjsf] bz l;bwfGt ljåfg n/]G;n] c;n cleefjsTjsf ;DaGwdf k|:t't u/]sf bz cf]6f cfwf/e"t l;bwfGt ;+If]kdf lgDg cg';f/ 5gM != tkfO{+ afnaflnsfnfO{ s:tf] agfpg rfxg' x'G5 < clg, tkfO{ rflxF s] ub}{ x'g'x'G5 < tkfO{n] h] ug'{x'G5 afnaflnsfx¿n] klg To;}sf] gSsn ub{5g . To:tf] a]nfdf t'?Gt} k|ltlqmof gug'{; . a? Ps l5g ;f]Rg'xf]; æd rflxF kf] s] ul//x]sf] 5' <Æ @= dfof u/]sf] eGb}df lk6g] jf ufnL ug]{ ug'{ x'Fb}g / c;n cleefjssf nflu Tof] ;Defjgf klg 5}g . clt dfof ug'{ klg g/fd|f] k6Ss} xf]Og . dfof u/]sf] gfddf ufnL jf xKsfObKsfO ubf{ g/fd|f] kl/0fd cfpF5 t/ To:tf] dfof u/]sf] kl/0ffd t'?Gt} b]lvb}g a? ufnL ug]{ afgL a9b} hfFbf lj:tf/} To;sf] kl/0ffd klg b]lvg yfNb5 . afnaflnsfnfO{ dfof ug'{ Ps lsl;dsf] dfgjLo s'/f xf] . afnclwsf/ klg xf] . dfof ddtf afnaflnsfsf] ck]Iff xf] cyjf cleefjssf] klg ;l~rt ;DklTt h:t} xf] . #= cleefjsx¿ ef}lts ¿kdf dfq geO{ dfgl;s¿kdf klg afnaflnsfk|lt ;dlk{t ePsf] x'g'kb{5 . kof{Kt ;do lbg' sl7g sfd xf], To;}n] ;do ;dodf pgLx?sf nlu lbOg] ;dosf af/]df k'glj{rf/ / k'gJo{j:yfkg ul//xg'kb{5   . afnaflnsfsf] nflu lbOg] ;donfO{ klxnf] k|fyldstfdf /fVg'kb{5 . cleefjsn] cfˆgf w]/} s'/fx¿ afnaflnsfsf] nflu TofUg ;Sg'kb{5, lsgls afnaflnsfsf] cfwf/e"t cjZostf k'/f ug'{ cleefjssf] bfloTj xf] . g'xfO w'jfO u/fpg', :s'ndf lbPsf] u[xsfo{ -xf]djs{_ df ;xof]u ug'{, vfgf ksfP/ v'jfpg', cflb h:tf sfd afnaflnsfsf] nflu lbPsf] ;dodf kb}{gg . tL sfd t cleefjsx¿sf] cfˆgf] lgoldt sfd xf] . pgLx¿sf nflu cfgGb -dgf]/~hg_ u/fpg / 1fg, l;k / Ifdtf a9fpg lbPsf] yk ;do rflxF afnaflnsfsf] nflu lbPsf] ;xL ;do xf] . $= afnaflnsfsf] ljsf;;Fu;Fu} pgLx¿;Fu} ul/g] Jojxf/df klg kl/jt{g ul//xg' cfjZos 5 . pgLx¿n] s'g pd]/df s:tf] Jojxf/ b]vfp5g / xfdLn] ug]{ s:tf] Jojxf/ pko'St x'g;Sb5 < dfgf}F # jif{sf] afnaflnsfn] k|fo …gfO{Ú dfq} eG5, p;nfO{ rkL{df lb;f ug]{ afgLsf] ljsf; ug{ s;/L l;sfpg] < To:t}, !# jif{sf] pd]/df p;Fu cg]sf}F lh1f;fx¿ 5g, p;sf]÷pgsf] af}blws ljsf;sf nflu s'/fsfgL x'G5 t/ pm÷pgL cfˆgf] s'/fdf lhblw klg u5{÷ul5{g . p;sf] lhblwaf6 jfSs eP/ kG5g jf bafa lbP/ cfˆg} s'/f rflxF :jLsfg}{ nufpg ldN5 / < To;f] ul/of] eg] cleefjsb]lv pgLx¿nfO{ jfSs nfUg yfNb5 . pgLx¿df cleefjssf] Jojxf/s} sf/0f tgfj a9g ;S5, h;n] ubf{ pgLx¿df ;'lt/xg] afgL a:b5, 3/ eGbf aflx/ g} ;do ljtfpg dg k/fpg yfNb5g . lj:tf/} :s'ndf klg l;sfOdf ;d:of cfpg yfNb5 . o:tf] eP klg cfgLafgL ;'wfg{ bafa lbg'÷xKsfObKsfO ug'{ emg} pko'St xF'b}g . ;a} eGbf klxnf tTsfn} k/fd;{stf{
  • 16. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 7 jf s;}sf] ;xfotf lnP/ p;nfO{ s] s] ePsf] 5 egL ;Dk"0f{ ;d:ofx¿ yfxf kfpg kb{5 . clg d}qLk"0f{ tl/sfn] agLdf ;'wf/ u/fpg ;lsG5 . To;sf nflu ljz]if of]hgf agfO/xg klg kb}{g . s] s]df kl/jt{g cfof] eGg] s'/fsf] Vofn ug'{ cfjZos 5 . lsgls ToxL kl/jt{gsf] k|;+zf ub}{ gofF kl/jt{gsf nflu k|]l/t ub}{ n}hfg ;lhnf] x'G5 . %= afnaflnsfsf] nlu cfjZos cg'zf;g jf lgod lgdf{0f ug{ / To;sf] Joj:yfkg ubf{ ;w}F afnaflnsf ;Fu} eOFb}g . afnaflnsf x's{Fb} u/]sf x'G5g . ;Fu;Fu} afnaflnsf] Jojxf/nfO{ klg Jojl:yt ul/Pg eg] kl5 pgLx?nfO{ ;dosf] Joj:yfkg ug{ / ;do cg';f/ rNg lgs} sl7g kg{ hfG5  . pgLx?sf] Jojxf/ kl/jt{g u/fpg] xf]Og ;lhnf] tl/sf ckgfP/ cfkm}n] ug{ l;sfpg] xf] . lbgsf] ltg} k|x/ x/]s cleefjs;Fu ltg cf]6f k|Zgsf] pQ/ x'g'kb{5 M !_ d]/f] aRrf sxfF 5 < @_ d]/f] aRrf sf];Fu 5 < / #_ d]/f] aRrf s] ul//x]sf] 5 < olb l7s / lrQa'‰bf] pQ/ kfO/xg' ePsf] x'g'x'G5 eg] lgodsf] /fd|f] Joj:yfkg ePsf] / /fd|f] lgod agfPsf] 7xl/g] 5 . pgLx¿sf] cfˆg} sltko ;–;fgf sfdsf Joj:yfkg ul/;fWo klg x'Gg / ug{ klg x'Gg olb pgLx¿sf] pd]/ lszf]/fj:yfdf k'lu;s]sf] 5 eg] pgLx¿ d'Vo ;do tflnsfdf g} 5g / ;f]xL cg';f/ Jojxf/df klg tkfO{ pgLx¿;Fu ;dflxt eO/xg ;Sg'ePsf] 5 eg] afFsL pgLx¿sf] ;–;fgf sfdsf nlu cfkm}+ lgod agfpg / nfu' ug{ k|]l/t dfq} ug'{xf]; . c;xh eP ;xhLs/0f ug'[{xf]; t/ To;}sf nflu x:tIf]k rflxF slxNo} gug'{xf]; . ^= afnaflnsfnfO{ b}lgs sfdsfhdf cfTd lge{/ aGg ljleGg pkfodfkm{t clej[blw ug'{'kb{5 . :jkl/rfng / ;+oldt x'gsf nflu yf]/} ;xof]usf] tof/L ug'{xf]; / ;xhLs/0f ug'{xf]; . pgLx¿sf] x/]s sfdsf] ;kmntfsf nflu :jkl/rfng / ;+oldttf cfjZos 5 . cfTdlg0f{osf] ljsf;sf nflu clncln cg'/f]wsf] z}nLdf bafa l;h{gf ug'{ :jfefljs} x'G5 . t/, cfTdlge{/tfsf nflu :jlg0f{o ug{ cleefjsn] kl/jfl/s dfGotf ljkl/t bafa lbg' eg] x'Fb}g  . pd]/sf] ljsf;;Fu} cfTdlge{/tfsf nflu :jlg0f{o ug{ lbg' jf l;sfpg' k5{ lsgls of] dfgj :jefjsf] Pp6f dxTTjk"0f{ c+z xf] . &= n'uf km]/]sf] h:tf] afnaflnsfk|lt cleefjsn] a]nfa]nfdf cfˆgf] klg dfGotf jf Jojxf/nfO{ abln/xg' xF'b}g . afnaflnsfx¿n] klg To;}sf] l;sf] ug{ yfNb5g / kl5 ToxL sf/0f cleefjssf s'/fdf kTof/ dfGb}gg . cleefjssf] klg /fd|f] cg'zf;g s] xf] eg] cfkm"n] afnaflnsfk|lt hlxn] klg p:t} ;xh Jojxf/ ug'{ kb{5 . ;a} s'/fdf p:t} tl/sfsf] Jojxf/ b]vfpg] klg xf]Og, dfq} kfl/jfl/s dfGotfsf cfwf/df Jojxf/ b]lvg'kb{5 . To;afx]s cleefjsn] cfkm";Fu s] s] c? lsl;dsf Ps}gf;] Jojxf/ 5 eg]/ k'glj{rf/ klg ug'{kb{5 . s'g} s'g} s'/fdf kl/jt{g klg ug'{kg]{ x'G5 t/ ljgf ;'ema'em rflxF kl/jt{g ug'{ x'b}g . afnaflnsfsf] nflu cfˆgf] Jojxf/ km]g{ lsg cfjZos 5 / s] k|efj kb{5 eg]/ /fd|f];Fu ;f]r]/ / ljZn]if0f u/]/ dfq} kl/jt{g ug{ ;lsG5 . vfGbfgL jf JolStut x}l;otsf] cfwf/df x}g, cfjZostf / ljj]ssf cfwf/df ;f]r / Jojxf/df kl/jt{g ug{'kg]{ x'G5 . x}l;ot t ;fgf 7"nf ;a}sf] cf–cfˆg} x'G5 . lsgls afnaflnsfnfO{ x}l;ot b]vfOof] eg] lj:tf/} pgLx¿n] To;nfO{ r'gf}tLsf] ¿kdf lng;S5g . w]/} cleefjsx¿sf nflu ;w}F
  • 17. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 8 p:t} x'g' eg]sf] lgs} ufx|f] sfd xf] . To;n] ubf{ afnaflnsf bf]wf/df kg{ ;S5g To;}n] cfkm"nfO{ cg'zf;g / Jojxf/df Psfgf; u/fpg cfTd;+odtf÷OR5f zlSt bx|f] agfpg' kb{5 . *= cleefjs;Fu TofUg} kg]{ ?vf] Jojxf/x¿ w]/} x'g;S5g, afnalnsfn] rfx] h];'s} u?g t/ Ps c;n cleefjssf] gftfn] slxNo} klg afnaflnsfnfO{ lk6g], ufnLunf}h ug]{, ckzAbx¿sf] k|of]u ug]{ jf cGo s'g} klg lsl;dsf lx+;f ug'{ x'Fb}g . afnaflnsfnfO{ cfˆgf] cufl8 lz/ e'msfpg afWo kfg'{ x'Fb}gg . clg cfˆgf] 5f]/f5f]/L;Fu emu8f eof] eGb}df /fd|f];Fu s'/f ga'emL c?sf] afnaflnsf jf pgLx¿sf cleefjs;Fu l;w} emu8f ug{ klg hfg'x'Fb}g . afnaflnsfsf] lgx'Fdf cleefjsx¿sf] emu8fn] æ;f9]sf] h'wfO afR5fsf] ldrfOÆ eGg] egfO rl/tfy{ x'g hfG5 . To;af6 afnaflnsfn] klg emu8f g} l;Sb5g . emu8fsf k5fl8 n's]sf cg]sfF} sf/0fx¿ x'G5g / slxn]sfxLFF abnfsf] OR5fn] jf c;'/Iff dx;'; ePsf] sf/0f afnaflnsfn] geg]sf klg x'g ;S5g . To:tf] bf]xf¥ofP/ x'g glbg] cg]sf}F pkfox¿ x'G5g . h:t}M /fd|f] / g/fd|f] sfdsf af/]df 5'6ofP/ s'/f ug]{, emu8fn] x'g] k|efjsf af/]df af]w u/fpg], cGofodf k/]sf] eP ;dflhs ;'/Iffsf Goflos pkrf/sf pkfox¿ atfpg] cflb . (= Ps c;n cleefjsn] cfˆgf 5f]/f5f]/Lx¿k|lt oyfy{ jf jf:tljstfdf cfwfl/t 1fg / Jojxf/sf] ck]Iff u/]sf x'G5g / ;f]xLcg';f/ g} cfˆgf s'/f pgLx¿nfO{ atfPsf x'G5g  . o;sf nflu pgLx¿n] Jojxfl/s lgod agfPsf / cfˆgf afnaflnsfx¿sf nflu s] s] ug]{ s] s] gug]{ eGg] ;xL lg0f{o u/]sf x'G5g . k|foM cleefjsx¿n] x's{b} u/]sf afnaflnsfx¿;Fu cg'zf;g / hLjgf]kof]uL l;k;DaGwL w]/} s'/fx¿ atfPsf x'G5g t/ lszf]/fj:yfdf k'u]kl5 atfpg' kg]{ hlt klg atfpFb}gg . h:t}M !@ jif{sf] afnaflnsfk|lt slt ck]Iff /fVg], slt atfpg], s'g s'/fnfO{ slt k|fyldstf lbg] eGg] af/]df cleefjsnfO{ x]Ssf gx'g klg ;Sb5 . pgLx?df cfPsf] zf/Ll/s tyf dfgl;s jf ;+j]ufTds kl/jt{g;Fu ;DalGwt eP/ ul/g] s'/f jf l;sfpg] hLjgf]kof]uL l;ksf w]/} kIf gatfO/x]sf x'g ;Sb5g . w]/} cleefjsx?n] t 7"nf] x'g yfn]kl5 cfkm} hfGg' kb{5 eGg] wf/0ff /fv]sf] kfOG5 . To:tf] cj:yfdf rfx]sf]] h:tf] ck]Iff gkfPkl5 cg]sf}+ clt{ / u'gf;x? JoSt ug{ yfNb5g . t/ lszf]/fj:yfdf k'u]sf afnaflnsfn] cleefjssf] efif0f dg k/fpFb}gg . !)= cleefjsn] afnaflnsfaf6 xflb{sk"0f{ cfb/ k|fKt ug]{ Pp6} dfq pkfo eg]sf] pgLx?nfO{ klg b]vfj6L x}g dg}b]lv cfb/ ug'{ . pgLx?sf] efjgfsf] sb/ ug'{ g} xf] . pgLx?;Fu klg gd|tfk"j{s af]Ng] u/]df pgLx?n] klg c?;Fu gd|tfk"j{s af]Ng l;Sb5g . pgLx¿n] tkfO;Fu s'/f ul//xFbf Wofgk"j{s ;'lglbg] u/]df pgLx¿df klg To:t} afgLsf] ljsf; x'Fb} hfG5 . dfofn' tl/sfn] pgLx¿sf] lh1fzfk|lt ;Daf]wg ul/lbg' kb{5 . pgLx¿n] ug{;Sg] / ldNg] sfdsf nflu cg'/f]w ug'{ kb{5 . 3/df xf]; jf 3/aflx/ afnaflnsfnfO{ b]vfpFgsf nflu dfq} tkfO{F /fd|f] ag]/ ;'v kfpg' x'Gg lsgls ;dfhdf c? dflg;x¿k|lt klg tkfO{n] b]vfpg'ePsf] Jojxf/x¿nfO{ pgLx¿n] glhsaf6 cjnf]sg ul//x]sf x'G5g . olb 3/df afnaflnsfx¿sf nflu
  • 18. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 9 Ps y/L / aflx/ csf]{ y/Lsf] Jojxf/ u/]sf] b]v]/ tkfO{Fk|lt afnaflnsf låljwfdf kl//x]sf x'g;Sb5g . lj:tf/} pgLx¿n] klg tkfO{Fsf] l;sf] ug{ yfN5g jf tkfO{k|lt gsf/fTds wf/0ff agfpg yfNb5g . dfly plNnlvt l;bwfGtsf a'Fbf afx]s c? klg cleefjsLo e"ldsf;Fu ;DalGwt a'Fbfx¿ lgDg cg';f/ 5gM != 5f]/f5f/Lsf ;fyLx¿ cfˆgf] 3/df cfpFbf pgLx¿sf] :jfut / ;Ddfg ul/lbg' kb{5, lsgls To;af6 /fd|f] ;+:sf/ l;Sg k|]/0ff ldNb5 . @= olb afnaflnsfx?n] /fd|f] sfd u/]df pgLx?nfO{ Tolta]nf g} :ofjf;L lbg], sfdsf] != arfj6sf] clwsf/ of] afnaflnsfx¿sf nflu cfwf/e"t cfjZostf xf] . o; cGtu{t sDtLdf klg afFRg kfpg], plrt kfng kf]if0f, :jf:Yo x]/rfx, dfof, OHht÷c;n Jojxf/ kfpg] cflb kb{5g . @= ljsf;sf] clwsf/ of] uef{j:yfb]lv g} zf/Ll/s tyf dfgl;s ljsf; ug{sf nflu cfjZos cfwf/e"t clwsf/ xf] . o;df sDtLdf klg lzIff cfh{g, cleJolStsf] :jtGqtf, ;dfgtfsf] clwsf/, Gofo k|zf;g -kl/jf/leqsf] lgod jf rng_ df plrt Jojxf/, ;fdflhs hLjg:t/ ljsf;sf nflu rflxg] ;'ljwfx¿sf clwsf/x¿ cflb kb{5g . #= ;+/If0fsf] clwsf/ of] sfg'gåf/f kl/eflift u/L k|bfg ul/g] clwsf/ xf] . h:t}M sfdsf nflu Go"gtd pd]/, zf/Ll/ tyf dfgl;s ¿kdf x'g] ljleGg lsl;dsf lx+;f jf b'Jo{jxf/af6 ug'{ kg]{ ;+/If0f, /fhgLlts tyf ljleGg lsl;dsf åGåx¿af6 ;+/If0f, ;fdflhs tyf ;f+:s[lts jf hftLo e]befjaf6 ;+/If0f, kl/ToSt, 6'x'/f], kl/jf/ljxLg, z/0ffyL{ hLjgaf6 ;+/If0f cflb . $= ;xeflutfsf] clwsf/ of] afnaflnsfx¿sf nflu a'blw, ljj]s, Ifdtf / pd]/cg';f/ cfkmgf] ljsf;sf] nflu ;xefuL x'g] clssf/ xf] . o; cGtu{t ;"rgf÷hfgsf/L k|fKt ug]{ jf eGg÷cleJoQm ug{ kfpg], wfld{s tyf ;f+:s[lts sfddf ;xefuL x'gkfpg], ;ª3;+:yfut ¿kdf ;ªul7t eO{ ;fdflhs ultljlw ug]{, v]ns'b, l;h{gfTds sfdsf ;fy} kfl/jfl/s sfd -lg0f{o b]lv sfof{Gjog;Dd_ ;xefuL x'g] cflb kb{5g . -;|f]tM cGt/fli6«o afn clwsf/ dxf;lGw_ afn clwsf/sf rf/ If]qx¿ k|;+zf ug]{ . o;n] ubf{ /fd|f] sfd ug{ k|]/0ff ldNb5 . #= 5f]/f5f/LnfO{ 3/df ;wF}+ ;'/lIft dx;'; u/fpg'kb{5 . e'tk|]t, ;dfhsf s'g} 8/ nfUg] dflg; jf c? s'g} lsl;dsf hgfj/sf] 8/ b]vfpg' x'Gg lsgls pgLx? dfgl;s tgfjsf] l:yltdf x'g;S5g, h'g s'/fn] af}blws ljsf;df g/fd|f] c;/ kfg{ ;Sb5 . $= pgLx¿nfO{ cfkm"n] u/]sf] dfof / :ofxf/sf] abnfdf 7'nf] ePkl5 cfkm"nfO{ ug'{ kg]{ -u'0f lt/]sf] h:tf]_ efg u/fpg' xF'b}g . dfof ljlgdosf] j:t' xf]Og eGg] efjgfsf] ljsf; u/fpg h?/L 5 . %= x/]s afnaflnsfx¿n] ;+ljwfg k|bQ
  • 19. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 10 clwsf/x¿ kfpg'kb{5 . o; lsl;dsf clwsf/x¿ pkof]u ug{ kfP gkfPsf] cleefjsx¿n] lglZrt ug'{ kb{5 . afn clwsf/ dxf;lGw !(*( n] afnaflnsfsf] clwsf/nfO{ ljleGg rf/ v08df ljefhg u/]sf] 5 , h;cg';f/ afnaflnsfsf] afFRg kfpg] clwsf/, afnaflnsfsf] ljsf;sf] clwsf/, afnaflnsfsf] ;+/If0fsf] clwsf/ / afnaflnsfsf] ;xeflutfsf] clwsf/ kb{5g  . oL clwsf/x¿ afnaflnsfn] kfPsf 5g jf 5}gg eGg] af/]df klxnf] hfgsf/L cleefjsnfO{ x'g' kb{5 . !=# kl/jf/ / ;d'bfodf cleefjsn] ug{] d'Vo sfo{x¿ afnaflnsfn] ug]{ x/]s lqmofsnfkdf kl/jf/n] kl/jf/ / ;d'bfodf ug]{ Jojxf/n] g} lgwf{/0f ug]{ x'Fbf afnaflnsfnfO{ s:tf] agfpg] egg] s'/f kl/jf/sf] e"ldsfn] g} lgwf{/0f ub{5 . To;}n] afnaflnsfsf] plrt x]/rfx cGt/ut pgLx¿sf cleefjsn] kl/jf/ tyf ;d'bfodf lgDg cg';f/ Jojxf/ ug'{ kb{5 M • cg's"n ;do ldnfP/ kl/jf/df cleefjsTj;DaGwLdxTTjatfpg]/kl/jf/n] k|fKt u/]sf] cg'ej / cfˆgf] cg'ejsf] cfwf/df lgoldt 5nkmn rnfpg] • c;n cleefjsTj;DaGwL lkmNd kl/jf/;Fu} a;]/ x]g]{ Joj:yf ug]{ • cleefjsTj;DaGwL k':ts tyf klqsfdf k|sflzt n]v /rgfx¿ ;ªsng u/L kl/jf/sf nflu cWoog ug{ pknAw u/fpg] / 3/sf] ;fgf] k':tsfnodf ;ªu|x ug]{, • ;a} ;b:ox¿nfO{ dfofsf] Jojxf/ ug{ l;sfpg / afnaflnsfn] ug]{ /fd|f] sfdsf] k|;+zf ug{] . • 6f]n l5d]ssf afnaflnsf dfly x'g] lx+;f Go"gLs/0fdf ;dofg's"n 5nkmn rnfpg] . • :yfgLo :t/df ;~rflnt afnljsf; s]Gb|x?df ;do ldnfP/ cjnf]sg ug]{ / afnljsf;;DaGwL gofF s'/fx? l;Sg] . 3/df afnaflnsfx?df cfPsf] kl/jt{g;Fu d]n vfg] u/L cg'zf;gsf lgodx? agfpg], cg'zf;g kfngsf nflu k|]l/t ug]{, k'/:s[t ug]{ kl/jf/sf cGo ;b:ox?sf afnaflnsfx?k|ltsf] Jojxf/af/] cjnf]sg ug]{ / afnd}qL jftfj/0fdf hLjgf]kof]uL l;ksf] ljsf;sf nflu kl/jf/df 5nkmn rnfpg] .
