In deze nieuwsbrief: AANKONDIGING 01 Virtual reality in Zeeland 03 ABT Velp MOOOI 13 Een ontzettend gebouw EELKE POUWER OVER..... 15 Nogmaals 3 mln voor haalbaarheidsprojecten MKB VERSLAG 05 De vierde O van Onderwijs 07 De uitdaging van Trespa 09 Af schermen? NIEUWS 16 Boeken 16 Booosting op internet Voor meer nieuws: www.booosting.nl

2. november 1996 jaargang 7 nr . 36 .
booostin 9
nieuwsbrief
stichting
industrieel
bouwen
nederland
• ,
water dIe m~:t~áI,ö
woordigt water In al Zijajt'&éèwritti
vervuild en zoet en muf. Her p~yiIj~~:bc:t!fi D' 7i.l~t.
ontwerp van Kas Oosterhuis .Archittktcn. dè àrcIiitecten van OX nemen het zoetwater-project voor
hun rekening. In het ontwerp van KlIS Oomrhuis heeft de 3D-schets in de digimle ruimte h t
gewonnen van de tweedimensionale archirecruurtekening. De computer is vanaf het begin gebruikt
als een 'concept-versneUer' en bleek ongekende mogelijkheden te bieden om fantasie en intuïtie nader
uit te werken. Een mutatie van de architectuur. De computer in dienst van een verlangen naar een
zuiver sculpturale vormvernieuwing.
L .J

3. r
02
Lars Spuybroek, NOX gaat uit van het hybridiseren van archil'ectuur en informatie. Hij werkt met
,
geomel'rieën die niet eenduidig zijn en niet uit één onderdeel te ontwikkelen. Het hele idee is gebaseerd
op een metamorfose. Er vindt een continue menging van verschillende m~dia plaats, waardoor
onderdelen ontstaan die noort getekend (al dan niet met de computer) wuden kunnen worden en een
architectuur waarbij een conti~ue heroriëntatie van het lichaam verlangd wordt. NOX sn'eeft naar het
opnemen van de motor'iek van het menselijk lichaam in de architectuur.
Deze bijwndere vorm van vloeibare archirectuur uil' zich als een gladde sculptuur boven her duinzand
en her water, als een klein eencellig organisme, een hydra, een zeekomkommer als een enorme
gestrande walvis.
Deze AVA-nicttwjaarsbijeenkomst wordt gehouden op het moment dat de tentoonstelling wordt
opgebouwd U bent van harte welkom om een kijkje te nemen achter de schermen.
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM M A
15:00 Ontvansst
15:15 'Het Zoui door K.tu ~ Kas Oostcrhuis ArcbitektenJRotteniam
15:45 'Het Zoei door LIm Spu.ybrtHll. NOX Arcbitcc:tealRotteniam
16:15 Rondleiding
17:00 'De Bouw' door Gertll"" KmlingM, Walcherse BouwunielGrijpskerk
17:30 'De Inrichting' door Rogier tie lil Jljpe Jltnç, BRS Premsela Vonk/Amsterdam
18:00 Mosselmaaltijd
19:30 Einde

4. • ,
Aankondiging bijeenkomst bij ABT te Velp.
donderdag 12 december 1996 van 15.30 - 19.30 uur .
Dubbelglas,
vervolg
meeting
o 0 0 0 0 0 0 0
De eindejaars-
bijeenkomst zal
dit jaar
plaatsvinden
bij ABT
Adviesbureau voor
Bouwtechniek bv
te Velp.
Dit bureau is dit
jaar toegetreden
'"
c
o als lid van
V
u Booosting en zal
<-
<ti
cc zich bij deze
E
:>
gelegenheid aan
de 1eden en
andere
<l)
<l)
belangstellenden
N
presenteren .
•
ABT geniet vooral bekendheid als landelijk opererend adviesbureau voor draagconsrructies. Enkele
bekende projecten zijn Terminal West van de luch.thaven Schiphol. Burgers' Bush te Arnhem, de
Hogeschool voor Economie en Management te Unecht en de overkapping van het Feyenoord-stadion,
waaraan onlangs de Nationale StaaJ prijs, categorie Bf'karakteristicke stalen bouwdelen' is reegekend.
De advise ring van draagconStructies beperkt zich niet tOt de gebruikelijke materialen staal, beren en
hout, maar ook bijzondere materialen als textiel, karton en glas.
Met name glasconstructies vormen een terrein waarop ABT op innovatieve wijze de grenzen verlegt.
De ontwikkeli ng van he construeren in glas zal dan ook uitgebreid door ABT worden getoond aan
de hand van recent gerealiseerde en nog in ontwikkeling zijnde projecren. Glas en transparantie vormt
het thema van de bijeen komst waarvoor wij u van harte uitnodigen .
L ..J
03

