1. INFORMATIKA E BIZNESIT
Besart Hashani

2. Kibernetika
• Origjina e emrit
– Nga fjala greke
“kibernetes” – drejtues
– Platoni pershkroi
veteqeverisjen
– Andre-Marie Ampere e
perdori fjalen kibernetike
per qeverisjen civile.
– Norbert Wiener – vuri
bazat e Kibernetikes me
librin mbi kontrollin dhe
komunikimin te kafshet
dhe makinat.
– …

3. Kibernetika (2)
• Shkence e pergjithshme
• Kerkon qasje interdiciplinare
– Sistemet rregullatore, strukturat, mundesite dhe pengesat
• Ka te bej ne ato raste kur sistemet permbajne qarqe
vete-rregulluese
• Kibernetika – ombrelle e shume fushave shkencore

9. Teorite derivative te kibernetikes
•
•
•
•
•
Teoria e komunikimit
Teoria e vendim marrjes
Teoria e programimit
Teoria e lidhjes se serishme prapavepruese
Teoria e pergjithshme e sistemeve

10. Teoria e komunikimit
• Marredheniet midis
paleve nen ndikimin e
sistemit komunikues.
• Subspecializimet e
teorise se
komunikimeve
– Teoria informative
– Teoria e kodimit
– Teoria e shenjave

11. Teoria e vendim marrjes
• Zgjedhja e alternatives
me te mire te
mundshme
• Perpunim i informatave
– Vendosja racionale
– Vendosja intuitive
– Vendosja heuristike

12. Teoria e programimit
• Teoria e algoritmeve
– Paraqitje e njohurive
permes hapave te
caktuar.
• Teoria e automateve
– Tregon pajisjet qe u
dedikohen kryerjes se
operacioneve te
caktuara fizike dhe
logjike.

13. Teoria e riveprimit (feedback)
• Ne liber eshte quajtur “Lidhja e serishme
prapavajtese”
• Ka te beje me percaktimin e menyrave se si
lidhja feedback realizohet ne sistemet teknike

14. Qarku riveprues
• Permiresimi i sinjalit
duke shfrytezu sinjalin
ne dalje
• Riveprim negativ dhe
pozitiv
• Shembull tipik eshte
edhe trupi yne.

16. Teoria e pergjithshme e sistemeve
• Trajton cdo sistem si
nensistem te nje teresie
me te madhe.
• Sistemi definohet si nje
set i komponenteve qe
nderveprojne per nje
qellim te caktuar.
• Entropia rrezikon
funksionimin e sistemit.

17. Entropia
• Entropia paraqet te kunderten e funksionimit te
sistemit => definicion shume i gjere.
• Entropia = Pasiguri ne nje variabel te caktuar
• Vleren e pritur te informates ne nje mesazh=>
Entropia e Shannon-it
• Paraqet limitin absolut per digjitalizimin, kodimin ose
kompresimin (lossless compression) me te mire te
mundshem pa asnje humbje.
• Ka shkencetare qe mendojne se emri entropi duhet
hequr dhe duhet te perdoret pasiguri (uncertainty)

18. • Biseda ndermjet Shannon dhe Von Neumann
per t’e emeruar zvogelimin e sinjalit ne linjat
telefonike:
– I thought of calling it 'information', but the word
was overly used, so I decided to call it
'uncertainty'. [...] Von Neumann told me, 'You
should call it entropy, for two reasons. In the first
place your uncertainty function has been used in
statistical mechanics under that name, so it
already has a name. In the second place, and
more important, nobody knows what entropy
really is, so in a debate you will always have the
advantage.'

19. Cka eshte informacioni?
• Informcioni eshte nje sekuence e simboleve
qe mund te interpretohet si mesazh.
Informacioni mund te paraqitet si shenje, ose
te transmetohet si sinjal. Konceptualisht,
informacioni eshte mesazhi qe duhet te
dergohet. (Wikipedia)
19

20. Te dhenat, informacioni, njohuria dhe
mencuria
Mencuria
Njohuria
Informacioni
Te dhenat
Aplikim i njohurise per te
arritur qellimet e caktuara
Kuptim i qarte i informacionit
Te dhena te perpunuara dhe
kuptimplote
Fakte te paperpunuara ose
simbole
20

21. Shembull
• E dhena: Shpejtesia
• Informata: Shpejtesi e
larte, e ulte, apo
normale.
• Njohuria: Cka duhet
bere?
• Mencuria: Si behet kjo?

22. Atributet e Informates
• Sasia e informates
• Cilesia e informates
• Vlera e informates ne kohe

23. Sasia e Informates
• Lidhet me entropine.
• Sipas Shannon, sasia e informates eshte:
n
H   p( xi ) log 2 p( xi )
i 1
• P(xi) – probabiliteti i ndodhjes se ngjarjes xi
• Shenja negative ka te beje me entropine negative
(informaten)
• Logaritem me baze 2 sepse transmetimi i
sinjaleve eshte binar (“1” ose “0”  PO ose JO).
– Sasia e informates matet me bit

24. Entropia maksimale
• Nese probabiliteti i seciles ndodhi eshte i
njejte, themi se entropia eshte maksimale.
• Nese kemi probabilitet maksimal (1) qe nje
ndodhi te ndodhe, qe si rezultat kemi qe tjerat
ndodhi jane zero. Atehere, entropia eshte
zero.