  • 21. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 12 @=! afnd}qL ljbofno s] xf] < afnaflnsf;Fu ljleGg k|ltef /x]sf x'G5g . pgLx¿n] cfkm"leq /x]sf] k|ltefsf] cfwf/df l;Sg] l;sfpg] sfo{ klg km/s km/s x'g ;Sb5 eg] pgLx¿n] cfˆgf] k|ltef b]vfpg ljbofnodf cfjZos jftfj/0f x'g'kb{5 . afnaflnsfsf] km/s km/s k|ltefsf] k|:km'6g u/fO{ ;du| lzIffsf] u'0f:t/ ;'wf/sf nflu afnd}qL ljbofnosf] cjwf/0ff cfPsf] xf] . afnaflnsfn] cfkmgf] ult / Ifdtfcg';f/ /dfOnf];Fu l;Sg] jftfj/0f ePsf] ljbofno g} afnd}qL ljbofno xf] . o:tf ljbofnodf afnaflnsf cg's'nsf] l;sfO jftfj/0f tof/ ul/G5, afnaflnsfx¿sf] cGt/lglxt Ifdtfsf] ljsf; ul/G5 . o;sf cltl/St o:tf ljbofnox¿dfM • afnaflnsfx¿n] zf/Ll/s, dfgl;s Pj+ ;+j]ufTds ¿kn] ;'/lIft tyf :j:y jftfj/0f kfpFb5g . • afnaflnsfx¿sf] ?lr, Ifdtf / :t/sf sb/ x'G5 / ;f]xLcg';f/ pgLx¿sf] l;sfOsf nflu cfjZos jftfj/0f Pj+ kf7oqmdsf] Joj:yf x'G5 . • afnaflnsfsf] l;sfO pknlAwsf] d"Nofªsg ug]{ k"0f{ lhDd]jf/L lzIfssf] x'G5 . • afnaflnsfx¿nfO{ pgLx¿sf] hft, lnªu, wd{, efiff, cfly{s :t/, zf/Ll/s Pj+ dfgl;s b'j{ntfsf cfwf/df lagf e]befj ljbofnodf :jf:Yo Pj+ ;''/Iffdf ljz]if Wofg lbOG5 . • ljbofnosf] gLlt lgdf{0f, of]hgf th'{df, sfof{Gjog / d"Nofªsgdf afnaflnsf, cleefjs / ;d'bfonfO{ k|ToIf ;xefuL u/fOG5 . • s'g} klgk|sf/sf]ef}lts,zf/Ll/sPj+dfgl;s b08, ;hfo alh{t x'G5 / afnaflnsfx¿nfO{ b'Jo{jxf/ / gf]S;fgLaf6 arfpg] sfd lg/Gt/ ¿kdf eO/x]sf] x'G5 . s'g} klg afnaflnsfsf] nflu ljbofnodf pgLx¿n] rfx]cg';f/sf] jftfj/0f l;Sg] l;sfpg] Joj:yf 5 of 5}g eGg] s'/fn] dxTTjk"0f{ e"ldsf v]n]sf] x'G5 . ljbofnodf afnaflnsfx¿nfO{ s8f cg';fzgdf /fv]/ ljbofnosf] z}lIfs u'0f:t/ ;'wf/ ug{ ;lsG5 eGg] unt dfGotf /x]sf] kfOG5 . o;n] afnaflnsfx¿nfO{ dgf];fdflhs ¿kdf c;/ ul//x]sf] x'G5, h;sf sf/0f pgLx¿ lgoldt ¿kdf ljbofno gcfpg], cfkmgf s'/f v'n:t /fVg g;Sg] / lardf ljbofno 5f]8g] cj:yfdf klg k'Ug ;Sb5g . ljbofno afnaflnsfsf] nflu bf];|f] 3/ xf] . ljbofno pd]/ ;d"xsf clwsf+z afnaflnsfsf] ;do ljbofnodf laTg] x'Fbf afnaflnsfsf] ;+/Iff0fsf] lx;fan] ljbofnonfO{ ljz]if Wofg lbg' h?/L 5 . cem} klg ljbofnodf afnaflnsf ;'/lIft /xG5g eGg] s'/fdf afnaflnsfsf] kl/jf/ lglZrGt x'g ;Sg] jftfj/0f 5}g . ljbofno egf{ ul/G5 . o;afx]s l j b o f n o l e q leq / xftfleq tyf ljbofno hfg] cfpg] qmddf slt aflx/ /x]sf afnaflnsfx¿nfO{ e]befj/lxt Jojxf/ ul/G5 . • k9fO–n]vfOsf cltl/St afnaflnsfx¿sf] afnaflnsf b'Jo{jxf/sf] l;sf/ x'g' kl//x]sf] afnd}qL ljbofno / kl/jf/ @
  • 22. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 13 cj:yf 5 . s'g} klg afnaflnsfsf] cleJolSt tyf pgLx¿sf] b}lgs lqmofsnfkdf cfpg] kl/jt{gn] pgLx¿ dfly cfOk/]sf ;d:ofx¿sf] af/]df cg'dfg ug{ ;lsG5 . afnaflnsfx¿df b]lvg] c:jefljs kl/jt{g tyf lqmofsnfkx¿n] pgLx¿sf] lzIffdf k|ToIf ¿kdf c;/ ul//x]sf] x'G5 . cem eGg] xf] eg] afnssf] t'ngfdf aflnsfx¿ a9L hf]lvddf kg]{ / pgLx¿sf] ;+/If0fdf ljz]if Wofg lbg' h?/L x'G5 . ljbofnodf tyf cfpg] hfg] qmddf afnaflnsfx¿n] cfkm"nfO{ ;+/lIft /x]sf] dx;'; u/fpg ljbofnon] ljz]if Wofg lbg' h?/L 5 . ljbofnonfO{ afnd}qL agfpg ljbofnon] ljbofnodf zf/Ll/s b08 ;hfosf] cGTo ug]{, ljbofnodfafnaflnsfdflyx'g]b'Jojxf/sf]cGTo ug]{ tyf pgLx¿nfO{ b'Jo{jxf/af6 ;+/If0f lbg], ljbofnodf afnaflnsfsf] ;xeflutfnfO{ k|jw{g ug]{ tyf ljbofnodf lgdf{0f x'g] k"jf{wf/x¿nfO{ afnd}qL agfpg] sfo{df ljbofno Joj:yfkg ;ldltn] ljz]if Wofg lbg' kb{5 . @=!=! afnd}qL ljbofno lgdf{0fsf nflu ljbofno / kl/jf/ larsf] ;DaGwM cleefjsx¿n] cfˆgf afnaflnsfsf] pHHjn eljiosf] sfdgf u5{g . lzz' hGd]b]lv g} eljio pHHjn agfpgsf nflu pgLx¿sf] pd]/ j[blw ;Fu;Fu} :jf:Yo, kf]if0f, j[blw / ljsf;, k9fO, n]vfO, v]n, cg'zf;g cflb h:tf ljifodf cleefjsx¿;r]t/xG5g .o:tfclwsf+zs'/fx¿ afnaflnsfn] ljbofno hfg yfn]kl5 l;Sg] eP tfklg Pp6f lglZrt :t/;Ddsf] k9fO, n]vfO / cg'zf;gsf ljifox¿ 3/df g} l;Sg] ub{5g h;sf nflu cleefjssf] dxTTjk"0f{ e"ldsf x'G5 . afnaflnsf ljbofno hfg yfn]kl5 klg p;n] l;Sg] ljifodf cleefjssf] e"ldsf cem} al9/x]sf] x'G5 . cleefjs afnaflnsfsf] l;sfO k|lt hlt w]/} ;r]t /xG5g, afnaflnsfsf] Tolt g} w]/} l;sfOdf ljsf; x'g] ePsfn] ljbofno hfg yfn]kl5 cleefjsn] afnaflnsfn] l;Sg] s'/f k'/} ljbofnosf] e/df dfq 5f]8bf ;f]r]h:tf] glthf k|fKt gx'g ;Sb5 . To;}n] ljbofno k7fpg' afnaflnsfnfO{ l;sfpg] qmddf cfˆgf] bfloTj afFl8Psf]] dfq ;Demg'k5{ . o;y{ afnaflnsf ljbofno hfg yfln;s]kl5 afnaflnsfsf] l;sfO / cGo ;du| ljsf;sf nflu afnaflnsf / ljbofno lardf cleefjssf] ;dGjofTds e"ldsf / ;+nUgtf x'g'kb{5 . @=!=@ cleefjs / ljbofno lar ;DaGwaf6 x'g] kmfObfx¿ cleefjs / ljbofnolarsf] ;DaGw / ;+nUgtfsf] sf/0f cleefjsn] lgoldt ¿kdf afnaflnsfsf] k9fO, n]vfO / cGo l;sfOsf] ;DaGwdf rf;f] /fVgfn] afnaflnsfsf] dgf]an j[blw x'g], cem a9L l;Sg xf};nf a9g], afnaflnsf lgoldt ¿kdf ljbofno hfgsf] nflu k|]l/t x'g], lgoldt u[xsfo{ ug]{ afgLsf] ljsf; x'g], cleefjssf] cfkmgf] afnaflnsfx¿k|ltsf] cfTdljZjf;df j[blw x'g], kfl/jfl/s ;fldKotf j[blw x'g], k9fO nufot ;Dk"0f{ l;sfO / JolSTTj ljsf;df ;d]t ;xof]u k'U5 . To:t}], cleefjssf] ;xof]udf afnaflnsfx¿n] cfkmgf] k9fO, u[xsfo{ Pj+ cGo s'/fx¿sf] af]em dx;'; ub}{gg . ;dodf g} sfdx¿ ;DkGg ug{ ;S5g / tgfjaf6 d'St /xG5g . ljbofnodf s] s:tf lqmofsnfkx¿ eO/x]sf 5g / klxn] eGbf s] s:tf kl/jt{g ePsf 5g eGg] ljifodf cbofjlws x'g]u/]df cleefjsn] afnaflnsfsf] k7g kf7gdf w]/} ;xof]u k'¥ofpg ;S5g . afnaflnsfsf] af/]df /fd|f] hfgsf/L /fVg] cleefjsn] cGosf] eGbf cfˆgf] afnaflnsfsf] km/s cfjZostf jf Ifdtfsf af/]df ljbofnonfO{ hfgsf/L u/fO{ pgLx¿sf] ;kmntfsf nflu yk of]ubfg lbg ;S5g . cleefjsn] afnaflnsfsf] ljbofnok|ltsf] wf/0ff, lzIfs Pj+ ljbofnosf cGo ultljlwx¿k|ltsf] wf/0ff / ;f]rfOaf/] hfgsf/L /fvL afnaflnsfsf] s'g ljifo cWoogdf
  • 23. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 14 ?lr a9L 5 yfxf kfpg ;Sb5g . afnaflnsfsf] cfTd;Ddfg / OR5fnfO{ ;Daf]wg ug{ ;Sb5g . @=!=# cleefjsx¿ s;/L ;+nUg x'g ;S5g < cleefjsn] afnaflnsfnfO{ u[xsfo{ ug{ ;xof]u ug]{, k9]sf] a]nfdf Wofg lbP/ ;'lglbg], ljbofnosf] kl/of]hgf sfo{ (project work) sf] ;DaGwdf 5nkmn / ;xof]u ul/lbg], ljbofno uPsf] lbgx¿df s] s] k9fO eof] eg]/ afnaflnsf;Fu 5nkmn u/L hfgsf/L lng] h:tf sfo{x¿ cleefjsn] 3/}df ug{ ;S5g . To:t}, ljbofnon] cfof]hgf u/]sf sfo{qmdx¿df ;xefuL x'g], ljleGg ljifodf lzIfsx¿;Fu ;do ;dodf ;Dks{ ub}{ /xg], ljbofnodf uP/ :jod ;]jssf] ¿kdf sfd ug]{, ljbofnon] agfPsf] ljbofno 8fo/L, a|f]l;o/, Sofn]G8/ cflb lgoldt ¿kdf x]g]{ / ;do ;dodf 8fo/Ldfkm{t eg]sf ;'emfjx¿ sfof{Gjog ug]{], ljbofnosf] j]e;fO6 x]g]{ ug'{k5{ . To:t} ljbofnosf] hg;Dks{ PsfO ePdf a]nfavt uO{ cfˆgf] afnaflnsfsf] ;du| k|ultsf] ljifodf hfgsf/L lng] ug{'k5{ . lzIfsn] klg s'g} ljbofyL{sf] sdhf]/L km]nf k/]df t'?Gt cleefjs;Fu 5nkmnsf] nflu af]nfpg ;S5g . h;n] ubf{ ljbofno / afnaflnsf larsf] b'/L sd ug{ ;lsG5 . To:t} afnaflnsfsf] x/]s dfl;s, q}dfl;s jf rf}dfl;s k/LIffsf] k|ult l/kf]6{sf] ljifodf lzIfsx¿;Fu 5nkmn ug]{, afnaflnsfsf] ;an / b'j{n kIfsf] klxrfg ug{] / To;sf] cfwf/df ;d:ofx¿sf] cfjZos ;dfwfgsf] kxn ug{ ;lsG5 . @=!=$ cleefjsx¿ / ljbofno ;DaGwsf ;Defljt afwfx¿ cleefjsx¿n] cfˆgf] b}lgs sfddf hfg' kbf{ ljbofnodf hfg] ;do ldnfpg k|fo ;Dej gx'g klg ;Sb5 . sltko cj:yfdf lzIfsx¿n] klg kof{Kt ;do lbg g;s]sf] x'g ;Sb5g . ljbofnon] plrt jftfj/0f ldnfpg g;Sbf cleefjsx¿nfO{ ljbofnodf uP/ v'n]/ s'/f ug{ ;xh gx'g klg ;Sb5 . ljbofnodf lzIfs sd x'gfsf sf/0f ;do ;Lldt eO{ JolStut u'gf;f]sf] ;Daf]wg ug{ g;s]sf] cj:yf klg cfO/x]sf] x'g;Sb5 . o:tf s'/fx¿n] ljbofno / cleefjs larsf] ;xh ;+jfbsf] jftfj/0f gx'g ;S5 . cleefjsx¿sf] Go"g z}lIfs of]Uotfsf] sf/0f afnaflnsfsf] u[xsfo{df ;xof]u ug{ g;Sg', ljbofnodf cleefjssf u'gf;f] jf ;'emfjx¿nfO{ ;'Gg] gLlt gx'g' cflb sf/0fn] klg cleefjssf] ;+nUgtf sd x'g;Sb5 . o;y{ cfjZostfcg';f/ ljbofno jf cleefjssf] tkm{af6 kmf]g ug]{, va/ k7fpg], Od]n, EjfO; d]n cflbsf] k|of]u ug]{, cGt/JolSt ;~rf/ l;ksf] ljsf; ug]{, b'j} kIfn] ;dfg'e'lt /fVg] ugf{n] ;d]t cfk;L c;dembf/Lx¿ /fd|/L x6fpg ;xof]u k'Ub5 . o;n] ubf{ cleefjs / ljbofno larsf] ;+nUgtf j[blw ug{ ;lsG5 . o:tf sfo{n] afnaflnsfsf] pHHjn eljio lgdf{0fdf yk of]ubfg k'Ug ;Sg] 5 . @=!=% gLltut Joj:yf ljbofno / cleefjslarsf] ;DaGwnfO{ /fd|f] agfpg / ljbofnok|lt cleefjsx¿sf] hjfkmb]lxtf a9fpg ljbofno Joj:yf ;ldltsf] Joj:yf ul/Psf] 5 . To:t} afnaflnsfsf] k7gkf7gdf k|efjsf/L agfpg / ljbofno / cleefjs larsf] ;DaGw / ;dGjo /fd|f] agfpgsf nflu g]kfn ;/sf/, lzIff dGqfnon] lzIfs cleefjs ;ª3 agfpg' kg]{ Joj:yf u/]sf] 5 . o:tf lsl;dsf lgsfox¿n] ;a} cleefjs / lzIfs tyf ljbofno k|zf;g;Fu ;dGjo ug{ ;xof]u k'¥ofpF5g .
