Luan van thac si kinh te (30)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
----------------------

PHẠM NGUYỆT THƯƠNG

GIẢI PHÁP CHỦ YẾU CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU
KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THEO HƯỚNG SẢN
XUẤT HÀNG HÓA CỦA TỈNH NGHỆ AN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Thái Nguyên, năm 2008

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
----------------------

PHẠM NGUYỆT THƯƠNG

GIẢI PHÁP CHỦ YẾU CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU
KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THEO HƯỚNG SẢN
XUẤT HÀNG HÓA CỦA TỈNH NGHỆ AN

Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp
Mã số: 60 - 31 - 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học: TS. Đoàn Quang Thiệu

Thái Nguyên, năm 2008

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là
trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi thông tin
trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, ngày tháng năm 2008
Tác giả

Phạm Nguyệt Thương

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Cho phép tôi được bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới tất cả các đơn vị, cá
nhân đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập,
nghiên cứu và hoàn thành bản luận văn này. Trước hết tôi xin chân thành cảm
ơn sâu sắc tới TS. Đoàn Quang Thiệu - giáo viên trực tiếp hướng dẫn và giúp
đỡ tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình nhgiên cứu và hoàn thành bản
luận văn này. Tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới lãnh đạo Đại học kinh tế và
Quản trị kinh doanh Thái Nguyên, khoa sau Đại học, cùng toàn thể quý thầy
cô giáo.
Tôi xin chân thành cảm ơn, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
Nghệ An, Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Nghệ An, Cục thống kê Nghệ An, Sở
Lao động và thương binh xã hội tỉnh Nghệ An, UBND tỉnh Nghệ An, UBND
thành phố Vinh, UBND các huyện trên địa bàn tỉnh Nghệ An và toàn thể các
hộ gia đình, cá nhân đã giúp đỡ tôi trong điều tra, phỏng vấn, thu thập số liệu
để hoàn thành luận văn này.
Tôi xin cảm ơn sâu sắc tới ban lãnh đạo trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ
thuật Nghệ An, chân thành cảm ơn tập thể ban chủ nhiệm khoa và giáo viên
khoa Kế Toán- Phân tích trường Cao đẳng Kinh tế- Kỹ thuật Nghệ An, các
đồng nghiệp, gia đình, bạn bè đã động viên giúp đỡ tôi trong thời gian học
tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Thái Nguyên, ngày tháng năm 2008
Tác giả

Phạm Nguyệt Thương


iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BVTV Bảo vệ thực vật

CNH Công nghiệp hoá

GDP Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product)

GTSX Giá trị sản xuất

HĐH Hiện đại hoá

HTX Hợp tác xã

UBND Uỷ ban nhân dân

VSMT Vệ sinh môi trường

WTO Tổ chức thương mại Thế giới


iv

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Hiện trạng sử dụng quỹ đất tỉnh Nghệ An năm 2007
Bảng 2.2. Dân số và lao động của tỉnh Nghệ An năm 2007
Bảng 2.3.Giá trị và cơ cấu giá trị sản phẩm các ngành kinh tế tỉnh Nghệ An
Bảng 2.4. Cơ cấu GDP trong các thành phần kinh tế của tỉnh Nghệ An
Bảng 2.5. Giá trị sản xuất và cơ cấu kinh tế các ngành sản xuất nông- lâm
- thuỷ sản tỉnh Nghệ An
Bảng 2.6. Giá trị sản xuất và cơ cấu các loại cây trồng của tỉnh Nghệ An
Bảng 2.7. Diện tích, năng suất, sản lượng cây lương thực, thực phẩm
Bảng 2.8. Diện tích, năng suất, sản lượng cây ăn quả
Bảng 2.9. Diện tích, năng suất, sản lượng cây công nghiệp
Bảng 2.10. Tỷ suất nông sản hàng hoá các loại cây lương thực, thực phẩm
Bảng 2.11. Tỷ suất nông sản hàng hoá các loại cây ăn quả
Bảng 2.12. Tỷ suất nông sản hàng hoá các loại cây công nghiệp
Bảng 2.13.Giá trị và cơ cấu GTSX các loại vật nuôi trên địa bàn tỉnh Nghệ An
Bảng 2.14. Số lượng và sản lượng sản phẩm chăn nuôi tỉnh Nghệ An
Bảng 2.15. Tỷ suất nông sản hàng hoá trong chăn nuôi trên địa bàn tỉnh
Bảng 2.16. GTSX và cơ cấu GTSX các thành phần kinh tế của tỉnh Nghệ An
năm 2007
Biểu đồ 2.1: Cơ cấu GDP trong các ngành kinh tế của tỉnh Nghệ An
Biểu đồ 2.2: Cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp thuần theo giá thực tế
Bảng 3.1. Cơ cấu ngành kinh tế và cơ cấu lao động tỉnh Nghệ An đến năm 2020


v

MỤC LỤC

Trang
Lời cam đoan .......................................................................................................................i
Lời cảm ơn ...........................................................................................................................ii
Danh mục các chữ viết tắt...................................................................................................iii
Danh mục các bảng .............................................................................................................iv
Mục lục .................................................................................................................................v
Mở đầu..................................................................................................................................1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU ............................................................................................................................................................... 5
1.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo
hướng sản xuất hàng hoá ....................................................................................................5
1.1.1. Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp...................... 5
1.1.2. Sản xuất hàng hoá và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo
hướng sản xuất hàng hoá ..................................................................................... 14
1.1.3. Nội dung chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất
hàng hoá .............................................................................................................. 21
1.1.4. Tác động của hội nhập kinh tế Quốc tế đến sản xuất hàng hoá và chuyển
dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá ........................ 23
1.1.5. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản
xuất hàng hoá một số nước trên thế giới và Việt Nam ....................................... 25
1.2. Phương pháp nghiên cứu.............................................................................................32
1.2.1. Các phương pháp nghiên cứu.................................................................... 32
1.2.2. Hệ thống các chỉ tiêu phân tích ................................................................. 33
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUÁ TRÌNH CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ
NÔNG NGHIỆP THEO HƯỚNG SẢN XUẤT HÀNG HOÁ TẠI TỈNH NGHỆ AN .........35
2.1. Đặc điểm của tỉnh Nghệ An. ........................................................................ 35
2.1.1. Đặc điểm tự nhiên ..................................................................................... 35


vi

2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội..................................................................... 39
2.2. Cơ hội và thách thức đối với nông nghiệp Nghệ An trong tiến trình hội
nhập kinh tế quốc tế và khu vực.......................................................................... 44
2.3. Thực trạng cơ cấu kinh tế nông nghiệp và tình hình chuyển dịch cơ cấu
kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá của tỉnh Nghệ An trong 5
năm qua ............................................................................................................... 47
2.3.1 Thực trạng cơ cấu kinh tế của tỉnh Nghệ An. ............................................ 47
2.3.2 Thực trạng và tình hình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp
của tỉnh Nghệ An trong 5 năm qua ..................................................................... 52
2.3.3 Những kết quả đạt được và tồn tại trong chuyển dịch cơ cấu kinh
tế ngành nông nghiệp tỉnh Nghệ An ................................................................... 81
CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP CHỦ YẾU CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG
NGHIỆP THEO HƯỚNG SẢN XUẤT HÀNG HOÁ TẠI TỈNH NGHỆ AN .......................85
3.1. Quan điểm, mục tiêu, phương hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông
nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá tại tỉnh Nghệ An đến năm 2020 .................. 85
3.1.1- Quan điểm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng
sản xuất hàng hoá ở tỉnh Nghệ An ....................................................................... 85
3.1.2. Mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản
xuất hàng hoá của tỉnh Nghệ An ............................................................................ 87
3.1.3. Phương hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng
sản xuất hàng hoá ở tỉnh Nghệ An đến năm 2020 .............................................. 89
3.2. Giải pháp chủ yếu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng
sản xuất hàng hoá tại tỉnh Nghệ An đến năm 2020 ............................................ 95
3.2.1. Giải pháp chung chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp theo
hướng sản xuất hàng hoá của tỉnh Nghệ An ....................................................... 95
3.2.2. Giải pháp cụ thể đối với từng ngành trong nông nghiệp thuần ................ 104
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ.................................................................................................... 111
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................................... 114


1

MỞ ĐẦU

I - TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Nước ta là một nước nông nghiệp với hơn 70% dân số sống ở nông
thôn, thu nhập từ sản xuất nông nghiệp là chủ yếu. Nông nghiệp vẫn được coi
là ngành kinh tế quan trọng đối với nước ta hiện nay, là nơi cung cấp lương
thực, thực phẩm cho dân cư cả nước, là nơi cung cấp nguyên liệu cho nhiều
ngành kinh tế quốc dân, là thị trường tiêu thụ quan trọng của công nghiệp và
nhiều ngành kinh tế khác. Do vậy, công cuộc Công nghiệp hoá, Hiện đại hoá
(CNH, HĐH) đất nước với mục tiêu "Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng,
dân chủ văn minh" được bắt đầu bằng việc phát triển kinh tế ở khu vực nông
thôn. Từ Đại hội lần thứ V Đảng Cộng sản Việt Nam (1982) nông nghiệp
được coi là "Mặt trận hàng đầu". Chiến lược phát triển kinh tế xã hội 2001-
2010 do Đại hội Đảng IX thông qua tiếp tục khẳng định quan điểm này. Mục
tiêu, phương hướng phát triển kinh tế - xã hội 2006 - 2010 của Đại hội Đảng
X nêu rõ: Tiếp tục đẩy mạnh và coi trọng CNH, HĐH nông nghiệp, nông
thôn. Đẩy mạnh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn
theo hướng sản xuất lớn, gắn với công nghiệp chế biến và thị trường; thực
hiện cơ khí hoá, điện khí hoá, thuỷ lợi hoá nhằm nâng cao năng suất, chất
lượng và sức cạnh tranh, phù hợp với đặc điểm từng vùng, từng địa phương.
Tổ chức lại sản xuất và xây dựng quan hệ sản xuất phù hợp, tạo điều kiện phát
triển các khu công nghiệp công nghệ cao, các vùng trồng trọt và chăn nuôi tập
trung, các doanh nghiệp công nghiệp và dịch vụ gắn với làng nghề, các loại
hình sản xuất trang trại, hợp tác xã (HTX), sản xuất các loại sản phẩm có thị
trường và hiệu quả kinh tế cao.
Nghệ An là một tỉnh lớn nằm ở phía Bắc Trung Bộ, trên tuyến giao lưu
kinh tế - xã hội Bắc Nam, với diện tích đất tự nhiên là 1.648.729,74 ha và có
hơn 3,1 triệu người sinh sống. Nông nghiệp vừa là bộ phận quan trọng trong


