samenstelling en herkomst

1. KOMETEN – GRIEZELSKOMETEN – GRIEZELS
OF WATERBRENGERS ?OF WATERBRENGERS ?
C. de JagerC. de Jager

2. KOMETEN – GRIEZELSKOMETEN – GRIEZELS
OF WATERBRENGERS?OF WATERBRENGERS?
Of geen van beide ??Of geen van beide ??

3. MIDDELEEUWSE VERSCHIJNSELEN AAN DE HEMELMIDDELEEUWSE VERSCHIJNSELEN AAN DE HEMEL
GriezelsGriezels

4. Kometen - onheilsprofeten!Kometen - onheilsprofeten!
De grote komeet van 1531 voorspelde onheilDe grote komeet van 1531 voorspelde onheil

5. Komeet van 1066 bracht ongeluk aan de koning vanKomeet van 1066 bracht ongeluk aan de koning van
Engeland – maar succes voor Willem de VeroveraarEngeland – maar succes voor Willem de Veroveraar

6. Komeet van 1304 inspireerdeKomeet van 1304 inspireerde
de schilder Giottode schilder Giotto

7. Twee doorbraken:1577 en 1705Twee doorbraken:1577 en 1705
• AristotelesAristoteles: komeet is atmosferisch storing (maar: komeet is atmosferisch storing (maar
Seneca (eerste eeuw na Chr.) postuleerde al dat eenSeneca (eerste eeuw na Chr.) postuleerde al dat een
komeet een regelmatig terugkerend verschijnsel iskomeet een regelmatig terugkerend verschijnsel is
• 1577:1577: Tycho BraheTycho Brahe: probeerde afstand te meten – en: probeerde afstand te meten – en
vond dat de komeet ver boven de atmosfeer ligtvond dat de komeet ver boven de atmosfeer ligt
• 1705:1705: HalleyHalley: De kometen van 1531, 1607 en 1682 (en: De kometen van 1531, 1607 en 1682 (en
ook die van 1304 en 1066) verschenen met tussenposenook die van 1304 en 1066) verschenen met tussenposen
van 76 jaar. Dezelfde komeet?van 76 jaar. Dezelfde komeet?
• Maar dan moest hij in 1758 weerkeren!Maar dan moest hij in 1758 weerkeren!
• DAT KLOPTE!DAT KLOPTE!

8. Baan in zonnestelsel –Baan in zonnestelsel –
omloopstijd 75 – 76 jaaromloopstijd 75 – 76 jaar

9. Zit nu bijna op verste punt van de baanZit nu bijna op verste punt van de baan

10. Tweemaal snijdt de baan vanTweemaal snijdt de baan van
de komeet die van de aardede komeet die van de aarde

11. Twee maal per jaar ontmoetingTwee maal per jaar ontmoeting
met afval van Halleymet afval van Halley
• Omstreeks 5 – 6 mei passeert de aarde de baan van deOmstreeks 5 – 6 mei passeert de aarde de baan van de
komeet van Halleykomeet van Halley
• Dan zijn er veel meteoren (vallende sterren) te zien:Dan zijn er veel meteoren (vallende sterren) te zien:
gruis dat over de baan van de komeet verspreid isgruis dat over de baan van de komeet verspreid is
geraakt en waarvan een klein deel de aardatmosfeergeraakt en waarvan een klein deel de aardatmosfeer
binnendringt.binnendringt.
• Uitstralingspunt (radiant) nabij de ster Eta Aquarius; : deUitstralingspunt (radiant) nabij de ster Eta Aquarius; : de
Eta AquaridenEta Aquariden
• Om 21 oktober idem; met radiant in Orion: deOm 21 oktober idem; met radiant in Orion: de
Orioniden.Orioniden.