  • 24. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 15 @=!=^ afnd}qL ljbofno lgdf{0fsf nflu kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ • :s'n hfg] pd]/sf afnaflnsx¿sf nflu kl/jf/df k|]/0ff lbg cleefjsn] cg's"n jftfj/0f lgdf{0f ug'{xf]; . • cleefjs / :s'n;Fu lg/Gt/ ;';DaGw sfod /fvL lgDglnlvt s'/fx¿ ug'{xf]; M • :s'nsf lzIfsx¿;Fu ;Dks{ u/L cfˆgf afnaflnsfsf] cWoog / Jojxf/sf] hfgsf/L lng] :s'ndf x'g] cleefjsx¿sf] a}7sx¿df clgjfo{ pkl:yt x'g] • ljbofnodf afnaflnsfsf] ;fdflhs ljsf;, :jf:Yosf af/]df h]tgf hufpg] / hLjgf]kof]uL l;ksf] ljsf; ug{ ;xof]usf] jftfj/0f lgdf{0f ug]{ • cfk"m;Fu s'g} lsl;dsf :s'nsf nflu pko'St ;fdfu|L ePdf ljbofnodf lbg] • cfˆgf afnaflnsfn] :s'naf6 l;s]sf /fd|f s'/fx¿sf nflu :s'nsf lzIfs lzlIfsfx¿nfO{ wGoafb lbg] / k|;+zf ug]{ . @=@= afnd}qL 3/ kl/jf/ Affnaflnsfsf] klxnf] kf7zfnf eg]sf] kl/jf/ g} xf] . x/]s afnaflnsfn] hGd]kl5 kl/jf/af6 g} w]/} s'/f l;Sg] / ToxL l;sfOn] pgLx¿nfO{ s:tf] agfpg] eGg] s'/fsf] lgwf{/0f ug]{ x'G5 . sltko cfdfa'jfn] ;fgf afnaflnsf;Fu s'/f gug]{ tyf pgLx¿sf lh1f;fx¿sf] af/]df hfgsf/L glbg] ul/Psf] kfOG5 . o;n] afnaflnsfsf] ljsf;df gsf/fTds c;/ ub{5 eg] pgLx¿ lj:tf/} kl/jf/ eGbf 6f9f /xg dg k/fpFb5g . o;sf nflu x/]s cfdf a'jf tyf kl/jf/n] afnaflnsfsf] cfjZostf tyf rfxgf cg'¿ksf] Jojxf/ ug'{ kb{5 . c;n Jojxf/sf] ljsf; ug{ / To;sf nflu cfTdlge{/ x'g cleefjsn] 3/nfO{ afnd}qL agfpg' kb{5 . afnaflnsfsf] b}lgs lqmofsnfkdf k|of]u x'g] ;fdu|Lx¿ Affnd}qL x'g' kb{5 . h:t} 6jfOn]6sf] 9f]sf p3fg{ / aGb ubf{ ;dfTg] xftf] -XoflG8n_, 9f]sfsf] r'Ss'n, kfgL vf]Ng / aGb ug{ ldNg] wf/f], e]l6g] 7fpFsf] ;fa'g, afnaflnsf ;lhn} r9g / emg{ ldNg] e¥ofª jf l;F9L / lkF8Lsf] l8n cflb . To:t} afnaflnsfnfO{ v]Ng kof{Kt k'Ug] ;kmf cfFug, :yfgLo :t/df kfOg] ;lhnf v]n ;fdu|Lx¿, k9g ;lhnf] x'g] kmlg{r/, afnaflnsfsf] nflu v's'nf n'ufx¿sf] k|aGw klg afn d}qL u/fpg' h?/L x'G5 . @=@=! Affnd}qL 3/ kl/jf/ s;/L lgdf{0f ug]{ Affnd}qL kl/jf/ lgdf{0fsf nflu kl/jf/df cg'zf;gsf] klg dxTTjk"0f{ e"ldsf /x]sf] x'G5 . afnaflnsfx¿n]l;Sg]qmddf;a}eGbfklxn]cfˆg} cleefjssf] af]nL, efiff / ;fdfGo lzi6frf/;Fu ;DalGwt s'/fx¿ l;Sb5g . cg'zf;g l;sfpg'sf] d'Vo pbb]Zo afnaflnsfnfO{ cfkmgf] :jljj]såf/f :yfoL ¿kdf g} ;xL Jojxf/ ug{ ;xof]u k'¥ofpg' xf] . cleefjsn] cfkmgf] afnaflnsfnfO{ ;dflhs d"NodfGotf k|lts"n x'g glbgsf nflu /fd|f Jojxf/ l;sfpg rfxG5g . cfdfafa'n] s:tf] Jojxf/ /fd|f] cg'zf;g xf] / s:tf] xf]Og eGg]] l;sfpg' kb{5 . ;hfo jf b'Mv lbP/ cg'zf;g l;sfpg' g/fd|f] / lx+;fTds tl/sf xf] / To;af6 pgLx¿n] klg ToxL l;s]sf x'G5g . ;hfon] leq}b]lv cfkm}Fåf/f lgb]{lzt :yfoL kl/jt{g ug{ ;Sb}gg . cg'zf;g l;sfpg' / Jojxf/df kl/jt{g ug'{ Tolt ;lhnf] sfd xf]Og . cem b'O{ jif{ eGbf sd pd]/sf afnaflnsfx¿nfO{ cg'zf;g l;sfpg' t emg hl6n x'G5 . cg'zf;g l;sfpg cleefjs;Fu ljif]z u'0f x'g' cfjZos 5 . k|foM afnaflnsfx¿n] 7'nf dfG5]sf s'/f ;'Gg eGbf pgLx¿n] u/]sf] Jojxf/k|lt a9L Wofg
  • 25. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 16 lbPsf x'G5g . To;}sf/0f afnaflnsfx¿k|lt ;Ddfgk"j{s Jojxf/ u¥ofF} eg] pgLx¿n] klg ;f]xL cg';f/ ;sf/fTds / ;Ddfghgs Jojxf/ ug{] ;+:sf/ l;Sb5g . afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflu lgDg s'/fx¿ ug{ ;lsG5 M s_ cg'zf;gsf] kfngf ug]{ cg'zf;gdf cEo:t u/fpgfn] afnaflnsfnfO{ hf]lvdk"0f{ Jojxf/ / b'3{gfx¿af6 arfpF5 . dfof u/]/ g} afnaflnsfdf cg'zf;gsf] ljsf; ePdf afnaflnsfsf nflu klg cleefjs k|lt ;sf/fTds ;f]r agfpg dbt ldNb5 . ;s/fTds ;f]rsf] ljsf;n] cfTdljZjf; a9fpF5 . cg'zfl;t afnaflnsfn] cGo JolStx¿ / ;fyLx¿;Fu ;';DaGw :yfkgf u/L sfod /fVg ;Sb5g . afnaflnsfnfO{ s'g} dgkg]{ s'/fsf] nf]e b]vfP/ sfd jf cg'zf;gsf Jojxf/ ug{ nufpg' eGbf s'g} sfd ul/;s]kl5 k'/:sf/sf] ¿kdf t'?Gt lbg' /fd|f] x'G5 . afnaflnsfnfO{ lk6g] jf s'g} klg lsl;dsf zf/Ll/s oftgf x'g] ;hfo lbg' x'Fb}g . s'g} 7"n} uNtL u/]df s'g} lgb]{lzt 7fpFdf gxlNnO{sg jf cfkm"n] eg]h:tf] u/L Ps ldg]6;Dd a:g nufpg' k5{ . Ps ldg]6 cufl8 eg]h:tf] u/L ga;]df k'gM ;do yk ug{'k5{ . afnaflnsfnfO{ w]/} lgodx¿sf] aGwg agfpg' x'Fb}g . s'g} klg lsl;dsf] lx+;fn] l;Sg ;xof]u ub{}g . afnaflnsfnfO{ h] l;sfpg vf]lhPsf] 5, To;sf af/]df cfkm"n] klg u/]/ b]vfpg'k5{ . h:t}M vfgf vfg' cl3 jf lb;f ul/;s]kl5 ;fa'gkfgLn] xft w'g'k5{ eGg] s'/f l;sfpg cfkm"n] klg To:tf] a]nfdf xft wf]P/ b]vfpg' kb{5 . afnaflnsfn] s'g} sfd lauf/]df jf uNtL u/]df hjfkm lbg] jf ;f] af/] s]xL eGg] cj;/ lbg'k5{ . afnaflnsfx¿ cfkm"nfO{ cfgGb lbg] sfd ug{af6 alGrt x'g rfxFb}gg . h:t}M afnaflnsfnfO{ t'?Gt} l6eL aGb ug{ eGg' x'Fb}g . a? % ldg]6kl5 aGb u/L ;'Tg jf k9g hfgsf] nflu eg]/ ;Demfpg ;lsG5 . afnaflnsfn] s'g} uNtL u/]df afnaflnsfsf] cfFvfsf] ;fd'Gg] uO{ cfkm"lt/ Wofgfsif{0f u/fpg'k5{ . cfkm" sfd ul//x]sf] eP klg 5f]8]/ glhs hfg] / gd| / b[9 lsl;dsf] cfjfhdf p;sf] gfdn] g} af]nfpg' k5{ . afnaflnsfsf] xft ;dfpg], cF==xF==! eGg], ca s] ug]{ eg]/ ;f]Wg], s'g Jojxf/ 5f]8g'k5{ / s:tf] Jojxf/ rflxF ug'{k5{ egL ;f]Wg'k5{ / To;sf nflu pgLx¿nfO{ ;xof]u ug'{k5{ . afnaflnsfsf] dgl:ylt l7s gePsf] ;dodf Hofb} s8f lgodx¿ agfP/ ;hfo afkt s'g} sfd ug{ afWo agfpg] k|of; ug'{ x'Fb}g . ;f/f+zdf, afnaflnsfsf] nflu cg'zf;g g} k|ult / pHHjn eljiosf] dfu{ lgb{]zg ug]{ dfWod xf] . v_ ;fdflhs lzi6frf/ / Jojxf/ ug]{ afnaflnsfx¿nfO{ c;n ;fdflhs Jojxf/ / lzi6frf/ tyf ;+:sf/x¿ ;fg} pd]/b]lv l;sfpg' cfjZos 5 . o:tf s'/fx¿ ;fdflhs d"NodfGotf ;dfh / 7fpFcg';f/ km/s km/s klg x'G5g . tkfO{+n] slxn]sfxLF cfkmgf] afnaflnsfn] gsf/fTds Jojxf/ b]vfpFbf s'g} ;dodf ;df{pg' k/]sf] klg x'g;Sb5 . t/ To:tf Jojxf/nfO{ bf]xf]¥ofpg gkfpg] u/L ;do ldnfP/ d}qLk"0f{ lsl;dn] klg l;sfpg ;lsG5 . /fd|f] ;+:sf/ jf Jojxf/ hlGFdb} lnP/ cfpg] u'0f xf]Og . of] t cfˆgf] cleefjsx¿af6 l;Sg] ljifo xf] . afnaflnsfn] af]Ng ;'? ug]{ lalQs} b]lv cfr/0f ;DaGwLrngrlNtsf;dfGos'/fx¿eGgl;sfpg' k5{ . h:t}M wGojfb, gd:t], ;Gr} x'g'x'G5, km]l/ e]6f}+nf cflb . To;}n] c;n Jojxf/sf] l;sfO cfˆg} 3/af6 ;'? x'G5 . o;cGtu{t s]xL d'Vo cfr/0f;DaGwL Jojxf/x¿ lgDgfg';f/ 5g M • s]xL s'/f k|fKt ul/;s]kl5 jf s;}sf] ;xof]u kfOof] eg] …wGojfbÚ eGg'k5{ .
  • 26. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 17 • dflg;x¿ ljifout s'/f ul//x]sf] ;dodf clt h?/L sfd gk/] ;Dd layf]Ng' x'Fb}g . • sf]xL dflg; cfˆgf] 3/df cfPdf jf 7fpF ljz]if st} e]6gf;fy ;do / p;sf] of]Uotf cg';f/sf] clejfbg ug'{k5{ . • s;}sf] 3/sf] 9f]sf PSsf;L vf]Ng x'Fb}g, aflx/af6 9f]sf 9S9SofP/ jf cGo cfjfh lbP/ dfq vf]Ng' k5{ . • kmf]g ubf{ cfkmgf] kl/ro lbg'k5{ / sf];Fu s'/f ug{ rfx]sf] xf] ;f]af/] eGg'k5{ . • s;}nfO{ lh:Sofpg', xf]Rofpg', 3[0ff ug'{, sdhf]/L k|lt xfF:g' h:tf sfd czf]egLo dflgG5g . • vf]Sbf jf xf5o'F ubf{ ?dfnn] d'v 9fSg'k5{ . • 3/sf] 9f]sfdf jf dflg; lxF8g] af6f] 9fs]/ pleg x'Fb}g . • s'g} klg vfg]s'/fx¿ d'vdf ePsf] a]nfdf c?;Fu af]Ng] ug'{ x'Fb}g . • d'vdf /fVbf s'g} vfg]s'/f w]/} tftf] /x]5 eg] y'Sg' x'Fb}g . Ps 3'8sL lr;f] kfgL jf b"w lkpg'k5{ . tftf] vfgf vfg' cufl8 slt tftf];Dd vfg ;lsG5 eg]/ ljrf/ k'¥ofpg' kb{5 . • vfgf vfFbf d'vel/ 6Dd vfg]s'/f xfNg' x'Fb}g . • w]/} hgf ePdf ;Fu} a;]sf ;a}nfO{ vfg]s'/f lbO{ g;sL vfgf vfg ;'? ug'{ x'Fb}g . • kmf]x/x¿ af6f]df kmfNg' x'Fb}g . af6f]df b]lvPsf] kmf]x/ ;Dej eP;Dd l6k]/ plrt 7fFpdf kmflnlbg' k5{ . • l5d]sLx¿nfO{ s'g} lsl;dsf] gs/fTds k|efj kg]{ sfd jf xf]xNnf ug'{ x'Fb}g . ;s];Dd l5d]sLnfO{ ;xof]u ug'{kb{5 . • g/d tl/sfn] af]Ng], ljlgt x'g], ;Ddfg ug]{ / cf1fkfng ug]{ ;+:sf/sf] ljsf; ug'{kb{5 . • cleefjssf] cg'dlt lagf s'g} j:t' -h:t}M k};f, d"Nojfg j:t', cf}hf/ cflb_ lng'x'Fb}g . • cleefjs tyf kl/jf/sf cGo ;b:ox¿nfO{ 3/sf] sfddf ;xof]u ug'{kb{5 . • dflg;x¿ s'/f u/]sf] ;dodf s'g} klg lsl;dsf] afwf k'Ug] sfd ug{ jf v]Ng' x'Fb}g . h:t}M 7'nf] cfjfh lgsfNg]÷ahfpg], pkmfg]{, u'8fpg] h:tf v]nx¿, cflb . u_ afnaflnsfsf] lzIff cleefjsx¿ afnaflnsfsf] klxnf] lzIfs, 3/ klxnf] ljbofno / k9g' klxnf] sfd xf] . afnaflnsfsf] l;sfOsf] nflu cleefjssf] ;xof]usf] 7'nf] dxTTj x'G5 . lsgls cleefjsn] g} c¿n] eGbf cfˆgf] afnaflnsfaf/] /fd|/L a'em]sf x'G5g . To;} sf/0fn] afnaflnsfx¿nfO{ plrt pd]/b]lv g} k9g n]Vg l;sfpg' clt cfjZos 5 . lsgls k9fO g} ;a} lsl;dsf l;sfOx¿sf] cfwf/ xf] . h'g afnaflnsfn] 3/d} k9g] /fd|f] jftfj/0f kfO{ /fd|f] hu a;fn]sf x'G5g, ljbofnodf klg pgLx¿ g} a9L ;kmn x'g;S5g . h'g afnaflnsfn] 3/df k9g] n]Vg] sfddf cfTdljZjf;sf] ljsf; ul/;s]sf x'G5g, pgLx¿sf] k9fOk|ltsf] ;f]r klg ;sf/fTds alg;s]sf] x'G5 . To;}u/L, h'g afnaflnsfn] 3/d} kl/j/;Fu k9g dg k/fpFb5g, To:tf afnaflnsfn] k9g] s'/fnfO{ hLjgel/ g} dg k/fO/xG5g . ;sf/fTds ;f]r agfO/xG5g / of]hgfdf ;kmntf xfl;n ub}{ hfG5g . afnaflnsfsf] lzIffsf nflu lgDgfg';f/sf sfo{df ;xof]u k'¥ofpg ;lsG5 M != afnaflnsfn] s;/L k9g l;Sb5g < slt pd]/af6 k9fpg] . afnaflnsfx¿n] :s'n egf{ ug'{ cufl8b]lv g} k9g ;'? ug'{k5{ . slnnf afnaflnsfx¿n] klg lstfa x]g{ / k9g dg k/fpF5g . pgLx¿n] lrq x]/]/ /
