8. მონასტრის მთავარი წარწერიდან ირკვევა რომ კომპლექსი XIV
საუკუნეში აღუდგენია გიორგი ბრწყინვალის ამირეჯიბს ქავთარ ქაჯიფაისძეს
რომელიც ბარათაშვილების წინაპარი იყო. სამონასტრო კომპლექსი შემდეგი
საუკუნეების მანძილზეც სწორედ ბარათაშვილ-ორბელიანთა (ორბელიშვილთა)
საკუთრება იყო. მონასტერი მათ საძვალე სასაფლაოდ ითვლება, რადგან აქ ყაფლან
ორბელიშვილი, მისი ძე პაპუნა — „სომხითის მოურავი, საორბელოს პატრონი“,
სულხან-საბა ორბელიანის მეუღლე დარეჯან ბაგრატიონი და სხვ.
9. XVI ს. პირველ ნახევარში ფიტარეთი გიორგი ბარათაშვილს
ეკუთვნოდა, 1536 წლიდან ორბელი ბარათაშვილს, რომლის
მემკვიდრეს ყაფლან ორბელის შვილს 1627-1671 წლებში, ქართლის
მდივანბეგსა და სახლთუხუცესს, 61 სოფელი გაუშენ-დაუსახლებია
და ფიტარეთის სამონასტრო კომპლექსიც საფუძვლიანად
განუახლებია
10. XVII-XVIII სს. მიჯნაზე აუგიათ მონასტრის მარანი, რომელიც მის
წინამღძვარს იობ ფიტარელს მიეწერება. ახალი შენობა არა მარტო
მარნის, არამედ საცხოვრებელისა და თავდაცვით ფუნქციებსაც
ასრულებდა. იმ დროიდან მტერთა გახშირებული თარეშის გამო
ფიტარეთი დაცარიელდა. ძველ მემატიანეთა უწყებით ფიტარეთი
ლეკებსაც კი დაურბევიათ.
11. სამონასტრო კომპექსი ადრიდანვე მწიგნობრობის და სულიერების
მძლავრ კერად ითვლებოდა.
მოღწეული ცნობებით განსაკუთრებით XVII-XVIII სს. მიჯნაზე, 1696-1730
წლებში მონასტერს გამორჩეული წინამძღვარი — იობი ჰყოლია. იგი
ვახტანგ VI-თან და სულხან-საბა ორბელიანთან ძალზედ
დაახლოებული პირი ყოფილა. ფიტარეთის მონასტერს ადრიდანვე
მდიდარი ბიბილიოთეკა ჰქონდა. მტერთა ამაოხრებელ თარეშს
გადაურჩა სახარება, რომელიც ასლან ორბელაშვილმა და მისმა
მეუღლემ თამარ დიასამიძემ 1673 წ. დაამზადებინეს იესე
ბედისმწერლიშვილს და მონასტერს შესწირეს.
ხელნაწერთა ინსტიტუტში ასევე დავანებულია ფიტარეთის
ძლისპირები, - გადაწერილი XVII ს-ში ფიტარეთის ძველ საგალობელთა
კრებულიდან,
13. ეპარქია ვახტანგ გორგასლის საეკელსიო რეფორმის შედეგად
დაარსდა. საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის გაუქმების შემდეგ
მანგლისისა და წალკის ეპარქიები რუსეთის ეგზარქოსს
დაუქვემდებარეს და მცხეთა-ქართლის ეპარქიაში გააერთიანეს.
1917 წელს ავტოკეფალიის აღდგენის შემდეგ აღდგა უძველესი და
მრავალგანსაცდელგამოვლილი სამღვდელმთავრო კათედრა.
1992 წლიდან მანგლისისა და წალკის ეპარქიის მღვდელმთავარია
მიტროპოლიტი ანანია (ჯაფარიძე).