5. r ,
15:30 Ontvangst
16:00 Welkomstwoord
door Frans van Herwijnen,
raadgevend ingenieur en directeur ABT
16:20 'Constructief ontwerpen in glas: State of tbe Art'
door Rob Nijsse,
raadgevend ingenieur en adjunct-directeur ABT
17:00 Pauze
17:45 'Glas als ambacht',
de keerzijde van het ontwerpen: het maken
door Mevrouw H. Tettel'ode-Ponten,
directeur Tetterode Glasateliers te Voorthuizen
18:10 Tegenlezing
18:30 Discussie en borrel
19:30 Einde
Geïnteresseerd in deelname? Inschrijving via de antwoordkaart.
NA,lI.f
IIEnlllJF
I I
AJ)RES
l'OSTCC)1 )1:
TEI.EH10N
o Komt op donderdag 12 december van 15.30 tor 19.30 IHlr naar dc 2e Glas- Booosting
bijeenkomst bij ABT te Velp met personcn. (zit' pag. 03-01)
o Komt op vrijdag 17 januari 1997 van 15.00 tot 19..30 uur I),al' hct
postbus 10197
'Warerpaviljoen' op 'Nedtje Jans' tC BUl'gh-Haamsredc met
(AVA). (zie p"g. 01-02)
personen. 3004 AD Rotterdam
o Ontvangt graag informatie over parricipatie bij Booosring.
o Bestelr het boek o 'Booosring in beeld' (I 994/95)
P"rticipantèll:.r 25,00 o 'Booosring in bedrijf (I 992)
Nirt-pnrtiápfllltrn:.r 39.50 o 'Tusscn rmditie en experiment' (1989)
L .J

6. • ,
_Uli"._L-_1_2-----'J'--·u_n_i_1_9_9_6_---'
Verslag van de themamiddag 'Via Bul naar Baan' TU Delft
op 12 juni j.l.
De vierde 0,
de o van Onderwijs
Het Nederlands archirecruurinstituut gaf 1996 als thema het 'jaar van het onderwijs' mee, op 10 mei
jl. organiseerde het studentencomité Ie2 aan de TU Eindhoven een discussiedebar onder de titel
'Ademnood' maanden daarvoor organiseerde de afstudeerrichting Bouwrechnologie aan de TU Delft
al een forumdiscussie getiteld 'War is een bouwrechnoloog?'. Als je niet berer weet, zou je denken dat
het bouwkunde-onderwijs in Nederland in een diepe crisis verkeert, al was her maar een
identireirscrisis. Geheel onjuist is dat niet. 'De bouw' verandert momenteel in rap tempo, niet alleen
war betreft bouwwijzen en technieken, maar ook de organisatie - zowel qua structuur als proces - is
in ontwikkeling. Als interne reden kan een snelle 'vef7..akelij king' van het onderwijs worden
genoemd, waarvan bezuinigingen en betere afstemming op de arbeidsmarkt geen onbelangrijke
factoren vormen. Dat de faculteiten worstelen met de vraag 'Hoe kunnen we adequaat onderwijs
(blijven) verzorgen?' lijkr wellicht op 'zoeken naar een nieuwe identiteit', maar moet eerder als kritische
zelfreflecrie worden gezien. De discussie over de verhouding van onrwerpen, theoretische en
rechnische vakken en over her wetenschappelijk gel1a1te van de opleiding is daarvan een onderdeel.
Dir geldr in ieder geval voor de afstudeerrichting Bouwrechnologie aan de TU Delft, waar als vervolg
~.~..... .~
op de eerder georganiseerde forumdiscussie
op 12 juni jJ. een minisymposium getiteld
'Via bul naar baan' werd gehouden. De
relarie mssen onderwijs en beroepspraktijk
stond hierbij centraal. Aan het woord
kwamen o.a. smdenten die hun afsmdeer-
project bij een bedrijf volgen, hun
begeleiders bij die bedrijven en reeds af-
gestudeerde studenten die nu in de
praktijk werkzaam zijn.
~ afstudeerproject
bij Oskomera bv van
ir Frans de Vreugd :
bevestiging van een gevel systeem met constructieve koudebrugonderbreking
L .J