  • 27. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 18 uLtaf6 ;fjf cIf/ l56f] lrGb5g . k9g n]Vg yfn]kl5 cfˆgf] ljrf/nfO{ cIf/sf ¿kdf n]Vg ;lsG5 eg]/ hflg;s]sf x'G5g . :s'ndf egf{ x'g' cufl8 afnaflnsfn] 5fk]sf cIf/x¿n] syf agfpg ldN5 eg]/ hfGb5g . pgLx¿n] cfjfh / cIf/ larsf] ;DaGw x'g] /x]5 eg]/ a'‰g yfN5g . ha afnaflnsfx¿ :s'n egf{ x'G5g, ta zAbx¿sf] cy{ hfGg] pkfox¿ yfxf kfpg yfN5g . pgLx¿n] w]/} lsl;dsf kf7o;fdu|Lx¿ k9]kl5 pgLx¿n] k9g yfn]sf syfsf] cGTo s;/L x'G5 eg]/ cg'dfg ug{ ;Sb5g . To;} u/L lstfaL 1fgnfO{ cfˆgf] Jojxf/df hf]8g ;Sb5g . o:tf] a]nfdf cleefjsn] lgs} Wofg lbP/ ;xof]u ug{ cfjZos 5 . @= cleefjsn] s;/L k9g l;sfpg]< • cfˆgf] afnaflnsfsf] ck]Iffsf af/]df cleefjs / kl/jf/sf ;b:ox¿n] ljrf/ k'¥ofpg' kb{5 / ;f]xL cg';f/ k'/f ug{ cfjZos ;xof]u ug'{kb{5 . To:tf s]xL ck]Iffx¿ oxfF k|:t't ul/Psf] 5 M • ljleGg lsl;dsf lstfa, kqklqsf, l;;fsnd, /ªuLg snd h:tf kf7 o;fdu|Lx¿ 3/d} pknAw u/fOlbg'k5{ . • cfk"m klg afnaflnsfx¿;Fu} k9g], k9g l;ls;s]sf afnaflnsfnfO{ klg k9gaf6 g/f]sL lgoldt ¿kdf k9g xf};nf lbg'xf]; . pgLx¿n] u/]sf k|of;x¿k|lt :ofjf;L lbg'k5{ . • cfk"mn] s'g ljifo kl9/x]sf] xf] eGg] af/]df afnaflnsfnfO{ klg atfpg] . o;f] ugf{n] pgLx¿sf] ;f]r]/ dfq ljrf/ ug]{ l;k / zAbe08f/sf] ljsf; ug{ dbbt k'Ub5 . • afnaflnsfx¿nfO{ k9g' eg]sf] dxTTjk"0f{ sfo{ xf] eg]/ a'emfpg' / dx;'; u/fpg' kb{5 . olb cleefjsx¿ afnaflnsfx¿sf] l;sfO k|lqmofdf lg/Gt/ ¿kdf ;+nUg x'g] xf] eg] cfkmgf] afnaflnsfx¿ cleefjsk|lt ;sf/fTds x'G5g / k9fOdf ;w}Fel/ g} ;kmn x'g ;S5g . #= afnaflnsfx¿sf nflu pko'St kf7o ;fdu|Lx¿ s;/L pknAw ug]{ < • cfˆgf] afnaflnsfsf] ljbofnodf k':tsfno 5 eg] kf7o;fdu|Lsf] nflu ;aeGbf ;lhnf] ;|f]t x'g;S5 . To;f] ePdf lzIfs jf k':tsfnosf] sd{rf/L;Fu s'/f u/L afnaflnsfnfO{ pko'St ;fdu|L pkof]u ug{ ;xof]u ug{'xf]; . • :yfgLo :t/df ;fd'bflos k':tsfno jf cWoog s]Gb| ePdf cfkmgf] afnaflnsfnfO{ ;Dks{ u/fO{ lbg'xf]; . ;Dej eP;Dd pko'St ;fdfu|Lx¿ pknAw u/fOlbg'xf]; . • ;a} ljbofno / ;d'bfox¿df k':tsfno jf cWoog s]Gb|x¿ gx'g ;S5g . olb gePdf lstfa k;naf6 lsg]/ klg pknAw u/fOlbFbf afnaflnsfsf] l;sfOdf dxTTjk"0f{ k|efj kb{5 / Tof] ;xL nufgL x'g;Sb5 . • lstfax¿ 5fGbf km/skm/s syfsf lstfax¿ 5fGg'xf]; . h:t} bGTo syf, ljleGg b]z / ;+:s[ltx¿sf Aff/]df n]lvPsf syfx¿ cflb . • cfˆgf] afnaflnsfsf] OR5f / rfxgf cg';f/sf] lstfa 5fGg'xf]; . k|foM afnaflnsfx¿n] /dfOnf s'/f n]lvPsf lstfax¿ dg k/fpFb5g . • cfˆgf afnaflnsfx¿nfO{ ljljw lsl;dsf lstfax¿ k9g pT;flxt ug'{xf]; . h:t}M cfZro{, k|l;bw JolStsf rf;f] nfUbf hLjgL n]lvPsf / u}/ cfVofg cflb . • syfsf lstfa 5gf}6 ubf{ cleefjssf] cfkmg} 36gfx¿;Fu ldNbfh'Nbf lsl;dsf syfsf lstfa ePdf afnaflnsfnfO{ 8/,
  • 28. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 19 qf; / dgf]efjgfx¿nfO{ ;fdgf ug{ ;xof]u k'¥ofpFb5 . $= afnaflnsfnfO{ ul0ft s;/L l;sfpg] kl/jf/sf ;b:ox¿ afnaflnsfx¿nfO{ ul0ftsf] 1fg / l;k ljsf;df ;xof]u ug{sf] nflu dxTTjk"0f{ ;|f]t JolSt x'g ;Sb5g . cfˆgf afnaflnsfl;t lx;fa;DaGwL s'/f ug]{, k|Zg ;f]Wg], pgLx¿;Fu lx;fak|ltsf] ljrf/ a'‰g] / v]nsf] ¿kdf ul0ftnfO{ cEof; ugf{n] ul0ft k|lt ;sf/fTds ;f]rfOsf] ljsf; ug{ dbbt k'Ub5 . h:t} M • ul0ft;DaGwL 1fgnfO{ b}lgs lqmofsnfksf ¿kdf k|of]udf Nofpg dbbt ug'{xf]; . • afnaflnsfn] ul0ft;DaGwL 1fgdf /fd|f] k|ult ug{ ;Sb5g egL afnaflnsfk|lt cfˆgf] ljZjf; ePsf] s'/f b;f{pg'xf]; . • ul0ftLo l;sfOdf slxNo} emsf]{ gdfgL oy]i6 ;do lbO{ h'g;'s} a]nf ;sf/fTds aGg'xf]; . • afnaflnsfn] u/]sf lx;fa;DaGwLsf x/]s k|of;x¿nfO{ v'n]/ k|;+zf ug'{xf]; . • lgoldt ¿kdf ul0ftsf af/] rfvnfUbf s'/f ug{'xf]; . • afnaflnsfx¿sf] ljrf/ / cg'ej a'‰gsf nflu pko'St k|Zg u/]/ pQ/ lbgsf nflu xf};nf lbg'xf]; . • afnaflnsfx¿sf nflu ul0ft;DaGwL 1fg / l;k k|fKt ug{ ;xof]u k'Ug] cEof; ug]{ ;dfu|Lx¿sf] Joj:yf ug]{ . h:t}M 6'qmf ldnfP/ u0fgf ug{sf nflu sf7sf jf Knfl:6ssf Ansx¿, hf]8g 36fpg, u'gf ug{ cflbsf nflu k|of]u ug{ sfpG6/ OToflb . • ul0ft;DaGwL v]n v]Nb} afnaflnsf;Fu /dfOnf] ug{'xf]; . v]n v]Nbf ul0ft l;Sg, xfF;v]n ug{ / cfkmgf] afnaflnsf;Fu dfofn' ;DaGw :yfkgf ug]{ cj;/ ldNb5 . • afnaflnsfx¿n] 7'nf dfG5]x¿;Fu lgoldt ¿kdf ul0ft;DaGwL v]n v]Ng] ubf{ pgLx¿sf] ul0ft;DaGwL 1fg / l;kdf ljsf; ug{ ;xof]u k'¥ofpF5 . • 3'dlkm/ ubf{ cªs;DaGwL uLt, Znf]s, sljtf, cflb h:tf s'/fx¿ k|of]u ug'{xf]; . • afnaflnsf ;'Tg] a]nfdf u0fgf;DaGwL, cfsf/ k|sf/ / cªs;DaGwL lstfa k9 g'xf]; . • ahf/ hfFbf cfk"mn] lsg]sf] j:t'x¿sf] u0fgf ug{ nufpg] . • j:t'efp x]bf{ ufO{ j:t', afv|fsf] u0fgf ug]{ / /ª;DaGwL 5'6ofP/ u0fgf ug{ klg ;xof]u ug]{ . • cfkmgf] 3/ jl/kl/ ?v la?jf, 3/x¿, s'g lb;fdf s'g pknAw j:t'x¿ 5g eGg] 1fg lbg] . $=!= ul0ftsf] l;sfO cGt{ut lgDglnlvt lqmofsnfkx¿ u/fpg ;lsG5 M • ul0ftsf] l;sfOdf u0fgf ug]{, To;nfO{ 5''g], qmdzM bf]xf]¥ofP/ uGg] / cGTodf pN6f]af6 klg uGg], u0fgf;DaGwL uLt ufpg], v]Ng], Sofn]G8/ k|of]u ug]{, olt÷plt eg]/ atfpFbf hf]8g], 36fpg], u'0ff ug]{ / efu ug]{ sfddf k|of]u ul/G5 . • qmdabwtf (Pattern) ;DaGwL lqmofsnfkx¿M tfnLsf] cfjfh, k}tfnf tfn,h:tf qmdabwtfnfO{ u0fgf ug]{, syf, sljtf, / uLtx¿sf] z}nLnfO{ ofb u/fpg], hldgdf la5ofPsf 6fonsf] a'66f, leQfsf] a'66f, sk8fsf] a'66f cflbsf af/]df s'/f ug'{xf]; . • Dffkg ;DaGwL lqmofsnfkx¿ M afnaflnsfsf] hGd lbgdf k|To]s jif{ prfO / tf}n gfKg'xf]; / To;sf] af/]
  • 29. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 20 s'/fsfgL ug'{xf]; . ljleGg ;fOhsf efF8fx¿ s'gdf slt kfgL 5 egL s'/f ug'{xf]; . • nfdf], 5f]6f], xf]rf], cUnf], km/flsnf], afSnf], kftnf] h:tf zAbx¿sf] k|of]u u/L bfFHg] s'/fx¿ af/] hfgsf/L u/fpg'xf]; . • e¥ofªsf v'8lsnfx¿ dfly b]lv tn;Dd cfOk'Ug slt v'6lsnf kf/ ug'{k5{, d'/nLsf Kjfnx¿ slt 5g eg]/ ;f]Wg'xf]; . To;}u/L 3/sf] s'g 7fpF b]lv s'g 7fpFdf hfg slt sbd 5 lxF8]/ sbd uGg nufpg ;lsG5 . • y/Ly/Lsf l;Ssfx¿ b]vfP/ To;sf] d"No af/]df s'/f ug{ ;lsG5 . @=@=@ afnd}qL 3/ lgdf{0fsf nflu kl/jf/ / ;d'bfo :t/df cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ • kl/jf/df afnaflnsfsf] nflu cg'zf;gsf lgodx¿ sfof{Gjog u/fpg' hlQs} kl/jf/sf ;a} ;b:ox¿n] klg cg'zf;gsf lgod plQs} ckgfpg kg]{ x'gfn] kl/jf/df cfˆgf] / ;a} ;b:ox¿sf] cg'zf;g;DaGwL ;sf/fTds kl/jt{gsf nflu ;dofg's"n 5nkmnu/fpg'xf]; .o;n]ubf{afnaflnsfnfO{ klg cg'zf;gdf a:g / lgod cjnDag ug{ k|]/0ff ldNb5 / kl/jf/k|lt pQ/bfoL aGg kg]{ dx;'; x'g an ldNb5 . • cg'zf;gn] ;fdflhs lzi6frf/ tyf ;+:sf/ a9fpg dbt ub{5 . To;}n] cleefjsn] cg'zf;gsf] k|efjsfl/tfsf nflu kl/jf/sf ;b:ox¿nfO{ o;sf af/]df ;r]t u/fpg'xf]; . • afnaflnsfx¿;Fu lgoldt s'/f ugf{n] pgLx¿df efiffsf] l;k /fd|f];Fu ljsf; x'g;S5 . • ;a}n] ;'Gg]u/L k9]sf] v08df kl/jf/sf ;Dk"0f{ ;b:ox¿nfO{ /dfOnf] nfUg ;S5 . • lgoldt ¿kn] k9g] jftfj/0f agfOlbg cfk"mn] klg ;Fu;Fu} k9gfn] afnaflnsfsf] ;f]xL cg'¿k b}lgs k9g] afgLsf] ljsf; x'g'sf ;fy} To;sf] cg';/0f u/L k9g'sf] dxTTj /fd|/L a'‰g]5g . • cfkm"n] kl9/x]sf]] lstfasf af/]df afnaflnsfnfO{ atfOlbgxf];, / k9gsf nflu xf};nf lbg'xf]; . To; k':tssf af/] pgLx¿sf] k|ltlqmof Wofg k"j{s ;'lglbgfn] k9g] l;ksf] ljsf; x'G5 . • afnaflnsfsf] nflu eg]/ g} 3/df ;fgf]ltgf] k':tsfnosf] Joj:yf ul/lbg'xf]; . ;Dej eP;Dd Pp6f ;fgf] b/fh / 6]a'n s';L{sf] Joj:yf ul/lbg'xf]; . • 5f]/f5f]/Ln] k9g] ljifox¿ km/s x'g ;S5g, ;f]xL cg';f/sf] ;fdu|Lx¿sf] Joj:yf ul/lbg'xf]; . • ;dofg's"n afnaflnsfsf] :s'ndf k'u]/ lzIfs;Fu afnaflnsfsf] k9fOsf af/]df hfgsf/L lnPdf afnaflnsfx¿n] a9L ;'/lIft / lgw{Ss dx;'; ub{5g .
  • 30. 21 v08 ltg kl/jf/sf] pHHjn eljiosf nflu of]hgf
  • 31. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 22 #=! kl/jf/sf] of]hgf gjljjflxt bDkltn] slxn] ;Gtfg hGdfpg] / slt hGdfpg] eg]/ v'n]/ 5nkmn ug{ / ;xdltdf plrt lg0f{o lng cfjZos 5 . o;/L ul/g] lg0f{on] cfˆgf] cWoog, Joj;fo jf gf]s/L, afnaflnsfsf] x]/rfx ug]{ ;xof]uL ;b:osf] pknAwtf cflbsf] ;d]t plrt Joj:yf ug{ ;xof]u ldNb5 . of] g} kl/jf/ ljsf; of]hgfsf] d'Vo k|j]z cj:yf xf] . kl/jf/sf] pHHjn eljiosf nflu klxnf] of]hgf xf] . bDkltlarsf] ;dembf/Ln] ul/g] kl/jf/sf] of]hgfn] hGdg] gofF ;Gtfgsf] plrt :ofxf/, dfof, /fd|f] lzIfflbIff cflbdf k"0f{¿kn] Wofg lbg ;lsG5 . of]hgf cg';f/sf] ;dodf aRrf hGdfpg, csf]{ hGdfpg kv{g kg]{ ;dofjlwsf nflu klg ue{lg/f]wsf c:yfoL ;fwg ckgfpg ;lsG5 / Tof] klg bDkltlarsf] ;Nnfxn] s'g ;fwg jf ljlw ckgfpg] eGg] lg0f{o lnFbf emg} /fd|f] x'G5 . s'g} bDklTtn] aRrf hGdfpg rfx]sf] ;dodf klg aRrf hlGdPg eg] ;f]sf] pkrf/df klg cfk;L ;Nnfx u/]/ g} ;DalGwt lj1;Fu k/fdz{ ug{' /fd|f] x'G5 . >Ldfg / >LdtL larsf s'/fx¿df b'j}n] Wofgk"j{s ;'Gg], ;'g]sf s'/fx¿k|lt ;sf/fTds ;Daf]wg ug]{, k|z+;f ug]{, efjgfsf] sb/ ug]{ / b'j}sf] ;xdltdf dfq s'g} lg0f{o ugf{n] cfk;df dfof sfod /xG5 . b'j} hgf ;w}F v';L /xg ;lsG5 . cWoogx¿n] atfPcg';f/ cfdf k|zGg ePdf hlGdg] aRrf klg :j:y aGb5 . #=@ ;'/lIft dft[Tj ;'/lIft dft[Tj eGgfn] dlxnfn] OR5f u/]cg';f/ ue{jtL x'g jf gx'g, ue{jtL cj:yfdf :j:y /xg, ;'/lIft ¿kdf k|;"lt x'g, ;'Ts]/L cj:yfdf :j:y /xg tyf :j:y lzz' hGdfpg / gjhft lzz'nfO{ :j:y /xgsf nflu :t/o'St ;]jfx¿ pknAw x'g] cj:yf l;h{gf ug'{ xf] . ;'/lIft dft[Tjsf nflu g]kfn ;/sf/, :jf:y dGqfnon] ljleGg sfo{qmdx¿ ;d'bfo :t/;Dd ;~rfng u/]]sf] 5 . #=@=! ue{jtL aGg' cufl8 bDkltx¿n] lgDg- lnlvt s'/fx¿df Vofn /fVg' k5{ M s= ue{wf/0f ug{ pko'St pd]/ @) b]lv #% jif{;Ddsf] xf] . To; cufl8 jf kl5sf] pd]/df aRrf hGdfpFbf cfdf / aRrf b'j}sf nflu vt/f x'g;S5 . @) jif{ eGbf cufl8 jf #% jif{ eGbf k5fl8 ue{wf/0f ubf{ hGdg] aRrf s'kf]lift jf ;':tdgl:yltsf] x'g] ;Defjgf x'G5 . v= cl3Nnf] ue{ v]/ uPsf] ePdf jf ue{ktg u/]sf] ePdf sDtLdf 5 dlxgf;Dd ue{jtL aGg' x'Fb}g . u= Pskl5 csf]{ aRrfsf] pd]/df sDtLdf b'O{ jif{sf] km/s x'g''kb{5 . aRrf hGdfpg] lg0f{o ul/;s]kl5 dlxnfn] ljz]if :ofxf/ kfpg' kb{5 . 3= ue{wf/0f ug'{ klxnfb]lv g} dlxnfx¿df s'g} lsl;dsf ;"tL{hGo -h:t}M r'/f]6, v}gL, tdfv', k/fu, kfg, u'6vf cflb_ / s'g} klg lsl;dsf dlb/fhGo kbfy{ h:t} hfF8, /S;L, XjL:sL, lao/ cflb ;]jg ug]{] afgL 5 jf s'g} nfu'kbfy{ ;]jg ug]{ u/]sf] ePdf k'/} ¿kdf 5f]8g' kb{5 . lsgls tL ;a} v/fa lrhx¿ x'g h;n] ue{sf] afnaflnsfnfO{ gsf/fTds c;/x¿ kfb{5 . aRrf hGdfpg] of]hgf ul/;s]kl5 sd;]sd ue{wf/0f ug'{ eGbf & dlxgf cufl8 g} tL afgL 5f]8]sf] x'g' kl/jf/sf] pHHjn eljiosf nflu of]hgf #
