1. Bewonersparticipatie op
het platteland
“Leren van elkaar”
ervaringen met DORP inZICHT / Dorpswaardering
in Vlaanderen en Nederland
Dr Frans Thissen
Afdeling Geografie, Planologie en
Internationale Ontwikkelingsstudies

2. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Zelfbewustzijn van plattelandsbewoners

3. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Opbouw van de presentatie
1. Sociaal-ruimtelijke ontwikkelingen op het Nederlandse en
Vlaamse platteland
 Wat zijn de voor- en nadelen van het wonen op het platteland
volgens de bewoners zelf?
 Wat zijn de achtergronden van nieuwe vormen van onbehagen?
 Hoe kan het zelfbewustzijn van dorpsbewoners worden
bevorderd?
 Hoe kan een perspectief op ‘spiraal omhoog’ worden gevonden?
2. DORP inZICHT / Dorpswaardering
 Oorsprong, introductie in Nederland en Vlaanderen,
doelstellingen
 Evaluatie van de toepassingen in Nederland en Vlaanderen

4. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Platteland: het beste van twee werelden
 De kwaliteiten van het
traditionele platteland
 Rust, ruimte en natuur
 Grote mate van
betrokkenheid bij de
plaatselijke samenleving
 De kwaliteiten van de
moderne stedelijke wereld
 Individuele keuzevrijheid
binnen een regionaal kader
 Privacy binnen de eigen
woning
 (De noodzakelijke
(auto)mobiliteit)

5. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Naast voordelen ook nadelen
1. Schraal voorzieningenaanbod
2. Relatie met de overheid

6. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
1. Schraal voorzieningenaanbod: ‘de
spiraal omlaag’
Ontwikkeling aantal
inwoners
Ontwikkeling aantal
voorzieningen
Ontwikkeling
Leefbaarheid

7. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
2. Relatie met de overheid
 Overheden zouden te gemakkelijk beslissingen nemen,
zonder de bewoners erbij te betrekken
 Complexe wet- en regelgeving en de starre houding van
sommige bestuurders
 Spanningsrelatie:
Toegenomen
zelfbewustzijn door hogere
opleiding en
democratisering
Zeggenschap
is verschoven van traditionele
lokale machthebbers naar
bureaucratische bestuurlijke
organen op
afstand

8. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
‘Nieuw onbehagen’ op het platteland
 Marc Elchardus: ‘Het nieuwe onbehagen’
 Oorsprong van het nieuw onbehagen:
 Niet tekorten in materiële welvaart
 Moeite om de eigen identiteit en levensloop te regisseren door
de aantasting van bestaande referentiekaders enerzijds en de
toenemende individuele keuzemogelijkheden anderzijds
 Aantasting van rurale referentiekaders
 Aantasting van het autonome dorp als referentiekader
 Aantasting van de lokale democratie als referentiekader

9. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Ontwikkeling van dorpen
 Community transformed:
hoop dat de lokale
gemeenschap zich weet aan te
passen aan veranderende
tijden
 Lokaal bewustzijn: de wens
zich als dorp, de woonplaats
waarvoor men gekozen heeft,
van de buitenwereld te
onderscheiden
 Community lost: vrees dat
hechte plattelands-
gemeenschap verloren gaat
 Traditionele dorpsbinding:
min of meer vanzelfsprekende
binding aan dorp waar men
geboren en getogen is

10. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Ontwikkeling van dorpen
 Woondorp:
 Groot deel van dagelijkse routines
buiten het dorp (dagpad)
 Dorp is woonplaats voor een deel
van de levensloop (levenspad)
 Nieuwe verscheidenheid:
Dorpen worden primair
onderscheiden op basis van
hun woonfunctie binnen de
streek
 Autonome dorp:
 Dagelijkse routines binnen het
dorp (dagpad)
 Van wieg tot het graf binnen het
dorp (leefpad)
 Oude verscheidenheid:
Dorpen worden primair
onderscheiden op basis van
hun functionele uitrusting
(werk en voorzieningen)

11. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Uitdagingen voor lokaal sociaal beleid
 Voortbouwen op de kwaliteiten van het autonome
dorp en rekening houden met de oude rurale
verscheidenheid als een ‘machtig beeld’
 Perspectief ontwikkelen dat uitgaat van de
mogelijkheden van het woondorp en dat aanhaakt
bij de hefbomen die de nieuwe rurale
verscheidenheid biedt

12. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Uitdagingen voor lokaal sociaal beleid
 Zandvoorde:  Lo:

13. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Perspectief van het woondorp:
‘de spiraal omhoog’
Ontwikkeling
Leefbaarheid
Ontwikkeling
gemeenschaps
-initiatieven
Ontwikkeling
woonfunctie
binnen de
streek
Regiovorming

14. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Gemeenschapsinitiatieven
 Dorpsbibliotheek
 Dorpskrant
 Dorpswebsite
 Vervoersdiensten
 Onderhoud van lokale
monumenten
 Onderhoud van kapel
 Verfraaiing van fietstunnel
 Voetveerverbinding
 Kunstprojecten
 Bewonersonderzoek
Cultuur
Bibliotheek
Website

15. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Conclusie
Er is behoefte aan methodes waarbij bewoners van dorpen
worden betrokken bij het oplossen van lokale vraagstukken
betreffende de kwaliteit van de leefomgeving.
Die methodes moeten aansluiten bij de toegenomen betekenis
van de lokale woonfunctie en het groeiend lokaal bewustzijn
onder dorpsbewoners.
Een belangrijke doelstelling van dergelijke methodes is het
verder versterken van het lokaal bewustzijn.
Deze methodes dragen op die manier bij aan nieuwe vormen van
sociale cohesie

16. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Village Appraisals
 Britse methode van ‘parish appraisals’
(Malcolm Moseley)
 “Van, door en voor” het dorp
 Onderzoek door dorpsbewoners zelf om
lokale kenmerken, problemen, noden,
bedreigingen, sterke punten en
mogelijkheden vast te stellen
 Kern: Databank van vragen voor een zelf
te maken vragenlijst
 Drie modules
1. Samenstellen van een eigen vragenlijst
2. Invoeren van de verzamelde gegevens
3. Analyse en presentatie van de verzamelde
gegevens
1
2
3

17. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Hertaling naar Nederlandse en Vlaamse situatie
 Nederland
 Beschikbaar als cd-rom met
handleiding
 Vier pilots gespreid over
Nederland (twee in Zeeuws-
Vlaanderen)
 LCO / SCOOP / STAMM
 Vlaanderen
 Beschikbaar via Internet (met
handleidingen)
 Vijf pilots in Meetjesland
 Steunpunt Opbouwwerk
Meetjesland i.s.m.
Samenlevingsopbouw Vlaanderen
en Samenlevingsopbouw Oost- en
West-Vlaanderen
DORPSWAARDERING
Softwareprogramma
en
handboek

18. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Doelstellingen
Productdoelen Procesdoelen
Tijdens de
uitvoering van
Dorpswaardering
• Rapport
• Inzicht in lokale prioriteiten
• Gebruik maken van lokale
competenties en hulpbronnen
• Activeren en versterken
dorpsorganisatie
• Draagvlak vergroten
(betrokkenheid en steun)
• Meer communicatie en debat
tussen partijen
Na de uitvoering
van
Dorpswaardering
• Agendavorming diverse
betrokken partijen
• Initiatieven van
gemeenschap, lokale
instellingen, private sector
of combinaties hiervan
• Acties van gemeente
• Activeren en versterken
dorpsorganisatie
• Stimuleren bestaande of nieuwe
lokale instellingen
• Draagvlak vergroten
• Meer communicatie en debat
tussen partijen

19. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Toepassingen van DORP inZICHT /
Dorpswaardering
Nederland
 4 + 9 toepassingen
 Evaluaties en
aanpassingen
 Continuïteit
moeizaam
Vlaanderen
 5 + 19 toepassingen
 Regelmatig nieuwe
versies
 Goede continuïteit en
cumulatief
Pilots
Recente toepassingen

20. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Evaluatie DORP inZICHT / Dorpswaardering
Drie gezichtspunten:
1. Op welke thema’s zijn de
bewonersonderzoeken
gericht?
2. Hoe wordt de relatie tussen
burger en overheid in het
bewonersonderzoek aan de
orde gesteld?
 Wat is de positie van de
professionals?: balanceren
tussen overheid en burger
3. Wat is de betekenis van het
verschil in nationale context?

21. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Evaluatie DORP inZICHT / Dorpswaardering
Drie gezichtspunten:
1. Op welke thema’s zijn de
bewonersonderzoeken
gericht?
-0,20 -0,10 0,00 0,10 0,20 0,30
Britse
dorpen
Vlaamse
dorpen
Nederlandse
dorpen
Autonoom dorp Woondorp
-0,80 -0,40 0,00 0,40 0,80
Britse dorpen
Vlaamse
dorpen
Nederlandse
dorpen
lokale woningvraag voorzieningen
werkgelegenheid verkeer
sociale veiligheid kwaliteit woonfunctie

22. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Evaluatie DORP inZICHT / Dorpswaardering
Drie gezichtspunten:
2. Hoe wordt de relatie tussen
burger en overheid in het
bewonersonderzoek aan de
orde gesteld?
-0,60 -0,40 -0,20 0,00 0,20
Britse
dorpen
Vlaamse
dorpen
Nederlandse
dorpen
top-down bottom-up

23. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Evaluatie DORP inZICHT / Dorpswaardering
Drie gezichtspunten:
3. Wat is de betekenis van het
verschil in nationale context?
 Verschillen tussen dorpen
in drie landen
 Ligging
 Grootte
 Wettelijke status
 Verschillen van de drie
nationale contexten
 Waardenoriëntaties
 Sociaal-politieke systeem
 Verschillen in praktijken van
plattelandsontwikkeling

24. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Verschillen tussen dorpen
 Kleine relatief afgelegen
dorpen: meer aandacht voor
het autonome dorp als
referentiekader
 Meer perspectief op goede
follow-up als veel aandacht
wordt gegeven aan bottom-up
thema’s
 Het gevaar van de
‘klachtenlijst’: vragenlijsten
gedomineerd door woondorp –
top-down vragen

25. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Sterke punten van DORP inZICHT /
Dorpswaardering
 Beschikbaar komen van
kwantitatieve gegevens die
inzicht bieden in wat leeft in
het dorp
 Representativiteit van de
verkregen gegevens door de
hoge response
 Creëren van betrokkenheid
van bewoners
 Creëren van dorpstrots / lokaal
bewustzijn

26. DORP inZICHT / Dorpswaardering;
Bewonersparticipatie in plattelandsontwikkeling
Steenkerke
 Gebruik van DORP inZICHT in
2003
 Rapport: “Denk niet voor het
dorp, maar laat het dorp zélf
denken”
 Doel: zoeken van een groter
draagvlak voor een
dorpsontwikkelingsplan
 Woonplaats van Willem
Vermandere: zanger,
beeldhouwer, schilder en
schrijver

27. Bewonersparticipatie op
het platteland
“Leren van elkaar”
ervaringen met DORP inZICHT / Dorpswaardering
in Vlaanderen en Nederland
Dr Frans Thissen
Afdeling Geografie, Planologie en
Internationale Ontwikkelingsstudies