2

cơ cấu kinh tế của tỉnh, vừa có điều kiện phát triển theo hướng sản xuất hàng
hóa. Vì vậy, nông nghiệp là ngành được đặc biệt chú trọng trong chiến lược
phát triển kinh tế của tỉnh Nghệ An. Trong nhiều năm qua, mức độ chuyển
dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn của tỉnh Nghệ An đã diễn ra
nhanh hơn nhưng vẫn còn nhiều tiềm năng trong nông nghiệp chưa được khai
thác. Sản xuất nông nghiệp còn mang tính nhỏ lẻ, sản xuất tự cung, tự cấp là
chủ yếu. Sản phẩm nông nghiệp làm ra chủ yếu phục vụ cho tiêu dùng của hộ
gia đình và thị trường nội địa, có hướng tới xuất khẩu nhưng chưa nhiều và
hiệu quả chưa cao, chưa phát huy hết lợi thế và tiềm năng của tỉnh. Ngành
chăn nuôi chưa phát huy hết lợi thế; tỷ trọng giá trị sản xuất trồng trọt trong
tổng giá trị sản xuất nông nghiệp thuần còn cao; dịch vụ nông nghiệp vẫn
chiếm tỷ trọng nhỏ. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh hiện nay chưa phù
hợp với quá trình CNH, HĐH và hội nhập kinh tế Quốc tế, chưa phát huy hết
tiềm năng về sản xuất hàng hoá, vì vậy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông
nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá có ý nghĩa rất quan trọng trong phát
triển kinh tế nông thôn và nâng cao hiệu quả kinh tế nông nghiệp. Do đó, đề tài
"Giải pháp chủ yếu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng
sản xuất hàng hóa của tỉnh Nghệ An" là thực tế khách quan và là yêu cầu
đặt ra mang tính cấp thiết.

II - MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
* Mục tiêu chung: Nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực trạng cơ cấu
kinh tế nông nghiệp, xác định rõ sự bất hợp lý và những nguyên nhân, từ đó
đưa ra những giải pháp chủ yếu nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế (CCKT)
nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa của tỉnh Nghệ An phù hợp với nền
kinh tế thị trường trong thời kỳ CNH, HĐH và xu thế hội nhập Quốc tế hiện nay.
* Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về chuyển dịch CCKT nông nghiệp


3

- Phân tích, đánh giá thực trạng cơ cấu kinh tế nông nghiệp và quá trình
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá tại tỉnh
Nghệ An trong những năm qua, chỉ ra kết quả, tồn tại và nguyên nhân ảnh hưởng.
- Đề xuất giải pháp chủ yếu mang tính khả thi nhằm thúc đẩy quá trình
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa phù
hợp trên địa bàn tỉnh Nghệ An.

III - ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
3.1- Đối tƣợng nghiên cứu
Là những vấn đề lý luận và thực tiễn thuộc về cơ cấu kinh tế nông
nghiệp, nông thôn nhất là cơ cấu ngành nông nghiệp giai đoạn 2008- 2020.
3.2- Phạm vi nghiên cứu
* Về không gian
Nghiên cứu, đánh giá quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp
của tỉnh Nghệ An
* Về thời gian
- Phần tổng quan thu thập từ các tài liệu đã công bố từ năm 1996 đến nay.
- Các số liệu, tài liệu phục vụ đánh giá thực trạng địa bàn nghiên cứu
được thu thập trong khoảng thời gian từ 2003 - 2007
- Phần định hướng tham khảo các tài liệu về mục tiêu, phương hướng
phát triển đến năm 2010 và 2020.
* Về nội dung
Đề tài chỉ tập trung đánh giá thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế
nông nghiệp của tỉnh Nghệ An trong những năm qua dựa trên định hướng và
mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, tìm ra những căn cứ, đề
xuất giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế cho giai đoạn tiếp theo.


4

IV - BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được trình bày trong 3 chương:
Chương 1: Tổng quan tài liệu nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu.
Chương 2: Thực trạng quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông
nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa tại tỉnh Nghệ An
Chương 3: Một số giải pháp chủ yếu nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế
nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa tại tỉnh Nghệ An


5

CHƢƠNG 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

1.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ
NÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG SẢN XUẤT HÀNG HOÁ
1.1.1. Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp
1.1.1.1. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp
* Khái niệm về cơ cấu kinh tế và cơ cấu kinh tế nông nghiệp
Nền kinh tế của mỗi nước là một tổ hợp phức tạp, bao gồm các bộ phận
và phân hệ hợp thành. Việc phân tích, đánh giá cơ cấu kinh tế đòi hỏi phải
xem xét cấu trúc bên trong của nền kinh tế, biểu hiện ở những mối quan hệ
kinh tế giữa các bộ phận và giữa các phân hệ của các bộ phận đó trong hệ
thống kinh tế. Những mối quan hệ kinh tế đó ràng buộc lẫn nhau và được biểu
hiện ở những quan hệ về mặt lượng cũng như quan hệ về mặt chất. C.Mác đã
chỉ ra rằng: “Cơ cấu kinh tế là sự phân chia về chất lượng và tỉ lệ về số lượng
của quá trình sản xuất xã hội" [6]. Khi có sự thay đổi của một số bộ phận và
phân hệ nào đó trong hệ thống kinh tế sẽ làm thay đổi các bộ phận và phân hệ
còn lại, hoặc ngược lại. Trong khi phân tích và đánh giá một cơ cấu kinh tế
trên quan điểm hệ thống nhất thiết phải chỉ ra được định lượng và định tính
của các quan hệ kinh tế.
Là kết quả của quá trình phân công lao động xã hội, cơ cấu kinh tế
phản ánh mối quan hệ giữa quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất của nền
kinh tế. Một cơ cấu kinh tế hợp lý phải có các bộ phận, các phân hệ được kết
hợp với nhau một cách hài hoà, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực, tài
nguyên của đất nước, làm cho nền kinh tế phát triển lành mạnh, có nhịp độ
tăng trưởng và phát triển ổn định, nâng cao mức sống của dân cư và tạo điều
kiện thuận lợi cho người lao động làm việc có hiệu quả.


6

Cơ cấu kinh tế của một nước xét trên tổng thể bao gồm những mối liên
hệ tổng thể giữa các bộ phận hợp thành nền kinh tế của nước đó, bao gồm các
yếu tố kinh tế, các lĩnh vực kinh tế (sản xuất, phân phối, trao đổi, tiêu dùng),
các ngành kinh tế (nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ …), các khu vực kinh tế
(nông thôn, thành thị), các thành phần kinh tế (quốc doanh, tập thể, cá thể, hộ
gia đình). Ở mỗi vùng, mỗi ngành, mỗi thành phần kinh tế lại có cơ cấu riêng
của mình tuỳ thuộc vào những điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội cụ thể.
Để có một nền kinh tế phát triển với tốc độ tăng trưởng cao và ổn định
tất yếu phải có một cơ cấu kinh tế hợp lý. Cơ cấu kinh tế đó phản ánh được
các yêu cầu của quy luật khách quan: Quy luật tự nhiên, quy luật kinh tế xã
hội. Trong việc hình thành và vận động của cơ cấu kinh tế, nhân tố chủ quan
của con người cũng có vai trò rất quan trọng. Việc nhận thức đầy đủ và ngày
càng sâu sắc các quy luật khách quan, người ta phân tích, đánh giá hiện trạng
của cơ cấu kinh tế, biết được xu hướng biến đổi của cơ cấu kinh tế, trên cơ sở
đó tìm ra các phương án xác lập cơ cấu kinh tế cụ thể và lựa chọn phương án tối
ưu có hiệu quả kinh tế - xã hội cao nhất trong những điều kiện cụ thể của đất
nước. Đồng thời qua đó tìm ra và thực hiện các giải pháp hữu hiệu để đảm bảo
cơ cấu kinh tế đó đi vào cuộc sống.
Lịch sử phát triển kinh tế - xã hội của nhân loại đã cho thấy cơ cấu kinh
tế không phải là một hệ thống tĩnh, bất biến mà luôn ở trạng thái vận động,
không ngừng biến đổi, phát triển và có sự chuyển dịch cần thiết phù hợp với
những thay đổi biến động của các điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế - xã
hội. Do tác động của tiến bộ kỹ thuật và ứng dụng công nghệ mới, do sự phát
triển của khoa học quản lý và ứng dụng nó trong thực tiễn hoạt động kinh tế -
xã hội, cơ cấu kinh tế cũng theo sự phát triển đó mà ngày càng hoàn thiện
hơn. Theo đà phát triển của xã hội, lực lượng sản xuất ngày càng phát triển,
phân công lao động xã hội ngày càng sâu rộng, cơ cấu kinh tế cũng ngày càng


7

tiến bộ. Muốn xác lập cơ cấu kinh tế hợp lý, phù hợp với những mục tiêu,
chiến lược kinh tế - xã hội của các thời kỳ lịch sử nhất định, con người phải
nghiên cứu các quy luật tự nhiên và quy luật kinh tế - xã hội. Đó là sự đòi hỏi
bức thiết. Nghiên cứu hoạch định và dự báo cơ cấu kinh tế hiện tại và trong
tương lai là việc làm cần thiết của các nhà lý luận và những người quản lý. Từ
đó yêu cầu trước hết phải đặt ra là nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn các
chính sách vĩ mô, các mô hình kinh tế cụ thể, những vấn đề kinh tế vi mô [1].
Từ sự phân tích trên có thể khái quát cơ cấu kinh tế như sau:
“Cơ cấu kinh tế là một tổng thể các bộ phận hợp thành nền kinh tế của
mỗi nước. Các bộ phận đó gắn bó chặt chẽ với nhau, tác động qua lại lẫn
nhau và biểu hiện ở các quan hệ tỷ lệ về số lượng, tương quan về chất lượng
trong những không gian và thời gian nhất định, phù hợp với những điều kiện
kinh tế- xã hội nhất định, nhằm đạt được hiệu quả kinh tế - xã hội cao” [13].
Nền kinh tế quốc dân là một tổ hợp đa ngành, đa lĩnh vực. Trên góc độ
không gian lãnh thổ của mỗi nước, người ta phân chia ra thành kinh tế nông
thôn và kinh tế thành thị. Sự phân biệt giữa kinh tế nông thôn và kinh tế thành
thị dựa vào sự khác nhau về địa lý, gắn liền về trình độ phát triển lực lượng
sản xuất, phân công lao động xã hội và những đặc thù của các ngành. Khu
vực nông thôn bao gồm một không gian rộng lớn, ở đó cộng đồng dân cư sinh
sống và hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực nông nghiệp (theo nghĩa rộng) với
các hoạt động kinh tế - xã hội gắn liền với lĩnh vực đó. Kinh tế nông thôn là
một tổng thể các ngành kinh tế trong khu vực nông thôn. Kinh tế nông thôn
gồm các ngành liên quan mật thiết với nhau: Nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư
nghiệp và bao gồm cả công nghiệp, dịch vụ trong nông nghiệp [13]. Các
ngành kinh tế đó quan hệ chặt chẽ với nhau theo những tỷ lệ nhất định về số
lượng và liên quan chặt chẽ về mặt chất lượng. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp là
một bộ phận của hệ thống cơ cấu kinh tế quốc dân, phụ thuộc vào cơ cấu kinh


