In deze nieuwsbrief: AANKONDIGING 01 mode & trends 05 mu skatebowl VERSLAG 07 groene kolos voor bouwkunde 09 totstandkoming floriadepaviljoen NIEUWS 03 productontwikkeling: ha die massa 04 derde ifd congres 13 moooi of lelijk 14 hylite sandwichplaat 15 solaris eclips BOOOSTING 04 antwoordkaart 11 agenda, colofon 12 participanten Voor meer nieuws: www.booosting.nl

2. november 2002 jaargang 13 nr. 69
,
Aankondiging van de bijeenkomst over MODE & trends in het Dutch Design
Cent re in Utrecht op donderdag 21 november 2002 van 15 tot 19 uur
Innovatie vraagt om een vooruitziende blik.
Welke veranderingen bereiken ons? Welke
zaken, die n,u al in de markt zichtbaar zijn,
hebben komst? Bij productvernieuwing is
het zaak hierin de goede keuzen te kunnen
maken. Vandaar dat we in deze wgenaamd
branchevreemde bijeenkomst gaan kijken
hoe productontwikkeling plaats vindt in
een andere sector: de modesector. Mode
was tot voor kort een fout woord in de
architectuur. Toch blijkt meer en meer
dat ook architectuur zeer aan mode
onderhevig is. In de modebranche is het
herkennen van trends en het snel
reageren met nieuwe ontwerpen zeer
belangrijk.
• Milou Ket, van Milou Ket styling &
design geeft aan hoe nieuwe trends
ook vertaald kunnen worden naar
voor diverse bedrijven en de
)()"w"t>rrr r. Haar prachtige jaarlijks
trend boeken worden
en dienen als uitgangspunt
productontwikkeling van inter-
nationale cliënten w.o. Volvo Cars,
Royal Scandinavia, Caulder Moore,
Erickson, Electtolux etc.
• Modeontwerpster Mattie Couperus
gèeft vanuit haar modeatelier aan hoe
tot een nieuwe collectie komt en
.. ontwerper Steven van V7 i et 1781).1790
.J

3. r
02
een kijkje in haar activiteiten. Haar atelier ontwerpt, maakt en verkoopt kleding voor de vrouw.
,
• Steven van Vliet is als modeontwerper bij een groothandel verantwoordelijk voor drie à vier collecties
nieuwe herenpakken per jaar. Een toedracht over de 'continue wisselwerking tussen de eigen nieuwe
ideeën en de markt die vraagt om accenten te verleggen. • Trespa International is een bedrijf dat, zoals
meer producenten in de bouw, haar producten pakket steeds meer aanpast op basis van trends en
nieuwe ontwikkelingen. Gerard Zweers & Aart Jan van der Meijden, van de afdeling marketing lichten
toe hoe dit bedrijf op basis van externe en interne signalen tot de nieuwste producten komt.
• De tegenlezing wordt gehouden door een industrieel ontwerper met grote affin iteit voor mode,
tevens penningmeester van Booosting: André Roelofien, directeur van Neonis Designers te Wormer.
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM M A
II
' I
15:00 Ontvangst bij Dutch Design Center te Utrecht
15:15 Inleiding door Hann Boo11lS11Ul, bestuurslid van Booosting
15:25 Milou Ket over internationale trendvertalingen
15:45 Modeontwerpster Mattie Couperus .I~
16:05 Modeontwerper Steven van Vliet 1878·1883
16:25 'Trends & Trespa' door Gerard Zweers &AartJan van der Meijden. T respa International I
16:45 Pauze en daarna bezichtiging van de showroom van het DDC. Gelegenheid tot het bekijken' ; " , U
van de opgestelde modeontwerpen en nieuwe producten van T respa. . ~, ~
17:30 T~enl~ing door André Roelofsen, industrieel ontwerper /11);)
j iÄ
17:50 DISCUSSIe
18:00 Borrel ~~
G

