2.  Өвчний
тухай ойлголт, өвчний үүсэж
хөгжих явцыг нөхцөлдүүлэх хүчин
зүйлийн онолын сургааль, суурь
ухагдахуунд амьд организм түүний
дотор хүний биеийн дотоод мөн чанар
болох удамших шинж, биеийн галбир
төрх, урвалж чанарын тухай ойлголтууд
нэн ач холбогдолтой.

3.  Амьд
биеийн нэг гол шинж бол урвалж
чанар бөгөөд бие махбод гадаад орчны
янз бүрийн үйлчлэлд хариу үзүүлэх
чадварыг урвалж чанар /реактивность/
гэнэ.
 Урвалж чанар нь бодисын солилцоо,
өсөлт хөгжил, нөхөн сэргэх үйл
ажиллагааны нэгэн адил амьд биеийн
амьдрах чадварын гол шинж чанарын нэг
юм.

4.  Гадна орчны
үйлдэлд бие махбодоос өгч
буй эсрэг үйлдлийг хариу урвал гэнэ.
 Хариу урвал нь өөрчлөгдөн буй орчинд
хүний бие дасан зохицох, таагүй үйлдлээс
биеийг хамгаалахд чиглэгдсэн үйл
ажиллагаа болно.

5.  Урвалж
чанар өөрчлөгдөн тухайн цочруулд
тохирохгүй хэт хүчтэй болж болно. Үүнийг
гиперерги урвал гэнэ. Hyper – их, ergon –
үйлдэл гэсэн грек үгээс гаралтай.
 Эсвэл урвалж чанар өөрчлөгдөн алив нэг
энгийн болон эмгэг цочруулд хариулах
чанар нь багасч болно. Үүнийг гиперги гэнэ.
hypo – бага
 Бүр хариу урвал өгөхгүй болохыг анерги
гэнэ.

6.  Тэсвэрт чанар
гэдэг нь алив нэг өвчин
үүсгэгч хүчин зүйлд бие махбод
тэсвэртэй, түүний үйлчлэлийг дааж
гэмтэхгүй байх шинжийг хэлнэ.
 Эмнэлгийн практикт биеийн эсэргүүцэл
гэсэн утгаар өргөн хэрэглэдэг.

7.  Идэвхитэй тэсвэрт чанар
 Идэвхигүй тэсвэрт чанар

8. үүсгэх хүчин зүйлийн эсрэг гарах
дасан зохицох механизмаар буюу заавал
энерги зарцуулж эд эрхтний идэвхитэй
үйл ажиллагаагаар илэрдэг.
 Өвчний үед гарах идэвхитэй ийм
урвалын үр дүнд эд эхртний үйл
ажиллагааны доголдол нөхөгдөж байдаг
тул нөхөн зохицох урвал буюу
компенсацийн урвал гэж нэрлэнэ.
 Өвчин

9.  Биеийн
идэвхигүй тэсвэрт чанарт арьс,
салст мэтийн хамгаалах хоригууд орно.
Өөрөөр хэлбэл ямар нэг энерги зарцуулж
идэвхитэй үйл ажиллагаа явагддаггүй.

10.  Биеийн
бүтцийн бүх төвшинд алив нэг
цочруулгын эсрэг урвалж чанар илэрч
байдаг.
 Урвалын илрэл нь хүн бүрт, эд эрхтэн
бүрт бүтэц, үйл ажиллагааны онцлогоос
хамааран харилцан адилгүй байна.

11.  Орчин үед
урвалж чанар, урвалын
механизмыг гумораль болон мэдрэлийн
үйл ажиллагаатай холбон үздэг.
 Тэрхүү бдоисууд цаашид өөрийн болон
бусад эд эхртэнд янз бүрийн замаар
үйлчилнэ.

12.  Аутокрин :
• дотоод аутокрин
• Гадаад аутокрин
 Панокрини
 Эндокрини
 Паракрини

13.  Бодис өөрөө өөртөө буюу
өөрийн эд эсэд
үйлчилэх
• Дотоод аутокрини: уг бодис шууд эс дотроосоо
үйлчлэх
• Гадаад аутокрини: бодис эсээсээ ялгараад эргэж
эсдээ үйлчилэх

14.  Үүссэн бодис
тухайн эсээс ялгаран өөр
эст үйлчилэх
 Энэ нь нэг эст болон олон эст бүдүүлэг
биетэд их байдаг.
 Жишээ нь: антибиотик

15.  Зарим бодис
эсээ ялгарч цус лимфээр
дамжин өөр газар очиж үйлчилдэг.
 Энд дотоод шүүрлийн дааврууд орно.

16.  Эсэд
үүссэн бодис эсээсээ ялгараад уг
эстэй холбоо хавьталтай байдаг хөрш
эсүүдэд үйлчилдэг бодисыг хэлнэ.
 Жишээ нь: нойр булчирхайн
Лангергансын аралд α, β, δ эсүүд

17.  Бие
галбир гэдэг нь хүний зөвхөн гадаад
бүтэц байдлыг тодорхойлдоггүй, түүнд
бас дотор эрхтэн, хүний сэтгэцийн үйл
ажиллагааны онцлог, төрх байдал
хамаардаг.

