1. УНДААНЫӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫН ҮНЭЛГЭЭ
Эрдэнэцогтын Баатархуя г
ШУТИС ХБТС-ын Хүнсний үйлдвэрийн
менежментийн ангийн III курсын оюутан
E-mail; baatar_bg@yahoo.com
Өг үүллийн хураангуй : 2008 оныг х үнсний аюулг үй байдлыг хангах
жил
болгосонтой
холбогдуулан
эх
орны
үйлдвэрлийн
бүтээ гдэх үүнийг импортын бүтээгдэх үүнтэй харьцуулан өрс өлдөх
чадварын үнэлгээ г
тодорхойлоход чиглэсэн судалгаанд алимны
жүүсийг объект болгон сонгосон .
Түлхүүр
үнэлгээ
үг :
импорт ,
дотоодын
үйлдвэрлэл ,
өрс өлдөх
чадварын
Оршил
Манай улс х үнснийхээ хэрэглээний 70 орчим хувийг импортын
бүтээ гд эх үүнээр хангаж байгаа гэсэн судалгаа байдаг . Гэтэл
дэлхийн практик т х үнсний нийт бүтээ гдэх үүнийхээ 30-аас дээш
хувийг
экспортоор авдаг
бол тухайн орон х үнсний аюулг үй
байдлаа алдаж ялангуяа х үнсний тодорхой нэг бүтээ гдэх үүний
импортын 20 –оос дээш хувийг з өвх өн нэг улсаас авдаг бол
экспортло гч улсын эрхшээлд орсон гэж үздэг . Тэгэхлээр бид аль
хэдийн өмнөд х өрш Хятад улсын эрхшээлд орсон бололтой . Монгол
улс
өс өн нэмэгдэж байгаа
х үн амынхаа х үнсний хэрэгцээ г
өөрсдийн үйлдвэрлэлээр хангаж чадахг үй байдалд х үрсэн нь
бидний
ирээд үйг
хаалттай
байдалд
х үргэж
байна .
Иймээс
дотооддоо
үйлдвэрлэж
байгаа
бүтээ гдэх үүнийг
импортын
бүтээ гдэх үүнтэй харьцуулж өрс өлдөх чадварыг нь тодорхойлж зах
зээлийг эзлэх нөхц өл бололцоог олж харах нь чухал болоод
байна .
Өрсөлдөх чадвар.
Бүтээ гдэх үүний өрс өлдөх чадвар гэх нэр томъёо нь шинэлэг з үйл
боловч үүнийг үндэсний болон олон улсын зах зээлийн стандарт ,
шаардлагыг
хангаж , чанар , техник - эдийн засгийн
зэрэг
гол
үз үүлэлт үүдээрээ өрс өлдөгч бүтээ гдэх үүнээс илт давуу талтай
байх нөхцлийг хангахад чиглэсэн маркетингийн удирдлагын бүх
арга хэмжээг багтаасан өрг өн утга агуул га тай ойлголт юм.
Ундааны өнөөг ийн байдал .
Ундааг амны цангаа тайлах т өдий хэрэглэж байсан цаг аль хэдийн
хол хоцорчээ . Хэрэглэж байгаа бүтээ гдэх үүнээсээ шаардлагатай
амин дэм, эрдэс бодис зэргий г бүрэн г үйцэд авч чадаж байгаа
эсэх тодорхой бус байгаа бөг өөд өнөөгийн нөхц өлд хэрэглэ гчид
ууж байгаа ундаанаасаа хэрэгцээт з үйлээ авахыг хичээдэг болсон
нь энэ т өрлийн бүтээгдэх үүний үйлдвэрлэл ихэсгэж байна . Ундаа
гэхлээр л бодолд жүүс, хийжүүлсэн ундаа ордог бол энэ т өрөлд
бүх т өрлийн шингэн з үйл (ундаа , жүүс, дарс , архи, пиво , сироп ,
цай г .м) –ийг оруулан үздэг . Манай улсын хувьд 2007 онд
40902.8 мянган литр амтат ундаа үйлдвэрлэсэн нь 2006 онтой
харьцуулбал 80.6 хувиар өсс өн үз үүлэлттэй байна . Үйлдвэрлэлийн

2. хэмжээ ихсэхийн хирээр зах зээлээс гадны бүтээ гдэх үүнийг шахах
боломжийг бидэнд олгож байна . Гэвч гаднаас орж ирж байгаа
ундааны ихээхэн хувийг жүүс эзэлж байгаа нь жүүсний өрс өлдөх
Ìîíãîëûí æ¿¿ñíèé шаардлага гарч байгаа юм. /ñàÿ ëèòð/
чадварыг үнэлэх çàõ çýýëèéí õýòèéí òºëºâ
îí
Судалгааны ар га з үй
Бүтээ гдэх үүний өрс өлдөх чадварыг үнэлэх олон арга байдаг ч
худалдааны тэмдэгтэй х үнсний бүтээгэдх үүний өрс өлдөх чадварыг
үнэлэхэд хэрэглэдэ г
загварчлалын аргыг ашигласан . Загварын
аргыг :
Зах зээлийн
нөхц өлд бүтээгдэх үүний өрс өлдөх чадварын
шалгуур үз үүлэлт болох хэрэглээний шинж чанарыг загварчлахад ,
Үйлдвэрлэгчдийн барааны рейтингий г тогтоох ,
- Хэрэглэгчдийн
одоогийн
болон ирээд үйн хэрэгцээ г
хангах
зорилгоор шаардлагатай нэр т өрийн бүтээ гдэх үүнийг бий болгох ,
шийдвэр гар гах зэрэг т хэрэглэдэ г . Өрс өлдөх чадварын шалгуур
болгож бүтээгдэх үүний тоон болон чанарын үз үүлэлт үүдийг авч
үзэх бөг өөд эдгээр нь тухайн бүтээгдэх үүний өрс өлдөх чадварыг
үнэлэх үндэс болдог . Энэ нь:
- өрс өлдөх чадварын нэгж шалгуур
- өрс өлдөх чадварын иж бүрэн шалгуураар тодорхойлогдоно .