8

tế quốc dân, nhưng nó cũng mang tính độc lập tương đối. Vậy cơ cấu kinh tế
nông nghiệp được hiểu:
Cơ cấu kinh tế nông nghiệp là tổng thể các mối quan hệ theo tỷ lệ về số
lượng và chất lượng tương đối ổn định của các yếu tố kinh tế xã hội liên quan
đến sản xuất nông nghiệp trong một khoảng thời gian và không gian nhất định.
Cơ cấu kinh tế phản ánh quá trình phát triển, sự phù hợp, hợp lý trong
phát triển kinh tế của mỗi Quốc gia, mỗi ngành và mỗi thành phần kinh tế.
Muốn có một cơ cấu kinh tế hợp lý, cần có những biện pháp cụ thể nhằm
chuyển dịch cơ cấu đúng hướng để có thể khai thác tối đa những tiềm năng và
lợi thế của từng vùng, ngành và từng địa phương
* Đặc trưng cơ bản của cơ cấu kinh tế nông nghiệp
- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp mang tính khách quan
Cơ cấu kinh tế nông nghiệp tồn tại và phát triển phụ thuộc vào trình độ
phát triển của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội. Mỗi một trình
độ nhất định của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội tương ứng
với một cơ cấu kinh tế nông thôn cụ thể. C.Mác nói “Trong sự phân công lao
động xã hội thì con số tỷ lệ là tất yếu không ai tránh khỏi, một sự tất yếu thầm
kín, yên lặng”. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp và cơ cấu kinh tế cụ thể trong hệ
hống kinh tế nông nghiệp cũng như xu hướng chuyển dịch của chúng ra sao là
tuỳ thuộc vào những điều kiện kinh tế - xã hội, những điều kiện tự nhiên nhất
định mà không phụ thuộc vào ý chí chủ quan của con người. Tuy nhiên, các
quy luật kinh tế lại được biểu hiện và vận động thông qua hoạt động của con
người. Vì vậy, con người phải nhận thức đầy đủ các quy luật kinh tế cũng như
các ngành tự nhiên để từ đó góp phần vào việc hình thành, biến đổi và phát
triển cơ cấu kinh tế nông nghiệp sao cho cơ cấu đó ngày càng hợp lý và đem
lại hiệu quả cao. Trong điều kiện hội nhập kinh tế khu vực và thế giới hiện
nay, cơ cấu kinh tế còn bị chi phối bởi sự phát triển kinh tế chung của vùng và


9

của thế giới. Như vậy, việc hình thành và vận động của cơ cấu kinh tế nông
nghiệp đòi hỏi phải tôn trọng khách quan và không được áp đặt chủ quan, duy
ý chí.
- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp không cố định mà luôn luôn vận động và
biến đổi
Sự vận động biến đổi của cơ cấu kinh tế nông nghiệp luôn gắn liền với
điều kiện kinh tế - xã hội, điều kiện tự nhiên và tiến bộ khoa học kỹ thuật,
công nghệ mới. Sự tác động của các điều kiện đó làm cho các bộ phận kinh tế
trong hệ thống kinh tế nông nghiệp biến đổi, tác động lẫn nhau, tạo ra một cơ
cấu kinh tế nông nghiệp mới. Cơ cấu ấy vận động và phát triển, đến lượt nó
phải nhường chỗ cho một cơ cấu mới khác ra đời. Tuy vậy, để đảm bảo cho
quá trình hình thành, vận động và phát triển của cơ cấu kinh tế nông nghiệp
một cách khách quan, yêu cầu đặt ra là cơ cấu nông nghiệp phải đảm bảo
tương đối ổn định. Nếu cơ cấu kinh tế nông nghiệp thường xuyên thay đổi,
xáo trộn sẽ làm cho các quá trình sản xuất kinh doanh không ổn định, quá
trình đầu tư lúng túng, lưu thông hàng hoá trở ngại, làm cho kinh tế nông
nghiệp, nông thôn phát triển què quặt và phiến diện, gây lãng phí, tổn thất cho
nền kinh tế. [13]
- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp mang tính hợp tác và cạnh tranh
Trong việc lựa chọn một cơ cấu kinh tế nông nghiệp hợp lý, có hiệu
quả cao phải xem xét đầy đủ các yếu tố từ bên ngoài ảnh hưởng đến việc hình
thành cơ cấu kinh tế và mối liên hệ giữa các yếu tố bên trong và bên ngoài. Sự
gắn bó được biểu hiện trong quá trình xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã
hội, trong việc bố trí sản xuất, hoạch định các chính sách, ứng dụng tiến bộ
khoa học kỹ thuật và công nghệ mới, tổ chức quá trình sản xuất kinh doanh
chế biến và tiêu thụ sản phẩm …
* Các yếu tố cấu thành trong cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn


10

Cơ cấu kinh tế nông nghiệp là sản phẩm của phân công lao động xã hội.
Phân công lao động xã hội diễn ra liên tục và phát triển cùng với sự phát triển
của lực lượng sản xuất xã hội. Phân công lao động xã hội gồm hai hình thức
cơ bản: Phân công lao động xã hội theo ngành và phân công lao động xã hội
theo lãnh thổ. Hai hình thức cơ bản của phân công lao động xã hội đó gắn bó
với nhau. Sự phát triển của phân công lao động xã hội theo ngành kéo theo sự
phát triển của phân công lao động xã hội theo lãnh thổ, ngược lại mỗi bước
tiến của phân công lao động xã hội theo lãnh thổ lại góp phần quan trọng cho
bước phát triển mới cho phân công lao động xã hội theo ngành. Sự phát triển
đó là thước đo trình độ phát triển chung của mỗi dân tộc. Phân công lao động
xã hội và chế độ sở hữu tạo ra cơ cấu các thành phần kinh tế. Cơ cấu kinh tế
hợp lý sẽ thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất, làm cho người sản
xuất kinh doanh năng động hơn, cho phép khai thác các tiềm năng và lợi thế
có hiệu quả hơn [4]. Như vậy xét trên tổng thể cơ cấu kinh tế nông nghiệp bao
gồm: Cơ cấu ngành, Cơ cấu vùng lãnh thổ, Cơ cấu thành phần kinh tế và Cơ
cấu kỹ thuật.
- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn theo ngành
Cơ cấu ngành kinh tế nông nghiệp - nông thôn thể hiện các mối quan
hệ tỷ lệ giữa các ngành trong nông thôn: Nông nghiệp (theo nghĩa rộng),
Công nghiệp và dịch vụ nông nghiệp. Trong từng ngành lớn lại có các phân
ngành. Nông nghiệp (theo nghĩa rộng) là tổ hợp các ngành gắn liền với các
quá trình sinh học gồm: nông nghiệp, lâm nghiệp và thuỷ sản. Trên cơ sở sự
phát triển của phân công lao động xã hội trong quá trình sản xuất và công
nghiệp hoá, các ngành đó được hình thành và ngày càng phát triển cho phép
tách sản xuất của các nhóm sản phẩm và các sản phẩm thành ngành kinh tế cụ
thể tương đối độc lập với nhau nhưng lại gắn bó mật thiết với nhau.


11

Nông nghiệp theo nghĩa hẹp bao gồm các ngành: trồng trọt, chăn nuôi
và dịch vụ phục vụ nông nghiệp. Trong trồng trọt lại phân ra: Trồng cây
lương thực, cây công nghiệp, cây ăn quả, cây cảnh …. Ngành chăn nuôi gồm
có: chăn nuôi gia súc, gia cầm, nuôi thuỷ, hải sản…. Những ngành trên được
phân ra thành những ngành nhỏ hơn. Chúng có mối quan hệ mật thiết với
nhau trong quá trình phát triển tạo thành cơ cấu kinh tế nông nghiệp.
Phát triển ngành lâm nghiệp và giải quyết mối quan hệ hợp lý giữa
nông nghiệp với lâm nghiệp, giữa lâm nghiệp với công nghiệp nông thôn là
yêu cầu khách quan của sự phát triển kinh tế nông thôn.
Ngành thuỷ sản là một ngành kinh tế quan trọng cấu thành kinh tế nông
nghiệp - nông thôn ở nước ta. Ngành thuỷ sản bao gồm: nuôi trồng, khai thác,
đánh bắt và chế biến thuỷ hải sản. Đó là một ngành kinh tế có lợi thế để phát
triển, góp phần tích cực vào quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp
- nông thôn theo hướng kết hợp nuôi trồng thuỷ đặc sản với nông nghiệp, lâm
nghiệp, công nghiệp chế biến và bảo vệ môi trường sinh thái.
Công nghiệp nông thôn là một bộ phận của công nghiệp cả nước, đồng
thời là bộ phận cấu thành kinh tế lãnh thổ. Sau cuộc phân công lao động xã
hội lần thứ 2, công nghiệp tách khỏi nông nghiệp và dần trở thành ngành độc
lập. Công nghiệp phục vụ nông nghiệp gắn bó chặt chẽ và tác động qua lại
với nông nghiệp và sự phát triển kinh tế - xã hội nông thôn. Công nghiệp phục
vụ nông nghiệp cùng với các ngành kinh tế trong nông nghiệp gắn bó với
nhau trong quá trình phát triển và tạo thành một cơ cấu kinh tế nông nghiệp
thống nhất. Phát triển công nghiệp trong nông nghiệp có ý nghĩa về nhiều
mặt: góp phần tích cực vào chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo
hướng CNH, HĐH và phát triển sản xuất hàng hoá, tạo thêm nhiều việc làm
cho người lao động và tăng thu nhập, sử dụng hợp lý và nâng cao hiệu quả
của các nguồn lực ở nông thôn; thúc đẩy kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nông