  • 32. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 23 kb{5, clg dfq ue{jtL x'g pko'St x'G5 . ª= ue{jtL x'g' cufl8 :jf:YosdL{;Fu ;Nnfx ug{' w]/} plrt x'G5 / ;Nnfx lnP/ g} sDtLdf ltg dlxgf;Dd k|To]s lbg kmf]lns Pl;8 ;]jg ug]{, bd, dw'd]x, l8k|];g, pRr /Strfk, df]6f]kg, 5f/] /f]u jf yfO/fO8 ;DaGwL :jf:Yo ;d:ofx¿ 5g eg] To;sf] lgoGq0f ePsf] x'g'k5{ . #=# kl/jf/ lgof]hgsf] pkof]lutf kl/jf/ lgof]hg eg]sf] bDkltn] agfpg] kl/jf/sf] of]hgf xf] . To;cGtu{t w]/} s'/fx¿ kb{5g . h; dWo], k|d'v kIf xf] – aRrf hGdfpg] jf ghGdfpg], slxn] hGdfpg], slt hGdfpg], Pp6f kl5 csf]{sf] hGd cGt/ slt sfod ug]{, To; lardf jf s'g lsl;dsf ue{ lg/f]wsf] ;fwg ckgfP/ ;'/lIft of}g ;Dks{ /fVg] cflb ljifo;Fu ;DalGwt lqmofsnfkx¿ g} x'g . plrt hGdfGt/ ePdf cfdfnfO{ kl5Nnf] aRrfsf nflu zf/Ll/s, efjgfTds / cfly{s tj/n] k"0f{ tof/L /xg ;xof]u k'¥ofp5 . ue{jtL tyf ;'Ts/L Joyfsf sf/0faf6 csfndf Hofg hfg ;Sg] vt/fdf sdL cfpg ;Sb5 . To:t}, sd tf}n ePsf] aRrf hlGdg], d[t aRrf hlGdg] jf clwu|f] hfg] h:tf vt/fx¿af6 aRg ;lsG5 . aRrf / kl/jf/sf ;b:ox¿sf nflu kof{Kt ;do lbg ;lsg] x'gfn] aRrfsf] plrt :ofxf/, lzIff, dfof / kfl/jfl/s ;befj j[blwdf klg ;xof]u k'Ub5 . plrt hGdfGt/ ePdf aRrfn] nfdf] cjlw;Dd :tgkfg ug{ kfpg] xF'bf /fd|f] kf]if0f kfP/ Åi6k'i6 x''g'sf ;fy} ljleGg /f]ux¿sf] ;ªqmd0faf6 klg aRg ;Sg] x'G5g . aRrfn] afa'cfdfaf6 nfdf] ;do;Dd dfof / x]/rfx ;d]t kfpg ;Sb5g . aRrf / cfdfsf] :jf:Yo / enfOsf nflu a9L Wofg k'¥ofpg ;lsg] xF'bf ;Gt'li6 k|fKt x'G5 . cl3Nnf] aRrf x'sL{ ;s]kl5 dfq csf]{ hGdfpg] lg0f{o ubf{ cfly{s of]hgf agfpgsf] nflu klg ko{fKt ;do x'g'sf ;fy} >Ldfg >LdtL lar klg ;'dw'/ ;DaGw sfod /fVg klg ;3fp k'Ub5 . #=$ ue{ lg/f]wsf c:yfoL ljlwx¿ tn pNn]v ul/Psf ue{ lg/f]wsf c:yfoL ;fwgx¿n] ue{ /xg lbFb}gg  . To;}n] oL ;fwgx¿nfO{ kl/jf/ lgof]hgsf c:yfoL ;fwg klg elgG5 / tL ;fwgx¿sf] k|of]unfO{ c:yfoL ljlw elgPsf] xf] . sG8dM of] k'?ifn] k|of]u ug]{ ue{lg/f]wsf] c:yfoL ;fwg xf] . of] kftnf] g/d / pRr u'0f:t/Lo /a/n] ag]sf] x'G5 . sG8d ;Def]u ug'{ cufl8 k'?ifsf] pQ]lht lnªudf nufOG5 . o;nfO{ ;xL tl/sfn] k|of]u ugf{n] dfq} ue{lg/f]wsf ;fy} PrcfO{eL÷P8; / c? of}ghGo ;ªqmd0fx¿ ;g{af6 aRg ;lsG5 . lkN;M of] dlxnfn] lbgx'F vfg] rSsL xf] . o;sf] k|of]un] ue{ /xgaf6 /f]Sg dbbt k'Ub5 . hGd cGt/sf nflu of] e/kbf]{ c:yfoL ;fwg xf] . of] lkN; vfg' cufl8 :jf:YosdL{;Fu ;Nnfx lng' cfjZos 5 . of] k|To]s lbg Ps rSsL Ps} ;do kf/]/ vfg] ul/G5 . sk/ 6LM of] dlxnfx¿sf] kf7]3/df /flvg] ue{lg/f]ws c:yfoL ;fwg xf] . of] Knfl:6s / tfdfn] ag]sf] x'G5 . PskN6 nufPkl5 o;n] !@ jif{;Ddsf nflu sfd ub{5 . sk/ 6L nufpg c:ktfn jf kl/jf/ lgof]hgsf] lSnlgsx¿df tflnd k|fKt :jf:YosdL{x¿;Fu ;Dks{ /fVg'k5{ . l8kf]k|f]e]/fM o;nfO{ ufpF3/df …ltg dlxg] ;'O{Ú klg eGg] u/]sf] kfOG5 . dlxnfsf] kfv'/f jf lkmnfdf ;'O{af6 nufOG5 . of] ;'O{ Psk6s nufpFbf ltg dlxgf;Dd ue{ /f]Sg ;lsG5 . of] ;'O{ :jf:Yo ;+:yf tyf cf}ifwL k;nx¿df tflnd k|fKt :jf:YosdL{n] nufO{ lbG5g . g/KnfG6M dlxnfsf] kfv'/fdf /flvg] ue{lg/f]wsf]
  • 33. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 24 c:yfoL ;fwg xf] . o;sf] k|of]un] & jif{;Dd ue{ /f]Sg ;lsG5 . of] nufpg c:ktfn jf kl/jf/ lgof]hgsf] lSnlgsx¿df tflnd k|fKt :jf:YosdL{x¿;Fu ;Dks{ /fVg'k5{ . dfly pNn]v ePsf c:yfoL ;fwgx¿ a9L k|rngdf 5g / clwsf+z ;fwgx¿ ;/sf/L lgsfo jf s]xL ;ª3;+:yfx¿n] g]kfnsf k|fo ;a} lhNnfx¿df lgMz'Ns ljt/0f ul//x]sf x'G5g . oL afx]s cGo w]/} lsl;dsf c:yfoL ;fwgx¿ klg 5g . h:t} Kofr, dlxnfn] nufpg] sG8d, 6ofDkf]g, lkmFh rSsL / c? klg gofF lsl;dsf ;fwgx¿ klg ahf/df cfO/x]sf x'G5g . ue{lg/f]wsf] :yfoL ljlw -:yfoL aGWofs/0f_ M cfk"mnfO{ ;Gtfgsf] OR5f k'/f eO;s]kl5 k'?if jf dlxnfn] kl/jf/ lgof]hgsf] :yfoL ljlw ckgfpg ;Sb5g . tL :yfoL ljlwx¿ lgDgcg';f/ 5gM dlxnfx¿sf nflu Nofk|f]:sf]kL jf ldlgNofkM of] dlxnfsf nflu ul/g] :yfoL aGWofs/0fsf] ljlw xf] . of] ljlw cg';f/ dlxnfx¿sf] kf7]3/ eGbf dflyNnf] efudf /x]sf] l8Da gnLdf af6f] 5]lslbOG5 . h;n] ubf{ l8Daf;odf pTkfbg ePsf] l8Da -cG8f_ Tof] gnLsf] af6f] x'Fb} cfpFbf z'qmls6;Fu e]6 x'g kfpFb}g  . c;fWo} ;fwf/0f tl/sfn] ;fgf] ck/];g -zNolqmof_ u/L tflnd k|fKt 8fS6/x¿n] ub{5g . ldlgNofk jf Nofk|f]:sf]kL ubf{ dlxnfsf] zf/Ll/s / dfgl;s Ifdtfdf s'g} klg c;/ kfb}{g / b}lgs sfd ug{ klxnfsf] h:t} u/L ;lsG5 . k'?ifx¿sf nflu e];]S6f]dLM ;Gtfgsf] /x/ k'lu;s]sf k'?ifx¿sf nflu :yfoL ¿kdf ul/g] aGWofs/0f ljlw xf] e];]S6f]dL . of] ljlwdf aGWofs/0f ubf{ z'qmsL6 lg:s]/ jLo{ y}nLdf cfpg] af6f] aGb ul/G5 . To;} sf/0f of}g ;Dks{ ubf{ ljo{ dfq} lg:sG5 . e];]S6f]dL u/]kl5 klg b}lgs ¿kdf ul/Fb} cfPsf] sfd -h:t}M d]nfkft ug]{, ef/L af]Sg], lxF88'n ug]{, v]ns'bdf efu lng] cflb_ plQs} ug{ ;lsG5 . of}g;Dks{df klg klxnfsf] hlQs} ;lqmo /xg ;lsG5 . aGWofs/0f u/]sf] ;doaf6 k'?ifn] sDtLdf @) k6s;Ddsf] of}g;Dks{ ubf{ sG8d k|of]u ug'{ kb{5 jf x:td}y'g u/]/ ljo{ kmfNg klg ;lsG5 . lsgls e];]S6f]dL ug'{ cufl8 g} z'qmsL6 ljo{ y}nLdf cfP/ al;/x]sf] klg x'g ;Sb5 . e];]S6f]dL u/]kl5 Ps dlxgf;Dd ;fOsn, l/S;f / df]6/;fOsn grnfpg :jf:YosdL{x¿n] ;'emfj lbG5g lsgls e];]S6f]dL ubf{ z'qmsL6 lxF8g] gnL k'mSg ;Sb5 . cfsl:ds ue{lg/f]wM s'g} klg sf/0fn] c;'/lIft of}g ;Dks{ x'g uPdf &@ 306f -ltg lbg_ leq ue{lg/f]wsf] c:yfoL ;fwg vfg] rSsL -lkN;_ vfP/ ue{jtL x'gaf6 arfpg] pkfonfO{ cfsl:ds ue{lg/f]w elgG5 . c;'/lIft of}g;Dks{ ePsf] hlt;Sbf] rfF8f] of] cf}ifwLsf] k|of]u ul/of] Tolt g} k|efjsf/L x'G5 t/ cfsl:ds ue{lg/f]wsf] cf}ifwL k|of]usf af/]df :yfgLo :jf:YosdL{;Fu ;Nnfx lng ;lsG5  . #=% kl/jf/ / ;d'bfodf cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ • gjbDktLn] aRrf hGdfpg] ghGdfpg] jf slxn] / slt hGdfpg] eGg] af/]df cfk;L ;xdltdf lg0f{o ug]{ • lkN; vfg lal;{of], sG8d k'm6of], cfOo'l;8Lsf] k|of]udf ;d:of cfof] jf c? s'g} c:yfoL ;fwg;DaGwL ;d:of eP :jf:YosdL{;Fu k/fdz{ ug]{ • cfsl:ds ue{lg/f]wsf] ;fwg k|of]u ug'{ cufl8 To:tf ;fwgsf] a66fdf /flvPsf] lgb]{lzsf xf]l;of/Lk"j{s cWoog ug]{ • :jf:Yo ;+:yf jf ;|f]t s]Gb|x¿df kfOg] lzIff tyf ;"rgfd"ns cWoog ;fdfu|Lx¿ ;ªu|x ug]{ / kl/jf/sf ;b:ox¿nfO{ klg cWoog ug]{ jftfj/0f agfpg] . • :yfoL aGWofs/0f ug''{ cufl8 s;n] ug]{ eGg] af/] bDkQL lardf ;Nnfx u/L lg0f{o ug]{ .
  • 35. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 26 ue{jtL dlxnfsf] :ofxf/ $$=! ue{jtL :ofxf/ ue{jtLsf] :ofxf/ / x]/rfx eg]sf] dlxnf ue{jtL x'Fbf ul/g] zf/Ll/s, dfgl;s / ;fdflhs ;xof]u xf] . plrt lsl;dn] ul/g] ue{jtL :ofxf/n] :j:y aRrfsf] hGd x'''G5, dft[ d[To'af6 arfpg ;lsG5 . dlxnfx¿ ue{jtL x'Fbf / aRrf hGdFbf x'g;Sg] hl6n ;d:of / dft[ d[To' tyf czSt cj:yfnfO{ Wofg lbP/ ue{jtLsf] ;xL x]/rfx tyf kl/jf/af6 klg k"0f{ ;xof]u kfPsf] v08df To:tf ;d:ofx¿df pNn]vgLo sdL Nofpg ;lsG5 . Ufe{jtL cj:yf eg]sf] dlxnfsf] cToGt} hl6n cj:yf xf] . To;}n] ue{jtLsf nflu kl/jf/n] ug]{ ;xof]u eg]sf] zf/Ll/s ¿kdf ug]{ x]/rfx dfq xf]Og . a? pgLx¿sf nflu dfgl;s tyf dgf]j}1flgs ;xof]u klg xf] eg]/ a'‰g' cfjZos 5 . o; cj:yfdf >Ldfgsf] ;xof]u ;a}eGbf dxTTjk"0f{ x'G5 . tYofªsx¿ cg';f/ g]kfndf $) k|ltzt >Ldfgn] dlxnf ue{jtL x'Fbf / ;'Ts]/L u/fpg' k"j{ ug'{kg]{ cfjZos tof/Ldf ;fy lbg] ul/Psf] kfOPsf] 5 . zf/Ll/s / dfgl;s ¿kdf :j:y cfdfaf6 hGdg] lzz' klg :j:y g} x'G5 . cfdfsf] :jf:Yo /fd|f] agfpg ue{wf/0f ug]{ tof/L x'Fb}b]lv k|z:t dfqfdf kf]l;nf] vfgf, sfdsf] af]emdf sdL u/fpg] / d}qLk"0f{ Jojxf/sf] cfjZostf kb{5 . kf]l;nf] vfgf eGgfn] ldl>t vfgf xf] h:t}M xl/of] ;fukft, kx]Fnf kmnk"mn, tfhf t/sf/L, u]8fu'8L, b'w / b'waf6 ag]sf kl/sf/ tyf cG8f / df+;xf/Lsf nflu df5f df;' eGg] a'lemG5 . ue{jtL dlxnfsf nlu ;flas eGbf sDtLdf klg Ps 5fs a9L vfgf cfjZos x'G5 . kf]l;nf vfnsf s'g} klg vfg]s'/f afg{ cfjZos 5}g . tgfj sd ug{sf nflu ue{jtL cj:yfsf dlxnfnfO{ pgLx¿sf] sfddf kl/jf/n] ;xof]u ug'{k5{ . To;n] ubf{ pgLx¿n] cf/fd klg ug]{ ;do kfpFb5g . cf/fd eGgfn] b}lgs /ftL * 306f / lbpF;f] ! b]lv @ 306f ;'Tgsf nflu rflxg] ;do xf] eGg] a'emg'k5{ . ;'Ts]/L dlxnfn] w]/} an kg]{ sfd ug'{ jf ug{ nufpg' x'Fb}g . h:t}M ef/L prfNg'÷af]Sg', vghf]t ug'{, nfdf] psfn] cf]x|fn] lxF8fpg', cflb s'g} klg lsl;dsf zf/Ll/s / dfgl;s ysfj6 x'g] sfd ug{÷u/fpg x'Fb}g . ux|f}+ ef/L prfNg] / af]Sg] ugf{n] aRrf v]/ hfg ;Sg] tyf cfª -kf7]3/_ v:g] h:tf ;d:of cfpg ;S5 . $=!=! ue{sf] :jf:Yo k/LIf0f ue{jtL dlxnfn] lgDgfg';f/ sDtLdf rf/k6s ue{sf] :jf:Yo hFfr u/fpg'k5{ M • klxnf] k6sM ue{jtL ePsf] rf}yf] dlxgfdf • bf];|f] k6sM ue{jtL ePsf] 5}F6f} dlxgfdf • t];|f] k6sM cf7f}F dlxgfdf • rf}yf] k6sM gjf}F dlxgfdf ue{jtL cj:yfdf s'g} klg lsl;dsf :jf:Yo ;d:of cfpg] lalTtSs} jf s'g} klg hfgsf/L lng k/]df :jf:Yo s]Gb|df ;Dks{ ul/xfNg' kb{5 . To;}n] uef{j:yfdf cfjZstfcg';f/ rf/ k6s eGbf a9L klg hfFr u/fpg ;lsG5 . ue{jtL hfFr ug{ hfFbf ljleGg ;]jfx¿ kfOG5 h:t}M /Strfksf] hFfr, aRrfsf] cj:yf x]g{ k]6sf] hFfr ul/G5, cfO/g rSsL lbOG5, 6L=6L=nufOG5 /
  • 36. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 27 h'sfsf] cf}ifwL lbOG5 . kl/jf/sf] ;b:ox¿n] ue{jtL dlxnfn] lgoldt ¿kdf cfO/g rSsL vfP÷gvfPsf] olsg ug'{k5{ . cfO/g rSsL dlxnfn] ue{jtL hfFr u/fpg hfFbf :jf:Yo ;+:yfn] pknAw u/fpF5 jf dlxnf :jf:Yo :jo+;]ljsf;Fu klg lng ;lsG5 . ue{jtL ePsf] # dlxgf k'/f ePb]lv ;'Ts]/L ePsf] ^ xKtf -8]9 dlxgf_ ;Dd lbgsf] Ps Kf6s cfO/g rSsL vfg'kb{5 . :jf:YosdL{;Fusf] lagf ;Nnfx hyfefjL cf}ifwL vfg' x'Fb}g . cfO/g rSsL /fVg] efF8f]sf] lasf]{ xfjf gl5g]{ u/L aGb ug'{kb{5 / cf]l;nf] / w]/} tftf] jf udL{ 7fpFdf /fVg' x'Fb}g . ue{jtL ePsf] # dlxgf k'/f ePkl5 Ps rSsL h'sfsf] cf}ifwL vfg'k5{ . ue{jtL dlxnfn] bf];|f] k6s ue{jtL hFfr u/fpFbf klxnf] l6=6L= vf]k nufpg'k5{ / klxnf] vf]k nufPsf] sDtLdf ! dlxgfsf] km/sdf bf];|f] 6L=6L= vf]k nufpg'k5{ . 6L=6L= vf]k :jf:Yo ;+:yf jf vf]k lSnlgsaf6 nufpg ;lsG5 . cf}nf] k|efljt :yfgx¿df nfdv'66]sf] 6f]sfOaf6 aRg ue{jtL dlxnfn] e'mnsf] k|of]u ug'{k5{ . /ftL cFfvf gb]Vg] ;d:of ePdf :jf:YosdL{;Fu ;Dks{ ug'{k5{ . ue{jtL dlxnfn] bfFt df‰g], xft, gª, of}gfªux¿ tyf z/L/nfO{ ;w}F ;kmf /fVg'k5{ . o;n] /f]u nfUg tyf ;ªqmd0f x'gaf6 arfpF5 . dlb/fhGo jf ;"lt{hGo s'g} klg kbfy{ ;]jg ug'{ x'Fb}g . o:tf kbfy{sf] ;]jgn] ue{ktg x'g ;Sg], ue{df lzz'sf] j[blw ljsf;df c;/ kg]{, af}blws ljsf; /f]lsg], sd tf}n ePsf aRrf hlGdg] cflb c;/x¿ x'g ;Sb5g . $=!=@ ;fdfGo uef{j:yfdf tyf cfsl:ds cj:yfsf nflu ug'{ kg]{ k"j{ tof/Lx¿ ue{wf/0fsf] tof/Lb]lv g} vr{sf] Joj:yf ug'{kb{5 . cfsl:ds cj:yfdf ug{ kg]{ pkrf/ vr{, cf}ifwL pkrf/ tyf ;'Ts]/L u/fpFbf cfjZos vr{, / gjhft lzz' / cfdfsf] :ofxf/sf] nflu vr{ cfjZos kb{5 . vr{sf cnfjf tTsfn :jf:Yo ;+:yfdf k'¥ofpgsf nflu 7fpF cg';f/sf] pko'St oftfoft jf cGo ;fwgx¿ -h:t}M 8f]sf], :6«]r/, aonuf8f, 8f]nL, tfDbfg -sfk]{;_, l/S;f, PDa'n]G; cflb_ sf] tof/L, :jf:YosdL{sf] sfo{:yn jf af;:yfg :yfgsf] hfgsf/L, l5d]sdf ;xof]uLx¿sf] tof/L cflb s'/fsf] klg k"j{ tof/L jf hfgsf/L lng' cfjZos x'G5 . o;/L xf]l;of/L ul/Pdf csfn d[To' x'gaf6 arfpg ;lsG5 . oftfoftsf] ;'ljwf ePsf] 7fpFdf PDa'n]G; jf cGo oftfoftsf] ;fwgsf rfns, :jf:Yo ;++:yf, An8 a}ªs / cfjZos k/] /ut lbg;Sg] dflg;x¿sf] ;Dks{ kmf]g gDa/ lnO{ /fVg'kb{5 . aRrf hGdfpg] a]nfdf s;sf] ;xof]u lng], ;'Ts]/L sxfF x'g] / cGo cfjZos ;Nnfx lngsf nflu cfˆgf] glhssf] bIf k|;"ltsdL{ sf]—sf] x'g klxNo} yfxf kfO/fVg'k5{ / k|;"ltsdL{sf] gfd / ;Dks{sf] nflu kmf]g gDj/ klg lnO/fVg'kb{5 . pgLx¿sf] ;xof]u lngfn] cfjZos hl6ntfx¿ yfxf kfpg / a]n}df plrt Joj:yf ug{ dbbt k'Ub5 . s'g ;+:yfdf aRrf hGdfpg] eg]/ klxn] g} lgwf] u/L cfjZos tof/L ug{'k5{ . ;'Ts]/L x'Fbf s;} s;}nfO{ w]/} /ut au]df /ut lbg'kg]{ cj:yf klg cfpg ;Sg] x'gfn] t'?Gt} /utsf] Joj:yf ug{ nflu sDtLdf # hgf /ut bftfnfO{ klxn]b]lv tof/ u/L /fVg'kb{5 . $=!=# ue{jtL dlxnfdf b]lvg ;Sg] vt/fsf nIf0fx¿ • ue{jtL dlxnfsf] 6fpsf] lgs} b'v]df • xft jf d'v ;'lGgPdf • xftv'66f cx|/f] eO{ sDk -sfd_ 5'6]df jf d'5f{ k/]df • Hj/f] cfpg' jf of]gLaf6 uGxfpg] kfgL aUg'