4. • • • • • • • •, • • • 0 n t wik k eli n 9 I e
Ha die massa!
Doorbraken ontstaan door de kunst van het afwijkend denken. Het kunnen ontsnappen aan het
zelfonrwikkelde keurslijf. De bouw zit vol met tradities, axioma's, dogma's, kortom keurslijven, die
ons massaal en hardnekkig op het verkeerde been zetten. In de bouw tellen we namelijk op. We vinden
wat uit en voegen het toe aan het bestaande. Het heroverwegen van bouwprincipes is zelden aan de
orde. De noodzaak van massa is een elementaire discussie. Massa moet, omdat zo van nature een
klimaatregeling wordt bereikt. Kunnen we een dergelijk statement nog wel staande houden?
Niemand kan meer om de Dubo noodzaak heen. Veel massa betekent dat veel grondstoffen aan
de aarde worden onttrekken, over grote afstanden naar de bouwplaats worden versleept, keurig op
elkaar gestapeld op 'n steeds zwaardere funderingen. Naast Dubo is er Arbo. Veel tillen kan rug-
klachten veroorzaken; zware bouwcomponenten zijn uit den boze. We moeten ook steeds sneller en
efficiënter bouwen. Veel materiaal en massa betekent veel kraanbewegingen, trager monteren, etc.
Efficiënter bouwen betekent ook dat we steeds slimmer met leidingen om willen springen. Nu vinden
we het nog gewoon om in de net gestapelde bouwmassa te gaan hakken, breken en frezen.
Massa leidt in het algemeen ook tot volumineus bouwen, tot lompe constructies. Als we niet willen
frezen, plaatsen we de leidingen er voor of eronder, dekken dit af met een omkasting of plafond.
Gevolg: nog meer ruimte kwijt.
Realiseren wij ons overigens nog wel dat de klant geen massa maar ruimte koopt. Techneuten
praten over de materie, gebruikers en architecten over de open ruimte tussen de omhullende materie.
In een doorsnee gebouw is het netto volume slechts 75-80% van de bruto kubieke meters. De klant
koopt dus ruimte waarvan 20-25% bouwconstructie is. Dat moet slimmer en slanker kunnen.
Gebouwen zijn star en gebruikers veranderlijk. Dat conflicteert. Er zijn weinig gebouwen waar niet
binnen tien jaar het bouwgilde opnieuw moet opdraven om het te slopen. Daarna begint dan Weer
het stapelen, frezen en smeren. Renoveren noemt men dat. Na enkele decennia is er helemaal niets
meer van te bakken en mag het hele gebouw tot korrels worden gemalen.
Al met al pleit dit alles voor lichter bouwen. Maar hoe zit het met de nadelen? Massieve gebouwen
blijven langer koel bij stijgende buitentemperaturen, maar ook langer warm als het buiten is afgekoeld.
Licht bouwen, zonder verdere maatregelen, leidt tot onhoudbare situaties, maar met bijvoorbeeld
buitenzonwering en nachtventilatie is een zeer acceptabel resultaat mogelijk. In ons nieuwe
millennium komt bovendien bouwdeelactivering snel op gang. Via in bouwdelen (vloeren, wanden)
.geïntegreerde slangen wordt de warmte naar de aardbodem getransporteerd, waar het medium wordt
gekoeld en weer opnieuw naar binnen wordt gevoerd om warmte op te halen. Dat is bovendien veel
aangenamer en gezonder dan het koelen met airco. In de winter zorgt het systeem, voorzien van een
warmtepomp, voor goedkope en duurzame verwarming. De gebruikte massa heet 'aarde' en is traploos
aan of uit te zetten. Een ander tégenargument is de geluidsisolatie. Goede geluidsisolatie wordt
geassocieerd met zwaar. Massa is echter slechts een van de instrumenten. Lichter en dubbelschalig
bouwen is een andere goede benadering. In de skeletbouw en bij metalstud-binnenwanden is allang
aangetoond, dat je met rwee gipsplaten en een tussenstijl (liefst een onderbroken tussenstijl en
eventueel een minerale wolvulling) geweldige resultaten kunt bereiken. Denk er maar eens over na.
Jos Lichtenberg, directeur A+ I Voorzitter Booosting

5. _:J.""~iiin._L- ___ n_i--,e--,u_w,--s,----_-----,
IFD-congres 2002 gaat de diepte in
Op donderdag 12 december 2002 vindt in het World Trade Center in Rotterdam, voor de derde
maal het IFD-bouwen congres plaats. Ook dit jaar zal tijdens het congres bekend worden gemaakt
welke plannen die voor het programma IFD-bouwen zijn ingediend, de IFD-demonstratiestatus 2002
verwerven. U kunt tijdens het congres het een en ander over de nieuwe demonstratieprojecten te weten
komen, maar het congres van 2002 biedt nadrukkelijk meer. De SEV wil vooral een stuk
verdieping bieden op IFD-gebied. Het programma loopt nu drie jaar en van de eerste twee lichtingen
voorbeeldprojecten is ondertussen een aanzienlijk aantal opgeleverd. Wat zijn we nu wijzer geworden
van deze projecten? Waar lopen de projecten in de praktijk tegenaan? En welke
~
processen liepen anders dan van te voren gedacht, en waarom? Onder leiding van
dagvoorzitter Ham de Jonge (algemeen directeur van de Brink Groep en hoogleraar ..
Bouwmanagement en vastgoedbeheer aan de faculteit Bouwkunde/TU Delft) en
ingeleid door een tweetal bijzondere sprekers kunt u in het middagprogramma in een
INDUSTRIEEL
aantal parallelsessies op bovenstaande vragen ingaan met collega's uit uw branche.
FLEXIBEL EN
? info
DEMONTABEL
SEV ! aanmelden
BOUWEN
Ham Vos Rostra Congrescommunicatie
T 010-2825099 I www.rostra.nl
• . ... ••• .....,
.~! ••
BEDRIJF
ADRES
POSTCODE WOONPLAATS
TELEFOON
[ ' HAIL
Booosting
o komt op donderdag 21 november naar de 'Mode & trends' bijeenkomst te Utrecht Postbus 596
van 15.00 tot 19.00 uur met personen. (zie pag. 01-02)
2600 AN Delft
o komt op woensdag 18 december naar de Skatebowl in Eindhoven
van 15.00 tot 19.00 uur met personen. AVA (zie pag. 04-05)
o ontvangt graag informatie over participatie bij Booosting.
AVA staat voor ALLEEN VOOR MNGESLOTENEN
L .J