Хүнсний
бүтээгдэх үүний
нэгж
шалгуурт
амт,
үнэр,
өнг ө,
тунгала гжилт , биежилт зэрэг
мэдэрх үйн эрхтний үз үүлэлтээр
тодорхойлогдох
хэрэглээний
үндсэн
үз үүлэлт үүдийг
мөн
худалдааны тэмдгийн мэдээлэл , сав баглаан дээрх мэдээллийг
хамруулан
авч
үздэг .
Харин
иж
бүрэн
шалгуурт
гурван
үз үүлэлтийг ашиглана .
-Хэрэглээний шалгуур иж бүрэн үз үүлэлт үүд
-Эдийн засгийн шалгуур үз үүлэлт үүд
-Худалдааны тэмдгийн нэр х үндийн үз үүлэлт үүд

3. Ж сний өрсөлдөх чадварын үнэл гээ
үү
Хүнсний
бүтээгдэх үүний
өрс өлдөх
чадварыг
хамгийн
ерөнхий
аргаар
тооцоолоход
хэрэглэ г чдийн
саналаар
тодорхойлогдсон
үз үүлэлтийг багтаасан онооны хувийг ашигладаг бөг өөд энэ санал
асуул гад мэдэрх үйн үз үүлэлт үүд, хэрэглээний барааны шинэлэг
байдал , сав баглаа боодол , үйлдвэрлэгчдийн болон худалдааны
тэмдгийн нэр х үнд зэрэг иж бүрэн үз үүлэлт үүдийг хамруулан авч
үзсэн .
Судалгаанд
Монгол
улсад
үйлдвэрлэж байгаа
алимны
жүүстэй Орос улсаас орж ирж байгаа алимны жүүсийг жишиг загвар
болгосон бөг өөд судалгаанд алимны жүүс худалдан авч байсан 15
хэрэглэ г чийн оролцуулсан .
Хэрэглэ г чдийн жүүсэнд өг өх нэ гж шалгуур
Хэрэглээний нэгж шалгуур - ыг олохдоо шинжилж буй барааны утганд
харьцуулж олно.