12. Zoek de komeet van 1806!Zoek de komeet van 1806! (Chr. Andriessen)(Chr. Andriessen)
N.B.: staart is altijd van zon af gerichtN.B.: staart is altijd van zon af gericht

13. DE ONDERDELENDE ONDERDELEN
WAT IS EEN KOMEETWAT IS EEN KOMEET??

14. De vier onderdelenDe vier onderdelen

15. Plasmastaart en stof staart; komeet Hale Bopp.Plasmastaart en stof staart; komeet Hale Bopp.
Oriëntering t.o.v. richting naar zonOriëntering t.o.v. richting naar zon (opname Urania(opname Urania
sterrenwacht, België)sterrenwacht, België)

16. Een 5Een 5ee
bestanddeel: anti-staartbestanddeel: anti-staart
• Komeet Arend-RolandKomeet Arend-Roland
• Antistaart was enkele dagenAntistaart was enkele dagen
zichtbaar, nl. toen de aardezichtbaar, nl. toen de aarde
de baan de komeet kruistede baan de komeet kruiste
• verklaring: stofdeeltjes inverklaring: stofdeeltjes in
de baande baan
• Als die stofdeeltjes in deAls die stofdeeltjes in de
aardatmosfeer inslaan zienaardatmosfeer inslaan zien
we meteorenwe meteoren

17. Nogmaals Arend-RolandNogmaals Arend-Roland

18. SamenstellingSamenstelling
Uit wat voor stoffen bestaan deUit wat voor stoffen bestaan de
coma en de staart?coma en de staart?

19. Samenstelling gascoma en staartSamenstelling gascoma en staart
• Dicht bij de coma: gecompliceerde moleculen: CHDicht bij de coma: gecompliceerde moleculen: CH33CN,CN,
HH22COCO
• Verder in de staart: voornamelijk eenvoudigeVerder in de staart: voornamelijk eenvoudige
tweeatomige moleculen, zoals CH, CN, COtweeatomige moleculen, zoals CH, CN, CO
• Hoe verder in de staart, des te eenvoudiger deHoe verder in de staart, des te eenvoudiger de
moleculenmoleculen
• Hoe dat gaat? Door UV zonlicht worden moleculenHoe dat gaat? Door UV zonlicht worden moleculen
tijdens de vlucht afgebroken en zo ontstaan eenvoudigertijdens de vlucht afgebroken en zo ontstaan eenvoudiger
moleculen verder in de staartmoleculen verder in de staart

20. Doorbraak 1950: Een vuile sneeuwbal (Whipple, 1950)Doorbraak 1950: Een vuile sneeuwbal (Whipple, 1950)
• De kern bestaat uit bevroren gassen met veelDe kern bestaat uit bevroren gassen met veel
ingevroren gruis en stenen:ingevroren gruis en stenen: vuile sneeuwbalvuile sneeuwbal
• Waterijs, koolzuurijs, methaanijs, enz.Waterijs, koolzuurijs, methaanijs, enz.
• De ijzen sublimeren bij nadering tot de zon,De ijzen sublimeren bij nadering tot de zon,
onder invloed van zonnewarmteonder invloed van zonnewarmte
• Gas wordt door zonnewind meegesleurdGas wordt door zonnewind meegesleurd
• Moleculen vallen onderweg uiteenMoleculen vallen onderweg uiteen
• Kometen hebben dus slechts een staart in hetKometen hebben dus slechts een staart in het
binnendeel van het planetenstelselbinnendeel van het planetenstelsel

21. Herkomst van kometenHerkomst van kometen
Waar komen ze vandaanWaar komen ze vandaan

22. Periodieke en eenmalige kometenPeriodieke en eenmalige kometen
• Veel kometen komen periodiek terugVeel kometen komen periodiek terug
• Deze hebben omloopstijden van enkele totDeze hebben omloopstijden van enkele tot
tientallen jaren. Bijv. Halley: 76 jaar; Encke: 3tientallen jaren. Bijv. Halley: 76 jaar; Encke: 3
jaarjaar
• Er zijn ook langperiodieke met omloopstijden totEr zijn ook langperiodieke met omloopstijden tot
vele honderden jarenvele honderden jaren
• En nog andere met omloopstijden tot tientallenEn nog andere met omloopstijden tot tientallen
• miljoenen jaren; deze zijn dus in historischemiljoenen jaren; deze zijn dus in historische
tijden (nog) niet teruggekeerdtijden (nog) niet teruggekeerd