6. • ,
,~ Aankondiging van het bezoek aan de MU Skatebowl op woensdag
~ 18 december 2002 in Eindhoven van 15 tot 19 uur
De MU (skate)bowl~
een uni eke hQuten
4:
Met de opening van het
Area51 Skatepark, op 20
juli jl., i s de MU Bowl
fee ste l ijk en i n het bi j z i jn van
1500 bezoeker s én met ve el aandacht van
alle landelijke dag- en vakbladen, ingewijd.
Skaters willen hout en ingewikkelde oppervlakken. 'Het heeft dus zin dat het krom is, form follows
function' aldus Marc Maurer van Maurer United Architects (MUA). Een jong architectenbureau dat
jongerencultuur op respectvolle wijze een plaats in de bouw wil geven. Marc en Nicole Maurer
ontwikkelen een gebouw zodanig dat cultuur in het ontwerp geïmplementeerd kan worden.
C ultuurauthentiek bouwen noemen ze dat.
Een bowl, ook wel pool genoemd, geeft een unieke skatebeleving. Anders dan in een straatparcours
kunnen in een bowl de verschillende krachtswerkingen optimaal benut worden. Skateboarders
prefereren hout als skateoppervlak. Het ontwerp voor de MU Bowl, Europaas grootste skatepool,
kwam alweer een hele tijd geleden tot stand gedurende een negen weken tellende workshop aan de
TU Ei ndhoven en stond onder leicling van architect Marc Maurer. De twintig - deels skateboardende
- studenten ontwikkelden het ontwerp op basis van gebruikerseisen en constructieve berekeningen.
De benodigde 'skateabiliry' werd gewaarborgd door de invloed van gastdocenten uit de
skateboardwereld, zoals Jocko Weyland (USA) en Marcus Kamps (D). Het ontwerp werd door de
studenten tot op het detail uitgewerkt, onder andere in de vorm van een maquette op schaal 1: 1O.
Vervolgens werd er een jaar lang vergaderd tussen de partijen MU, Defensie, Gemeente en
Universiteit, alvorens de locatie, budgetten en andere aspecten vast stonden en men tot realisatie kon
overgaan. Het uiteindelijke ontwerp werd onder bouwbegeleiding van Maurer United Architects
(MUA) door Bouwbedrijf Bulsink en skatepoolbouwer Marcus Kamps uitgevoerd.
De in hout uitgevoerde draagconstructie van het ontwerp dicteerde uiterst secuur maatwerk. De bouw
van een bowl als deze, met vele dubbel gekromde vlakken in hout, is ver van alledaags. Gedurende
de uitvoering ontstonden er dan ook vaak onverwachte problemen, die uiteindelijk allemaal
opgelost werden. Omdat de constructie aan de onderkant van het bouwwerk in het zicht diende te
blijven, moest er zeer nauwkeurig en netjes gebouwd worden. Alle onderdelen zijn apart uitgetekend
en in de fabriek op maat gemaakt. Op de bouwplaats werden de onderdelen exact geassembleerd,
hetgeen hoge eisen stelde aan de logistiek. De beplating is vervaardigd van drie lagen plaatmateriaal,
L. .J

7. r ,
twee lagen vuren hout en een laag berkenhout.
Theoretisch zijn houten platen maar in een richting
tegelijk te buigen. In de praktijk werd dit weerlegd.
Met veel maat- en paswerk werden de dubbel
gekromde oppervlakten gerealiseerd. De oriëntatie
van de beplating is bepaald op basis van de
skaterichting. Er werd rekening mee gehouden dat
de naden voor het gebruik (het skateboarden) in de
juiste richtingen kwamen te liggen.
Het gerealiseerde object staat in een oude vliegtuig-
hangar in Eindhoven. Er staan geen kolommen of
wanden in de ruimte en hierdoor komt de bowl
optimaal tot zij n recht. Buiten het object ervaart men
de bowl geheel anders dan erin of erop. Het is niet
alleen de mooiste skatevoorziening van Europa, het
is tevens een architectonische installatie. Voor de
officiële opening werd de bowl door zeer ervaren
skateboarders getest en goedgekeurd. 7t's a pieee of
art!; vertelde ons een speciaal uit New York over-
gevlogen prof skater.
Over de totstandkoming kunt u alles horen en zien
op 18 december a.s. Inschrijven via de antwoord-
kaart of mail naar booosting@ooo.nl.
Uiteraard heeft u de mogelijkheid om zelf te skaten
en de bowl en overige banen uit te proberen. Het
bestuur van Booosting deelt u echter nadrukkelijk
mee dat skaten geheel op eigen risico is.
Zie ook: maurenmited.com & ssee.com
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM M A
15:00 Ontvangst in Eindhoven, locatie nog nader te bepalen
15:15 Ton van GooI, directeur galerie MU over zijn initiatief
15:45 Jouke Post, hoogleraar Bouwtechnologie TU Eindhoven over de ontwikkeling
16:15 Marc Maurer, MUA over het onderzoek en het ontwerp
16:45 Discussie
17:00 Naar de bowl toe
17:30 (Demonstratie) Skaten
18:00 Borrel
19:00 Eind
Geïnteresseerd in deelname? Inschrijving via de antwoordkaart.
L .J