12

thôn phát triển nhanh; góp phần phân bố hợp lý lực lượng lao động, thu hẹp
khoảng cách về mức sống giữa thành thị và nông thôn.
Dịch vụ là ngành kinh tế ra đời và phát triển gắn liền với sự phát triển
kinh tế Quốc dân và nâng cao mức sống nhân dân. Dịch vụ nông nghiệp xét
theo quan điểm hệ thống là một bộ phận thuộc ngành dịch vụ của cả nước,
đồng thời là một bộ phận cấu thành kinh tế nông nghiệp - nông thôn gắn liền
với tiến trình CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn, dịch vụ nông nghiệp cũng
ngày càng phát triển với nhiều chủng loại phong phú cả trong dịch vụ sản xuất
và dịch vụ đời sống. Như vậy dịch vụ nông nghiệp phát triển là đòi hỏi khách
quan của sản xuất và nâng cao mức sống dân cư nông thôn. Sự phát triển của
dịch vụ nông nghiệp làm cho hoạt động kinh tế ở nông thôn ngày càng phong
phú và đa dạng, thúc đẩy sự phát triển của các ngành kinh tế khác ở nông
thôn, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp đạt hiệu quả cao. Trong
nội bộ ngành nông nghiệp, cơ cấu kinh tế biểu hiện mối quan hệ tỷ lệ giữa
trồng trọt, chăn nuôi và dịch vụ phục vụ nông nghiệp. Đây là mối quan hệ
phản ánh sự phát triển một cách toàn diện nhằm đạt hiệu quả cao của sản xuất
kinh doanh nông nghiệp. Ngoài ra cơ cấu kinh tế nội bộ ngành nông nghiệp
còn biểu hiện mối quan hệ giữa sản xuất nguyên liệu nông sản và chế biến
- Cơ cấu kinh tế trong nông nghiệp - nông thôn theo vùng lãnh thổ
Ở mỗi Quốc gia, trên cơ sở những điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội,
quá trình phát triển các vùng kinh tế sinh thái được hình thành và phát triển.
Cơ cấu ngành và cơ cấu vùng có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, cơ cấu vùng
là nhân tố hàng đầu để tăng trưởng và phát triển bền vững các ngành kinh tế
nông nghiệp- nông thôn được phân bố ở vùng. Mục đích của việc xác lập cơ
cấu kinh tế vùng một cách hợp lý là bố trí các ngành theo lãnh thổ vùng sao
cho thích hợp và sử dụng có hiệu quả các tiềm năng lợi thế của từng vùng.
Như vậy để phát triển các ngành bố trí trên mỗi vùng nhằm phát huy tiềm


13

năng và thế mạnh của vùng, tạo ra nhiều sản phẩm hàng hoá đòi hỏi phải phát
triển mạnh công nghiệp nông thôn và dịch vụ trong nông nghiệp, giải quyết
hợp lý mối quan hệ giữa nông nghiệp (theo nghĩa hẹp) với công nghiệp và
dịch vụ trong nông nghiệp, trước hết là quan hệ giữa sản xuất và chế biến,
giữa yêu cầu của sản xuất và chế biến với việc ứng dụng rộng rãi tiến bộ khoa
học - kỹ thuật và công nghệ mới, giữa sản xuất chế biến với dịch vụ đầu vào
cũng như tiêu thụ sản phẩm.
- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn theo thành phần kinh tế
Các thành phần kinh tế ở nông nghiệp - nông thôn ra đời và phát triển
là tuỳ thuộc vào đặc thù của mỗi ngành và do yêu cầu của sản xuất và nâng
cao đời sống của dân cư nông thôn. Trên cơ sở yêu cầu và khả năng phát triển
sản xuất, mở rộng thị trường, các thành phần hợp tác với nhau, kết hợp và đan
xen với nhau một cách đa dạng với nhiều loại quy mô trình độ và hình thức
khác nhau. Tham gia vào hoạt động sản xuất kinh doanh nông nghiệp có
nhiều thành phần kinh tế như: kinh tế Nhà nước; kinh tế tập thể; kinh tế cá
thể, tiểu chủ; kinh tế hộ gia đình..., trong đó kinh tế hộ nông dân tự chủ là đơn
vị sản xuất kinh doanh chính, là lực lượng chủ yếu trực tiếp tạo ra các sản
phẩm nông- lâm- thuỷ sản cho nền kinh tế Quốc dân.
- Cơ cấu kỹ thuật trong nông nghiệp
Trước sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật và
công nghệ đã tác động mạnh vào nông nghiệp - nông thôn, phá vỡ tính cổ
truyền, lạc hậu, trì trệ, phân tán, manh mún, phá vỡ tính bảo thủ. Những tiến
bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ mới từng bước được hoà nhập vào nông
nghiệp, tỷ lệ thuần nông giảm nhanh, nông nghiệp - nông thôn và đô thị xích
lại gần nhau hơn; cơ khí hoá và điện khí hoá nông nghiệp - nông thôn, phát
triển mạnh mạng lưới giao thông nông thôn, phát triển mạnh công nghiệp chế
biến nông sản là điều kiện để thực hiện CNH - HĐH nông nghiệp, nông thôn


14

có hiệu quả và là tiền đề để phát triển nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng
hoá bền vững.
1.1.1.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế là sự biến đổi về vị trí, vai trò, tỷ trọng và
tính cân đối vốn có giữa các yếu tố, các bộ phận của ngành, các vùng, các
thành phần kinh tế cho phù hợp với điều kiện lịch sử, kinh tế - xã hội và điều
kiện tự nhiên của một nước trong một giai đoạn nhất định.
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế là một quá trình phức tạp, lâu dài, thậm chí
rất khó khăn nhưng trong quá trình chuyển dịch đó các mối quan hệ cũ dần
được cải biến theo những tỷ lệ phù hợp trong tất cả các ngành kinh tế cũng
như trong nội bộ một ngành kinh tế. Thông thường chuyển dịch cơ cấu kinh tế
chung diễn ra trước, sau đó mới đòi hỏi sự chuyển dịch trong nội bộ từng ngành.
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp là quá trình làm biến đổi cấu
trúc và các mối quan hệ tương tác trong hệ thống theo những định hướng và
mục tiêu nhất định, nghĩa là đưa hệ thống đó từ một trạng thái nhất định tới
trạng thái phát triển tối ưu để đạt được hiệu quả mong muốn, thông qua sự
điều khiển có ý thức của con người, trên cơ sở vận dụng đúng đắn các quy
luật khách quan.
1.1.2. Sản xuất hàng hoá và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo
hƣớng sản xuất hàng hoá
1.1.2.1. Hàng hoá và sản xuất hàng hoá
* Hàng hoá
Hàng hoá là sản phẩm của lao động có thể thoả mãn một nhu cầu nào
đó của con người và dùng để trao đổi với nhau. Hàng hoá có hai thuộc tính:
Giá trị và giá trị sử dụng [4]
Như vậy một sản phẩm sản xuất ra được đem trao đổi thì được coi là
hàng hoá, và muốn trao đổi được thì hàng hoá đó phải có một giá trị nhất định


15

(giá trị của hàng hoá), sản phẩm đó phải đáp ứng nhu cầu của người sử dụng
(giá trị sử dụng). Sản phẩm, hàng hoá trao đổi trên thị trường chịu sự chi phối
của hai quy luật: Quy luật cung cầu và Quy luật cạnh tranh.
* Sản xuất hàng hoá
Sản xuất hàng hoá đánh dấu một mốc quan trọng trong tiến trình phát
triển kinh tế của mỗi nước. So với nền kinh tế tự nhiên, tự cung, tự cấp, kinh
tế hàng hoá có những ưu việt nổi bật. Trong nền sản xuất hàng hoá, sản phẩm
sản xuất ra là để bán nên nó chịu sự chi phối của các quy luật giá trị, quy luật
cung cầu và quy luật cạnh tranh, buộc các tập thể sản xuất, người sản xuất
phải tổ chức lại sản xuất, cải tiến kỹ thuật, tăng năng suất và chất lượng sản
phẩm, hạ giá thành sản phẩm, thay đổi mẫu mã cho phù hợp với nhu cầu tiêu
dùng của xã hội. Từ đó thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, đẩy nhanh quá
trình xã hội hoá sản xuất và càng tạo điều kiện cho nền sản xuất CNH - HĐH
ra đời.
Kinh tế hàng hoá ra đời và tồn tại trong nhiều hình thái kinh tế - xã hội
gắn liền với hai điều kiện: Sự phân công lao động xã hội và các hình thức sở
hữu. Phân công lao động xã hội ngày càng phát triển cả về chiều rộng lẫn
chiều sâu (Hợp tác kinh tế Quốc tế và khu vực, thị trường chung, hội nhập
kinh tế, WTO…). Hình thức sở hữu cũng được thay đổi để phù hợp với sự
phát triển của lực lượng sản xuất.
Sự chuyên môn hoá và phân công hợp tác Quốc tế đã trở thành một yêu
cầu tất yếu ngay cả trong sản xuất nông nghiệp. Ở nước ta, kinh tế hàng hoá
đã ra đời nhưng vẫn ở dạng sản xuất hàng hoá nhỏ và đang từng bước thúc
đẩy kinh tế hàng hoá phát triển theo chiến lược kinh tế mở: đưa nhanh cách
mạng khoa học kỹ thuật hiện đại làm cho trình độ xã hội hoá sản xuất ngày
càng được mở rộng. Sản xuất hàng hoá không chỉ dựa trên điều kiện tự nhiên,
kinh tế, kỹ thuật mà đã tính đến khả năng liên kết quốc tế. Chính sự giao lưu


16

và hợp tác quốc tế đã làm cho kinh tế hàng hoá của nước ta có những bước
phát triển mới.
* Tỷ suất nông sản hàng hoá
Để đo lường trình độ sản xuất và trao đổi hàng hoá có thể dùng chỉ tiêu
“tỷ suất nông sản hàng hoá”. Tỷ suất nông sản hàng hoá là tỷ lệ phần trăm
giữa tổng lượng nông sản hàng hoá với tổng lượng nông sản phẩm sản xuất ra.
1.1.2.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá
Cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo nghĩa hẹp thường gắn với cách nhìn
nhận từ góc độ của nội bộ ngành nông nghiệp như quan hệ giữa trồng trọt và
chăn nuôi; mối quan hệ giữa khai thác, chế biến lâm sản với trồng và tu bổ rừng.
Kinh tế nông nghiệp là một chu trình khép kín mà các khâu của quá
trình tái sản xuất liên quan chặt chẽ với nhau từ sản xuất đến chế biến và dịch
vụ. Vì vậy, cơ cấu kinh tế nông nghiệp còn cần được hiểu trong mối quan hệ
giữa sản xuất, chế biến và dịch vụ phục vụ nông nghiệp. Do đó, cơ cấu kinh tế
nông nghiệp phản ánh các mối quan hệ được xác lập theo một tỷ lệ cân đối cả
về số lượng và chất lượng giữa các khâu của quá trình tái sản xuất nông
nghiệp. Trong đó, khâu sản xuất nông nghiệp là khâu quyết định, nhưng khâu
chế biến cũng rất quan trọng, vì nó làm tăng giá trị của sản phẩm nông
nghiệp, với tư cách là cầu nối giữa sản xuất và chế biến, dịch vụ vừa cung cấp
lại vừa là nơi tiêu thụ sản phẩm cho người sản xuất và người chế biến. Duy trì
các mối quan hệ tỷ lệ giữa sản xuất - chế biến - dịch vụ không những đảm bảo
cho sản xuất nông nghiệp diễn ra bình thường mà còn làm tăng giá trị tổng
sản lượng nông nghiệp, tăng giá trị sản xuất hàng hóa và nhất là tăng giá trị
nông sản xuất khẩu [10].
Để đánh giá được hiệu quả của việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông
nghiệp phải sử dụng một hệ thống các chỉ tiêu như: Cơ cấu GDP, cơ cấu lao
động, cơ cấu vốn đầu tư, cơ cấu sử dụng đất, năng suất cây trồng, vật nuôi,