23. Nog extremer: kometen die vanNog extremer: kometen die van
buiten het planetenstelsel komenbuiten het planetenstelsel komen
• Een voorbeeld: Arend-RolandEen voorbeeld: Arend-Roland
• Had eenHad een hyperbolischehyperbolische baanbaan
• Keert dus na passage langs de zon terugKeert dus na passage langs de zon terug
naar de ruimte buiten het planetenstelsel;naar de ruimte buiten het planetenstelsel;
we zien hemwe zien hem nooit meernooit meer
• Waar is hij dan wel ontstaan?? Stellig nietWaar is hij dan wel ontstaan?? Stellig niet
in het planetenstelsel, maar in de ruimtein het planetenstelsel, maar in de ruimte
tussen de sterren !tussen de sterren !

24. De wolk van OortDe wolk van Oort
• De ‘eenmalige’ kometen blijken banen te hebbenDe ‘eenmalige’ kometen blijken banen te hebben
waarvan het verste punt (hetwaarvan het verste punt (het apheliumaphelium) op) op
afstanden liggen van 50.000 tot 150.000afstanden liggen van 50.000 tot 150.000
Astronomische eenheden (een AE = afstandAstronomische eenheden (een AE = afstand
aarde – zon = 150 miljoen km). Een omloop vanaarde – zon = 150 miljoen km). Een omloop van
zo’n komeet duurt tientallen miljoenen jarenzo’n komeet duurt tientallen miljoenen jaren
• Oort stelde (1949) dat zich daar ‘dus’ een groteOort stelde (1949) dat zich daar ‘dus’ een grote
wolk moet bevinden van komeetkernen – zeerwolk moet bevinden van komeetkernen – zeer
koude ijsklompenkoude ijsklompen
• Dat aantal zal ca. een biljoen bedragenDat aantal zal ca. een biljoen bedragen

25. Hoe komen die kometen dan in onze buurt?Hoe komen die kometen dan in onze buurt?
• We zien de kometen niet op die grote afstandenWe zien de kometen niet op die grote afstanden
• Door eenDoor een storingstoring van een passerende ster en doorvan een passerende ster en door
getijdenwerkinggetijdenwerking van het melkwegstelsel worden devan het melkwegstelsel worden de
loopbanen van kometen verstoord: als een steenloopbanen van kometen verstoord: als een steen
geworpen in een kippenhokgeworpen in een kippenhok
• Sommige banen (héél enkelen; ca. één op miljard)Sommige banen (héél enkelen; ca. één op miljard)
worden zo gestoord dat de komeet in de buurt van zonworden zo gestoord dat de komeet in de buurt van zon
en tot dicht bij de aarde komt: door zonneverwarmingen tot dicht bij de aarde komt: door zonneverwarming
ontstaat de staart; zo wordt de komeet zichtbaarontstaat de staart; zo wordt de komeet zichtbaar
• De reistijd vanaf de buitenwolk tot bij ons is van de ordeDe reistijd vanaf de buitenwolk tot bij ons is van de orde
van 30 miljoen jaarvan 30 miljoen jaar

26. Zo schatten we het aantalZo schatten we het aantal
kometen in de Oortwolkkometen in de Oortwolk
• Zaak van statistiek: we weten hoeveel ‘nieuwe’Zaak van statistiek: we weten hoeveel ‘nieuwe’
kometen ons jaarlijks bezoekenkometen ons jaarlijks bezoeken
• Die worden uit de Oortwolk hierheen gestuurdDie worden uit de Oortwolk hierheen gestuurd
door storingen van langs vliegende sterrendoor storingen van langs vliegende sterren
• Het merendeel van de gestoorde ijsklompen zalHet merendeel van de gestoorde ijsklompen zal
met een wijde boog (voor ons onzichtbaar) langsmet een wijde boog (voor ons onzichtbaar) langs
ons heen vliegen; slechts minder dan één opons heen vliegen; slechts minder dan één op
miljard is voor ons zichtbaarmiljard is voor ons zichtbaar
• En dan is het een zaak van zorgvuldig rekenenEn dan is het een zaak van zorgvuldig rekenen