8. • ,
Verslag van het bezoek aan de nieuwe faculteit Bouwkunde van de
TU Eindhoven op 12 maart 2002
Groene kolos voor
'De vrouw van de schoenmaker loopt barrevoets' wil het spreek-
woord weliswaar, maar het had iets gênants: een Bouwkunde-
faculteit zonder eigen gebouw. De schande is eindelijk uitgewist.
De faculteit Bouwkunde van de TU in Eindhoven heeft in de
zomervakantie Vertigo betrokken; het eigen faculteits-gebouw. Het
woord 'eigen' slaat ook op de architect, Eert Dirrix, die na een
meervoudige opdracht werd geselecteerd voor deze prestigieuze en
complexe opgave. Hij werd zelf eens opgeleid aan diezelfde TUle
en was er tot voor kort hoogleraar architectuur.
Atrium
Geheel in lijn met het actuele thema herbestemming, werd er niet
nieuw gebouwd maar werd een bestaand gebouw op de campus
ingrijpend gefacelift. In het overkoepelende masterplan was het
voormalige onderkomen van de faculteit Scheikunde aan
Bouwkunde toegewezen. Dirrix heeft het bestaande laboratorium-
gebouw eerst tot op het betonnen skelet gestript en vervolgens herschapen tot een statige en kalme
no-nonsense kolos. De bestaande hoofdmaten van de betonconstructie dicteerden de te varen koers.
Een gtondvlak van 30 bij 40 meter is bijvoorbeeld verre van ideaal als het gaat om daglichrroetreding.
Om kantoorruimtes niet alleen tot de gevelzone te beperken, was de introductie van een atrium
eigenlijk opgelegd pandoer. Aan de noordgevel is daarvoor over de bovenste vijf verdiepingen een gat
uit de vloer gezaagd waarlangs het grootste gedeelte van de stafruimtes is gesitueerd. Om de verloren
vierkante meters te compenseren, heeft Dirrix handig gebruik gemaakt van de overmaatse
verdiepingshoogte (5.40 m) door tussenverdiepingen aan te brengen.
Frisgroen
Een klein half jaar voor de ingebruikname van het faculteitsgebouw was Booosting er al te gast voor
een kritische voorbeschouwing. Voorafgaand aan de rondleiding, werd achtereenvolgens het archi-
tectonisch ontwerp toegelicht door Bert Dirrix en het bouwfysisch concept door Martijn Vercammen
van Adviesbureau Peutz. De architect onderstreepte nog eens zijn voornaamste uitgangspunt om een
glazen bouwvolume neer te zetten. Dit staat haaks op de aanbevelingen van de bouwfysisch adviseur
die een 70% 'dichte' gevel bepleit. De uitwerking resulteerde in de combinatie van stroken normaal
glas met grote vlakken gezeefdrukt glas. Deze in frisgroen geprinte panelen zijn inmiddels het
handelsmerk van Verrigo. Het verticale strepenpatroon heeft van dichtbij nog het meest van een
bamboebos, maar blijkt vanuit de verte een geabstraheerde foto van een steigerconstructie te zijn. De
zeefdruk bestaat uit ingebrand gepigmenteerd glas emaille dat, en dat is opmerkelijk, aan de buiten-
T
L. .J
07

9. ... Jouke Post ... Bert Dirrix ... Martijn Vercammen ... Wim Zeiler ... Herman Rikhof
zijde is aangebracht. Dirrix wilde deze pertinent niet aan de spouwzijde, omdat het effect dan als gevolg
van reflecties verloren zou gaan. Hoewel de benodigde vervaardigingstechnieken voor de glaspanelen
ook in Nederland voorhanden zijn, werd de voordeligste fabrikant in Zaragoza gevonden.
Bouwfysica
Vercarnmen had zo mogelijk nog meer uit te leggen. Het bleek geen sinecure om alle eisen
bouwf)rsisch helder te vertalen. Negen verschillende klimaatzones, een atrium, de mix van kleine
werkcellen en grote ateliers en de overweldigende hoeveelheid glas in de gevel, vergden het uiterste
van de adviseur. Het gevolg is een hybride gebouwbeheer~systeem waar zo'n beetje alles in zit.
Studenten hebben voortaan alles binnen handbereik; een stukje rweede-huidfaçade, bedrukte
glaspanelen, reflecterend screendoek, beweegbare rolluiken achter de gevel, koelplafonds en een
ventilatiemengsysteeem met wervel roosters.
Wim Zeiler, hoogleraar installatietechniek aan diezelfde TUle was niet onder de indruk. Hij had in
zijn tegenlezing met een venijnig rood pennetje een spoor van kritiek en scepsis in het bouwf)rsisch
adviesrapport achter gelaten. Ofhij, of toch het adviesbureau, gelijk krijgt zal de praktijk uit moeten
wijzen. De eerste hete zomerdagen heeft Vertigo in ieder geval glansrijk doorstaan.
Letterbak
Het faculreitsgebouw kent wel wat ongemakkelijke kantjes, maar dat kenmerkt een tweedehandsje.
Er zitten vele experimentele facetten aan Vertigo, maar zo hoort het ook in een huis dat ontwerpen,
bouwen en studeren verenigd. Vooralsnog krijgt Vertigo het voordeel van de twijfel. Na de
gewenningsperiode zal ook blijken of het gebouw een cultuurverschuiving bij de gebruikers heeft
teweeggebracht. Ontstaan er andere werksituaties t.g.v. de rigide scheiding tussen studenten
(verdieping 2 tot 5) en docenten (6 tot 9)? Levert het werken in de immense letterbak langs het atrium
een voordelige of onplezierige vorm van sociale controle op?
En dan die naam; Vertigo. Natuurlijk zit er een woordspeling in die appelleert aan de overheersende
groene kleur (het Franse vert). In de motivatie achter de keuze wordt voorts gerefereerd aan de
'duizelingwekkende ruimtelijkheid' die het begrip zou impliceren. Het Engelse woordenboek is
aanzienlijk minder euforisch. Vertigo betekent zo veel als hoogtevrees (Hitchcock, 1958), een draaierig
gevoel in het hoofd, desoriëntatie, de angst om naar beneden te storten. Laten we het, met gevoel voor
symboliek en drama, houden op 'de aantrekkingskracht, uitgeoefend door een onbekende diepte'.
Maarten Willems , secretaris Booosting I docent TUle
L Zie ook Detail in Architectuur, september 2002, pagina 18-22.
.J