17

năng suất lao động … Để đánh giá quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông
nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá cần sử dụng chỉ tiêu tỷ suất nông sản
hàng hoá và các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông
nghiệp. Căn cứ vào mục tiêu, phạm vi nghiên cứu và nguồn tài liệu cho phép
mà lựa chọn chỉ tiêu phù hợp để phân tích làm rõ vấn đề cần nghiên cứu. Tính
quy luật của sự biến đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp: Tỷ trọng nông nghiệp
trong GDP giảm, số người lao động trong khu vực sản xuất lương thực giảm
tương đối và tuyệt đối.
* Sự cần thiết phải chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng
sản xuất hàng hoá và phát triển bền vững
- Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng
hoá nhằm đáp ứng sự phát triển của nền kinh tế thị trường, phù hợp với nhu
cầu của người tiêu dùng và xu thế phát triển kinh tế hội nhập quốc tế.
Thực trạng kém phát triển của nền kinh tế nước ta trong quá trình
chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường, ngành nông nghiệp đang phải hứng
chịu và đối mặt với nhiều thách thức, bởi vì trong nền kinh tế thị trường thì
thị trường luôn là yếu tố quyết định cho sự phát triển kinh tế và đặc biệt nó sẽ
ảnh hưởng quyết định đến việc hình thành và biến đổi cơ cấu kinh tế nói
chung và cơ cấu nông nghiệp nói riêng. Trong khi xã hội không ngừng phát
triển, nhu cầu của con người về nông phẩm theo đó cũng tăng lên cả về số
lượng, chất lượng, chủng loại, giá cả… Chính yêu cầu đòi hỏi của thị trường,
buộc sản xuất phải đáp ứng, dẫn tới yêu cầu đa dạng hoá sản phẩm và dịch vụ.
Thị trường và nhu cầu càng phát triển thì cơ cấu kinh tế nông nghiệp càng
phải biến đổi phong phú và đa dạng hơn. Đương nhiên, nền kinh tế thị trường
có thể thừa nhận những cơ cấu kinh tế hiệu quả, nghĩa là cơ cấu đó có khả
năng đem lại lợi nhuận và thu nhập cao nhất cho người sản xuất.


18

Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp mang lại lợi ích kinh
tế ngày càng cao cho nông dân phù hợp với nguyện vọng thiết thực của họ.
Mặt khác, với nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng hiện nay về nông
sản thì chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông nghiệp nhằm đáp ứng tốt nhu cầu
tiêu dùng thiết yếu của thị trường về các mặt hàng nông sản phẩm góp phần
tích cực phát triển nền kinh tế, cải thiện đời sống nhân dân và ổn định chính
trị xã hội.
hoá là điều kiện và yêu cầu để mở rộng thị trường, hoà nhập kinh tế khu vực và
thế giới.
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá
bền vững chính là điều kiện và yêu cầu để mở rộng thị trường nhằm cung cấp
một khối lượng nông sản hàng hoá ổn định cho xã hội, nguyên liệu cho công
nghiệp, hàng hoá cho xuất khẩu nhằm mở rộng thị trường trong nước và quốc tế.
Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn trên cơ sở
vật chất kỹ thuật trong nông nghiệp và phục vụ nông nghiệp được đổi mới và
tăng cường làm cho sức sản xuất đạt mức tăng trưởng ổn định. Một số ngành
nghề và dịch vụ phát triển đã thu hút một lượng lao động nông nghiệp sang
các ngành nghề khác, bởi vì quá trình chuyển dịch sẽ thay đổi cơ cấu sản xuất
hợp lý hơn, tiến bộ kỹ thuật được áp dụng do đó tỷ lệ lao động của ngành
nông nghiệp giảm đi nhưng giá trị tuyệt đối ngành đó vẫn đạt mức sản xuất
cao. Khi đời sống nông dân được nâng lên thì đây cũng chính là nơi tiêu thụ
chủ yếu các sản phẩm công nghiệp và sản phẩm nông nghiệp đã qua chế biến.
Công nghiệp chế biến và dịch vụ thương mại phát triển lại là địa bàn thu hút
lao động nông nghiệp. Hàng hoá nông sản phẩm có điều kiện vươn ra thị
trường thế giới.


19

hoá tạo cơ sở cho việc thay đổi môi trường kinh tế xã hội nông thôn nói chung
và bộ mặt nông thôn nói riêng.
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá
và bền vững đòi hỏi nông nghiệp nông thôn phải huy động tối đa các nguồn
lực để xây dựng, phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng nông thôn (từ các nguồn
hỗ trợ của ngân sách Nhà nước, các tổ chức quốc tế và huy động nội lực trong
dân…), giao thông nông thôn được cải thiện và mở rộng, mạng lưới điện
nông thôn được phát triển phục vụ cho sản xuất và sinh hoạt, công trình phúc
lợi được sửa sang và xây dựng mới đã nâng cao hơn đời sống văn hóa, tinh
thần của nhân dân. Y tế, giáo dục ở nông thôn cũng được đầu tư vừa nâng cao
sức khỏe vừa nâng cao dân trí. Việc nâng cao dân trí sẽ giúp cho nông dân
được tiếp xúc với những tiến bộ khoa học kỹ thuật và nền kinh tế thị trường.
Chính vì vậy, việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn đã và
đang từng bước góp phần tích cực tới quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá
nông nghiệp và đô thị hoá nông thôn, xây dựng nông thôn mới.
hoá nhằm tạo ra một nền sản xuất chuyên môn hoá, thâm canh cao và các liên
kết ngành nghề chặt chẽ với nhau hơn.
Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nhằm tạo ra một nền
sản xuất chuyên môn hoá cao, thâm canh tạo ra nhiều nông sản hàng hoá có
chất lượng. Những sản phẩm truyền thống và ngành nghề truyền thống có
thương hiệu của vùng được khai thác, được chuyên môn hoá sản xuất theo
vùng có lợi thế nhất. Những tiến bộ khoa học kỹ thuật công nghệ mới được áp
dụng, tạo cho sản xuất một bước nhảy vọt cả về số lượng và chất lượng. Từ
sản phẩm của một vùng, từ chưa có thị trường ổn định và thương hiệu để cạnh


20

tranh trên thị trường đòi hỏi phải gắn sản xuất với chế biến, hình thành các
hiệp hội, tạo ra thương hiệu đủ sức cạnh tranh trên thị trường thế giới.
hoá góp phần thúc đẩy quá trình công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước.
Phát triển nông nghiệp hàng hoá cũng xuất phát từ yêu cầu của CNH -
HĐH; đảm bảo vững chắc nhu cầu lương thực, thực phẩm cho nhân dân;
nguyên, vật liệu cho công nghiệp chế biến; tăng nhanh khối lượng nông sản
xuất khẩu; giải quyết công ăn việc làm để tăng thu nhập cho nông dân, từ đó
mở rộng thị trường cho sản phẩm và dịch vụ công nghiệp; bổ sung lực lượng
lao động cho các ngành công nghiệp và nông nghiệp phát triển sẽ góp phần
tích luỹ vốn cho CNH - HĐH.
Nền kinh tế nước ta còn nghèo, khả năng đầu tư của Nhà nước có hạn,
do đó chúng ta cần phải phát huy mọi tiềm năng (vốn, kỹ thuật, kinh nghiệm
quản lý …) của các thành phần kinh tế để phục vụ cho sự nghiệp CNH, HĐH.
Thực tế cho thấy, vốn tiềm tàng trong nhân dân khá lớn, vốn của kiều bào ở
nước ngoài có thể kêu gọi đầu tư để xây dựng đất nước không phải là nhỏ,
điều quan trọng là Nhà nước phải có hướng dẫn đầu tư vào đâu, chính sách
giải quyết mối quan hệ lợi ích cho phù hợp.
Phát triển nền kinh tế hàng hoá trên một nền kinh tế mở, nhiều thành
phần, xây dựng được thương hiệu, có thị trường ổn định, có đội ngũ nhân lực
tiếp thu được tiến bộ kỹ thuật mới sẽ là sức hút vốn và công nghệ từ nước
ngoài (thị trường tiêu thụ và kiều hối). Chiến lược CNH hướng về sản xuất
các sản phẩm chế biến thay thế sản phẩm nhập khẩu nâng cao chất lượng sản
phẩm trong nước thông qua chế biến và hạ giá thành để xuất khẩu.
Để thực hiện chiến lược CNH nêu trên, tất nhiên phải mở rộng sản xuất
và giao lưu hàng hoá, phát huy ưu thế từng ngành, từng địa phương, từng cơ
sở sản xuất…; mở rộng nông nghiệp gắn với công nghiệp chế biến, công