18.  Биеийн
галбир төрх гэдэг нь удамших
шинж болон амьдралын явц дахь олдмол
шинж дээр бүрэлдэн тогтож төлөвшсөн
хүний биеийн бүх эрхтэн тогтолцооны
бүтэцийн болон үйл ажиллагааны онцлог
шинжүүдийн цогцолбор байдлыг хэлнэ
гэж тодорхойлдог.

19.  Биеийн
галбир төрхийг анагаах ухаанд
конституци гэж нэрлэдэг.
 Constitution – латин үг
 Галбир төрөх гэдэг нь бүхэлдээ бие
махбодийн бүтэц, үйл ажиллагаа,
сэтгэц, төрх байдлын онцлог
шинжүүдийн цогцолбор бөгөөд
удамшлын болон амьдралын явцад олж
авсан шинжүүдээс бүрэлдэн тогтдог.

20.  Конституци
зөвхөн удмын шинж дээр
бүрэлддэг учир тэр бүр өөрчлөгддөггүй гэж
үздэг өрөөсгөл үзэл гарч байсан. Үүнийг
конституционализм хэмээн нэрлэдэг.
 Харин хүний биеийн галбир төрх нь гадаад
орчин, цаг агаар, хоол унд, амьдралын
нөхцөл, өвчлөл зэргээс хамаарч аажим
явцтай өөрчлөгдөж болох зүй тогтолын
төлөөр болон конституцийн тухай
ойлголтод түүний эерэг ба сөрөг талуудыг
тодорхойлсон явдал нь анагаах ухааны
салбарт нэн ач холбогдолтой болсон юм.

21.  Конституцийн тухай
ойлголт эртний
түүхтэй. Дээр үеэс хүний галбир төрх
олон янз бөгөөд тэр нь өвчин эмгэг
үүсэхэд нөлөөлдөг болохыг мэдэж
хүмүүсийг галбир төрхөөр нь ангилж
байжээ.

22.  Дээд мэдрэлийн үйл
ажиллагааны
онцлогоор ангилсан ангилал
/гиппогратын зан төрхөөр ангилсан
ангилал/
• Сул, удаан /меланхоли/
• Хүчтэй, тэнцвэртэй, тайван /флегмати/
• Хүчтэй, тогтвортой, хөдөлгөөнтэй /сангвини/
• Хүчтэй, тэнцвэргүй /холери/

23.  Астени
 Нормостени
 гиперстени

24.  Хэвийн болон
эмгэг байдал хоёрын зааг
бөгөөд өөрөөр хэвийн бус, аномали
/эмгэгшил/ конституцийг диатез гэнэ.
 Иймээс диатезын үед аливаа цочролд
эмзэг мэдрэг, эсвэл гаж, эмгэг хариу
урвал өгч амархан эмгэгшин өвчилдөг.

25.  Шүүдэст диатез
 Тимус-тунгалагын диатез
 Мэдрэл-артритын хэлбэр
 Астени
хэлбэрийн диатез

26. Шүүдэст диатезтэй хүүхдийн арьс салст
цочромтгой, халдвар эсэргүүцэх чадвар сул
байдаг ба хүүхдэд эрт илэрнэ.
 Арьс нь улайж загатнах, амархан нурж, удаан
арилахгүй, толгой нь амархан хагтаж зузаардаг.
Нэг наснаас хойш арьс нь гүвдрүүтэж тууралттай
болно.
 Ийм хүүхэд хамрын ханиад, ангина болон нүд,
бронхийн үрэвслээр байнга өвдөх хандлагатай.
 Үрэвсэл нь шүүдэс ихтэй захын тунгалгийн
булчирхай амархан томордог, ходоод гэдэс нь
амархан хямардаг.


27.  Ийм хүүхэд сэрээ булчирхай,
тунгалагийн
зангилаа том, бөөрний дээд булчирхай,
бамбай булчирхай жижиг, дасах чадвар
нь сул стресст тэсвэр муутай, амархан
цуцна.
 Дасах чадвар сул байдаг нь бөөрний дээд
булчирхайн үйл ажиллагаа сул байдагтай
холбоотой гэж үздэг.
 Ийм диатезтай хүүхдүүд багадаа 2-4
сартай байхдаа гэнэт эндэх явдал гардаг.

28.  Ийм диатезтай
хүүхдийн мэдрэл
цочромтгой, тогтворгүй, пурины
солилцооны эрчим их учир цусанд
шээсний хүчил, түүний давсууд ихсэх
явдал /гиперурикеми/ ажиглагдана.
 Ийм хүүхэд мигрень, невралги, артрит,
подагра, өвчинд илүү өртөстгий, бөөрний
архаг дутагдалд орох хандлагатай байдаг.
Харин юм ойлгох, тогтоох чадвар сайн
байдаг.

29.  Хүүхэд хөдөлгөөн багатай,
судасны урвал
тогтворгүй, дотор эрхтэн голдуу
сунамхай, унжимтгай, амархан цуцамхай,
хоол боловсруулах эрхтний өвчинд
өртөмтгий, ядаргаа сульдаа болох нь их.