10. • ,
Verslag van de bijeenkomst Vrije vormgeving in de architectuur, deel 2
en het bezoek aan Floriade 2002 op zaterdag 23 maart 2002
De totstandkoming van het Floriadepaviljoen
'Het Web van Noord Holland'
samenwerken om te verbeteren
Met zekerheid had geen van de zeventig deelnemers spijt
dat zij op 23 maart jl. de vrije zaterdag opofferden om in
Hoofddorp te verzamelen voor een bijeenkomst over vrije
vormgeving. Aanleiding was het paviljoen 'Het Web van
Noord Holland' van Kas Oosterhuis, dat op de Floriade
2002 vorm kreeg en waarin bezoekers interactief de
zintuigen kunnen laten werken. De dag ging het over het
paviljoen en de torstandkoming ervan, met als insteek
'hoe samen-werken om te verbeteren'. We sloten af met
een preview, en werden eerst getrakteerd op een serie
inleidingen over vrije vormen en een 'tegensessie'.
Inmiddels is de Floriade overigens al weer gesloten.
Karel Vollers (TUD Blob architecture & technology) leidt ons langs verschillende aspecten van
onregelmatige vormen. Hij laat eigen werk zien en concentreert zich op de te leveren strijd rondom '"
Cl
Cl
het maken. De technologie ademt vaak toch nog veel ambacht in plaats van de verwachte 'high tech', '"
Q)
"0
maar dat heeft ook te maken met het prototypische karakter van en kleine series bij de eerste projecten. '"
'-
Een filmpje over het explosievormen heeft toch anderzijds weer een grensverleggend aureool. Karel o
;:;::
laat eigen werk zien, maar vestigt ook alvast de aandacht op het paviljoen, waarbij hij de vondst van
s:::
de kniklijn in de plaatvormige ribben prijst om structuur en beplating bijeen te brengen. Q)
o
>
Jeroen Mensink OMDS architecten) nee~t
ons vervolgens mee in de geschiedenis getiteld '"
0.
'-
'Een terugblik op complexe geometrische lichamen'. Zeg maar vanaf 1740 met Barokke Q)
+-'
architectuur van Balthasar Neumann, via onder andere de Sagrada Familia van Gaudi (gestart '"
3:
in 1883 en door hem aan gebouwd tot zijn dood
in 1936), het radicaal functionalisme dat tot
uiting komt in de aardappelplattegronden (kar-
toffelgrundisse) van Hugo Haering, en de kapel
van Ronchamp van Le Corbusier (1950/1955) ..
naar het perspaviljoen van het cricket-stadion
Lord's Media Centre van Future Systems uit
1994, en het Guggenheimmuseum dat Frank O.
Gehry in de periode 1991/97 maakte in Bilhao.
... Barokke ui .J
,-

11. r ,
Jeroen pleit - net als wij gelukkig - voor afschaf van het woord 'blob' en verkiest 'vrije vormen'. Dit
is een beter begrip omdat het de nadruk legt op de vrijheid die je als ontwerper kan creëren.
Kas Oosterhuis (ONL) sluit aan met het paviljoen (the making). Kas wil kunnen kneden, zelfs na het
tot stand komen. Nu ergert hij zich aan de gebrekkige engineeringsinzichten en -instrumenten die zijn
ruimteschepen frustreren. Te zwaar betekent immers te duur. De dimensionering zou in feite het
kneden permanent moeten kunnen volgen, zod~t je het gebouw maar een keer hoeft te maken. Daarbij
streeft hij naar opzichzelfstaande objecten en dus niet naar bijvoorbeeld een ding op poten. Huid en
constructie in één. Dan wordt het ook opeens haalbaar. Het zour-zoetwaterpaviljoen op Neeltje Jans
is destijds drie keer gemaakt en hij hoopte dat het inmiddels wat directer zou kunnen. Alles werd echter
veel te zwaar en naar zijn overtuiging ligt dit aan de rekentechniek en niet aan de werkelijk optredende
krachten. Het pakket Diana rekent het gebouw uit als een abstractie die kennelijk niet de
werkelijkheid weerspiegelt. Het stoort hem, maar tegelijk toont hij zich toch ook wel weer tevreden
met het eindresultaat. Enthousiast is hij over de door Corus gesponsorde beplating, Hylite. Dat is een
composiet van dubbele aluminium plaat met een dunne polipropyleen kern, waardoor een sterk en
veerkrachtig resultaat (je kunt er geen blijvende deuk in schoppen) wordt bereikt.
Jan Westra leidt tot slot vakkundig de 'tegensessie' , waarin de bouwer, de constructeur zich naar Kas
Oosterhuis mogen verdedigen. Bouwer Henk Meijers en Kas blijken het wel eens te zijn. Waar Kas
met een schaalmodel zijn gelijk probeerde aan te tonen, heeft Henk dat op schaal 1: 1 gedaan: 'Ik heb
de structuur opgebouwd op poten en heb vervolgens voorzichtig de poten weggehaald'.
Dirk Jan Kilian die destijds voor adviseur D3BN werkzaam
was, verdedigt zich met verve en overtuiging: 'De constructeur
neemt de verantwoording voor veiligheid en moet zich met
berekeningen bij Bouw- en woningtoezicht van de gemeente
verantwoorden. Het experiment met de poten is niet
overtuigend, omdat op dat moment niet de maximaal
optredende belasting aanwezig was. Een ander punt is dat je
een aanname moet doen ten aanzien van de knopen. Deze
Vl
bestaan min of meer uit semi scharnieren, omdat er in verband met toleranties van de te koppelen
:::l
.<:
onderdelen speling op de bourverbindingen zit. Misschien zijn we daar te pessimistisch geweest'.
'-
....,
QJ
Vl
o
o
Mick Eekhoutwordt ook nog uit de tent gelokt. Octatube maakte een offerte die te hoog uitviel, omdat
Octatube meer aanbood dan was gevraagd. Mick verdedigt zich: 'Ik heb ook een eigen
verantwoordelijkheid. Ik vind niet dat ik een 'niet waterdicht' gebouw kan aanbieden. Octatube wordt.
er immers ook mee geassocieerd'. Het is altijd moeilijk om aan een goede discussie een eind te breien,
maar we doen het toch en nemen een preview op de Floriade om ons kritisch oog te laten verwennen
en een link te maken tussen theorie en praktijk. En daar is ze dan. Het ruimteschip, te zwaar om op
te stijgen; de doorkijkblouse, te zwaar om aan te doen, maar prachtig! Een uitnodiging voor een nieuw
project en deel drie van 'Vrije vormgeving in de architectuur', maar dan wel op basis van een nog beter
collaborative proces en minder afstand tussen ontwerper en constructeur. Tot de volgende keer!
Jos Lichtenberg, directeur A+ I Voorzitter Booosting
L Zie ook pagina 14.
.J