21

nghiệp cơ khí chế tạo điện tử, dầu khí nhằm vừa thoả mãn nhu cầu trong nước
vừa tập trung nguồn hàng xuất khẩu lớn, hướng về xuất khẩu cần nghiên cứu
xu thế rõ các đối tác để có chiến lược, sách lược khôn khéo. Ngoài ra, cần đẩy
mạnh hợp tác liên doanh với nước ngoài thông qua thành lập công ty, khu chế
xuất, khu công nghiệp kỹ thuật cao.
Tất cả các công việc trên đều nhằm thu hút vốn đầu tư, tích tụ vốn, tiếp
nhận công nghệ, kinh nghiệm quản lý, nhập vật tư thiết bị tiên tiến cho phép
chúng ta mở rộng quy mô sản xuất, nâng cao trình độ sản xuất với khối lượng
hàng hoá lớn, chất lượng cao có sức cạnh tranh trên thị trường trong nước và thị
trường thế giới.
1.1.3. Nội dung chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hƣớng sản
xuất hàng hoá
Thực hiện quá trình CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn ở bất kỳ quốc
gia nào cũng bắt đầu từ một cơ cấu kinh tế nông nghiệp hợp lý. Cơ cấu đó phải
đảm bảo khai thác tối ưu lợi thế và khả năng của mỗi nước, mỗi vùng miền phù
hợp với quá trình và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Chuyển dịch cơ cấu
kinh tế nông nghiệp Là sự biến đổi có mục đích dựa trên cơ sở phân tích các
căn cứ lý luận và thực tiễn cùng với việc áp dụng đồng bộ các giải pháp cần thiết
để chuyển đổi từ một cơ cấu bất hợp lý sang một cơ cấu hợp lý hơn nhằm góp
phần phát triển kinh tế - xã hội nói chung và kinh tế nông nghiệp nói riêng.
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp cần thực hiện đồng bộ các nội dung
trong quá trình chuyển dịch để phát triển một nền nông nghiệp theo hướng sản
xuất hàng hoá và bền vững, bao gồm: chuyển dịch cơ cấu các ngành kinh tế
nông nghiệp; chuyển dịch cơ cấu trong nội bộ ngành; chuyển dịch cơ cấu vùng;
cơ cấu thành phần kinh tế tham gia trong nông nghiệp và cơ cấu kỹ thuật.
Cơ cấu ngành kinh tế của nông nghiệp nông thôn bao gồm: nông nghiệp;
công nghiệp nông thôn (tiểu thủ công nghiệp, công nghiệp chế biến và ngành


22

nghề truyền thống); dịch vụ nông thôn (dịch vụ sản xuất và dịch vụ đời sống).
Trong nội bộ ngành nông nghiệp lại được phân nhỏ thành những ngành nhỏ hơn
như: trồng trọt, chăn nuôi… hoặc trong trồng trọt lại chia thành: cây lương thực,
cây rau đậu thực phẩm, cây ăn quả, cây công nghiệp…
Phân công lao động thực hiện càng sâu sắc thì cơ cấu ngành càng được
phân chia tỷ mỉ và đa dạng, nhưng trong quá trình chuyển đổi cơ cấu vẫn phải
đảm bảo năng suất lao động của khu vực sản xuất lương thực đạt được ở mức
nhất định. Trước hết đảm bảo số lượng và chất lượng lương thực cần thiết cho
toàn xã hội, sau đó mới tạo nên sự phân công giữa những người sản xuất lương
thực, người làm chăn nuôi và những người sản xuất nguyên liệu cho công
nghiệp, tạo nên sự phân công lao động giữa những người sản xuất nông nghiệp
và người làm ngành khác.
Như chúng ta đã biết, theo kinh tế chính trị học của Mác - Lênin thì sự
phân công lao động theo ngành kéo theo sự phân công lao động theo vùng,
lãnh thổ. Sự phân công lao động theo ngành bao giờ cũng diễn ra trên những
vùng lãnh thổ nhất định. Như vậy, xác định cơ cấu vùng lãnh thổ là bố trí các
ngành sản xuất và dịch vụ theo không gian và địa điểm cụ thể, phù hợp nhằm
khai thác tối ưu mọi ưu thế, tiềm năng to lớn của mỗi vùng, lãnh thổ. Hình
thành các vùng chuyên môn hoá và sản xuất hàng hoá tập trung quy mô lớn,
có hiệu quả cao, mở rộng mối quan hệ với các vùng chuyên môn hoá khác
gắn với cơ cấu kinh tế của cả nước và của mỗi vùng miền. Để hình thành các
vùng sản xuất chuyên môn hoá tập trung mang lại hiệu quả kinh tế cao, trước
hết cần hướng vào những vùng có lợi thế so sánh về sự thuận lợi trong việc
phát triển từng loại cây con cụ thể, vị trí địa lý, giao thông thuận lợi, có điều
kiện mở rộng thị trường tiêu thụ và thị trường các yếu tố đầu vào, thuận lợi
cho việc mở rộng giao lưu kinh tế với các vùng trong và ngoài khu vực, trong


23

nước cũng như trên thế giới để có thể tiếp cận một cách nhanh nhất những
phát triển của thị trường hàng hoá và dịch vụ.
Cơ cấu kinh tế theo thành phần kinh tế cũng là một nội dung hết sức
quan trọng trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung và cơ cấu
kinh tế nông nghiệp nói riêng. Cần đẩy mạnh việc đa dạng hoá các thành phần
kinh tế tham gia trong nông nghiệp nhằm phát triển một nền nông nghiệp hiện
đại, đa dạng theo hướng sản xuất hàng hoá và bền vững. Tiếp tục phát huy
quan điểm nền kinh tế nhiều thành phần trong lĩnh vực nông nghiệp, nông
thôn, trong đó khẳng định thành phần kinh tế hộ nông dân tự chủ là đơn vị sản
xuất kinh doanh chính, là lực lượng chủ yếu, trực tiếp tạo ra các sản phẩm
nông - lâm - thuỷ sản cho nền kinh tế quốc dân mà Đại hội Đảng đã đề ra.
Trong kinh tế hộ gia đình cần phát triển mạnh kinh tế trang trại bằng cách
hình thành đa dạng các loại hình trang trại phù hợp với điều kiện, đặc điểm
sản xuất của từng vùng và từng hộ.
Trước sự phát triển ngày càng lớn mạnh của khoa học công nghệ và kỹ
thuật đã ảnh hưởng rất lớn đến sản xuất nông nghiệp nói chung và cơ cấu kinh tế
nông nghiệp nói riêng, phá vỡ tính cổ truyền, lạc hậu trì trệ trong sản xuất nông
nghiệp. Trong nông nghiệp đã và đang từng bước ứng dụng các tiến bộ khoa học
công nghệ vào sản xuất, làm cho tỷ lệ thuần nông giảm nhanh, nông nghiệp,
nông thôn và đô thị xích lại gần nhau hơn. Trình độ cơ giới hoá, điện khí hoá
nông nghiệp, nông thôn được nâng cao, mạng lưới giao thông nông thôn phát
triển mạnh, công nghệ sinh học và hoá học được đưa vào sản xuất nông nghiệp,
phát triển mạnh công nghiệp chế biến nông sản nhằm thực hiện thắng lợi công
cuộc CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn.
1.1.4. Tác động của hội nhập kinh tế Quốc tế đến sản xuất hàng hoá và
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hƣớng sản xuất hàng hoá.
Gia nhập WTO, các doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt với hàng loạt


24

thách thức, trong đó có thách thức rất lớn đối với các doanh nghiệp nông
nghiệp. Nếu không có những biện pháp hỗ trợ tích cực, đa số các mặt hàng
nông sản Việt Nam khó có thể cạnh tranh được với thị trường trong nước và
quốc tế, điều đó sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến thu nhập quốc dân và nhất là
đến đời sống dân cư Việt Nam. Tìm hiểu những quy định của WTO và dựa
trên những cam kết liên quan đến nông nghiệp khi Việt Nam gia nhập WTO,
đánh giá đúng sức cạnh tranh hiện tại và tương lai của từng mặt hàng nông
sản, có những hỗ trợ phù hợp đang thực sự là vấn đề khó khăn nhưng vô cùng
cần thiết đối với Việt Nam trên “sân chơi” của WTO.
Thực hiện chiến lược kinh tế hướng về xuất khẩu, Việt Nam đã phát
huy lợi thế sẵn có của một số mặt hàng nông sản, tạo ra những mặt hàng có
năng lực sản xuất lớn sức cạnh tranh cao và kim ngạch xuất khẩu xếp hạng
cao trên thế giới như: hồ tiêu đứng thứ nhất, gạo và điều đứng thứ 2, chè và
thuỷ sản đứng thứ 7 trên thế giới. Kim ngạch xuất khẩu của nhóm hàng nông,
lâm, thuỷ sản giai đoạn 2001- 2006 tăng 14,97%/ năm.
Nông sản Việt Nam đã được xuất khẩu tới hơn 80 nước trên thế giới,
hầu hết là các nước thành viên WTO. Châu Á là thị trường lớn nhất của nông
sản Việt Nam, sau đó là Châu Âu và Bắc Mỹ.
Gia nhập WTO, Việt Nam đã phải đàm phán tất cả các nội dung liên
quan đến nông nghiệp, cam kết điều chỉnh các chính sách trong nước cho phù
hợp với quy định của WTO, cam kết mở cửa thị trường, mở rộng quyền kinh
doanh xuất khẩu, quyền phân phối cho các doanh nghiệp trong và ngoài nước,
giảm thuế hàng nông sản, không trợ cấp xuất khẩu nông sản. Lĩnh vực nông
nghiệp Việt Nam có nguy cơ phải đối mặt với sự cạnh tranh quá mạnh của các
nền sản xuất lớn trong khi sức cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp cũng
như các doanh nghiệp nông nghiệp còn quá yếu, do nhiều nguyên nhân: nền
nông nghiệp Việt Nam đang ở trình độ phát triển thấp, quy mô sản xuất nhỏ


25

bé, manh mún, năng suất, chất lượng nông sản chưa cao; phần lớn các doanh
nghiệp Việt Nam hạn hẹp về tài chính, thiết bị và công nghệ lạc hậu, chưa có
kinh nghiệm tổ chức sản xuất và kinh doanh; vùng nguyên liệu quy mô nhỏ
bé, phân tán, chưa được đầu tư tương xứng với nhu cầu sản xuất. Khi gia nhập
WTO, mặc dù Việt Nam không còn bị phân biệt đối xử với các thành viên
trong WTO, nhưng rào cản Quốc tế chưa phải là hết, thậm chí còn có những
rào cản càng lớn hơn trước như: rào cản về kỹ thuật và vệ sinh an toàn thực
phẩm; rào cản chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ thương mại …
Trong điều kiện mới, khi đã có những cam kết với WTO, việc lựa chọn
những biện pháp hỗ trợ cho hàng nông sản Việt Nam ở cả thị trường trong
nước, trong khu vực và thị trường Quốc tế cần phải triệt để tận dụng những
ưu đãi đã dành được trong quá trình đàm phán; đồng thời tuân thủ những quy
định khắt khe của WTO về các biện pháp hỗ trợ từ phía Chính phủ, chính
quyền các cấp và thực hiện các biện pháp hỗ trợ giúp hàng nông sản Việt
Nam vượt qua được rào cản thương mại của thị trường thế giới. Đồng thời tạo
môi trường trong nước nâng cao sức cạnh tranh của hàng nông sản Việt Nam
bằng cách tăng sức hấp dẫn đối với đầu tư của mọi thành phần kinh tế vào
khu vực nông nghiệp, nông thôn để hàng nông sản có chất lượng cao.
1.1.5. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hƣớng
sản xuất hàng hoá một số nƣớc trên thế giới và Việt Nam
1.1.5.1 Kinh nghiệm của Trung Quốc
Nằm trong khu vực và liền kề với biên giới nước ta, Trung Quốc có
nhiều điểm tương đồng về tự nhiên, kinh tế - xã hội, chính trị như nước ta,
nhưng họ đã lựa chọn được những bước đi và những giải pháp phát triển kinh
tế- xã hội nông thôn phù hợp và đã thu được những kết quả vượt bậc từ 1950
đến nay. Khi mới giành độc lập Trung Quốc cũng là một nước có xuất phát