27. Wat betekenen dezeWat betekenen deze
berekeningen?berekeningen?
• Verder dan ~ 150.000 AE komen ze onderVerder dan ~ 150.000 AE komen ze onder
invloed van andere sterren: dit geeft eeninvloed van andere sterren: dit geeft een
natuurlijke grens aan de Oortwolknatuurlijke grens aan de Oortwolk
• Maar dan komt de kernvraagMaar dan komt de kernvraag: kunnen ze wel zijn: kunnen ze wel zijn
ontstaanontstaan op die grote afstand tot de zon?op die grote afstand tot de zon?
• Was daar, bij het ontstaan van hetWas daar, bij het ontstaan van het
planetenstelsel, wel materie genoeg ?planetenstelsel, wel materie genoeg ?
• Antwoord: vast niet!Antwoord: vast niet!

28. Bèta Pictoris; Een groeiend planetenstelselBèta Pictoris; Een groeiend planetenstelsel
100 000 AE = 2500 maal de afstand van Pluto; daar kan100 000 AE = 2500 maal de afstand van Pluto; daar kan
toch geen materie zijn geweest voor een biljoen kometentoch geen materie zijn geweest voor een biljoen kometen

29. De Kuiper gordel (1951)De Kuiper gordel (1951)
• Kuiper (vriend van Oort) onderstelde dat er een gordelKuiper (vriend van Oort) onderstelde dat er een gordel
van ijsdwergen moet (hebben) bestaan aan de rand vanvan ijsdwergen moet (hebben) bestaan aan de rand van
het huidige planetenstelselhet huidige planetenstelsel
• Dus bij en voorbij de baan van NeptunusDus bij en voorbij de baan van Neptunus
• Die ijsklompen zouden dan de kernen zijn vanDie ijsklompen zouden dan de kernen zijn van
toekomstige kometentoekomstige kometen
• Storingen van de verste planeten en getijdewerkingenStoringen van de verste planeten en getijdewerkingen
van het melkwegstelsel zouden een deel van die kernenvan het melkwegstelsel zouden een deel van die kernen
gebracht hebben in de Oortwolkgebracht hebben in de Oortwolk

30. Schets van Kuiper gordelSchets van Kuiper gordel

31. Kuiper gordel en Oort wolk –Kuiper gordel en Oort wolk – niet op schaal!niet op schaal!

32. Samengevat: van Kuiper naar OortSamengevat: van Kuiper naar Oort
• De onderstelling: bij het ontstaan van de planetenDe onderstelling: bij het ontstaan van de planeten
ontstonden veel kleinere ijsklompenontstonden veel kleinere ijsklompen
• Ze hadden banen tussen die van de planetenZe hadden banen tussen die van de planeten
• De storingen stuurden ze alle richtingen opDe storingen stuurden ze alle richtingen op
• Sommigen gestuurd naar de buitenkant van hetSommigen gestuurd naar de buitenkant van het
planetenstelsel; zo ontstond de Oortwolkplanetenstelsel; zo ontstond de Oortwolk
• Andere ijsklompen stortten op de zon of hielden hunAndere ijsklompen stortten op de zon of hielden hun
banen in het planetenstelselbanen in het planetenstelsel
• Nog weer andere verdwenen de ruimte inNog weer andere verdwenen de ruimte in