12. • ,
Activiteiten
dinsdag 29 oktober 'IFD en Commercie' in Bergschenhoek
donderdag 21 november 'Mode & trends' in Utrecht (zie pagina 01-02)
woensdag 18 december Skatebowl in Eindhoven (AVA) (zie pagina 05-06)
donderdag 9 januari 2003 Nieuwjaarsborrel Going Culinair (AVA) (zie nieuwsbriefnr. 70)
organisatie door Materia en Joep Habets
(AVA) staat voor Alleen Voor Aangeslotenen
•••••••••••• _it.l.l.~i'ill._ I•••••••••••••
t·
doe l ste ll i ng
b o 0 0 sin 9
Op 31 augustus 1988 is Booosting opgericht vanuit een
gecombineerd initiatief van industrie, industrieel onrwerpers en
architecten. Booosting heeft zich als doel gesteld het proces van
vernieuwing en verbetering in de bouw wezenlijk te versnellen; daarvoor wil zij ideeën en projecten op het gebied
van Onderzoek, Ontwerp en Ontwikkeling initiëren en faciliteren. Door haar structuur en de stimulerende
en activerende initiatieven die zij ontplooit heeft Booosting een unieke positie binnen de bouw verworven.
Aangeslotenen wordt de gelegenheid geboden om hun eigen bouwwereld te vergroten door ervaringen te delen,
ideeën op te doen en banden aan te gaan met aanpalende disciplines. • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Delftechpark 22 Postbus 596 2600 AN Delft
telefoon 0152629033 telefax 0152629034 E-mail
homepage www.booosting.nl
Contactpersoon: Joumda Steenhouwer
bereikbaar ma en di van 9.00 tot 17.00 uur en op wo van 9.00 tot 13.00 uur
Redactie: Joumda Steenhouwer
Vormgeving: Patricia Brouwer Design
Druk: Drukkerij Hans T ruijen
Met dank aan: Wim Berkers, Leo van Dorp, Mandy Hunter, David Keuning,
Marc Maurer, José Osorio Lobato, Hans Vos
Voorzitter Jos Lichtenberg A+
Vice Voorzitter Els Zijlstra Materia
Secretaris Maarten Willems TU Eindhoven
Penningmeester André Roelofien Neonis Designers
Lid Eduard Böhtlingk Böhtlingk architectenbureau
Lid Harm Boomsma Boomsma Innovations
Lid NicoNoort Corus Colors
L .J
11

13. • IJ ,
Nieuwe participanten
Beamix Nederland BV contactpersoon : Wim Berkers
manager Strategy and Bu siness development
11
•
B eamix is een jonge, snelgroeiende producent en leverancier van droge
mortels en mortelsystemen actief in de Benelux. Naast standaardp-
roducten leveren wij ook maatoplossingen of halffabrikaten. H et
productengamma bestaat ui t allerlei soorten en typen beton- en
BEAMIX betonrenovatiemortels, metsel- en voegmorteIs, metsellijmen, tegel-
morteIs en -lijmen, stukadoorsmortels en (giet)vloermortels. De
Hastelweg 161 giervloermortels worden geleverd onder de meiknaam O ptifloor.
5652 CJ Eind hoven Samen met afnemers en verwerkers wordt continue gezocht naar
T 040 2597808 verbeteringen en innovaties. Innovaties zijn niet alleen gericht op het
F 040 2597803 verbeteren of vernieuwen van de mortels zelf, maar ook op het leveren
E wim.berkers@beam i x.nl van de daarvoor benodigde voorraad- , aanmaak-, transport- en
www.beamix.nl verwerkingssystemen op de bouwplaats. De verdere omwikkeling van
bouwtechnieken en -processen is voor ons een belangrijke drijfveer en
wij verwachten dit samen met de Booostingieden sneller te kunnen realiseren.
'I I : • . Lmco Zonwering Böhtlingk architectenbureau
A + Bur~au voor Limburg Kozijnm BuUhont Architecten m Stedenbouwers
Bouwproduktontwikk~ling Limburgia D~rm CEPEZED
ABTAdvitsbur~au voor Bouwtechn"k Li~light COURAGE
Aldus bouwinnovati~ MBI EGM Architecten
BDA GroqJ De M~~w Oinchot HomanlOsorio Lobato Architecten
Boomsma Innovations Octatube Spac~ Structures Hubert-fan Heuka Architecten
Gmmit Raadgevmd Ingmi~nbur~au Optijloor fMDS
D3BNCI Osko","a MUA, Maum- United Architects
dgmr raadg~máe ingmi~n Plastica Plaat RPHS architecten
ing. Kar~1 H. D~kker Polyblock S~/der Vola Perit Architecten
dimmb/esgraaf Polynorm Bruynuel fan Timmen
Façade Consulting 6- Engi~ering Poly Products Tuns + Honting Architecten
G~Ni~ Consult m Partners RCSystem V~rg Hoogeiu/ijk Architecten
KLttlitz Adviezm Reyno/ds Architectuunystemm Van Waes, Buro voor Architektuur
Uylandi Consultancy Rockwool XX architecten m bouwmanagemmt
Matnia SAB-Profiel Atelier znnstra, van der Pol
RGD, Dir~cm Ontwnp 6- T~chn"k Saint-Gobain Glass t • 0';'.
Schoondn-b~~k 6- Partners Advies SBM Nederland Koning IndustriaJ Design
H. de Wit Consultancy Slavmburgs' Bouwb~drijvm NetJnis Inti. Design 6-Corporate Graphics
Ingm~nbur~au Zon~~/d
,',.
Beamix
:. : .. Somfy Nederland
Trespa International
Ub6ink N~derland
Robin Hood ProtJukties
TNO Industrie
WeODesi
Bik Bouwprodukten Unicom Nederland ;" I"'
BRS Stati/werkm VEBO Beton 6- Staal Acties, vereniging van woningcorporaties
Bruynuel Keuk~ m Kasten Wagmbouw Accommodaties Bouwm met Staal
BSN Wm~1 CmtrumHout
CVX Ka/kzandstem Ytong Nederland I I •
Corus Colon ZNS Van Dam G~eltechn"k Hogeschool Brabant
Hoefoage/s mfanssm - W'9'ers Zoontj~ Beton .
Hoesch Bouwsystemm Nederland : . Saxion Hogeschool Enschede
TU Delft, vakgroqJ Bouwtechnologi~
Hokc Laagspanning Archip~1 Ontwerpers TU Delft, FaiUltiit Lucht- m
Holonite Architectenbureau Boesten-van Vliet ruimtevaarttec~k
L Hunter Doug/as Ha Architecten Consort TU Eindhovm, faculteit Bouwkunde .J
Arconiko Architecten