  • 37. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 28 • cfFvf lt/ld/fP/ wldnf] b]Vg] ePdf • tNnf] k]6 w]/} b'v]df • clnslt klg /ut au]df olb dflysf s'g} klg vt/fsf nIf0fx¿ b]lvPdf ue{jtL dlxnfnfO{ pkrf/sf nflu t'?Gt} :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg'k5{ . lsgeg] o:tf lrGxx¿ b]lvPkl5 ue{jtL dlxnfn] t'?Gt} pko'St pkrf/ kfOgg eg] ue{jtL dlxnf / pgsf] k]6df ePsf] aRrfsf] Hofg hfg;S5 . t;y{ oL ;a} vt/fsf nIf0fx¿ ;lDem/fVg'k5{ . cfk"mnfO{ s]xL cK7of/f] k/]df jf cfk"mdf s'g} vt/fsf] nIf0f b]lvPdf ue{jtL dlxnfn] nfh gdfgLsg t'?Gt} cfˆgf] kl/jf/nfO{ eGg'k5{ tfls pgnfO{ t'?Gt} :jf:Yo ;+:yfdf pkrf/sf nflu n}hfg ;lsof]; . olb ue{jtL dlxnf / pgsf] kl/jf/nfO{ s'g} klg ;dodf ue{sf af/]df yk hfgsf/L lng k/]df pgLx¿n] t'?Gt} dlxnf :jf:Yo :jo+;]ljsf jf :jf:YosdL{nfO{ e]6L ;Nnfx lng ;Sb5g  . :jf:Yo ;+:yfdf uO{ bIf k|;"ltsdL{åf/f aRrf hGdfpg'k5{ . $=!=$ 3/df ;'Ts]/L u/fpg' k/]df ul/g] tof/L k|;"lt u/fpg :jf:Yo ;+:yf g} n}hfg' kb{5 . lsgls 3/df k|;"lt u/fpFbf k|;"lt;DaGwL hl6ntfx¿ / ;Ts]/L cfdfnfO{ ljleGg lsl;dsf] ;ªqmd0f x'g] ;Defjgf x'G5 . To;}n] 3/df k|;"lt u/fpFbf bIf k|;"lt sdL{sf] cefj / :yfg klg cg's"n gx'g] x'gfn] aRrf / cfdf b'a}sf] Hofg hf]lvddf kb{5 . olb :jf:Yo ;+:yfdf k|;"lt u/fpg s'g} klg ;Defjgf 5}g eg] dfq 3/df ;'Ts]/L u/fpg ;lsG5 . of] cj:yf cfPdf lgDg cg';f/sf] tof/Lx¿ ug'{ cfjZos 5 M • ;'Ts]/L x'g'k"j{ ;kmf ;'Ts]/L ;fdu|L lsg]/ 3/df tof/L ¿kdf /fVg'k5{  . ;'Ts]/L ;dfu|Lsf] k|of]un] ljleGg /f]u;Fu ;DalGwt ;ªqmd0fx¿ / wg'i6ªsf/ x'gaf6 cfdf / lzz' b'j}nfO{ arfpg ;lsG5 . • ;'?d} dft[;'/Iff rSsLsf] Joj:yf ug'{k5{ . • ;'Ts]/L u/fpgsf] nflu 3/df pHofnf] / ;kmf sf]7f -7fpF_ x'g' cfjZos 5 . • ;'Ts]/L cfdf / gjhft lzz'sf] nflu cfjZos ;kmf ;'tLsf] sk8fx¿ tof/ ul//fVg' kb{5 . • ;'Ts]/L u/fpg jf gjhft lzz'sf] x]/rfx ug'{ cl3 xft /fd|f];Fu ;fa'gkfgLn] w'g'kb{5 . • k|;"lt u/fpg bIf -k|;"lt u/fpg] tflnd k|fKt :jf:YosdL{_ k|;"ltsdL{sf] g} ;xof]u lng'k5{ . pgLx¿n] cfdf tyf gjhft lzz'nfO{ ;ªqmd0f x'gaf6 arfpg, plrt x]/rfx ug{, aRrfnfO{ k'5]/ Gofgf] /fVg, ;xL tl/sfn] :tgkfg u/fpg, s'g} vt/fsf nIf0fx¿ ePdf ;dod} kQf nufO{ plrt Joj:yf ug{df ;xof]u ub{5g . $=!=% k|;"lt ;]jf :ofxf/df :jf:Yo sfo{stf{sf] cfjZostf k|;j Joyf nfUg] lalQs} t'?Gt} k|;"lt ;]jf kfOg] :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg' g} ;a}eGbf pQd pkfo xf] . :jf:Yo ;+:yfdf uO{ bIf k|;"ltsdL{sf] ;xof]udf aRrf hGdfpg'k5{ . :jf:Yo ;+:yfdf aRrf hGdfpg kg]{ lgDglnlvt sf/0f 5gM • ;/;kmfO / lgd{nLs/0f ul/Psf cf}hf/x¿ k|of]uul/g]ePsfn]cfdf/lzz'nfO{;ªqmd0f x'g kfpFb}g . • cfdf jf gjhft lzz'nfO{ :jf:Yo;DaGwL s'g} hl6ntf b]lvPdf ;dodf g} plrt Joj:yf ug{ ;lsG5 . • ;'O{åf/f kf7]3/ v'Drg] cf}ifwL -clS;6f]l;g_ sf] k|of]u u/L /St>fj /f]syfd ug{ ;lsG5 . • plrt tl/sfn] ;fn lgsfNg ;lsG5 / kf7]3/ v'DRofpgsf nlfu plrt tl/sfn]
  • 38. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 29 k]6sf] dfln; ug{ ;lsG5 . • gjhft lzz'nfO{ s'g} hl6ntf cfPdf h:t}M lg:;fl;g], g?g] cflbdf t'?Gt} plrt Joj:yf ug{ ;lsG5 . • :jf:Yo ;+:yfdf k|;"lt u/fP jfkt s'g} klg z'Ns ltg{' kb}{g, ;fy} ;/sf/n] tf]s]cg';f/ oftfoft vr{ klg kfOG5 . $=!=^ aRrf hGdfpg] a]nfdf b]vfkg{ ;Sg] vt/fsf nIf0fx¿ tn lbOPsf s'g} klg vt/fsf nIf0fx¿ b]vfk/]df dlxnfnfO{ t'?Gt} cfsl:ds -Odh]{G;L_ k|;"lt ;]jf kfOg] :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg'k5{ . • cf7 306f eGbf nfdf] k|;j Joyf nfu]df, • klxnf xft, v'66f jf ;fngfn lg:s]df, • ;'Ts]/Lsf] xft v'66f cx|/f] eO{ sfd 5'6]df jf d'5f{ k/]df, • aRrf hGdfpg' cl3 jf aRrf hlGd;s]kl5 klg w]/} /ut au]df, cflb . dflysf s'g} klg vt/fsf nIf0fx¿ b]lvPdf tTsfn pkrf/ ePg eg] dlxnfsf] Hofg hfg klg ;Sb5 . To;df klg cTolws /ut aUg', ;a}eGbf a9L vt/gfs dflgG5, h;sf] sf/0f dlxnfsf] Hofg @ 306fdf g} klg hfg ;S5 . o:tf vt/fsf nIf0fx¿ b]lvPdf kl/jf/n] dlxnfnfO{ pko'St :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg l9nfO ug'{ x'Fb}g . ;dod} ul/g] pkrf/n] dfq dlxnfsf] Hofg arfpg ;lsG5 . To;sf/0f klg :jf:Yo ;+:yfdf g} nu]/ ;'Ts]/L u/fpg' kg]{ x'G5 . $=!=& kl/jf/ / ;d'bfodf cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f sfo{x¿M • kl/jf/sf ;a}nfO{ ue{jtLsf af/]df hfGg kg]{ / Wofg lbg kg]{ sfdsf af/]df /fd|f];Fu hfgsf/L lbg] / ;xof]u k|fKt ug]{ jftfj/0f agfpg] . • :j:YosdL{sf] ;Nnfxcg';f/ ue{jtL hfFr u/fpgsf] nflu ;xof]u ug]{ . • :jf:Yo hfFr tyf ;Dk"0f{ :jf:Yo ;]jfx¿ :jf:Yo ;+:yfaf6 lnP glnPsf] lgoldt hfgsf/L lng] . • ;'Ts]/L u/fpg' kbf{ jf s'g} lsl;dsf] cfktsfnLg cj:yfsf nflu cfsl:ds ¿kdf k|of]u ug{sf nflu PDa'n]G; jf 7fpFcg';f/sf] ;fwgsf] k|aGw ug{ 6f]n ;dfhsf] ;xof]u tyf ;xeflutfdf plrt k|aGw ldnfpg cu'jfO ug]{ . • 6f]n l5d]sdf :jf:YosdL{sf] cefj eP To;sf] k|aGw ldnfpg ;fd"lxs ;xof]usf nflu cu'jfO ug]{ . • ;'/lIft dft[Tjsf dxTTj a'emfpg 6f]n l5d]sdf 5nkmn rnfpg] / To:tf cj:yfsf kl/jf/sf nflu pTk|]/ssf] e"ldsf lgjfx ug]{ . • 6f]n l5d]ssf] nflu ;'/lIft dft[Tj ;DalGwt hfgsf/Ld"ns ;|f]t ;fdfu|Lx¿sf] Joj:yf ug]{ . • :yfgLo :jf:Yo ;+:yfn] ;~rfng ug]{ ;'/lIft dft[Tj;DaGwL ljljw sfo{qmdx¿df ;xof]u ug]{ . $=@ k|;"lt tyf ;'Ts]/L :ofxf/ $=@=! k|;"lt :ofxf/ dlxnfsf nflu k|;"lt jf ;'Ts]/L cj:yf ljz]if ;+j]bgzLn ;do xf] . ;]jf / :ofxf/sf] plrt Joj:yfkg x'g g;s]df Hofg hf]lvddf kg{ ;Sb5 . aRrf h;/L klg hlGdxfN5 lg egL 3/d} ;'Ts]/L u/fpg' x'Fb}g . k|;j Joyf nfUg] lalQs} k|;"lt ;]jf kfOg] :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg'k5{ . :jf:Yo ;+:yfdf k'¥ofO bIf k|;"ltsdL{sf]
  • 39. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 30 ;xof]udf aRrf hGdfpg'kb{5 . ToxfF aRrf hGdfpgfn] ;/;kmfO / lgd{nLs/0f ul/Psf cf}hf/x¿ k|of]u ul/g] ePsf]n] cfdf / lzz'nfO{ ;ªqmd0f x'g kfpFb}g .cfdf jf gjhft lzz'nfO{ s'g} hl6ntf b]lvPdf ;dodf g} plrt Joj:yf ug{ ;lsG5 . ;'Ts]/L x'g cufl8 jf k5fl8 /ut w]/} au]df To;sf] /f]syfd ug{ ;lsG5 . plrt tl/sfn] ;fn -;fyL_ lgsfNg ;lsG5 / kf7]3/ v'DRofpgsf nlfu plrt tl/sfn] k]6sf] dfln; ug{] l;k ePsf :jf:YosdL{ x'G5g . gjlzz'nfO{ s'g} hl6ntf cfPdf h:t}M lg:;fl;g], g?g] cflbdf t'?Gt} plrt Joj:yf ug{ ;lsG5 . :jf:Yo ;+:yfdf k|;"lt u/fP afkt s'g} klg z'Ns ltg{'kb}{g, ;fy} oftfoft vr{ klg kfOG5 . ;g @)!! Dff g]kfndf ul/Psf] :jf:Yo tyf hg;fªlvs ;j]{If0f cg';f/ #) k|ltzt cfdfx¿n] ;'Ts]/L ePsf] @ lbg leqdf / @* k|ltzt cfdfx¿n] ;'Ts]/L ePsf] Ps 306f leqdf ;'Ts]/L hfFr u/fPsf]] kfOof] . o:tf tYofªsn] w]/} ;'Ts]/L cfdfx¿ / lzz'sf] :jf:Yo hf]lvddf 5 eGg] s'/f b]vfpF5 . To;}n] ubf{ cfdf / lzz'sf] ;'/Iffsf nflu ;/sf/n] :jf:Yo ;+:yfdf g} ;'Ts]/L u/fpg k|f]T;flxt u/]sf] xf] . $=@=@ aRrf hGdfpg] a]nfdf b]vf kg{ ;Sg] vt/fsf nIf0fx¿ s'g} klg vt/fsf nIf0fx¿ h:t}M k|;"lt x'g' cufl8 / kl5 w]/} /ut aUg', xft jf cg'xf/ ;'lGgg', tf/Gtf/ !@ 306feGbf a9L a]yf nfUg', Hj/f] cfpg' jf of]gLaf6 uGxfpg] kfgL aUg', sDkg cfpg' jf d'5f{ kg'{ h:tf ;d:ofx¿ k|;"lt cj:yfdf b]vfkg]{ / Hofg} klg hfg;Sg] vt/fsf nIf0fx¿ x'g . To:t} o:tf] cj:yfdf b]vf kg{ ;Sg] cGo ;fdfGo ;d:ofx¿ h:t}M klxn] aRrfsf] xft, v'§f jf gfn lgl:sg', kfgL au]sf] !@ 306f;Dd k|;"lt gx'g', xft v'66f cx|/f] eO{ sfd 5'6g' jf d'5f{ kg'{, aRrf hGdfpg' cl3 jf aRrf hlGd;s]kl5 klg w]/} /ut aUg', aRrf hlGdPsf] cfwf 306f;Dd klg ;fn gemg'{ h:tf ;d:ofx¿ b]lvPdf dlxnfnfO{ t'?Gt} cfsl:ds k|;"lt ;]jf kfOg] :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg'k5{ . tTsfn pkrf/ ePg eg] dlxnfsf] Hofg hfg klg ;S5 . To;df klg cTolws /ut aUg', ;a}eGbf a9L vt/gfs dflgG5 . h;sf] sf/0f @ 306fdf g} dlxnfsf] Hofg hfg ;S5 . $=@=# bIf k|;"ltsdL{{åf/f k|;"lt u/fpg] bIf k|;"ltsdL{{ eGgfn] 8fS6/, g;{ jf cgdL eGg] a'lemG5 . ;'/lIft k|;"lt u/fpg log} bIf k|;"ltsdL{{åf/f k|;"lt u/fpg' k5{ . bIf k|;"ltsdL{{åf/f k|;"lt u/fpg] :jf:Yo ;+:yfsf] klxrfg ug'{k5{ . k|;"lt u/fpg] bIf k|;"ltsdL{{åf/f g} gjhft lzz'sf] :ofxf/ klg u/fpg' k5{ . ;'Ts]/L ePsf] @$ 306f;Dd cfdf / gjhft lzz'nfO{ ljz]if lgu/fgL /fVg' kb{5 . Wofg lbg'kg]{ ^ cf]6f ;/;kmfOx¿ h:t}M ;kmf xft, ;kmf of]gL, ;kmf ;'Ts]/L u/fpg] 7fpF, gfeL sf6g] ;kmf An]8 / wfuf], gfeL ;kmf /fVg] cflb sfdsf af/]df klxnfb]lv g} Wofg lbg'k5{ . s'g} ;d'bfodf ;'Ts]/L u/fP kl5 of]gLleq s]xL lrh /flvlbg] k|rng 5 . of]gLdf To:tf] s'g} j:t' jf cf}ifwLx¿ /fVg' x'Fb}g  . $=@=# k|;"lt ;]jf tyf k|;"lt x'“bf bIf :jf:Yo sfo{stf{sf] ;xof]u k|;j Joyf nfu]sf] yfxf kfpg] lalQs} jf ue{jtLnfO{ s'[g} klg hl6ntf b]lvPdf t'?Gt} k|;"lt ;]jf kfOg] :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg' kb{5 . cfdf jf gjhft lzz'df s'g} hl6ntf b]lvPdf ;dodf g} bIf :jf:YosdL{x¿n] yk pkrf/sf] Joj:yf ug{ ;Sb5g . plrt tl/sfn] ;fn -;fyL_ lgsfNg] pgLx¿;Fu ljz]if l;k / Ifdtf x'G5 . ;'Ts]/L / gjhft lzz'sf] cj:yfcg';f/