33. Kometen van de JupiterfamilieKometen van de Jupiterfamilie
• Deze familie bestaat uit kometen die in deDeze familie bestaat uit kometen die in de
Kuiper gordel ontstonden, en daarna zijnKuiper gordel ontstonden, en daarna zijn
‘ingevangen’‘ingevangen’
• En wel door de planeet Jupiter, getuige deEn wel door de planeet Jupiter, getuige de
aphelia – in de buurt van Jupiter’s baanaphelia – in de buurt van Jupiter’s baan
• Bijzonder geval; komeet Encke metBijzonder geval; komeet Encke met
periode van 3,3 jaar; verliest daaromperiode van 3,3 jaar; verliest daarom
sneller massa dan andere kometensneller massa dan andere kometen

34. Dus: waar komen ze vandaan?Dus: waar komen ze vandaan?
• Lang werd ondersteld dat de kometen van de OortwolkLang werd ondersteld dat de kometen van de Oortwolk
ontstonden aan de binnenkant van de Kuipergordelontstonden aan de binnenkant van de Kuipergordel
• Ze zouden naar de Oortwolk gestuurd zijn door storingenZe zouden naar de Oortwolk gestuurd zijn door storingen
van planeten, vooral Jupiter, Saturnus, Uranus envan planeten, vooral Jupiter, Saturnus, Uranus en
NeptunusNeptunus
• Maar komt twijfel aan: aantallen kloppen nietMaar komt twijfel aan: aantallen kloppen niet
• Nieuwe hypotheseNieuwe hypothese: kan het zijn dat de kometen van uit: kan het zijn dat de kometen van uit
de interstellaire ruimte komen en zijn ingevangen in hetde interstellaire ruimte komen en zijn ingevangen in het
zwaartekrachtsveld van de zon?zwaartekrachtsveld van de zon?
• Dit is een open – recente – onderstelling!Dit is een open – recente – onderstelling!

35. We bekijkenWe bekijken
individuele komeetkernenindividuele komeetkernen
Hoe groot zijn die kernen enHoe groot zijn die kernen en
waaruit bestaan ze?waaruit bestaan ze?

36. Kernen van meeste kortperiodieken < 12Kernen van meeste kortperiodieken < 12
km; gemiddeld ca. 6 km doorsnee.km; gemiddeld ca. 6 km doorsnee. Zie alsZie als
voorbeeld Halley’s komeetvoorbeeld Halley’s komeet

37. Neem die ‘straal’ van 5,5 km niet te letterlijk! Halley (1986) meet ca. 5Neem die ‘straal’ van 5,5 km niet te letterlijk! Halley (1986) meet ca. 5
bij 18 km.bij 18 km.
Gasstralen uit slechts enkele bronnen – die waarbij het ijs nog tot dichtGasstralen uit slechts enkele bronnen – die waarbij het ijs nog tot dicht
onder het oppervlak voorkomtonder het oppervlak voorkomt

38. Kernen van langperiodieken zijn groter want ze passerenKernen van langperiodieken zijn groter want ze passeren
de zon minder frequent ; worden dus minder snelde zon minder frequent ; worden dus minder snel
afgebroken(extreem geval: Hale-Bopp)afgebroken(extreem geval: Hale-Bopp)

39. Kometen: broze structurenKometen: broze structuren
• De komeet van Biela (omloopstijd 6 jaar) kwam eindDe komeet van Biela (omloopstijd 6 jaar) kwam eind
1845 terug en viel voor de ogen van de waarnemers1845 terug en viel voor de ogen van de waarnemers
(december 1845) uiteen in twee kometen.(december 1845) uiteen in twee kometen.
• Daarna is ze nooit meer gezien, maar op een van deDaarna is ze nooit meer gezien, maar op een van de
dagen van haar voorspelde terugkeer, 27 nov. 1872, vieldagen van haar voorspelde terugkeer, 27 nov. 1872, viel
een intense regen van meteoren op aarde; eeneen intense regen van meteoren op aarde; een
waarnemer telde 13 000 vallende sterren.waarnemer telde 13 000 vallende sterren.
• Besluit: oorzaak is de broze structuur gepaard aanBesluit: oorzaak is de broze structuur gepaard aan
verwarming door de zonverwarming door de zon

40. Broze struktuur? Ja, ze zijn breekbaar en vallen makkelijkBroze struktuur? Ja, ze zijn breekbaar en vallen makkelijk
uiteen. De komeet 67P: twee samengeklonterde delen?uiteen. De komeet 67P: twee samengeklonterde delen?