qi =
pi
pi 0
Pi – шинжилж буй барааны i-р үз үүлэлтийн утга
Pi0 – эталон барааны i-р үз үүлэлтийн утга
үнэлэх онооны хуваарь (цэвэр алимны
Хүснэг т 1
Ж сийг
үү
жүүс)
Үнэлгээ
(оноогоор )
Үз үүлэлт үүд
тунгала гжил
т
өнг ө
Онц (5)
Сайн (4)
Дунд (3)
Тааруухан
(2)
Тунгалаг
Бага
зэрэг
тундастай
Алимны
өнг өнөөс
арай өөр
Тунадас
багатай
Тунадасг үй
Алимны х үрэн
шаргал
өнг өтэй
Алимны
т өрөлд
хамаархаарг
үй
өөр
өнг өтэй

4. үнэр
Алимны
үнэртэй
Амт
Алим
амтагдсан
Шогоны
мэдээлэл
Хэрэглэ гчийн
эрхийг
хамгаалах
хуульд
нийцсэн ,
бүтээ гдэх үүн
ий
давуу
талыг
тусгасан
Гоо
з үйн
шаардлагад
нийцсэн ,
сэт г элд
тохиромжтой ,
савлалт
шошго
нь
өнг ө
үзэлмжтэй
Савлагааны
мэдээлэл
Алим
үнэртэх
боловс
исгэлэн
үнэртэй
Алимын
амттай ,
чихэрлэг
нялуун
Тус
хуульд
нийцсэн ,
мэдээлэл
багатай
Алим үнэр Алимны ямар
сул гадны ч
үнэр
өөр
байхг үй
үнэртэй
Алимны амт
сул ,
гашуун ,
исгэлэн
Тус хуульд
нийцсэн
Алимны амт
бараг
байхг үй
Савлагааны
ердийн
байдал
шошго
нь
хэвлэлийн
өндөр
г үйцэтгэлтэ
й, мэдээлэл
нь тодорхой
ойлгомжтой
Савлагаа
ердийн
анхааралд
үл өрт өм,
хэвлэлийн
ердийн
г үйцэтгэл ,
өнг өний
хослол
тааруу
Шошгоны
г үйцэтгэл
нямбай бус ,
гаднах
байдлаа
хадгалах
чанар
тааруу ,
мэдээлэл нь
ойлгомжг үй
Тус
хуульд
нийцээг үй,
мэдээлэл
байг үй
Ж сэнд өгс өн хэрэглэ гчдийн оноо
үү
Хүснэг т 2
Импортын
Эх
орны Хэрэглээний
Үз үүлэлт үүд
алимны
үйлдвэрийн
нэгж шалгуурын qi*
жүүс
(монфреш
дүн
ai
(любимый
а.ж)
(qi)
(ai)
сад)
тунгала гжилт
4.6
4.0
0,87
0.15
0.13
өнг ө
4.8
4.4
0,92
0.12
0.11
үнэр
4.6
3.2
0,69
0.25
0.17
Амт
4.8
4.0
0,83
0.17
0.14
Шогоны мэдээлэл
5.0
4.8
0.96
0.10
0.1
Савлагааны
5.0
4.0
0,80
0.19
мэдээлэл
0.15
Хэрэглээний шалгуур иж бүрэн үз үүлэлт -үүдийг
үз үүлэлтийг дараах томъёгоор тооцоолно .
тооцох .
Энэ

5. n
I ÏÊ = ∑ qi ai ⇒ I ÏÊ = 0.80
i =1
1
2
3
4
5
ai – i –р шалгуурын хоёрдугаар жингийн итгэлцүүр
i - үнэлж буй шалгуурын тоо
Хүснэгт 5
Өрс өлдөх
Ж сний өрс өлдөх чадварын шатлал
үү
чадварын
өрс өлдөх
тодорхойлолт
т үвшин
чадварын ангилал
0.91 – 1.0
1
өрс өлдөх
чадвар
өндөртэй
0.81 – 0.90
2
Бүтээгдэх үүн
өрс өлдөх чадвартай
0.71 – 0.80
3
Дунд
зэргийн
өрс өлдөх чадвартай
0.60 – 0.70
4
өрс өлдөх
чадвар
доогуур
0.60
–
аас
5
өрс өлдөх чадварг үй
дээш
Худалдааны тэмдгийн нэр хүндийн үзүүлэлт-ийг тооцох. Тооцоог
онооны хуваарийг ашигладаг томъёогоор бодох (хүснэгт 3-т
жүүсний худалдааны тэмдгийн нэр хүнд үзүүлэлтийн хуваарь)
бөгөөд тэр нь дараах байдалтай байна. Жүүсний худалдааны
тэмдгийн нэр хүндэд өгсөн хэрэглэгчдийн үнэлгээ Хүснэгт 4
I ÒÌ =
PTmi
4.2
⇒ I ÒÌ =
= 0.95
PTm 0
4.4
PTmi – шинжилж буй барааны i –р үзүүлэлт
PTm0 – эталон барааны i –р үзүүлэлтийн утга
Д/
д
1
2
Үнэлгээ ,
Онц (5)
тоогоор
Үз үүлэлт үүд
Барааны
Сайн
танил ,
тэмдгийн
шинж сэт гэл
татсан ,
чанар
хэрэглэ гчдэд
ойр
нэр
х үнд
бүхий
худалдааны тэмдэг
Худалдааны
0.81 – 1.0
тэмдгийн
нэр
х үнд
үз үүлэлтийн
утга / ITM /
Жүүсний
худалдааны
тэмдгийн
нэр
Сайн (4)
ханалттай (3)
Танил
боловч
сэт гэлд
ойр биш
0.61
0.80
хүндэд
Хүснэг т 3
Сайн
танил
биш, сэт гэлд
дотно бус
– 0.60
бага
өгсөн
–
ээс

6. хэрэглэгчдийн үнэлгээ
Импортын
4.4
Эх орны үйлдвэрийн
4.2
Хүснэг т 4
Дүг н элт
Хэрэглэ г чдээс авсан саналаар хэрэглээний шалгуур иж бүрэн
үз үүлэлт (0.80), худалдааны тэмдгийн нэр хүндийн үзүүлэлт
(0.95) –ийг бодож олсноор
дараах дүгнэлтэнд х үрч чадана .