7. r ï
Daaruit kwam naar voren dat de studenten in het begin moeite hebben om de geleerde theorie in
prakrijk re brengen, hoewel de overgang tussen het chaorische studentenleven en het gereguleerde
bedrijfsleven daaraan ook deber is. Dat er velwachr wordt dar ze volledig zelfsrandig kunnen werken
zonder dat er iemand voortdurend corrigerend over hun schouder meekijkr, is iets wat ze snel genoeg
doorluijgen. Dat ontbrekende kennis vaak voorhanden is mits erom gevraagd wordr, is iers wat
eveneens snel leren.
studieduur van vijf jaar veel te kort
We kunnen dus rustig achrerover gaan leunen? Nee, zeker nier. We kunnen er wel degelijk veel van
leren. Zo is de universiteit allang niet meer de kennisfabriek die het vroeger was. Juist het bedrijfsleven
genereert heden ren dage zoveel specialistische kennis dar de universiteit een zware dobber heeft aan
het 'absorberen' van deze kennis , laat staan dat ze al deze kennis ook nog moet overdragen aan de
studenten. De studieduur van vijf jaar zou trouwens veel te kort zijn.
Het onderwijs zal zich meer moeten richten op het bijbrengen van methoden en vaardigheid in de
roepassing hiervan. Dit geldt zeker voor het Ontwerpen, maar evengoed voor het Onderzoeken. Voor
bouwtechnologie komt daar het Ontwikkelen nog bij. De huidige en roekomstige technische mogelijk-
heden bieden de context waarin de roepassing van deze methoden wordt geoefend. Wat overblijft is
dar de studenten over gedegen relevante basiskennis moeten beschikJ<en.
nauw contact tussen opleiding en praktijk
Zijn de net afgestudeerden dan onmiddellijk in de beroepspraktijk inzetbaar? Nee. Wel beschikken
ze dan over de mogelijkheid zich razendsnel in de materie in te graven en voor problemen 'ingenieuze'
oplossingen te verzinnen en deze te optimaliseren. Hoewel op _.---~
het eerste gezicht een nauw contact tussen opleiding en praktijk
niet zozeer van belang is. Niets is minder waar. Voor de
universireir is het van belang om re weten of de gebruikre en
nieuw ontwikkelde methoden geschikr zijn voor actuele
problemen. Voor her bedrijfsleven is her van groot belang om
op de hoogte re zijn van deze nieuw ontwild<elde merhoden om
hun produkrie te kunnen verfijnen en efficiënter te mal<en. Een
goed contact blij fr dus van bereken is, en waar kunnen we dar ... afstudeerproject bij Rewa Budel
beter doen dan via Booosting waar het Ontwerpen, Onder- van ir Esther Heb7y:
zoeken en Ontwild<elen eveneens centraal staan. aansluiting buitenwand op de vloer
en de demontabele fundering
Technology Transfer
Dit jaar wordt een wgenaamd differentiatiemoduul 'Technology Transfer' ingevoerd, waarbij de .
relatie tussen onderwijs en het bedrijfsleven wordt geïntensiveerd. Enerzijds zal worden getracht om
de kennis en de vaardigheden van andere ontwerpende faculteiten op Bouwkunde te introduceren.
Anderzijds zal een beroep op diverse bedrijven worden gedaan om hun specialistische kennis van
produkriemethoden e.d . in het onderwijs in te brengen. 'Technology Transfer' vindt plaats in de
laarste ondetwijsperiode voor de zomervakantie (van 5 mei tlm 27 juni 1997). Wij hopen op
enthousiasme bij de Booosring-ieden. Bent u nu reeds geïnteresseerd: laat het ons weten!
TU Delfr/Bouwtechnologie, Jan Brouwer en Jaco Haartsen 015-2781304
L ..J

8. • ,
Verslag Trespa-bijeenkomst 29 augustus j.l.
De uitdaging van Trespa
'Waarom zijn er zo weinig architecten en onrwerpers en zo veel mensen uit de industrie?' ve,L:uchtte
de heer T Ham in zijn welkomsrwoord aan de ca. 35 aanwezige 'booosters'. Was hiermee de roon gezet
voor deze bijeenkomst? Jouke Post stelde hem gerust. Volgens onze kersverse voorzitter waren er een
aanral redenen:
o architecten werken als anderen op vakantie zijn en zijn op vakanrie als anderen werken .
6 Booosting architecten zijn net als alle andere Booosting-ieden halve uitvinders, waardoor
o de aanwezigen dezelfde instelling hebben als de door de heer Ham gewenste architecten, maar
roevallig niet bij een architectenburo werken.
Geheel in Booosting traditie gaf Jouke POSt vervolgens aan wat zijn legitimatie was om zich met
Q)
Booosting bezig te houden. Dat zijn (uiteraard .... ) drie fascinaties: u
c:
o uitvinders; op de volgende bijeenkomsren zal hij steeds een uitvinding/uitvinder '"
6 auro's; met name de techniek en het zoeken naar de grens, zoals in het formule I circus.
o illusie; het gebied russen creativiteit en realiteit. Ook daar dus het zoeken naar de grens en de
mogelijkheid deze wellicht wat op te rekken.
Q)
Vervolgens werd door de heren Ham en Mourmans aangegeven, dat T respa een bedrijf is, dat zich laat "0
Q)
sturen door onrwikkelingen van buiten af. Dat bijvoorbeeld het overbekende plaatmareriaal in E
'"
o
buitencondities wordt roegepast is te danken aan een architect 'die weer eens wat anders wilde' voor Q)
een bankgebouw in Tilburg. Ook de verbeteringen die in de loop der tijd zijn doorgevoerd met ..,
'-
o
z
betrekking rot het produktieproces, zijn ingegeven door de eisen die de markt aan de produkten Stelt. Q)
V)
Van de in melaminehars gedrenkte vellen papier voor de eerste produkten tot een 'houtsnipperplaat'
en middels electronenbundels uitgeharde ropjagen van de huidige Meteon, Arhlon en Toplab is dan
ook een hele onrwikkelingsgang.
Hierbij gaat de T respa organisatie uit van onder meer:
• kwaliteit- en prestatie-'leadership'
• langdurige 'parrnerships'
• volledige benutting van beschikbare ' technoJogies'
En ondanks deze termen richt men zich in eerste instanrie op
Nederland en pas daarna op Europa ....... .
De vraag werd opgeworpen of Trespa produkten uitdagend
genoeg zijn voor architecten. Wanr eigenlijk zou men veel meer
willen dan luifels, balkons en boeiboorden. Het doel is: samen
met architecten en opdrachtgevers rot nieuwe produkten komen.
Dat dat inderdaad mogelijk is, werd getoond aan de hand van een
kerkgebouw in Frankrijk (zie foro) waarvoor een speciaal produkt
is onrwikkeJd naar de eisen van architect en opdrachtgever.
L ..J
07