41. Stardust bezocht komeet Wild-2 (2-01-2004)Stardust bezocht komeet Wild-2 (2-01-2004)

42. Stof uit coma (2004) perStof uit coma (2004) per
parachute naar aarde (2006)parachute naar aarde (2006)
• Kristallijn materiaal dat voor een deel slechts bijKristallijn materiaal dat voor een deel slechts bij
hoge temperatuur gevormd kan wordenhoge temperatuur gevormd kan worden
• Hypothese: die kristallen ontstonden dichter bijHypothese: die kristallen ontstonden dichter bij
de zon; UV zonnestralingde zon; UV zonnestraling
• Naast materiaal dat in koude omgeving gevormdNaast materiaal dat in koude omgeving gevormd
wordt – Kuiper gordelwordt – Kuiper gordel
• En organisch materiaal (vb. glycine metEn organisch materiaal (vb. glycine met
interplanetair C12/C13), dat mogelijk gevormd isinterplanetair C12/C13), dat mogelijk gevormd is
in de oerwolk waarin de planeten ontstondenin de oerwolk waarin de planeten ontstonden

43. Inslag in komeet Tempel-1Inslag in komeet Tempel-1 (4 juli 2005)(4 juli 2005)
• Vlaktes (zie: a, b) enVlaktes (zie: a, b) en
inslagkratersinslagkraters
• Pijl aPijl a: hier sloeg: hier sloeg
object in: inslagobject in: inslag
gezien door degezien door de
moeder-sonde, die inmoeder-sonde, die in
de buurt vloogde buurt vloog
• Object van 372 kg,Object van 372 kg,
inslag met 10,3 km/sinslag met 10,3 km/s

44. Voornaamste resultatenVoornaamste resultaten
• Een zwakke lichtflits (< 0,12 seconde) bij inslagEen zwakke lichtflits (< 0,12 seconde) bij inslag
• Iets langere lichtflits daarna, veroorzaakt doorIets langere lichtflits daarna, veroorzaakt door
vrijkomen en inslag van opgeworpen materie opvrijkomen en inslag van opgeworpen materie op
de komeet.de komeet.
• Opgeworpen materiaal: ca. 1 tot 5 ton; duidt opOpgeworpen materiaal: ca. 1 tot 5 ton; duidt op
droge korstdroge korst
• Krater zal straal hebben gehad van ca. 30 meterKrater zal straal hebben gehad van ca. 30 meter

45. Resultaten, vervolgResultaten, vervolg
• Nog iets later na de inslag kwam veel waterijs vrij; ookNog iets later na de inslag kwam veel waterijs vrij; ook
OH en HOH en H
• Geschat 4000 tot 9000 ton waterijs nodig om zoveel gasGeschat 4000 tot 9000 ton waterijs nodig om zoveel gas
te producerente produceren
• Afkomstig van lagen dieper dan een meter onderAfkomstig van lagen dieper dan een meter onder
oppervlakoppervlak
• Verder ontdekt: CO, COVerder ontdekt: CO, CO22, ethaan (C, ethaan (C22HH66), ook carbonaten,), ook carbonaten,
silicaten, en magnesiumhoudende kristallensilicaten, en magnesiumhoudende kristallen
• Totaal ca. 10 tot 20 kiloton stof ontsnapt: dit toont deTotaal ca. 10 tot 20 kiloton stof ontsnapt: dit toont de
zwakke structuur van de komeetkernzwakke structuur van de komeetkern

46. Dus: Opbouw komeetkernDus: Opbouw komeetkern
• Harde droge korst van poreus materiaalHarde droge korst van poreus materiaal
• Daaronder ijs-houdend materiaalDaaronder ijs-houdend materiaal
• Waar korst zwak of gebroken is komenWaar korst zwak of gebroken is komen
stralen gas vrijstralen gas vrij
• Dit is de bron van de comaDit is de bron van de coma
• Bedenk ook: veel kernen zijn breekbaarBedenk ook: veel kernen zijn breekbaar
• Voorbeeld: de Rosetta missieVoorbeeld: de Rosetta missie