14. • ,
mOOOi mijns inziens
Mooi?
Of lelijk? De woorden vergeet ik liever. Het gaat eerder om wat ik zie, wat mijn zintuigen prikkelt
en inspireert, wat mij roert, in een zekere manier en op een bepaalde plek. Iets dat op een moment
perfectie benadert. H et is heel ruim en ik kan het ook niet helemaal aangeven. H et is subj ectief en
als het over architectuur gaat moet je je verder kunnen uitdrukken dan alleen met dooddoeners van
mooi oflelijk.
Insell H ombroich, in de buurt van Düsseldorf, is een voorbeeld van zo'n geval. Een museum dat i;
mogelijk gemaakt door een mecenas. De gebouwen, paviljoens in een landschap, zijn ontworpen door
een beeldhouwer, Erwin Heerich. Gebouwen en landschap zijn één. H et zijn monolieten. De
openingen lijken ingelegd of uit de wanden gesneden. Scherp gecontourd, sober gedetailleerd, maar
o zo nauwkeurig. Quasi brutalistisch. Baksteen van buiten, stucwerk van binnen. Zink, staal en hout,
alleen maar materiaal, structuu r en textuur. Geen toevoegingen, geen kleur, geen accenten.
Betreedbare monolitische sculpturen, scherp en zuiver. Er zijn in totaal elf verschillende paviljoens en
ze zijn allen volledig in hun omgeving ingebed. Een bezoek meer dan waard. '
José Osorio Lobato, architect I Homan Lobato architecten Den H aag
Op woensdagochtend is Jolanda Steenhouwer te vinden op T/F 010 413 5087.
E-mail ensitezijnongewijzigd:booosring@ooo.nlenbooosting.nl.
L .J

15. .M.i·Wiia. _ ____n_i_e_uws__---.
__
'Web van Noord-Holland'
van Hy11te s@n~w1chpl@@t
De Floriade 2002, de populaire bloemen-
tentoonstelling van Nederland, beschikte dit
jaar over een bijzondere attractie: het tencoon-
stellingspaviljoen van de provincie N oord-
Holland. Dit paviljoen - in de volksmond al 'het
W eb van N oord-Holland' genoemd - is bedekt
met H ylire, een uitersr lichre sandwichplaar van
aluminium en propyleen.
H er onrwerp van Kas Oosterhuis doer denken aan een driedimensionaal landschap en heeft een grond-
vorm met rwaalf vlakken. D e buitenhuid besraat uit 360 driehoekige Hylite-elementen, waarvan de
vorm en het fabricageproces met behulp van computerprogramma's zijn onrwikkeld. D e elementen
zijn met behulp van een waterstraalprocédé gesneden, ter plaatse gemonteerd en in vorm gebracht.
D eze driedim ensionale vormgeving met behulp van H ylite-elementen opent geheel nieuwe
mogelijkheden voo r creatieve uitingen. Nog uitdagender vormen kunnen worden gerealiseerd door
gebruik te maken van de scharnierfunctie van
Hylite. Door aan weerszijden het aluminium
oppervlak te verwijderen door middel van frezen
of slijpen komt de polymeerkern vrij en kan het
paneel worden gevouwen als een scharnier.
Na 80.000 klapbewegingen is het nog in
perfecre staat (RWTÜV getest onder wisselende
temperaturen). D e duurzaamheid is dus bij-
zonder groot.
H er H ylire-mareriaal, mer zijn bijzondere
eigenschappen, heeft reeds diverse onrwerpers
geïnspireerd en daagr u ook uir de kunsr van her
Origami ofrewel papiervouwen, eens op dir
mareriaal roe re passen.
? info
Co rus, afdeling M arkering & Sales
Johan ter Maat
T 025 1 499697
F 025147 1051 h y/ite the lightweight sandwich sheet
E johan.ter-maar@corusgroup.com
I www. hylite. biz Z ie ook pagina 09-10.