26

điểm từ một nền nông nghiệp lạc hậu, dân số đông nhất thế giới, diện tích đất
nông nghiệp bình quân đầu người 900 m2, thấp hơn nước ta.
Quá trình tìm kiếm con đường đi lên CNH, HĐH cho nền kinh tế của
Trung Quốc cũng hết sức gian truân và đã phải trả giá. Do kiên trì đường lối
phát triển nên cuối năm 1978 các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã đạt được
những thành công ban đầu về hoạch định chính sách và đường lối phát triển
kinh tế nông thôn bằng Nghị quyết hội nghị TW3 khoá XI tháng 12 năm
1978. Một trong những quyết sách đó là khoán hộ trong sản xuất nông nghiệp.
Khoán hộ là một cơ chế tổ chức quản lý sản xuất nông nghiệp kiểu mới
nhằm giải phóng các yếu tố sản xuất, khuyến khích lợi ích vật chất của nông
dân, đổi mới hoạt động kinh doanh của các công xã nhân dân và các xí
nghiệp Quốc doanh nông nghiệp ở nông thôn Trung Quốc.
Chủ trương khoán hộ đã được nông dân thực hiện ở quy mô làng xã,
đến năm 1978 được mở rộng đến quy mô tỉnh. Hộ nông dân được coi là đơn
vị kinh tế tự chủ và đi vào sản xuất hàng hoá mang tính chuyên sâu và ngày
càng lớn.
Cơ chế khoán hộ đã góp phần đưa nền nông nghiệp Trung Quốc thoát
khỏi trì trệ, sa sút kéo dài hơn 30 năm kể từ khi giành được độc lập, đã hoàn
sinh cho cuộc sống của nông dân và góp phần tích luỹ nông thôn cả nước, là
cơ sở kinh tế xã hội để chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng
CNH, phát triển sản xuất hàng hoá và bền vững.
Từ đó, Trung Quốc xác định để chuyển dịch CCKT nông nghiệp, nông
thôn phục vụ CNH, HĐH đất nước cần phải rút ra những bài học kinh nghiệm.
Thứ nhất, phải phát triển nông nghiệp toàn diện trên cơ sở đảm bảo được
an toàn lương thực cho đời sống xã hội nói chung và khu vực nông thôn nói riêng.
Thứ hai, mở rộng các ngành nghề tiểu thủ công nghiệp truyền thống và
các ngành công nghiệp, xây dựng khác để vừa phục vụ sản xuất nông nghiệp,


27

bảo quản, chế biến, xuất khẩu nông sản hàng hoá, vừa thu hút lao động dư
thừa trong nông thôn, tăng thu nhập cho nông dân.
Thứ ba, thực hiện nhất quán cơ chế thị trường ở nông thôn có sự quản
ý của nhà nước trong việc dịch vụ cung ứng vật tư, tiền vốn, kỹ thuật và các
lao vụ khác, đồng thời còn tiêu thụ nông sản hàng hoá thông qua các tổ chức
kinh tế tập thể (HTX), thôn, xã, nhà nước và một bộ phận nhỏ do nông dân tự
nguyện lập ra trên các vùng nông thôn Trung quốc.
Nhà nước luôn duy trì được vai trò quản lý vĩ mô trong việc chuyển
dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn để dẫn đường các cơ cấu kinh tế
địa phương có bước đi phù hợp với cơ cấu nền kinh tế, đồng thời đảm bảo
nguyên tắc định hướng cho quá trình chuyển dịch này.
1.1.5.2. Kinh nghiệm của Nhật Bản
Tuy nằm trong vùng Đông Á, song Nhật Bản lại có điều kiện tự nhiên,
kinh tế- xã hội lúc xuất phát khá giống nước ta. Người dân Nhật Bản nổi tiếng
là cần cù, chịu khó và rất thông minh sáng tạo, nhưng trước đây họ vẫn phải
chấp nhận chế độ khẩu phần lương thực, thực phẩm do Mỹ cung cấp. Có thể
nói đây cũng là một tình cảnh chung của các nước Châu Á trước khi bước vào
thời kỳ phát triển. Mặc dù vậy nhân dân Nhật Bản đã vượt lên nhanh chóng
và trở thành một trong những quốc gia có nền kinh tế phát triển hàng đầu thế
giới. Có thể nói Chính phủ Nhật Bản đã sớm tìm ra được hướng đi và lựa
chọn bước đi thích hợp cho nền kinh tế nói chung, trong đó có ngành nông nghiệp.
Ngay từ những năm 50, trong chính sách khôi phục kinh tế, Chính phủ
Nhật Bản đã coi nông nghiệp và công nghiệp hàng tiêu dùng là quan trọng
hàng đầu. Trong đó trọng tâm là thực hiện an toàn lương thực, thực phẩm và
phát triển tổng hợp các cây, con khác. Vì vậy, đến đầu thập kỷ 80, nông
nghiệp Nhật Bản không những sản xuất đủ ăn mà còn dự trữ được 6 triệu tấn
nông sản.


28

Năm 1987, Chính phủ Nhật Bản đã triển khai chương trình xây dựng
vùng nông nghiệp đặc thù và chuyên canh theo hướng sản xuất hàng hoá trên
cơ sở tự nguyện của nông dân trong vùng. Đồng thời bằng tiềm lực kinh tế to
lớn, Chính phủ Nhật Bản đã thực hiện tốt chính sách trợ giúp nông nghiệp và
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng CNH, HĐH. Với quan điểm
coi phát triển thị trường nông thôn là động lực thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu
kinh tế nông nghiệp nên Chính phủ đã đầu tư kinh phí xây dựng hệ thống giao
thông nông thôn khá hoàn chỉnh. Đồng thời giao cho chính quyền địa phương
xây dựng các hệ thống kênh mương phục vụ sản xuất nông nghiệp và chủ
trương cho nông dân vay vốn với lãi suất thấp hơn lãi suất tín dụng.
Sản xuất nông nghiệp ổn định đã tạo điều kiện thúc đẩy quá trình phân
công lại lao động trong khu vực nông thôn. Đồng thời, Nhà nước khuyến
khích phát triển ngành nghề tại các hộ gia đình, các làng, xã có ngành nghề
truyền thống. Các tổ chức sản xuất này đều hướng vào hàng hoá tinh, mẫu mã
đẹp, giá thành hạ, đáp ứng yêu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu.
Từ các mô hình phát triển kinh tế nông nghiệp - nông thôn Nhật Bản
rút ra bài học kinh nghiệm là: khuyến khích phát triển sản xuất hàng hoá trong
các nông trại theo quy luật kinh tế thị trường có sự điều tiết của Chính phủ.
Đồng thời bằng tiềm lực kinh tế có được, Chính phủ hỗ trợ nông dân ứng
dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ hiện đại vào sản xuất và chế
biến nông sản hàng hoá, và thực hiện rộng rãi mô hình hệ thống công nghiệp
ba tầng nông thôn thành các khu vực sản xuất công nghiệp vệ tinh và thực hiện
đô thị hoá nông thôn.
1.1.5.3. Kinh nghiệm của Thái Lan
Thái Lan là một nước nằm trong khu vực với nước ta, có diện tích canh
tác 19,62 triệu ha. Đến nay đã trở thành một nước phát triển trong khu vực
mặc dù hàng chục năm trước Thái Lan cũng chỉ là một nước nông nghiệp lạc hậu.


29

Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, Thái Lan đã xác định quan
điểm nông thôn là xương sống của đất nước, Chính phủ đã chấp nhận những
giải pháp đặc biệt để giải quyết tình hình tụt hậu của nông nghiệp đất nước
trong kế hoạch 5 năm lần thứ tư. Đồng thời Chính phủ còn khuyến khích
chiến lược CNH đất nước là đồng thời phát triển cả công nghiệp nông thôn để
thực hiện chủ trương đa dạng hoá nền kinh tế hướng vào sản xuất sản phẩm
cho xuất khẩu. Do thay đổi chính sách phát triển kinh tế nên các tiềm năng
trong nông nghiệp bắt đầu phát huy tác dụng và đạt được những kết quả rất
đáng kể sau một thời gian. Đến nay, nông sản hàng hoá của Thái Lan đã xuất
khẩu đến nhiều nước trên thế giới, có những mặt hàng xuất khẩu xếp thứ 2,
thứ 3 trên toàn thế giới.
Qua quá trình CNH, HĐH nông nghiệp- nông thôn nhằm chuyển dịch
cơ cấu kinh tế nông nghiệp, Thái Lan đã rút ra một số bài học kinh nghiệm sau:
- Thực hiện đa dạng hóa sản xuất nông nghiệp trên cơ sở ưu thế và tài
nguyên thiên nhiên để phục vụ cho mục tiêu xuất khẩu, trong đó vẫn đảm bảo
sản xuất lương thực.
- Đầu tư kịp thời chế biến nông sản hiện đại bằng nguồn vốn vay hay
hợp tác với bên ngoài để nâng cao chất lượng sản phẩm xuất khẩu, đảm bảo
quyền lợi và tránh được rủi ro cho nông dân, giữ được chữ tín với khách hàng.
Qua các kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của các
nước trên chúng ta có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm tổng quát:
Một là, trong giai đoạn đầu phát triển kinh tế, Chính phủ của hầu hết
các nước đều có chủ trương coi trọng sản xuất nông nghiệp, lấy tăng trưởng
nông nghiệp làm cơ sở để ổn định đời sống xã hội và tích luỹ bước đầu cho
công nghiệp.
Hai là, trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp các
nước đã từng bước thực hiện CNH, HĐH nông nghiệp - nông thôn.