47. De Rosetta missie: 2004 –De Rosetta missie: 2004 –
2014; drie maal langs de aarde2014; drie maal langs de aarde

48. Eerste ontmoeting met Churyumov-Eerste ontmoeting met Churyumov-
Gerasimenko: 4 augustus 2014; vanGerasimenko: 4 augustus 2014; van
100 km: wat een vreemd lichaam!100 km: wat een vreemd lichaam!

49. Opname vanaf 30 kmOpname vanaf 30 km

50. Kleur-opname: homogeen grijsKleur-opname: homogeen grijs

51. Recente opname toont de ruige structuurRecente opname toont de ruige structuur

52. Beide delen gelaagd maar niet parallelBeide delen gelaagd maar niet parallel
• Beide delen zijn gelaagd maar de lagen zijn niet parallelBeide delen zijn gelaagd maar de lagen zijn niet parallel
in de twee delenin de twee delen
• Dit zijn aanwijzingen dat de twee delen apart ontstondenDit zijn aanwijzingen dat de twee delen apart ontstonden
en zich pas later samenvoegdenen zich pas later samenvoegden
•

53. Einde van Rosetta – daalde 30-09-2016Einde van Rosetta – daalde 30-09-2016
te 10:39:34 UT neer op de komeette 10:39:34 UT neer op de komeet

54. Laatste opname voor de inslag: Osiris nogLaatste opname voor de inslag: Osiris nog
op 20 meter afstand. Foto: 94x94 cmop 20 meter afstand. Foto: 94x94 cm

55. Samenstelling onderzocht aanSamenstelling onderzocht aan
P67 – de Rosetta missieP67 – de Rosetta missie
• Soortelijk gewicht = 0.53 . Duidt opSoortelijk gewicht = 0.53 . Duidt op
poreuze struktuurporeuze struktuur
• Het materiaal bestaat voor 2/3 uit stof enHet materiaal bestaat voor 2/3 uit stof en
de rest is ‘vuil ijs’de rest is ‘vuil ijs’
• IJs bestaat uit waterijs, CO, CO2, zuurstof,IJs bestaat uit waterijs, CO, CO2, zuurstof,
stikstof, ammoniumzout en nog veel meerstikstof, ammoniumzout en nog veel meer

56. Enkele bespiegelingenEnkele bespiegelingen
Levenbrengers?Levenbrengers?
Waterbrengers?Waterbrengers?

57. Ontstond aards leven in kometen?Ontstond aards leven in kometen?
• In de coma van Tempel-1 werd naastIn de coma van Tempel-1 werd naast
carbonaten ook organisch materiaal encarbonaten ook organisch materiaal en
kleideeltjes gevondenkleideeltjes gevonden
• Klei kan als katalysator uit eenvoudigeKlei kan als katalysator uit eenvoudige
organische moleculen ingewikkelder moleculenorganische moleculen ingewikkelder moleculen
doen ontstaandoen ontstaan
• Stel dat ijs vloeibaar wordt door radioactieveStel dat ijs vloeibaar wordt door radioactieve
verwarming –zou dan zo leven kunnenverwarming –zou dan zo leven kunnen
ontstaan?ontstaan?
• Een onbevestigde, omstreden, maar steedsEen onbevestigde, omstreden, maar steeds
terugkerende hypothese!terugkerende hypothese!