25. Cilesia e Informates
• Veshtire per tu kuantifikuar
• Verehet permes rezultateve te shfrytezimit te
informates.
• Kritere te propozuara per te matur cilesine:
–
–
–
–
–
Saktesia
Verifikueshmeria
Plotesia
Besueshmeria
…
• Shembuj: GPS, termometri analog vs digjital

26. Vlera e informates ne kohe
• Informata eshte shume e
rendesishme per marrjen
e vendimeve, dhe duhet
prezentuar ne menyren
qe i konvenon me se
shumti marresit te
vendimit.
• Analiza e ndjeshmerise
ose analiza “cka nese” – si
ndryshon vlera e
informates nese
ndryshojne rrethanat.

27. Rendesia e hyrjes me kohe ne treg
• Sipas McKinsey and Co, produktet qe hyjne ne treg 6
muaj me vonese e brenda buxhetit do te sjellin 33%
me pak profit brenda 5 viteve.
• Nga ana tjeter hyrja ne treg me kohe e me buxhet
50% mbi limit, do te sjellin vetem 4% me pak profit
brenda 5 viteve.

28. Kujdes…
• Informata kushton. Ka raste kur informata
mund te jete shume e kushtueshme dhe te
kerkoje shume energji, dhe kohe.
• Informacionet e teperta duhet evituar
(Redundanca)

29. Informate shtese: Shtate “ligjet” e
Informacionit
1) Informata eshte e mundur te shperndahet
“pambarimisht”
2) Perdorimi i informates rritet me perdorimin e saj
3) Informata ka nje jete gjatesi te caktuar
4) Vlera e informates rritet me rritjen e saktesise
5) Vlera e informates rritet kur kombinohet me
informata tjera
6) Me shume nuk eshte domosdoshmerisht me mire
7) Informata nuk harxhohet – perkundrazi

31. Burimet e Informacionit
• Burimet Publike te informacionit
–
–
–
–
Departamentet qeveritare qendrore apo lokale
Agjencite nderkombetare
Bibliotekat
Universitetet, Institutet hulumtuese, muzete
• Burimet Private te informacionit
– Organizatat jofitimprurese
– Organizatat fitimprurese
– Individet

32. Teknologjia e Informacionit (IT)
• Teknologjia e Informacionit (IT) – ka te beje
me perpunimin, ruajtjen dhe/ose transferin e
informacionit.
• Sistemet e IT-se – mund te perbehen nga
kompjuteret, rrjetet telekomunikuese, dhe
pajisje tjera elektronike te programueshme.
• Rrjetet e IT-se – na lejojne shperndarjen e
informacionit ne menyre te shpejte dhe
efikase (interneti etj.)
32

33. 33

34. Ligji i Murit (Gordon Moore)
34

35. Afarizmi dhe informatika
• Organizate biznesore eshte nje organizate e
perfshire ne tregtine e te mirave, sherbimeve,
ose te dyjave.
• Fusha te ndryshme te bizneseve…

36. Definicioni:
• Informatika e biznesit eshte nje discipline e
cila fokusohet ne dizajnimin e sistemeve
informatike te cilat perdoren ne biznes.
• Kemi te bejme me nje nderlidhje ndermjet
administrimit te biznesit, te teknologjise dhe
te shkencave kompjuterike.

37. Profesione te informatikes afariste
• Prodhuesit e informates
– Shkencetaret, hulumtuesit, zbuluesit…
– Krijuesit e katalogjeve, dizajneret e mediave…
• Perpunuesit e informates
– Profesioniste te informatikes (programere, analiste…)
– Profesioniste te menaxhmentit te sistemeve afariste
• Shperndaresit e informates
– Te gjitha organizatat e mediave
• Punetoret e infrastruktures informative
– Inxhinieret dhe tekniket e komunikimeve

38. Ekonomia e dyte
• 1850 – SHBA ishte ekonomi e krahasueshme
me Italine.
• 40 vite me vone – ekonomia me e madhe ne
Bote.
• PSE??

39. Sepse…
• Hekurudhat u ndertuan
– U lidhen te gjitha anet e SHBA-ve
• Mallrat u derguan me lehte, lire edhe shpejte
ne te gjitha anet e SHBA-ve.
• U rrite shume industria e celikut.
• Si rezultat, u revolucionalizua ekonomia
Amerikane.

40. Revolucione te tilla teknologjike ndodhin
mesatarisht afro cdo 60 vjet.
Cila teknologji do te dhuroj revolucionin e ri?

41. Ndoshta IT?
• Procese biznesore qe kryhen nga njerezit
vazhdimisht zevendesohen nga komunikimet
digjitale.
– Psh. Check-in online ne aeroport…
• Po krijohet nje ekonomi e dyte
• “Gjithcka” behet permes komunikimit
ndermjet pajisjeve elektronike.

42. • Sistem i qete, i padukshem, por me permasa
globale.
• Vete-rikonfigurohet dhe po merr permasa te
atunomizimit.
• Perngjane ne ate qe biloget e quajne “sjellje
inteligjente bilogjike”, realisht jo-koshiente.
• Nese revolucioni industrial me makinen e
avullit krijoi muskujt, revolucioni i IT-se po
krijon sistemin nervor.

43. Efektet negative?
• Zevendesim i vendeve te punes?
• Do te krijoje pasuri, por jo te gjithe mund te
kene qasje ne te?
• [McKinsey Quarterly]