9. r ,
Na Van Tuels uiteenzerting over 'de andere kant van succes'. waarin
aangegeven werd hoe Trespa om gaat (om wil gaan?) met een tanend
imago: duurzaam maar saai ...• werd de zaal een primeur voorgeschoteld.
De heer A. Tappervan buro Façade (ook Booosting) deed het verhaal van
de ontwikkeling van het TS400 systeem. waarbij uitdrukkelijk vermeld
dient re worden. dat er niet 399 voorgaande systemen zijn geweest! De
-......(~,~~,,--Ç .
V''')o'&~ r"'-""-- ontwikkeling van een nieuw systeem was nodig om de nadelen van de
)JI""----l<- ,~ bestaande systemen te ondervangerl. Eerdere bevestigingsmethoden. die
or ~d._+,t...lL...
ook nu nog wel worden toegepast hebben ieder hUrl eigen nadelerl:
o schroeven met doppen vervuilen op den duur en hebben soms
esthetische bezwaren
f) lijmen is prima. mits alle omstandigheden perfect zijn
f) blindbevestigen is goed maar duur
Na deze inleiding volgden een aantal dia's onder het thema 'wat is
mooi?' De heer Tapper stelde daarbij een nieuwe vraag. nl. of iets 'goed
mooi' of 'niet goed mooi' was. En als iers 'niet goed mooi' was. zou dat
zelfs kunnen leiderl tor iets dat 'uitgesproken lelijk' is. 'Niet goed mooi'
geheim is dan iers. dat bijvoorbeeld ronder vakmanschap is gemaakt (ofin elkaar
van T5400: geknutseld).
bevestiging Het geheim van het nieuwe TS400 systeem zit hem in de bevestiging
d.m.V. door middel van clips in de zijkant van de Trespa-platen. waarbij ook
clips
demontage ronder al te veel moeite mogelijk is. De eerste toepassing is
te vinden aan de gevel van de nieuwe demonstratie- en ontvangstruimte
van Trespa. die nog net niet gereed was ten tijde van de bijeenkomst.
Tijd om deze uitvinding op zich in te laten werken kregen de
deelnemers tijdens de rondleiding door de produkrieruimte. Het is
opvallend om te zien hoeveel moeite er wordt gedaan om een
'houtprodukt' op kunsrstof te laten lijken .... Veel aandacht wordt besteed
aan de kwaliteitscontrole in alle fasen van het proces.
Na een kwalitatief al even hoogwaardig hapje en drankje kwam de
tegenlezing van Jos Lichtenbergvan buro A+ aan bod. Jos vroeg zich af
of er in de markt nog wel plaars is voor plaat. Aan de hand van trends
in de marh gaf hij de consequenties voor plaat-materialen aan. De
hoofdrrends die Lichtenberg onderscheidde waren:
o industrialisatie met als gevolg een verschuiving naar de leverancier als onderaannemer.
f) duurzaam bouwen en dan (dus?) ook decomponeetbaar bouwen.
f) informatica. waardoor andere werkmethodes ook tot de bouw zullen doordringen.
Vanuit de praktijk blijkt volgens Jos Lichtenberg een trend die ruimte laat voor invuJlingen met
plaatmateriaal. In grote vlakken wordt niet langer plaatmateriaal toegepast. maar diverse materialen
worden in kleinere vlakken naast elkaar roegepast. N met al was zijn conclusie, dat als T respa hierop
weet in te spelen er voor het bedrijf'Hoechst interessante' mogelijkheden overblijven.
Johan Riezebos
L ..J