16. • ,
_~J.""Wiiil'_L-___n_i....:e....:u....:w......::.s_ _ _-,
Salaris Eclips
Pierre Chareau deed het op grote schaal het eerst in Maison de Verre
in Parijs: glazen bouwstenen in een skelet van staal. Nog omvangrijker
dan in de Franse hoofdstad is die combinatie toegepast in een kantoor-
gebouw in Amsterdam van architect Eric Priester. Niet alleen de gevels,
maar ook de dragende kolommen zijn opgebouwd uit glazen
bouwstenen en stalen strips, die beide een constructieve bijdrage
leveren. Het gedrag van de kolom werd met proeven onderzocht. Het
resulteerde in een nominatie voor de Staalprijs 2002.
Eenéntwintig ronde stalen kolommen dragen de drie verdiepingen van
het kantoorgebouw Solaris Eclips bij station Sloterdijk in Amsterdam.
Ze hebben een doorsnede van 1.20 m en bestaan uit 16 verticale stalen
strippen van slechts 10x60 mm en een invulling van heldere glas-
stenen. Architect Eric Priester zocht met Ingenieursbureau Zonneveld
naar een manier om een zo transparant mogelijk gebouw te maken.
Niet alleen de gevels, maar ook de kolommen moesten bijdragen aan
dit uitgangspunt.
De maximale rekenbelasting per kolom bedraagt 3000 kN. De
belasting wordt opgenomen door de samenwerking van het staal met
de glazen bouwstenen. Het staal neemt de volledige drukkracht op en
de glasstenen steunen de stalen strippen tegen uitknikken. Omdat glas en staal verschillende
uitzettingscoëfficiënten hebben, zijn de stalen strippen voorzien van glijfolie. De gebruikte holle
glasstenen zijn standaard leverbaar. Ze zijn van helder glas, hebben een afmeting van 190x190xlOO
mm en een glasdikte van minimaal IS mm per zijde. De steen bestaat uit twee delen die na verhitting
tot één geheel versmelten, waarbij de ruimte in het midden vacuüm trekt. De stalen frames van de
kolommen werden in de fabriek geproduceerd. Op het werk werden de glazen bouwstenen pas
ingemetseld, om het risico van breuk tijdens het transport te vermijden.
Proefopstell ing
Voordat de glazen kolommen in productie gingen, is eerst uitgebreid onderzoek gedaan naar het
gedrag van de kolom. Hiervoor is in de fabriek een proefopstelling gemaakt. Daarbij werd de kolom
door middel van een vijzel op spanning gebracht. Tijdens de
proefbelasting is continu de elastische verkorting van de kolom
gemeten. Uiteindelijk is de kolom belast tot 3400kN, wat overeen-
kwam met de vloeispanning van de stalen strippen in de voegen. De
glasstenen konden de drukspanning, ontstaan door knikkracht van de
stalen strippen, ruimschoots opnemen en de verticale vervorming van
het staal geschiedde zonder verhindering door de glasstenen. De kolom
gedroeg zich tijdens de proef zoals verwacht.
L .J
15

17. r
Op d e kolommen rusten geprefabriceerde
betonnen balken, waartussen voorgespannen
kanaal platen de eerste verdiepingsvloer vormen.
Bovenop de betonnen balken werd de gehele
stalen draagstructuur geplaatst, waarbij de stalen
kolommen twee verdiepingen hoog zijn, om
minimale verbindingen te creëren en de bouw-
snelheid te verhogen. D e gevel van de kantoor-
verdièpingen is opgebouwd uit stalen kolommen
van 70x140 mm met geprefabriceerde glassteen-
panelen. D eze panelen, opgebouwd uit gelaste
stalen strippen met hoeklijnen, zijn vanuit de
fabriek van de staalleverancier overgebracht naar
de naastgelegen bouwsteenleverancier. Die legde
de stalen frames in een mal, waar de glasstenen
ingebracht werden. In de voegen bevindt zich de
wapening. D e glaspanelen ter plaatse van borst-
wering en bovenlicht werden pas tijdens de
afbouw aangebracht. De gehele staalconstructie
heeft een in kleur afgewerkt brandwerend
coating-systeem, waardoor het gebouw zijn
transparantie kon behouden.
Zontoetreding
Het realiseren van een volledig transparante
gevel vereist veel innovatief vermogen van de
bouwf}rsisch adviseur, in dit geval Van Zanten
Raadgevende Ingenieurs. De eigenschappen van
de gevel zijn daarbij bepalend geweest voor de
uitwerking van de klimaatinstallaties. Voor glas-
stenen is bij een loodrechte inval de zontoe-
tredingsfactor 0,6. In de praktijk valt het
zonlicht echter onder een hoek binnen. De
voegen tussen de glasstenen beperken de zon-
toetreding nog meer, waardoor de factor 0,4 à
0,5 wordt. Ter plaatse van de raamstrook bedraagt die waarde bij het toepassen van zonwerende
beglazing 0,3. De toetreding van het daglicht is optimaal, waardoor minder ki.ll1stlicht kan worden
toegepast. D e gebruiker, AtosEuronext, zal ter voorkoming van spiegeling in monitoren, verblinding
ten gevolge van zonlicht en aantasting van de privacy door de doorzichtige borstweringen extra
lichtwering monteren.
David Keuning, hoofdredacteur DIA
? info
Zie ook Detail en Architectuur, oktober 2002. ing. Leo van Dorp
Ingenieursbureau Zonneveld, Rotterdam
L ______~----__--__________ T 010-452 8888