58. Brachten kometen water naar de aarde enBrachten kometen water naar de aarde en
andere binnenplaneten?andere binnenplaneten?
• Aarde was bij ontstaan te warm om water teAarde was bij ontstaan te warm om water te
blijven bevatten; hoe is het water hier tochblijven bevatten; hoe is het water hier toch
gekomen?gekomen?
• Dan moeten er, ca. 200 tot 500 miljoen jaar naDan moeten er, ca. 200 tot 500 miljoen jaar na
het ontstaan van de aarde, ongeveer een tot tienhet ontstaan van de aarde, ongeveer een tot tien
miljoen kometen op aarde zijn gestort !miljoen kometen op aarde zijn gestort !
• Dit lijkt onmogelijk veel, maar tussen 4,1 en 3,8Dit lijkt onmogelijk veel, maar tussen 4,1 en 3,8
miljard jaar geleden trad hetmiljard jaar geleden trad het ’late heavy’late heavy
bombardment’bombardment’ op. Dus: wie weet ! ?op. Dus: wie weet ! ?

59. Late heavy bombardmentLate heavy bombardment
• Aanwijzingen daarvoor ook gevonden bijAanwijzingen daarvoor ook gevonden bij
andere sterren dan de zon:andere sterren dan de zon:
• Tot dusver drie sterren gevonden waarbijTot dusver drie sterren gevonden waarbij
kometen lijken voor te komen .kometen lijken voor te komen .
• Deze zijn alle jonger dan 40 miljoen jaarDeze zijn alle jonger dan 40 miljoen jaar

60. Een voorbeeld: Bèta Pictoris: honderden reuzen-Een voorbeeld: Bèta Pictoris: honderden reuzen-
kometen tijdens de vroege planeetvormingkometen tijdens de vroege planeetvorming

61. Vroeg stadium? Jawel: planetenVroeg stadium? Jawel: planeten
waren nog in vormingsstadiumwaren nog in vormingsstadium

62. Bij de jonge ster HD172555 (jonger dan 40 miljoen jaar; op 95Bij de jonge ster HD172555 (jonger dan 40 miljoen jaar; op 95
lichtjaren afstand) komen kometen voor – door Jupiter-achtige planeetlichtjaren afstand) komen kometen voor – door Jupiter-achtige planeet
in de ster geslingerd. Komeet-gas ontdekt in spectrum ster.in de ster geslingerd. Komeet-gas ontdekt in spectrum ster.

63. Andere benadering: De verhouding vanAndere benadering: De verhouding van
atoomkernen deuterium tegen waterstofatoomkernen deuterium tegen waterstof

64. Wat vinden we ?Wat vinden we ?
• Aardse samenstelling = planetoïden (“asteroids”) en deAardse samenstelling = planetoïden (“asteroids”) en de
Jupiter familie komeet 103P/Hartley 2.Jupiter familie komeet 103P/Hartley 2.
• Maar:Maar: 67P/Churyumov-Gerasimenko (Rosetta) heeft 367P/Churyumov-Gerasimenko (Rosetta) heeft 3
maal hoger D gehalte !maal hoger D gehalte !
• Terwijl :Terwijl : Planetoïden zelfde D/H samenstelling hebbenPlanetoïden zelfde D/H samenstelling hebben
als aardeals aarde
• Dus: Komen onze oceanen misschien wel uit deDus: Komen onze oceanen misschien wel uit de
planetoïden?? Hoe dan?planetoïden?? Hoe dan?
• En: Hebben planetoïden en Jupiterfamilie kometenEn: Hebben planetoïden en Jupiterfamilie kometen
dezelfde oorsprong? Maar ze hebben niet alle zelfdedezelfde oorsprong? Maar ze hebben niet alle zelfde
D/H ratio ?D/H ratio ?

65. BESLUITBESLUIT
• Geen griezelsGeen griezels
• Geen waterbrengersGeen waterbrengers
• Maar mogelijk boodschappers uitMaar mogelijk boodschappers uit
de onmetelijke diepten van hetde onmetelijke diepten van het
heelalheelal

66. Heel wat problemen.Heel wat problemen.
Onderzoek is in volle gang!Onderzoek is in volle gang!
Deze presentatie is na te lezen opDeze presentatie is na te lezen op
www.cdejager.com/presentatieswww.cdejager.com/presentaties
Ga naar ‘kometen’Ga naar ‘kometen’