10. • ï
Verslag van de bijeenkomst 'De toekomst van het kantoor' in het
Cent re For Human Drug Research te Leiden 24 september j.l.
Af schermen?!
De bijeenkomst 'De Toekomst van het Kantoor' werd niet gehouden in 'Het
kantoor van de Toekomst', had geen spreker van verzekeraar Imerpolis uit Tilburg
uitgenodigd met verhalen over hun 'f1exi-koffer' en Cocon (communicatie-
concemratie)werkwijze en de organisatie vergat bewust een milieutechnoloog te
vragen naar zijn visie op het ECO-kamoor van de toekomst. Wat dan wel?
Gewoon prachtige praktijk in het Cent re for Human Drug Research te Leiden.
Met een eerste uitleg van Adam Cohen, directeur van CHD R en inderdaad broer
van ontwerper Michiel Cohen van Cepezed. Toch wel handig om een meer dan
naaste opdrachtgever te hebben voor het realiseren van een kantoorpand met
vernieuwende kJimatologische techniek. Het gebouw kem twee beuken, een smalle
waar de kantoren voor de 15 personeelsleden zijn gevestigd, en een brede waar het
onderzoek plaatsvindt met ruimten voor bedden (voor patiënten). De beuken zijn
gescheiden door een atrium.
Het sickbuilding-syndroom is een verkeerd uitgangspunt volgens M. Cohen. Het uitgangspunt is
zoveel mogelijk natuurlijke ventilatie, daarom is een minimale klimaatinstallatÎe geïnstalleerd. Is het
te warm dan zet men een raam open, wordt het een koude dag dan blijkt het voldoende om 's
ochtends even te stralen met de plafondverwarming. Een natuurlijke ventilatie dus, slechts
cr:
Cl
ondersteunt door een korte nachtelijke doorspoeling van de lucht met een kleine ventilator die in het :c
u
atrium is geplaatst. Geen radiatoren en een algeheel rookverbod.
Aan de OOSt- en westzijde van het gebouw staat een stalen scherm. Niet rondom het gebouw maar aan
weerszijden en elk scherm is zo'n 5 meter langer dan de kantoorkern. De schermen zijn geperforeerd
en er blijkt lang te zijn gezocht naar de juiste diameter van de gaatjes. Het oog van werknemer, patiënt
en bezoeker mocht niet 'haperen op de gaten' en geen kooi-effect teweeg brengen en er bleek ook geen
behoefte aan 'fluitende schermen' te bestaan. Dit wordt voorkomen door de ronde afwerking van de
rondjes. De schermen reduceren 50% van de zonnewarmte en -stralen, zorgen daarnaast voor minder
warmteverlies, blijken een goede windbreker te zijn en bieden als een soort tuinhek een -letterlijk-
beschermende werking. En wat brandveiligheid in de bouw betreft citeert Michiel Cohen drie gevaren:
mannen, vrouwen en kinderen. Het is een open en puur pand dat uirnodigt tot samenwerken.
Het is verfrissend om te zien hoe de buitenwereld, en met name die van de gebouwengebruikers, tegen
een gebouw aankijkt. Een grootgebruiker van gebouwen zoals de ABN-AMRO heeft daar natuurlijk
nog een bijzondere kijk op. Mevrouw Loes Dieme4 hoofd beleid en ontwikkeling, concern huisvesting
en vastgoed maakte ons duidelijk wat de soorten gebouwen van ABN-AIvfRO inhouden. De winkels,
de kantoren en het hoofdkantoor. Eigenlijk is voor een financië le instelling onroerend goed een
noodzakelijk kwaad. Het brengt te weinig geld op en je zit er aan vast. Het is ook verhelderend om
te zien hoe een financieel instituut en in dit geval de grootste bank van Nederland, naar gebouwen
onroerend goed kijkt. Te laag rendement, een noodzakelijk kwaad, lastig ... , goed om eens over na
T
L .J
I •

11. r ,
te denken. Voorts is er grote onzekerheid over de roekomst van het bankwezen en een grote zekerheid
over de eigen behoudenheid. Het is jammer om te constateren, maar van een grote financiële instelling
zoals de ABN-AMRO zal de toekomst van de bouw nooit afhangen. Andere methoden van werken
en het gebruik van kantoren zijn wel onderwerpen van overdenking, maar ook niet méér dan dat.
Het nieuwe hoofdkantoor van Dé Bank (... Hoofdkantoren zijn er om mee te imponeren ... ) is jammer
genoeg dus in geen geval vernieuwend hoofdkantoor.
De abrupte afmelding van Stevan Gioákvan Ove Arup te Londen werd enigszins gecompenseerd door
een verslag over 'The Energy efficiënt Office of the Future (EOF) , the development of the Pl10enix
Building'. Het doel van het projekt bleek niet mald<elijk, maar dat is toekomst voorspellen immers
nooit. (Het verslag is desgewenst verkrijgbaar bij het secretariaat.) ~
~ fo~ . / ,'/
"-P's""i' tL'
landscaping concept ~~
'The energy
efficiënt
off; ce of
the future' .±~~~~~ftl1
::-~:.," . 'Z1l. (t< .....~) .
~.,...1J ...... ~ ? OppJ <JE) .
- 0....,"·)0..1- • .;AI<.-). _____
Tijdens het forum 'Bouwen in staal of beton, welk materiaal heeft de toekomst?' doet jan Brouwer
uit de doeken dat verbindingen in beton nog steeds bijwnder onderonrwikkeld zijn en stelt hij het
verschil tussen een vrachtwagen met twee betonnen kolommen en een vrachtwagen met de
complete onderdelen van één gebouw aan de orde. De voorliefde van Michiel Cohen voor het gebruik
van staal in het CHDR-gebouw heeft O.a. een architectonische reden (staal is slank, elegant en lichter
dan beton) en een financiële reden (staal is goedkoper). Jan van der Windt, constructeur bij Buro
Zonneveld baalt er van dat be ron nog steeds te weinig als innovatief materiaal wordt gezien. Michiel
valt 'm sporriefbij met het noemen van de elastische betonnen spiraal die onlangs is ontwikkeld. Beton
heeft dus ook toekomst. De heren overdrijven nog wat voordat de toegift wordt ingevuld door Martin
Fratennan, woordacrobaat uit Utrecht. Hij sloot de middag af met een Ideine ode aan een andere
taalkunstenaar: scheidend Booosting voorzitter Jan Westra. Een dichter die alles opent wat los en vast
zit, en van stoplappen wordt beticht als i openingen dicht. ,
Taal is de koning en bekroning
van het fiest
in de woning van de geest.
Het is honing en beloning
voor gebroken hart en ziel. '
'Wie wil er nu geen Ro/ex om zijn pols
en rijden in een Ro/ls? ,
De meesten Swatch-ten na een borreluurtje in hun leaseauto van een andere klasse naar hun huis van
vandaag, nog steeds benieuwd hoe het kantoor van de toekomst er morgen uit zal zien.
Op 10 oktober j.1. is de Nationale Staalprijs/categorie 'gebouwen met een stalen of hybride
draagconstructie' toegekend aan het CHDR.
Michiel Cohen I jolanda Steenhouwer
L