  • 40. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 31 3/df s:tf] lsl;dsf] :ofxf/ / ;]jf cfjZos 5 / s] s] s'/fdf Wofg k'¥ofpg] eGg] af/]df :jf:YosdL{x¿af6 ;Nnfx kfpg ;lsG5 . $=# ;'Ts]/L :ofxf/ lzz' hGd]kl5 $@ lbg jf ^ xKtf;Ddsf] cjlwnfO{ ;'Ts]/L cj:yf elgG5 . of] ;dofjlwdf ;'Ts]/L ePsf dlxnf w]/} sdhf]/ x'g] x'gfn] To;sf nflu tftf], emf]lnnf] / kf]if0fo'St vfg]s'/f lbg'k5{ . ;fy}, cfTdan a9fpg dfof / cfb/k"0f{ Jojxf/sf] klg plQs} cfjZostf kb{5 . ;'Ts]/L cj:yfdf lbOg] vfgfdf h:t}M Hjfgf]sf] emf]n, u]8fu'8Lsf] emf]n, l3p, eft cflb lbg' kb{5 . uef{j:yfdf lbPsf] cfO/g rSsL :jf:YosdL{n] lbPsf] ;Nnfx cg';f/ ;'Ts]/L cj:yfdf klg lgoldt vfO/xg' kb{5 . ue{jtL cj:yfdf h:t} ;'Ts]/L cj:yfdf klg cfdf / aRrfsf] :jf:Yodf vt/fx¿ cfpg ;Sb5 eGg] s'/fdf ;w}F x]Ssf /fVg'kb{5 . h:t}M of]gLaf6 xjfNxjfNtL jf rf]S6f rf]S6f /ut au]df, cfwf 306fdf b'O{cf]6f eGbf a9L 6fnf k'/} leh]df, Hj/f] cfPdf, of]gLaf6 uGxfpg] kfgL au]df jf tNnf] k]6 b'v]df, 6fpsf] ;fx|} b'v]df, xftv'66f cx|/f] eO{ d'5f{ k/]df la/fdLsf] cj:yf x]/L t'?Gt :jf:Yo pkrf/sf] Joj:yf ldnfOxfNg' kb{5 . $=#=! :jf:Yo ;+:yfdf x'g] ;'Ts]/L h“”rdf pknJw x'g] ;]jfx¿ :jf:Yo ;+:yfdf ue{ hfFr tyf ;'t]l/;DaGwL ;]jfsf af/]df dfly pNn]v ePsf 5g / tL afx]s c? yk pkrf/ tyf k/fdz{ ;]jfx¿ lgDg cg';f/ pknAw x'g;Sb5M • k"0f{ :tgkfg, ;/;kmfO, cf/fd, kf]if0f, gjhftlzz' :ofxf/, vf]k, em'nsf] k|of]u ;DaGwL k/fdz{, • sd tf}n -@=% s]=hL=eGbf sd_ ePsf gjhft lzz'x¿sf] nflu ljz]if :ofxf/, • cfsl:ds cj:yfsf] nflu k"j{ tof/Laf/] 5nkmn, cfdf / gjhft lzz'df vt/fsf nIf0fx¿ b]lvPdf s'g ;+:yfdf s;/L k'Ug] / k};fsf] art ug]{ ;DaGwdf k/fdz{, • cfdfnfO{ Ps k6s le6fldg P / $@ lbg leqdf v'jfOg] cfO/g rSsL, • gjhft lzz'nfO{ hlGdg] lalTts} ! k6s la=;L=hL= vf]k • kl/jf/ lgof]hg;DaGwL k/fdz{ tyf ;]jf cflb . $=#=@ ;'Ts]/L cj:yfdf Wofg lbg'kg]{ s'/fx¿ • ;kmf sf]7f / ;kmf sk8fsf] k|of]u ug]{ /ut aUg g/f]lsGh]n;Dd ;kmf Kof8 jf ;kmf sk8fsf] k|of]u ug]{ . • vfgf vfg' cl3, lb;f lk;fa u/]kl5, :tgkfg u/fpg' cufl8 tyf aRrf ;dfpg' cufl8 / k5fl8 ;fa'g kfgLn] /fd|f];Fu xft w'g], • g'xfpFbf of}gfªux¿ klg /fd|f];Fu ;kmf ug]{, • cfkmgf] :tg ;w}F ;kmf /fVg] / ;kmf a|f / Gofgf] lsl;dsf sk8f nufpg], • ;'Ts]/L cfdfn] ;fljs eGbf a9L g} cf/fd ug]{, ux|f}F ef/L prfNg] jf an kg]{ sfd gug]{ lsgls o:tf] ubf{ /ut aUg] jf cfª v:g ;Sb5 . ;'Ts]/L cfdfn] ub}{ cfPsf] sfddf kl/jf/sf cGo ;b:ox¿n] ;xof]u ul/lbg] . • ;'Ts]/LnfO{ kl/jf/sf ;b:o;Fu} /fVg], w'jfF w'nf] gnfUg], pHofnf] / ;kmf sf]7f jf 3/ leqsf] s'g} 7fpFdf /fVg], • :tgdf b'w uflggaf6 /f]Sg / 3fp x'gaf6 arfpg aRrfnfO{ lgoldt ¿kdf b'w r';fO{ g} /xg' kb{5 / olb aRrfnfO{ klg b'w a9L ePdf, kl/jf/ jf l5d]sLsf c¿ aRrfnfO{
  • 41. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 32 v'jfpg jf b'x]/ kmflnlbg klg ;lsG5 t/ uflgPsf] cj:yfdf /flv/xg x'Fb}g . $=#=# ;'Ts]/L cj:yfdf kf]if0f;DaGwL hfGg' kg]{ s'/fx¿ ;'Ts]/L cfdfn] ;fljs eGbf a9L k6s / w]/} lsl;dsf kf]l;nf] vfg]s'/f vfg'k5{ . ;'Ts]/L cfdfn] cfˆgf] b}lgs vfgfdf tnsf ljleGg ;d"xsf vfgfdWo] sd;]sd Pp6f ;d"xaf6 Ps lsl;dsf] vfgf clgjfo{ ¿kdf kg]{ u/L Ps lbgdf sDtLdf ;fljs eGbf Ps 5fs a9L v'jfpg'k5{ . • cGg ;d"xaf6 h:t}M rfdn, ds}, ux'F, sf]bf], kmfk/, hf} OToflb . • u]8fu'8L ;d"xaf6 h:t}M e6df;, af]8L, rgf, s]/fp, s'g} klg bfn OToflb . • cG8f, df;', df5f OToflb -df+;fxf/Lsf nflu_ . • b'w bxL, l3p, gf}+gL, t]n OToflb . • ;fu jf xl/of] hftsf t/sf/Lx¿ • df};d cg';f/sf kxF]nf jf cGo kmnkm"nx¿ • b'O{ afaflnsf 5fk cªlst cfof]l8go'St g'gsf] k|of]u ug'{k5{ . • ^ xKtf leqdf ;s];Dd rfF8f] Ps k6s le6fldg ‘ P’ rSsL v'jfpg'k5{ eg] cfO/g rSsL ^ xKtf;Dd nuftf/ vfg'kb{5 . ;'Ts]/L cfdfn] s'g} vfg]s'/f afg{' kb}{g . ;'Ts]/L cjlwdf x/]s lbg k|z:t cf/fd ug'{k5{, lsgls kf]l;nf] vfgf / k|z:t cf/fd ugf{n] g} cfdfsf] b'w a9fpg dbbt k'Ub5 . $=$= kl/jf/ lgof]hg;DaGwL hfGg' kg{ s'/fx¿M ;'Ts]/L ePkl5 kl/jf/ lgof]hgsf s'g ljlw ckgfpg] / s;n] k|of]u ug]{ eGg] af/]df >Ldfg÷>LdtL lar 5nkmn u/L lg0f{o lng' k5{ . kl/jf/ lgof]hgsf ;fwfgx¿ k|of]u gu/Lsg of}g;Dks{ ePdf ;'Ts]/L ePsf] ^ xKtfb]lv g} csf]{ ue{ /xg ;Sb5 . To;}n] ;'Ts]/L kl5 5}7f}F xKtfsf] :jf:Yo hfFrsf ;dodf :jf:YosdL{af6 kl/jf/ lgof]hg;DaGwL klg k/fdz{ lng'kb{5 . cfdf / aRrfsf] :jf:Yo ;'wf/ x'g], aRrfn] nfdf] ;do;Dd cfdfsf] b"w vfg kfpg] cflb sf/0fn] ubf{ b'O{ aRrf lar # b]lv % jif{sf] hGdfGt/ sfod ug'{ /fd|f] x'G5 . :tgkfg u/fO/x]sf] ;dodf lkN; rSsL ;s];Dd k|of]u ug{' xF'b}g . o;sf] k|of] un] cfdfsf] b'wsf] dfqf 36fpF5 . $=% kl/jf/ / ;d'bfodf cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿ • k|;"lt / ;'Ts]/L cj:yfdf kl/jf/sf ;b:ox¿n] v]Ng kg]{ e"ldsfsf] ;DaGwdf • ;dod} hfgsf/L u/fpg] • 3//:jf:Yo;+:yfdflbg'kg]{k|;"lttyf;'Ts]/L :ofxf/ -kf]if0f, ;'Ts]/L hfFr / kl/jf/lgof]hg • ;]jf cflbsf af/]df_ ;'lglZrt ug]{ . • k|;"lt / ;'Ts]/L cj:yfdf kl/jf/sf c? ;b:on] 3/sf] sfd ;3fpg] jftfj/0f tof/ ug]{ . • 6f]nl5d]sdf k|;"lt / ;'Ts]/L cj:yfdf lbg' kg]{ ;]jfsf af/]df ;d'bfonfO{ hfgsf/L u/fpg] .
  • 43. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 34 %gjhft lzz'sf] x]/rfx %=! gjhft lzz' :ofxf/ cfdf / gjhft lzz'sf] :jf:Yo /fd|f] /fVg kl/jf/sf ;a} ;b:ox¿sf] dxTTjk"0f{ e"ldsf x'G5 . tLdWo] dxTTjk"0f{ s'/f xf] ;/;kmfO / :ofxf/ ;DaGwL xf]l;of/L ckgfpg] . hGd]sf] gjhft lzz'nfO{ 5'g' cl3 /fd|f];Fu xft w'g'kb{5 . o;f] ubf{ gjhft lzz'nfO{ ;Defljt ;ªqmd0faf6 arfpg ;lsG5 . lzz' hGd]kl5 lzz'nfO{ g/d, wf]Psf] ;kmf / ;'Vvf ;'tLsf] sk8fn] k'5L t'?Gt} cfdfsf] gfªuf] 5ftLdf 6fF;]/ /fVg'k5{ . lzz'nfO{ ;kmf sk8fn] a]/]/ Gofgf] agfO{ /fVg'kb{5 . hlGdg] lalQs} gfeLdf s]xL klg gnufO{ ;'Vvf / ;kmf /fVg'k5{ . gfeL sf6g] ;fwg / afWg] wfuf] klg ;kmf x'g'kb{5 . o;f] ugf{n] cfdf / aRrf b'j}nfO{ l66fg; nufot c¿ lsl;dsf ;ªqmd0f x'gaf6 arfpg ;lsG5 . ljz]if u/L gfeL kfSg] ;d:ofaf6 arfpg ;lsG5 . lzz' hGd]sf] sDtLdf @$ 306f;Dd g'xfOlbg' x'Fb}g . o;f] ugf{n] lzz'nfO{ s7ofªlu|g jf lztfªu x'gaf6 arfpF5 . hGd]sf] @$ 306f kl5 g'xfOlbFbf lr;f] gnfuf]; eg]/ dgtftf] kfgLn] Gofgf] sf]7fdf cyjf 3fddf g'xfO{ lbg'k5{ . Gfjhft lzz' hGdFbfsf] ldlt / ;do;Fu} tf}n klg yfxf kfO/fVg' kb{5 lsgls p;sf] j[blw ljsf; ePsf] cg'udg ug{'k5{ . csf]{ dxTTjk"0f{ s'/f xf]], lzz' hGd]sf] ! 306f leq} cfdfsf] ljuf}tL b'w v'jfpg'k5{ . ;'?df b'x]/ kmfNg' x'Gg, lsgls o;df lzz'sf nflu cfjZos vf]k ;/xsf] cf}ifwLsf] sfd ug]{ tTTjx¿ x'G5g, h;n] lzz'nfO{ ljleGg lsl;dsf /f]u;Fu n8g] zlSt lbG5 . ljuf}tL b'waf6 lzz'nfO{ /fd|f] kf]if0f k|fKt x'G5 . cfdfn] cfˆgf] lzz'nfO{ :tgkfg u/fpFbf /ftL / lbgdf u/L sDtLdf klg * k6s u/fpg' kb{5 . Pp6f b'w gl/lQGh]n;Dd -sDtLdf !% ldg]6;Dd_ r';fO/xg'kb{5 . hlt w]/} k6s :tgkfg u/fof] Tolt g} pTkfbg x'G5 . k|To]s k6s b'w v'jfO ;s]kl5 la5of}gfd} a;]/ lzz'nfO{ cfdfsf] sfFwdf d'G6f] c8ofP/ af]Sg' kb{5 / lk7o'Fdf d';f/L lj:tf/} cfˆgf] xftn] y'Dy'DofFpg' kb{5 . o;f] ubf{ k]6sf] xfjf aflx/ lg:sg dbbt k'Ub5 / lzz'n] afGtf ub}{g . lzz'n] rfx]sf] a]nfdf gc3fP;Dd b'j} :tgaf6 :tgkfg u/fpg'k5{ . lzz' ^ dlxgf gk'Ubf;Dd p;sf] Ps dfq vfgf cfdfsf] b'w xf] . o;n] lzz'nfO{ k"0f{ kf]if0f lbG5 / /f]u;Fu n8g] Ifdtfsf] ljsf; ug{ ;Sb5 . k"0f{ :tgkfg u/fOPsf] lzz'nfO{ ^ dlxgfsf] pd]/;Dd cGo s'g} klg vfgf v'jfpg cfjZostf kb}{g . lzz'nfO{ rflxg] hlt b'w pTkfbg ug{ cfdfn] klg kf]l;nf] vfgf tyf k|z:t emf]n s'/fx¿ vfg'kb{5 . ;fy} k|z:t cf/fd klg ug'{k5{ . olb cfdfn] cfˆgf] lzz'nfO{ :tgkfg u/fpg s'g} ;d:of dx;'; u/]sf] 5 eg] kl/jf/sf ;b:ox¿n] :jf:YosdL{;Fu ;Nnfx lng'k5{ . lzz'sf] cfFvf kx]Fnf] x'g], sdnlkQ -hlG8;_ b]lvPdf x/]s lbg s]xL a]/ laxfgsf] slnnf] gkf]Ng] 3fddf gfªu} kf/]/ cfFvfdf 3fd gkg]{ u/L /fVg'k5{ . cfdf / aRrf b'j}df la/fdLsf] s'g} lrGx÷nIf0f 5g ls x]g'{k5{ . olb s'g} vt/fsf nIf0f 5g eg] t'?Gt glhssf] :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg'kb{5 .
  • 44. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 35 %=!=! gjhft lzz'df b]vf kg{ ;Sg] vt/fsf lrGxx¿ / To;sf] Joj:yfkg ;ªqmd0f jf cGo sf/0fn] gjhft lzz'df ljleGg lsl;dsf vt/fsf lrGxx¿ h:t}M cfdfsf] b'w /fd|/L r':g g;s]df, ;':t jf a]xf]; jf lhp grnfpg g;s]df, l56f]l56f] ;f; km]/]df -Ps ldg]6df ^) jf ;f] eGbf a9L k6s_, s8f lsl;dn] sf]vf xfg]df, w]/} Hj/f] cfPdf, lztfªu ePdf, gfO6f] kfs]df jf 5fnfdf lkkn] el/Psf kmf]sfx¿ cfPdf gjhft lzz'sf] vt/fsf lrGxx¿ x'g . oLdWo] cGo s'g} klg vt/fsf lrGxx¿ b]lvPdf lzz'nfO{ t'?Gt :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg'k5{ . cfFvfsf] ;ªqmd0f eO{ /ftf] b]lvPdf cfdfsf] b'w /flvlbg'k5{ t/ cfFvfaf6 lkk ;d]t alu/x]sf] b]lvPdf eg] aRrfnfO{ t'?Gt} :jf:Yo ;+:yfdf n}hfg'k5{ . %=!=@ gjhft lzz'sf] hf“r gjhft lzz'nfO{ sDtLdf # k6s glhssf] :jf:Yo sfo{stf{åf/f hfFr u/fpg'k5{ . o:tf] hfFr klxnf] k6s hGd]sf] @$ 306f leq, bf];|f] k6s # lbgdf / t];|f] k6s & lbgdf u/fpg'k5{ . :jf:Yo ;+:yfdf :jf:YosdL{n] gjhft lzz'sf] hfFr u/L s'g} vt/fsf lrGx jf nIf0fx¿ ePdf t'?Gt Joj:yf ug]{5g . aRrfsf] tf}nsf] cg'udg ub{5g . vf]k / :tgkfgaf/] cfjZos ;/;Nnfx lbg]5g . %=!=# hGd”bf sd tf}n ePsf] lzz'sf] :ofxf/ dlxnf @) jif{eGbf sd pd]/df ue{jtL ePdf, ue{jtL x'geGbf cufl8 / ue{jtL ePsf] cjlwdf s'kf]lift ePdf, ue{jtL cj:yfdf nfdf] ;do;Dd gjhft lzz' :ofxf/ ;DaGwL s]xL k|rlnt e|d / oyfy{x¿ e|d gjhft lzz' hgdgf;fy sb{n] gfeL sf6g' kb{5 / ToxfF uf]a/ nufOlbg' kb{5 . oyfy{ lgd{nLs/0f gul/Psf s'g} klg cf}hf/n] gfeL sf6bf aRrfnfO{ cg]sf}F /f]usf] ;ªqmd0f x'g] / l66fg; /f]u nflu aRrfsf] Hofg hfg ;Sb5 . gfeL sf6]sf 7fpFdf uf]a/ nufO{ lbFbf t ;ªqmd0f emg l566} x'g] / l66fg; /f]u nfUg] ;Defjgf cem} w]/} x'G5 . e|d gjhft lzz'nfO{ hGdgf;fy g'xfOlbg' kb{5 . oyfy{ hGdgf;fy g'xfpg' x'Gg lsgls hGdg' cufl8 cfdfsf] k]6sf] Gofgf]kgf eGbf aflx/L jftfj/0f lr;f] x'G5 . h;sf] sf/0f aRrf s7ofªlu|g ;S5 . a? ;kmf ;'tLsf] ;'Vvf sk8fn] /fd|f];Fu k'5]/ ;kmf sk8fdf u'6'd'6' a]/]/ cfdfsf] gfªuf] 5ftLdf 6fF;]/ /flvlbg' kb{5 lsgls p;n] cfdfsf] Gofgf]kgfdf p;sf] cg's"nsf] tfkqmd kfpFb5 . e|d hGd]sf] lbg gjhft lzz'nfO{ b'w r';fpg' x'Gg . oyfy{ aRrf hGd]sf] ! 306fleq b'w r';fpg' kb{5 . lsgls p;nfO{ cfdfsf] b'wsf] klxnf] k6s cfpg] b'wn] kf]if0fsf ;fy} /f]ulj?4 n8g] zlSt To;}af6 k|fKt ub{5 . e|d aRrfnfO{ !! lbgsf] Gjf/fg gu/];Dd aflx/ 3fddf lgsfNg' x'Fb}g . oyfy{ gjhft lzz'nfO{ hGd]sf] @$ 306fkl5 g} 3fddf /fv]/ g'xfO{ lbg'kb{5 . gjhft lzz'n] 3fdaf6 g} p;sf] z/L/nfO{ cTofjZos SoflN;od eGg] TTj kfpg] x'Fbf lbgsf] Ps k6s d'vdf 3fd gkg]{ u/L ! jf @ 306f 3fddf /fVg' g} pQd x'G5 .