30

Ba là, kinh tế nông thôn chỉ có thể phát triển khi mọi thành phầm kinh
tế trong khu vực hướng vào sản xuất hàng hoá, trong đó lực lượng sản xuất
chủ yếu là nông dân tham gia sản xuất nông nghiệp.
Bốn là, nghiên cứu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp các nước
cho thấy, vốn đầu tư là quá trình then chốt của phát triển, do đó Chính phủ
các nước có nhiều biện pháp hỗ trợ vốn đầu tư cho nông dân.
Năm là, để thực hiện đô thị hoá nông thôn, các nước còn chủ trương
xây dựng cơ sở hạ tầng, làm cho nông dân không chỉ có thu nhập ngày càng
cao mà còn tạo dựng cuộc sống văn hoá xã hội và môi trường văn minh.
1.1.5.4. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng
hoá tại Việt Nam
Thực tế cho thấy trong nhiều năm qua nền nông nghiệp Việt Nam đã
chuyển đổi cơ bản thành công từ một nền nông nghiệp lạc hậu, truyền thống,
sản xuất mang tính tự cấp, tự túc sang nền nông nghiệp hàng hoá và phát triển
toàn diện. Thực hiện công cuộc đổi mới nền nông nghiệp nước ta đã đạt được
những thành tựu nổi bật, tạo ra những bước chuyển biến quan trọng cũng như
cơ hội và thách thức mới về cục diện nông nghiệp, nông thôn. Những thành tựu
nổi bật đó là:
- Sản xuất lương thực tăng nhanh và ổn định cả về diện tích và năng
suất, bảo đảm an toàn lương thực ở tầm Quốc gia. Từ một nước phải nhập
khẩu 70- 80 vạn tấn lương thực, từ năm 1990 đến nay đã trở thành một nước
xuất khẩu gạo lớn trên thế giới. Đây là tiền đề quan trọng để chuyển đổi cơ
cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá góp phần tăng thu
nhập, nâng cao đời sống cho nông dân và phát triển kinh tế xã hội nông thôn.
- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp có sự chuyển biến tích cực theo hướng
sản xuất hàng hoá có hiệu quả, nhằm khai thác tối đa tiềm năng của cả nước
và từng vùng địa phương phù hợp với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội cả


31

nước. Trong năm 2007 cơ cấu các ngành kinh tế trong nông thôn được chuyển
dịch hợp lý, Nông- Lâm- Thuỷ sản chiếm 55%, Công nghiệp- Dịch vụ chiếm
45%. Trong sản xuất nông nghiệp, trồng trọt chiếm 68%, chăn nuôi 26% và
dịch vụ 6%
- Trong trồng trọt đã chú trọng phát triển các loại cây công nghiệp ngắn
ngày và dài ngày, phát triển các loại cây đặc sản phù hợp với điều kiện, tiềm
năng và lợi thế của từng vùng. Hình thành một số vùng chuyên môn hoá tập
trung ở một số vùng miền như cây cà phê, cao su, mía đường, cây ăn quả, cây
dược liệu, cây rau đậu thực phẩm…
- Phát triển nhanh chăn nuôi theo hướng hiệu quả, bền vững và an toàn,
đảm bảo tốc độ tăng trưởng 8 - 10%. Phát triển các loại gia súc gia cầm sản
xuất hàng hoá theo hướng hình thành quy mô tập trung hình thức trang trại,
nuôi công nghiệp, gắn với cơ sở chế biến tập trung. Phát triển nuôi lợn chất
lượng cao ở một số vùng có lợi thế theo hướng đảm bảo an toàn dịch bệnh
chủ yếu giữ vững thị trường trong nước và hướng tới xuất khẩu.
- Thuỷ sản phát triển nhanh và có xu hướng tăng tỷ trọng ngành này
trong cơ cấu nông nghiệp. Mở rộng nuôi trồng thuỷ sản bằng cách kết hợp
nhiều hình thức nuôi phù hợp với tiềm năng của từng vùng, từng địa phương,
đồng thời phát triển các loài thuỷ đặc sản mang giá trị xuất khẩu và giá trị
kinh tế cao. Đẩy mạnh nuôi cá lồng trên biển ở những địa phương có điều
kiện phát triển.
- Cơ cấu kinh tế vùng trên cả nước đã có nhiều tiến bộ. Nhiều địa
phương đã giảm đáng kể tỷ lệ thuần nông, chuyển đổi nhanh cơ cấu cây trồng,
vật nuôi phù hợp nhằm khai thác tốt nhất lợi thế và tiềm năng của vùng. Cơ
cấu kinh tế nông nghiệp chuyển dịch theo hướng sản xuất hàng hoá, gia tăng
tỷ trọng cây công nghiệp, cây ăn quả, phát triển chăn nuôi hàng hoá và phát
triển mạnh nuôi trồng thuỷ sản.


32

Những kết quả đạt được trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế
nông nghiệp của Việt Nam trong những năm qua đã góp phần đáng kể vào
việc tăng thu nhập, nâng cao đời sống cho nông dân Việt Nam, đóng góp
không nhỏ vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Như vậy, chuyển
dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá là quá trình
chuyển biến vị trí, vai trò, mối quan hệ giữa các bộ phận cũng như trong từng
bộ phận của sản xuất nông nghiệp. Đối với những nước có nền kinh tế phát
triển chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá là
con đường duy nhất để tiến hành phân công lại lao động, thực hiện xã hội hoá
sản xuất, phát triển kinh tế hàng hoá, tạo thêm việc làm, ổn định và cải thiện
đời sống nhân dân. Quá trình biến đổi này không chỉ chịu ảnh hưởng của tiến
bộ khoa học kỹ thuật - công nghệ, thị trường, vai trò điều tiết của Nhà nước
mà còn phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện tự nhiên, điều kiện phát triển kinh tế
- xã hội của mỗi vùng miền khác nhau. Nghệ An là một tỉnh miền trung thuộc
nước Việt Nam nên quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh vừa có
những đặc điểm chung của cả nước vừa mang đặc trưng riêng của vùng và
của tỉnh.
1.2 - PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
1.2.1- Các phƣơng pháp nghiên cứu
1.2.1.1. Phương pháp thu thập thông tin
* Thu thập thông tin thứ cấp
- Phần tổng quan tham khảo các tài liệu đã phát hành từ năm 1996 đến nay
- Phần thực trạng thu thập từ các số liệu, tài liệu có sẵn tại Cục Thống
kê, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, UBND
tỉnh Nghệ An......
* Thu thập thông tin sơ cấp: - Điều tra phỏng vấn các hộ nông dân sản
xuất đại diện cho các vùng ,địa phương trong tỉnh.


33

- Dựa trên cơ sở tham khảo và thu thập thông tin, ý kiến chuyên môn
của các chuyên gia có kinh nghiệm về phát triển kinh tế nông nghiệp và
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, qua đó hiểu và nắm bắt được thực
trạng quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tại tỉnh Nghệ An đồng
thời xác định cơ sở đề ra các giải pháp mang tính khả thi đối với quá trình
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa ở các
năm tiếp theo.
1.2.1.2. Phương pháp thống kê kinh tế
Dùng để phân tích sự ảnh hưởng của các nhân tố: lao động, đất đai, khí
hậu, thời tiết, thị trường, công nghệ, chính sách của Nhà nước... tới quá trình
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Nghệ An.
1.2.1.3. Phương pháp dự đoán, dự báo
Việc dự đoán, dự báo sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh Nghệ An
đến năm 2020 chủ yếu dựa vào phương pháp dự báo thành phần thông qua tốc
độ tăng trưởng và sau đó tính lại cơ cấu.
1.2.2. Hệ thống các chỉ tiêu phân tích
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp phải nhằm đạt tới mục tiêu
hiệu quả kinh tế. Hiệu quả kinh tế được đo lường bằng sự so sánh giữa kết
quả sản xuất kinh doanh với chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó. Trên cơ sở
đó, hiệu quả của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp được thể hiện cụ thể
qua hệ thống các nhóm chỉ tiêu sau:
* Nhóm chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất kinh doanh
- Giá trị sản xuất và tỷ trọng giá trị sản xuất của các ngành, các bộ phận
trong kinh tế nông nghiệp
- Giá trị tăng thêm và tỷ trọng giá trị tăng thêm của các ngành, các bộ
phận trong kinh tế nông nghiệp


34

Nhóm chỉ tiêu này phản ánh mối quan hệ giữa các bộ phận của nền
kinh tế, đồng thời thể hiện sự thoả mãn nhu cầu của xã hội về sản phẩm do
các bộ phận của khu vực kinh tế nông nghiệp đảm nhận. Ngoài ra còn phản
ánh tỷ trọng giữa các ngành, các vùng, các thành phần kinh tế và các bộ phận
cấu thành chúng trong kinh tế nông nghiệp. Các chỉ tiêu thuộc nhóm này thể
hiện sự tăng trưởng kinh tế nông nghiệp, có nghĩa là sự lớn lên của các yếu tố,
các sản phẩm kinh tế nông nghiệp trong một thời gian nhất định
* Nhóm chỉ tiêu phản ánh hiệu quả kinh tế
- Các chỉ tiêu trực tiếp:
+ Tăng trưởng kinh tế (GDP bình quân đầu người) chung và của từng
ngành trong kinh tế nông nghiệp
+ Giá thành sản phẩm, lợi nhuận ròng của từng loại sản phẩm, từng
ngành và từng bộ phận
+ Năng suất lao động của từng ngành, từng loại sản phẩm trong kinh tế
nông nghiệp
- Các chỉ tiêu gián tiếp
+ Diện tích và cơ cấu đất đai
+ Vốn và cơ cấu vốn
+ Lao động và cơ cấu lao động
+ Năng suất và cơ cấu các loại cây trồng, vật nuôi
+ Cơ cấu các dạng sản phẩm; Cơ cấu giá trị sản phẩm hàng hoá
* Một số chỉ tiêu khác
Ngoài các nhóm chỉ tiêu trên, khi đánh giá cơ cấu kinh tế nông nghiệp
còn sử dụng các chỉ tiêu: Tỷ lệ hộ đói nghèo ở nông thôn; số lao động và tỷ lệ
lao động thất nghiệp; tỷ lệ đất đai chưa được sử dụng; tỷ lệ đất trống đồi núi
trọc; trình độ văn hoá, trình độ khoa học kỹ thuật, ngành nghề của dân cư và
lao động ở nông thôn; mức độ bệnh tật của dân cư nông thôn…


Luan van thac si kinh te (30)

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (17)

Andere mochten auch

Andere mochten auch (16)

Ähnlich wie Luan van thac si kinh te (30)

Ähnlich wie Luan van thac si kinh te (30) (20)

Mehr von Nguyễn Công Huy

Mehr von Nguyễn Công Huy (20)

Kürzlich hochgeladen

Kürzlich hochgeladen (17)

Luan van thac si kinh te (30)