12. _M"·Wiiil•_____a-'9'-e_n_d_a__--'
Activiteiten 1996/1997
12 december '96 Glas-eindejaarsbijeenkomst ABT te Velp
17 januari '97 Bezoek 'Waterpaviljoen' te Burgh-Haamstede (AVA)
18 februari '97 Bezoek gieterij Konings te Swalmen,
i.c.m. N . Foster panden te Duisburg/Duitsland
5 mei-27 juni '97 Technology Transfer TU Delft
(AVA) staat voo/' Alleen Voor Aangeslotenen
o 0 0 5 t ·n 9
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
In mei 1988 is de Stichting Industrieel Bouwen Nederland,
b I
st i c h tin 9
Booosring, opgericht vanuit een gecombineerd initiatief van
industrie, ontwerpets en architecten. De voornaamste doelstelling
in dus tri e e I van Booosting is het bevorderen van het ontwerpen, ontwikkelen, onderzoeken en
b 0 uwe n toepassen van industrieel te vervaardigen boUvptodukten en gebouwdelen, ter vernoging
ne der I a n d van de kwaliteit van de gebouwde omgeving. Op de antwoordkaart kunt u aangeven of
•••••••••• u geïnteresseerd bent in meer informatie over de activiteiten van Booosting.
: ... Booostin9
Hoogmadestraat 57
colofon
postbus 10197 3004 AD Rotterdam
telefoon 010 4156304 telefax 010 4157409 E-mail pa3.l·ch@pi.net
Contactpersoon Jolanda Steenhouwer,
bereikbaar: di en wo van 9.00 tot 17.00 uur en op do van 9.00 tot 13.00 uur
Redactie: Jolanda Steenhouwer
Vormgeving: Patricia Brouwer Design
Druk: Drukkerij Hans Tmijen
Met dank aan: Michiel Cohen, Jaco Haartsen, Nico Hendrik, Eelke Po uwe/',
Johan Riezebos, Maarten Willems
. - Voorzitter
Vice voorzitter
Jouke Post
Eric Vreedel'lburgh
Post Ter Avest Architecten
Archipel Ontwerpers
Secretaris Jan van der Woord TU Delft
Penningmeester Johan Riezebos CVK
Lid Jos Lichtenberg BuroA+
Lid Henk van Laarhoven Hubert-Jan Henket Architecten
Lid Jaap Koning Brouwer en Koning
.J
11

13. • ,
_:"t.I.w,',(._ participanten
Nieuwe participanten 1996
BDA Groep Contactpersoon: de heer prof. ir N.A. Hendriks
algemeen directeur
Avelingen West 33-35
Postbus 389 De BDA groep is opgericht in 1977 en bestaat uit BDA
4200 AJ Gorinch en Dakadvies b.v., BDA Geveladvies b.v. en het BDA
T 0183-669690 Keuringsinstituut b.v.
F 0183-630630 Daken en gevels vormen de huid van elk gebouw. Ze
bepalen het aanzicht en het binnenklimaat, de duurzaam-
heid en de bouwfysische eigensdlappen van her bouwwerk. De BDA Groep heeft zich gespecialiseerd in
advisering over en onderzoek aan dak- en gevelconstructies en onderscheidt zich in de markt door een grote
specialistische ervaring met matariaaltoepassingen in de buitenschil van gebouwen. De filosofie daarbij is dat
onderzoek sreeds gesreund wordt door metingen, zowel in situ als materialen in her laborarorium. BDA
produceen naar eigen omwerp laboratoriumapparatuur en publiceert o.a. het dakboekje, de Gevelbaak het
handboek 'Daken' en her handboek 'Gevels'.
Wij hopen onze imeresse voor industrieel bouwen in het algemeen en droge bouwmerhoden in her bijwnder
met Booosring aangeslorenen nog meer vorm re geven. Zowel vanuir BDA als de TUE zijn wij zeer actief op
dit gebied: u bent van harre welkom op de studiemiddag 'DAK 2015' op dinsdag 19 november a.s. ~
Unicom N~án1antJ
Alliance Europe WolwgaP_1m A + Burmu IJOOr
Bik Bouwprodulttm Zoontjrs lkton &uwproátJttonlWiltk~ling
BmI«llnteritur Gr«p Advieslnmau IJOOT BOIlwt«hni~ ABT
BruJ1lZ«l KnJtens en Kmtm t Arrhit«fm en ConnJ/anlt A&c
Fabri~ IIfIn Pl4I1twer1tm H. IIfIn Dam All /Nl1I Berio lnJustriallHsign ACN Conttrurtelln
Enitor BrollWt!T + Koning Burttlu Angment
GE PlAstics StruaumJ Proáuas Europe Fkx Dntelopment BDAG_p
Honch BouWS}$tmlen NNIn1anJ HoIJanJ Processing Connllt RAm/gtwnJ Jngminmbll",'u
Hol« Systmlen tf CompoMntm l.AnJmark lHsign &- T«hnology CV/(
Hoogowns G_p Produlttctntrum TNO Ing. Ka"1 H. Dtkkt!T
Huntt!T Douglas
Kömmming Bendux .. Fa;mk Consuhing &- Enginttring
G~Ni~ Consult
j.j. Krens Arrhipel OnlWnpt!TS Goutlstiklm- - Ik Vrirs
Krup~ Homatex Arrhit«tenbu""u Böhtlingk Ir A. H«k CS &uwkuntlig Jngmirsll'J
NBM-AmstellmtJ Woningbouw Jan BrouWt!T Assodaln Hognthool EIIKINtk
Ort8tube Spllct StrudUm • BuIJborn ArJJit«tm en StetlenboutHrl Hognthool MiJJm-Brabant
Pi~rmtll1n HarJglas CEPEZED Himsch EnginM'ing
PlAstit:a Pl4I1t EGM A"hitmen Kantoor van Ik Totkomst
PolyJaJt Hubert-Jan Hennt bna a"hit«tm Nationak Woningrmu/
Poly1llmn POlI Tt!T A_t A"hit«ten StnalbouWÎnstitullt
RmNlBuJJ JanTimmm Stithting Aluminillm Cmtrum
RrytlOtrtIik TfimDtsign TUDtIft
RtKkwooi l.Apinus Tuns+HtmlÏng Arrhit«tm TU Eindhoven
Somfj NNIn1anJ Vt!TblUf H~nJijk Arrhitektm Vmniging NtánIAntJs~
Saint-Roch GlAs Arrhitektmburo V"1Jtt!T &-Bmman ûmentinJustrie
Struik en Hammbzg Bouw ir Frank IItln WIU'J'. H. Ik Wit Consultanty
Tmpa Intn7ltltionAI Buro /IOOr Arrhitektuur Ingminlnlnmau Zo_kl
L. Ubbink NNIn1anJ ir Dattn PIIn'1
nieuw aangesloten .J