  • 45. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 36 la/fdL ePdf, aRrf @ jif{ gk'Ub} k'gM ue{jtL ePdf, ue{jtLn] w'd|kfg jf dlb/fkfg ug]{ u/]sf] ePdf / uef{j:yfdf kof{Kt cf/fd gu/]sf] ePdf sd tf}nsf] aRrf hlGdg ;S5 . o;/L hlGdbf sd tf}n ePsf] lzz'df hl6ntf x'g] ;Defjgf x'G5 . To;}n] s'g} klg vt/fsf lrGxx¿ b]vf k/]df t'?Gt} c:ktfn n}hfg'k5{ . hGdFbf @ s]= hL= eGbf sd tf}n ePsf gjhft lzz'nfO{ c:ktfndf g} /fv]/ ljz]if :ofxf/ ug'{k5{ . To:tf lzz'nfO{ sªuf? ljlwåf/f Gofgf] u/L /fVg] / lbg / /ftdf u/]/ sDtLdf * k6s :tgkfg u/fpg'k5{ . %=!=$ cleefjsn] Wofg lbg' kg]{ d'Vo s'/fx¿ gjhft lzz' :ofxf/df kl/jf/sf ;a} ;b:ox¿sf] e"ldsf w]/} dxTTjk"0f{ x'G5 . lzz'nfO{ 5'g' cufl8 xft /fd|f];Fu wf]Psf] x'g' kb{5 . hGd]sf] aRrfnfO{ klg ;kmf ;'tLsf] ;'Vvf / g/d sk8fn] /fd|f];Fu k'5]/ clg csf]{ ;kmf;Fu wf]Psf] sk8f -yfªgf_ df u'6'd'6' kf/]/ cfdfsf] gfªuf] 5ftLdf 6fF;]/ /flvlbg' kb{5 / hGd]sf] @$ 306fkl5 dfq Gofgf];Fu g'xfOlbg ;lsG5 . aRrf hGd]sf ! 306f leq cfdfsf] ljuf}tL b'w gkmfnLsg r';fpg' kb{5 . o:tf] b'waf6 /f]u;Fu n8g] zlQm k|fKt ub{5 . @$ 306fdf sDtLdf * k6s / k|To]s k6sdf sDtLdf klg !% ldg]6;Dd :tgkfg u/fpg' kb{5 . lzz'df :jf:Yo ;DaGwL s'g} klg lsl;dsf vt/fsf lrGx b]lvg] lalTts} :jf:Yo pkrf/sf] Joj:yf ul/xfNg' kb{5 . %=!=% kl/jf/ / ;d'bfodf cleefjsn] ug{ ;Sg] dxTTjk"0f{ sfo{x¿M • gjhftlzz'sf]:jf:Yodfc;/gkg]{lsl;dsf Joxf/x¿sf af/]df kl/jf/sf ;b:ox¿nfO{ /fd|f];Fu hfgsf/L u/fpg] / ;f]sf] af/]df cg'udg ug]{ . • ;'Ts]/Lsf nflu cfxf/ / cf/fdsf nflu ;xof]uL aGg] / :jf:Yo hfFr tyf pkrf/sf nflu cu'jfO ug]{ . • cfdfn] gjhftsf] lzz'sf nflu ug'{kg]{ sfdx¿ x'g ;s]÷g;s]sf] lgu/fgL ug]{ / cfjZos ;xof]u ug]{ . • gjhft lzz'sf] :jf:Yo ;DaGwL s'g} vt/fsf lrGxx¿ kfOPdf t'?Gt} pkrf/sf nflu n}hfg] . • tf]lsPsf] ;dodf ;DalGwt :jf:Yo ;+:yfdf nuL lzz'sf] :jf:Yo hfFr u/fpg] . • 6f]n l5d]sdf gjhft lzz' ePdf ;f];DaGwL cg'ej atfO{ ;xof]u ug]{ . %=@ gjhft lzz'sf] nflu :tgkfg / k"/s vfgf ue{sf] lzz'nfO{ rflxg] ;a} lsl;dsf kf]if0f tTTjx¿ cfdfsf] ue{af6 g} k|fKt eO/x]sf] x'G5 . To;}n] ue{jtL dlxnfnfO{ kf]l;nf] vfgf / ;fljssf] eGbf yk Ps k6s lbg'k5{ elgPsf] xf] . hGd]kl5 klg lzz'n] ;j{k|yd cfdfsf] b'w g} vfG5 . lzz' hGd]kl5 ^ dlxgf;Dd cfdfsf] b'w dfq v'jfP k'U5 . lzz' hGd]kl5 :j:y / lg/f]uL eO{ a9g / x's{gsf] nflu cfdfsf] b'w g} ;jf]{Ts[i6 cfxf/ xf], cd[t xf] . %=@=!= :tgkfgsf] dxTTj cfdfsf] b'w lzz'x¿sf nflu Psdfq ;jf]{Qd vfgf xf] . lsgls – • cfdfsf]b'whGd]b]lv^dlxgf;Ddsflzz'x¿sf] zf/Ll/s j[blw Pj+ dfgl;s÷af}blws ljsf;sf nflu cToGt cfjZos kb{5 . cfdfsf] b'w ;Dk"0f{ kf}li6s TTjx¿n] el/k"0f{ x'G5 . t;y{ ^ dlxgf;Dd lzz'nfO{ cfdfsf] b'w afx]s s'g} klg vfg]s'/fx¿ v'jfpg' kb}{g . • cfdfsf] b'w ;w}F tof/L cj:yfdf x'G5 .
  • 46. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 37 lzz'n] rfx]sf] a]nfdf hlxn] klg hxfF klg v'jfpg ;lsG5 . • cfdfsf] klxnf cfpg] ljuf}tL b'w lzz'sf nflu klxnf] vf]k klg xf] . o;df /f]u;Fu n8g ;Sg] TTjx¿ x'G5 . To;}n] aRrf hlGdP/ nuQ}sf] ljuf}tL b'w b'x]/ ˆofSg' x'Fb}g . • nfdf] ;do;Dd :tgkfg u/fpg] cfdfx¿sf] :tg / kf7]3/df SofG;/ x'g] ;Defjgf klg w]/} sd x'G5 . • hGdfGt/ sfod /fVg klg aRrfnfO{ lgoldt ¿kdf u/fOg] :tgkfgn] ;xof]u k'¥ofpF5 . • k"0f{¿kdf :tgkfg ug{ gkfPsf lzz'x¿ kl5 lszf]/fj:yfdf k'Ubf emu8fn' :jefjsf x'g], c?;Fu 3'nldn ug{ g;Sg] :jefjsf x'g] cWoogx¿n] atfPsf] 5 . %=@=@= lzz'nfO{ :tgkfg u/fpg] tl/sf • :tgkfg u/fpg] cfdf dfgl;s tgfj ljgf cf/fd;Fu a;]sf] x'g'kb{5 . • lzz'sf] z/L/ cfdf;Fu 6fFl:;Psf] / d'v :tgtkm{ kf/]sf] x'g'k5{ . • lzz'sf] 6fpsf] / z/L/ ;Lwf x'g'k5{ . • lzz'sf] lrpF8f]n] cfdfsf] :tgnfO{ 5f]Psf] x'g'k5{ . • cfdfsf] b'j} xftn] lzz'sf] lk7o'Fdf /fd|f];Fu ;dft]sf] x'g'k5{ . %=@=# pko'St b'w r';fO b'w r';fpFbf lzz'sf] d'v / cfdfsf] :tglar ;xL tfnd]n x'g' cfjZos 5 . lzz'sf] d'v / cfdfsf] :tgsf] d'G6f]larsf] tfnd]n ldn]sf] 5 eg] lzz'n] :tgdf ePsf] ;a} b'w lgvf/]/ lkpg ;S5 . o;/L :tgdf ePsf] ;a} b'w lgvfl/g] u/L lzz'sf] d'v / cfdfsf] :tgsf] d'G6f] larsf] tfnd]n ldnfP/ :tgkfg u/fOG5 eg] To;nfO{ pko'St b'w r';fO elgG5 . %=@=$ cfdfn] :tgkfg u/fPsf] cjnf]sg s;/L ug]{< • lzz'n] :tgkfg ubf{ :tgsf] d'G6f] k5fl8sf] uf]nfsf/sf] sfnf] efu;d]t lzz'sf] d'v leq k;]sf] 5 ls 5}g . • lzz'n] :tgsf] d'G6f] nfdf] kfg{ :tgnfO{ tGsfPsf] 5 ls 5}g . • lzz'n] :tgkfg jf :tgsf] d'G6f] kfg u/]sf] 5 ls 5}g . • b'w r'l;/xFbf lzz'sf ufnf k'i6 uf]nf] k/]sf] 5 ls 5}g . • lzz'sf] lrpF8f]n] cfdfsf] :tgnfO{ /fd|f];Fu 5f]Psf] 5 ls 5}g . oL k|Zgx¿sf] pQ/ …5Ú cfpg] lqmofsnfk x'g'kb{5 . %=@=% ;xL tl/sfn] b'w gr';fPdf cfOkg{] ;d:ofx¿ aRrfnfO{ ;xL tl/sfn] b'w gr';fPdf cfdfsf] :tgsf] d'G6f]df 3fp x'g ;Sb5 h;n] ubf{ lzz'n] :tgkfg ubf{ cfdfnfO{ b'Vg ;Sb5 . cg'ko'St cf;gdf /fvL b'w r';fOPdf :tgdf b'w hDdf eP klg b'w gcfpg ;S5 . k|z:t b'w gcfPdf lzz'nfO{ ;Gtf]if x'Fb}g / b'w r'l;/xg vf]H5 . To:t} :tgdf ePsf] b'w s'g} sf/0fn] lzz'n] lgvfl/g] u/L gr';]df :tgdf w]/} b'w hDdf x'g ;S5 / b'w uflgg ;S5 . nuftf/ o:tf] eO/x]df :tgdf b'w 36b} hfG5 / lzz'n] rflxFbf] dfqfdf b'w kfpFb}g . kof{Kt b'w vfg gkfPsf aRrfsf] tf}n a9b}g . %=@=^ lzz'nfO{ cfdfsf] b'w k'u]sf] 5 jf 5}g eg]/ s;/L yfxf kfpg] < lgoldt ¿kdf lzz'sf] tf}n hfFr ug]{M k|To]s dlxgf lzz'sf] tf}n sd;]sd %)) u|fd a9]sf] x'g'k5{ . olb lzz'sf] tf}n Ps dlxgfdf sDtLdf klg %)) u|fd klg a9]sf] 5}g eg] lzz'n] k|z:t
  • 47. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 38 dfqfdf cfdfsf] b'w vfg kfPsf] 5}g eg]/ yfxf kfpg ;lsG5 . h;sf] nflu lzz'sf] lgoldt tf}n lng'k5{ . olb lgoldt tf}n lng ;Dej 5}g eg] aRrfsf] ;fdfGo j[blw cjnf]sgaf6 klg yfxf kfpg ;lsG5 . pbfx/0fsf nflu tf}n lng ;Dej gePsf jf lng ghfGg] cleefjsn] lzz'sf] gf8L jf sDd/df 8f]/f -sGbgL_ afFw]/ p;sf] j[blw eP gePsf] x]g]{ rng ufpF 3/df cem} klg 5 . lzz'n] @$ 306fdf slt k6s lk;fa km]b{5 ljrf/ ug]{M b'w k'u] gk'u]sf] yfxf kfpg] csf]{ dfWod lk;fa km]/]sf] x]g]{ xf] . b'w k|z:t k'u]sf] lzz'n] Ps lbg -@$ 306f_df sd;]sd ^ b]lv * k6s;Dd lk;fa km]b{5 / lk;fasf] /ª ;kmf x'G5 . olb Tof] eGbf sd lk;fa km]/]df / lk;fasf] /ª uf8f kx]Fnf], afSnf] / Psbd uGxfpg] ePdf lzz'nfO{ cfdfsf] b'w k'u]sf] 5}g eg]/ yfxf kfpg'k5{ . %=@=& cfdfsf] b'w pTkfbgdf c;/ kfg]{ cj:yfx¿ cfdfx¿n]lzz'sfnfluk'Ubf]dfqdfb'wcfpFb}gls eg]/ kL/ u/]sf x'G5g . jf:tjdf k|foM cfdfx¿n] lzz'nfO{ rflxg] dfqfdf b'w pTkfbg ug{ ;S5g . Pp6f lzz'dfq xf]Og h'DNofxf jf ltDNofxf aRrf hGdFbf klg ;a}}nfO{ v'jfpg k'Ug] b'w pTkfbg ug{ cfdfx¿ ;Ifd x'G5g . t/ b'w r';fpFbf lgDg s'/fdf Wofg lbg'k5{ M • r';fpg] cf;g l7s x'g'k5{ . • b'w r';fpFbf :tgsf] b'w lgv|g] u/L r';fpg'k5{ . • Pp6f :tgdf b'w lgvf/]/ klg lzz' c3fPg eg] dfq csf]{ :tg r';fpg'k5{ . • csf]{ k6s v'jfpFbf klxn] gr';fPsf] :tg rflxF r';fpg'k5{ lsgeg] Psl5g dfq :tgkfg u/fpFbf b'w klu|O;s]sf] x'Fb}g / b'waf6 eg]hlQ kf}li6s TTj k|fKt x'Fb}g . • b'w r';fpFbf lzz'sf] 6fpsf] p;sf] 5ftLsf] ;tx eGbf clnslt p7]sf] x'g'kb{5 . o;f] ubf{ lzz'n] r';]sf] b'w lgNbf sfglt/ uP/ sfg kfSgaf6 arfpg ;lsG5 . w]/}h;f] b'w r';fpg] cfdfx¿n] b"w gcfPsf] u'gf;f] ug]{ u5{g . k|z:t dfqfdf b'w gcfpg'sf w]/} sf/0fx¿ x'g ;S5g . dfly pNn]v ul/Psf :tgkfg u/fpg] tl/sf, vfgkfg tyf ;do tflnsf afx]s cfˆgf] b'w lzz'nfO{ k|z:t k'U5 eGg] tYoaf/] cfdfnfO{ 1fg gx'g' Pj+ cfTdljZjf;sf] sdL x'g' cflb klg csf]{ sf/0f xf] . o:tf] dfgl;stf Pj+ sdhf]/ wf/0ffn] ubf{ g} w]/}h;f] cfdfx¿n] :tgkfg u/fpg 5f]8]/ cGo vfgf jf b'w v'jfpg yfN5g . cfdfsf] z/L/ hlt;'s} kftnf] eP klg k|foM ;a} cfdfx¿ -Hofb} hl6n /f]u nfu]sf] cj:yf afx]s_ df cfkmgf] lzz'sf] cfjZostfcg';f/ b'w pTkfbg ug]{ Ifdtf /x]sf] x'G5 . cfdfx¿sf] b'w pTkfbg ug]{ Ifdtf k|s[ltn] lbPsf] j/bfg g} xf] . o;df ;a} cfdfx¿n] uf}/j ug'{k5{ . %=@=* b'w v'jfp”bf cfOkg{ ;Sg] ;d:ofx¿sf] /f]syfd lzz'nfO{ Aff/Daf/ b'w r';fPg eg] b'w gcfpg] ;d:ofx¿sf af/]df dfly pNn]v ul/Psf] 5 . tL ;d:of cfPdf lgDg cg';f/ To;sf] /f]syfdsf ljlwx¿ ckgfpg ;lsG5 M • :tgdf s8fkg ePdf Gogf jf tftf] sk8fn] ;]Sg'k5{ . • b'w uflgP/ 3fp ePdf jf d'G6f] lrl/Pdf :jf:Yo ;+:yfdf uO{ pkrf/ ug'k5{ . b'wsf] d'G6f]df 3fp eP/ r';fpg sl7g ePdf srf}/fdf b'w lgrf]/]/ lzz'nfO{ rDrfn] v'jfO{ lbg'k5{ . %=@=( 3fp ePsf] :tgsf] d'G6f]sf] :ofxf/ • b'w r';fpg' cl3 / b'w r';fO;s]kl5 d'G6fdf vfg] t]n nufpg ;lsG5 .
  • 48. afnaflnsfsf] pko'St x]/rfx tyf afnd}qL 3/ kl/jf/ lgdf{0fsf nflucleefjs lzIff ;|f]t k':ts 39 • lzz'sf] lha|f]df vl6/f cfPsf] 5 / cfdfsf] :tgsf] d'G6f] klg b'v]sf] 5 eg] klxn] lzz'sf] lha|f]sf] pkrf/ ug{'k5{ / :tgsf] d'G6f] lgsf] gx'~h]n;Dd b'w lgrf]/]/ v'jfpg'k5{ . • olb :tgsf] d'G6f] l7s gePdf d'G6f]sf] pkrf/ ug'{k5{ . • :tgsf]d'G6fdfl:kl/6,l6Gr/j]Ghg,cfof]l8g h:tf s'/fx¿ slxNo} klg nufpg'xF'b}g . %=@=!) ;kmn :tgkfgsf cfwf/x¿ • lzz'nfO{ c3fpGh]n :tgkfg u/fpg ;S5' eg] cfTdljZjf; cfdfdf x'g'k5{ . • lzz'nfO{ hlt ;Sof] w]/} k6s / dfu]sf] ;dodf rfx]hlt b'w r';fpg' k5{ . • aRrfn] vfg rfx]df h'g;'s} cj:yfdf klg b'w r';fpg ;lsG5 . • :tgkfgnfO{ a9fjf lbg 3/kl/jf/af6 k'/f ;xof]u ug'{k5{ . %=# k"/s vfgf lzz' ^ dlxgf k'/f gePkl5 dfq pko'St dfgl;s / zf/Ll/s ljsf;sf nflu cfdfsf] b'w;Fu} yk -k"/s_ vfgf v'jfpg ;'? ug'{k5{ t/ sDtLdf @ jif{;Dd rflxF cfdfsf] b'w v'jfpg' kb{5 . lsgls lzz'sf] dlitissf] ljsf; x'g b'O{ jif{ nfUb5 / To;sf] nflu cfjZos ;"Id kf]if0f TTjx¿ cfdfsf] b'wdf c? vfgfdf eGbf cTolws w]/} x'G5 . %=#=! aRrfnfO{ rflxg] $ ;d"xsf] vfgf aRrfnfO{ rflxg] rf/ k|sf/sf kf}li6s vfgf cGtu{t lgDg cg';f/sf vfg]s'/fx¿ kb{5g M 1. kz'hGoM df5f, df;', cG8f, b'w, bxL, lrh cflb . 2. u]8fu'8LM rgf, s]/fp, af]8L, l;dL, df;, e6df;, d:ofª, uxt cflb . 3. cGgx¿M ds}, ux'F, sf]bf], kmfk/, rfdn, cflb . 4. xl/of ;fukft tyf kx]Fnf hftsf kmnkm'n tyf t/sf/Lx¿ h:t}M h:t} d]jf, km;L{ cflb . df6fd'lg kmNg] hftx¿ h:t}M cfn', lkF8fn', t?n cflb . df6fd'lg kmNg] hft t/sf/L ;d"xdf kb}{gg t/ klg oL afnaflnsfsf] nflu cfjZos kf}li6s vfgfdf kb{5g . %=#=@ pd]/ cg';f/sf] k"/s vfgf • ^ b]lv ( dlxgf;Ddsf afnaflnsfnfO{ cfdfsf] b'wsf] ;fy} lbgdf # k6s k'/s vfgf v'jfpg'k5{ . vfgf ;'? ubf{ @ b]lv # rDrfaf6 ;'? ug'k5{ / la:tf/} ! lrof lunf; a/fa/ ;Ddsf] vfgf v'jfpg'k5{ . • ( b]lv !@ dlxgfsf afnaflnsfnfO{ cfdfsf] b'wsf] ;fy} lbgdf # k6s k"/s vfgf / Ps k6s vfhf v'jfpg'k5{ . x/]s k6sdf ! lrof lunf; -!@% ld=ln=_ a/fa/sf] vfgf v'jfpg'k5{ . • !@ b]lv @$ dlxgfsf afnaflnsfnfO{ cfdfsf] b'wsf] ;fy} lbgdf # k6s k"/s vfgf / @ k6s vfhf v'jfpg'k5{ . x/]s k6sdf @ lrof lunf; -@%) ld=ln= _ a/fa/sf] vfgf v'jfpg'k5{ . • afnaflnsfnfO{ v'jfpg] vfgf afSnf] / /fd|/L ldr]/ g/d agfPsf] x'g'k5{ . %=$ ;jf]{Qd lk7f] xfd|f] uFfp3/df ;lhn};Fu kfOg] cGg -ds}, hf}, sf]bf], rfdn, kmfk/ cflb_ / u]8fu'8L -e6df;, rgf, s]/fp, l;dL, af]8L, cflb_ lkFw]/ ld;fO{ kf]l;nf] lk7f] æ;jf]{Qd lk7f]Æ tof/ ug{ ;lsG5 .