Монгол үйлдвэрлэгдэж байгаа жүүс хэрэглэ гчдэд ойр сэт гэл
татсан боловч хугацааны тухайн агшинд зах зээл дээр дундаж
байр суурь эзэлж буй бүтээ гдэх үүн (дундаж өрс өлдөх чадвартай ).
Энд бүтээгдэх үүний чанарыг сайжруулах , үнийг бууруулах , эсвэл
худалдааны тэмдэгтэй бүтээ гдэх үүнийг зах зээлийн х өдөлг өөнд
оруулах арга хэмжээ авах шаардлагатай .
Ашигласан хэвлэл
“Хүнсний үйлдвэрийн өрс өлдөх чадвар ”
хурлын эмхэт гэл 2007
“Хүн ба х үнс” сэт г үүл
Монгол улсын статисти кийн эмхэт гэл 2006
онол
практикийн
бага
Товч намтар
Эрдэнэцогтын Баатархуя г 1987 онд т өрс өн. Сэлэнгэ аймаг Сүхбаатар сумын 10-н
жилийн 4-р сургуулийг 2005 онд т өсг өж ШУТИС ХБТС – ын Хүнсний үйлдвэрийн
менежментийн ангид элсэн орсон . Одоо 3-р курст сурч байна . Уг сургуульд
сурч байгаа гынхаа хувьд ихээд үйгээ х үнсний үйлдвэртэй холбон боддог .
Тиймээс ч манай улсын хувьд нэн тэрг үүнд шийдвэрлэх ёстой асуудлуудын нэг
болоод байгаа эх орны эр үүл чанартай х үнс үйлдвэрлэлийг дээшлүүлэхтэй
холбогдуулан äîòîîäîä ¿éëäâýðëýñýí õ¿íñèéã èìïîðòûí õ¿íñòýé õàðüöóóëàí
ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã íü ¿íýëýõèéã çîðüñîí áîëíî. ªã¿¿ëëèéã áè÷èõ ÿâöàä Ö.
Ñýëýíãý áàãøààñ çààâàð çºâëºãºº àâ÷ áàéñàí.
Bg

7. хэрэглэгчдийн үнэлгээ
Импортын
4.4
Эх орны үйлдвэрийн
4.2
Хүснэг т 4
Дүг н элт
Хэрэглэ г чдээс авсан саналаар хэрэглээний шалгуур иж бүрэн
үз үүлэлт (0.80), худалдааны тэмдгийн нэр хүндийн үзүүлэлт
(0.95) –ийг бодож олсноор
дараах дүгнэлтэнд х үрч чадана .
Монгол үйлдвэрлэгдэж байгаа жүүс хэрэглэ гчдэд ойр сэт гэл
татсан боловч хугацааны тухайн агшинд зах зээл дээр дундаж
байр суурь эзэлж буй бүтээ гдэх үүн (дундаж өрс өлдөх чадвартай ).
Энд бүтээгдэх үүний чанарыг сайжруулах , үнийг бууруулах , эсвэл
худалдааны тэмдэгтэй бүтээ гдэх үүнийг зах зээлийн х өдөлг өөнд
оруулах арга хэмжээ авах шаардлагатай .
Ашигласан хэвлэл
“Хүнсний үйлдвэрийн өрс өлдөх чадвар ”
хурлын эмхэт гэл 2007
“Хүн ба х үнс” сэт г үүл
Монгол улсын статисти кийн эмхэт гэл 2006
онол
практикийн
бага
Товч намтар
Эрдэнэцогтын Баатархуя г 1987 онд т өрс өн. Сэлэнгэ аймаг Сүхбаатар сумын 10-н
жилийн 4-р сургуулийг 2005 онд т өсг өж ШУТИС ХБТС – ын Хүнсний үйлдвэрийн
менежментийн ангид элсэн орсон . Одоо 3-р курст сурч байна . Уг сургуульд
сурч байгаа гынхаа хувьд ихээд үйгээ х үнсний үйлдвэртэй холбон боддог .
Тиймээс ч манай улсын хувьд нэн тэрг үүнд шийдвэрлэх ёстой асуудлуудын нэг
болоод байгаа эх орны эр үүл чанартай х үнс үйлдвэрлэлийг дээшлүүлэхтэй
холбогдуулан äîòîîäîä ¿éëäâýðëýñýí õ¿íñèéã èìïîðòûí õ¿íñòýé õàðüöóóëàí
ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã íü ¿íýëýõèéã çîðüñîí áîëíî. ªã¿¿ëëèéã áè÷èõ ÿâöàä Ö.
Ñýëýíãý áàãøààñ çààâàð çºâëºãºº àâ÷ áàéñàí.
Bg