14. • ,
mOOOi:
Een Ontzettend Gebouw
Schoonheid (en schoonheid) is louter te associëren met visuele en
auditieve stimuli. Geur . smaak en tastzin kennen gradaties in
lekker en dat is wat anders. Whisky en een warme douche zijn
lekker. Teksten . toneelstukken en taferelen zijn mooi. Een mooie
wijn is eigenlijk lulkoek en alleen het weer snoept van beide
wall et jes .
'Ontzetting.'
'Mooi gezegd', zei Julian. 'Schoonheid is zelden zacht of troostrijk. Inregendeel. Echte schoonheid is
altijd schokkend.' (Donna Tam, De verborgen geschiedenis, pag. 45).
Een verfrissende en inrrigrerende definitie van mooi (en moooi). Films, gedichten en landschappen
schieten mij te binnen. Pulp Fiction van Quemin Taranrino. Een gevoel van gene en lichte walging
zijn moeilijk te onderdrukken als je deze stortvloed aan geweld als mooi bestempelt. Of de ervaring
om in een piroque de Dja-rivier in Zuid-Kameroen af te zaleken. Absolute serene schoonheid tel"'Vijl
je je leeg zweet en volkomen benr overgeleverd aan meedogenloos ongedierte en een hels klimaat.
Schokkende schoonheid. Of het geschenk van Rosalie Loveling, eind vorige eeuw; een gedicht zoo
lieflijk en teer als suikergoed, maar het gaat wel gewoon over een klein jongetje dat sterft. 'De dood
is de moeder van de schoonheid' is misschien niet voor niets de eigenlijke inleiding in het citaat van
Donna Tam. Onrzerring, er is tenslotte al genoeg voorspelbaarheid in het leven. (Binnen vijf jaar is
Jouke Post ook hoogleraar. Wedden?).
Maar architectuur? Schokkende bouwkunst; architectuur-adrenaline, PoMo-porno of High-Tech
horror? Aanstootgevende gebouwen die de hartSlag van het architectonisch denken versnelden.
Bouwkunst als een emmer water in het gezicht van de tijdgeest. Pats! Gebouwen zonder echte
precedenten. Op zoek naar Het Onrzettend Gebouw. Mondjesmaat, maar ze bestaan. Ik beperk me
tOt drie, in chronische (lees: meeste beklijvende) volgorde.
Glass House in New Canaan, Connecticut
van Philip Johmon uit 1949. Hoeveel glas
kan een huis verdragen of hoe weinig wand
maakt een woning? T ransparanrie op het
randje. De ultieme glazen schoenendoos
met maar een massief elemenr. Meer moet
dat niet zijn.
L .J

15. Maison de Verre in Parijs van Pierre Chareau
en Bemmd Bijvoet (let op architecten met een
naam van 7 letters) uit 1928-1932. Een
volstrekt eenzaam gebouw; onbenaderbaar
afgeschermd voor de geïnteresseerde architect,
slechts eenmaal per maand mogen enkele
'Vrienden van Maison de Verre' de kluizenaar
betreden (verboden te fotograferen).
InstÏtut du Monde Arabe in Parijs van Jean Nouvel ui
1981-1987. Nouvel is een held, geen BNA-architect
een DNA-architect; het moet in zijn genen zitten. Al zijn
werk is vrijwel zonder uitzondering van een griezelig hoog
niveau. De graad van perfectie zorgt er-voor dat ik me alleen
kan stoten aan piedutrigheden als het irritante haartje op
zijn oorlel (cover van El Croquis) en de ogenschijn
gelijkenis met Frank Govers.
Schokkend is het lMA in de zin dat alles aan dit UUllW-WC:l
L ..J

16. • , I
·O'dî"""@ over ........ .
Nogmaals 3 miljoen voor
haalbaarheidsprojecten MKB
Op grond van de subsidieregeling haalbaarheids- van de af te dragen loonbelasting / premie volks-
projecten MKB is het vanaf heden weer mogelijk om verzekeringen. Voor 1996 bedraagt de vermindering
in aanmerking te komen voor subsidie voor h<1.11- 40% van de eerste f 150.000 van de rotale S&O-
baarheidsprojeccen die door een extern adviseur loonsom en 12,5% van de resterendeS&O-loon-
worden uitgevoerd. Aanvankelijk was het budget van som. De percentages voor 1997 staan nog niet vast
f 3 miljoen voor deze regeling voor 1996 uitgeput. In maar zullen dezelfde orde van grootte hebben. In
de eerste vijf maanden van 1996 werden al ruim 200 verband met aanpassing van de WBSO, zullen begin
aanvragen ingediend. Van de ruim 200 aanvragen is november de nieuwe brochure en de nieuwe
ruim 85% afkomstig van bedrijven met minder dan aanvraagformulieren en diskettes van de WSBO,
100 werknemers. gereed zijn.
Eén van de wijzigingen heeft berreklcing op het
Reeds is bekend gemaakt dat voor de rest van het jaar vergroten van de toegankelijkheid van de WBSO
1996 f 3 miljoen beschikbaar is. Om in aanmerking voor zelfstandigen. De minimum eis voor het aantal
te komen voor de subsidieregeling haalbaarheids- uren dat per jaar aan speur- en ontwikkelingswerk
projecten MKB dient het haalbaarheidsproject wordt besteed, wordt verlaagd van 875 uur naar 625
betreldcing te hebben op vraagstukken die samen- uur.
hangen met het invoeren van de nieuwe technologie,
zoals bedrijfskundige, bedrijfseconomische en Mogelijke uitbreiding KIM
technische vraagstukken. De subsidie bedraagt 50 Op grond van de onlangs verschenen begroting van
procent van de projectkosten met een maximum van het Ministerie van Economische Zaken, zal de
f 25.000,-. Behandeling van de aanvragen en regeling Kennisdragers in het MKB (KlM) in 1997
toewijzing van subsidie gebeurr op volgorde van worden voortgezet met een budget van f 2,1
binnenkomst. Hierbij worden subsidies verstrekr rot miljoen. Op basis van de KlM-regeling kan men
het budget is uitgeput. voor het in dienst nemen van een academicus ofhbo-
er ten behoeve van een concreet vernieuwingsproject
WBSO in aanmerlcing komen voor subsidie. De regeling is
(Wettelijke bepal ingen bestemd voor ondernemers met minder dan 50
inzake Speur- en werknemers.
Ontwikkelingswerk)
Tot 9 december a.s. kan bij Senter in Zwolle inzal<e
innoverende activiteiten een projectvoorstel worden
ingediend. Op basis van de WBSO kan men in ?
aanmerking komen voor een tegemoetkoming in de Voor meer informatie kunt u
loonkosten van werknemers die deze innoverende contact opnemen met
activiteiten verrichten. De tegemoetkoming in de Pouwer & Stevers
loonkosten wordt gerealiseerd door een vermindering 010 - 4521122.
L .J
15

17. Booosting
boeken
Onlangs heeft Mick Eekhout, Octatube Sttuctures twee boeken
gepubliceerd .
• 'Stressed Gum, Gespannen Glas; Zappi ofproduktontwikkeling voor
het NAi. Voor het nieuwe gebouw van het Nederlands Architectuur-
instituut werd een nieuwe constructie bedacht voor de dubbelglas-
gevels rondom de drie verdiepingen hoge centrale publiekshal. Deze
publicatie toOnt de uitwerking in het NAi en beschrijft de technische
complicaties van een dergeijk hoge glazen buitengevel.
• 'TubularStructures inAl'chitecture'is uitgegeven i.s.m. de TU Delft,
leerstoel Produktontwikkeling en CIDECT (Comité International
pour Ie Dévelopement et I'Etude de la Consttuction Tubulaire) en
beschrijft de ontwerpmogelijkheden van buis-constructies in de
architectuur. Constructieve systemen en perfectionering in details
wachten nu op de initiatieven van technische architecten om de stand
van de techniek van buisconstructies op een hoger plan te brengen en
om een stimulerende integratie in gebouwen te bewerkstelligen. In
november verschij nt de Nederlandse uitgave.
---------------------------------
Booosting op Internet
Sinds 1 september is Booosting vertegenwoordigd op het 'World-Wide-Web':
'http://www.ooo.nJ/booosring' . Onder andere treft u de virtuele versie val
pagina-pakket aan. Vanuit deze pagina's worden 'links' gelegd naar alle
zij de beschikking hebben over een eigen 'home-page' en de da rbij h
aan 000 Internet Services mededelen.
Onder http://www.ooo.nl bundelt 000 Interne architectonisch,
conceptueel opzicht virtuele present, .e
Participanten die nog geen 'ho e-pa 'li~~~Ii.. deel willen uitmaken van deze 'Booosring-
interaktiviteit' kunnen hiervool 00 benaderen .
Bijvoorbeeld kan gerealis http://www.ooo.nJ/uw_naam
http://www.uw_naam.nl
?
tel: 040-2116985 fax: 040-2116188 e-mail: info@ooo.nl
tel: 010-4156304 fax: 010-4157409 e-mail: paarch@pi.net