mga ibat ibang sagisag kultura ng mga kalanguya ng Kayapa, Nueva Vizcaya, partikular sa mga Kalanguya ng Nansiakan at Mapayao ng Kayapa, Nueva Vizcaya

1. SAGISAG KULTURA
NG MGA KALANGUYA
SA BARANGAY MAPAYAO
AT NANSIAKAN, KAYAPA,
NUEVA VIZCAYA
TINIPON AT SINALIKSIK NI:
MELINA S. CASLANGAN
Guro III, Nansiakan NHS
Kayapa, Nueva Vizcaya

2. PAUNANG SALITA
Ang proyektong Sagisag Kultura ng mga Kalanguya ay particular sa barangay Mapayao
at Nansiakan, Kayapa, Nueva Vizcaya.
Ang proyektong ito ay listahan ng mga sagisag kultura na ang ibig sabihin ay patuloy na
nagsasaliksik sa mga iba’t ibang sagisag kultura ng mga kalanguya at nakabukas din sa
pagdaragdag at pagbabawas ng mga ito kung ito’y kinakailangan.
Ang sagisag kultura na ito ay kumakatwan sa mga mahahalagang katangian, kasaysayan,
kaugalian, at tradisyon ng mga kalanguya sa barangay Mapayao at Nansiakan. Ang mananaliksik
ay isinaalang-alang at nagpapasalamat sa mga kontribusyon ng bawat lugar at lalong-lao na sa
mga katutubong tao na nagbigay ng kanilang kaalaman sa pagpapayaman ng sagisag kultura ng
mga kalanguya. Ito’y isang paraan para palahuin ang mga nawawalang kultura ng mga
kalanguya. Ako din ay nagpapasalamat sa mga nag-edit ng proyektong ito. Sa kabuuan, ang
layunin ng proyektong sagisag kultura ng mga kalanguya ay mapapaunlad ang kaalaman ng
bawat kalanguya at inaasahang mapapataas ang dangal bilang isang kalanguya at ito rin ay
nagpapakita ng pagmamahal sa bayan at kultura.
Unang edisyon lamang ito. Sa kabila ng lahat, pagsasaliksik, pagsusulat, at pag-eedit,
naniniwala ang mananaliksik na malaki ang tsansa para sa rebisyon, karagdagan at lalong
mapagyayaman ang sagisag kultura ng mga kalanguya.

3. Abong
Ang abong (bahay) ng mga kalanguya ay may kakaibang disenyo. May tatlong uri ang
disenyo ng bahay. May bahay na para sa mga mahihirap, para sa katamtaman ang buhay, at para
sa mga mayayaman.
Ang disenyo ng bahay ng mga mahihirap ay ang sahig nito ay nakalatag sa lupa. Ang
tulugan, ang pinaglulutuan o kusina, at iba pang mga kagamitan ay isang kuwarto lamang. Ito ay
yari sa “gulon”(cogon), “pal-u”t (thatch), “kawayyan” (bamboo), “keyew”(wood), “bato” (stone),
“uwey” (rattan) , at “wakal” (vines).
Ang disenyo ng bahay ng mga may katamtaman sa buhay ay may dalawang palapag. May
bintana at may hagdanan. Nakahiwalay ang kusina sa tulugan at may dalawang pintuan. Ang mga
kagamitan na ginamit sa pagpapatayo ng bahay ay magkapareho lang.
Mayroon ding disenyo ang bahay ng mga kalanguya na dalawang palapag na kung saan ang
nakatira sa unang palapag ang kanilang alagang baboy at sa pangalawang palapag naman ang
nakatira ay yung may may-ari bahay.
Ang disenyo ng bahay ng mga mayayaman ay nakataas ang sahig at ang haligi nito ang
nakapatong sa mga bato. Ang sahig nito ay puro kahoy. Ang bubong nito ay yari sa runo or cogon.
Ang bahay ng mga kalanguya ay di gumgamit ng mga pako bagkus gumugamit ng mga
matitibay na baging.

4. Akbot
Ang akbot na ito ginagamit ng mga kalalakihan. Ang akbot na ito ay yari sa balat
ng kambing. Ang mga hayop na pwedeng gawing akbot ay ang mga kalabaw, baka,
kambing, tupa, at wild cat.
Ang akbot ay ginawang bag ng mga Kalanguya noong unang panahon dahil wala
silang magamit na bag.
Ito ay backpack ng mga kalalakihan na kalanguya.Kadalasan, dito inilalagay ng mga
matatanda ang kanilang nganga. Pinaglalagyan din ng baon. Ito ang pinaka bag nila noon.

5. Appaan ni Duplano
Ang isang appaan ng “duplano” (air strip) dito sa Bayan ng Kayapa ay matatagpuan sa
Oliweg, Mapayao, Kayapa, Nueva Vizcaya. Isa ito sa pinakamalawak na paliparan ng mga
eroplano sa bayan ng Kayapa.
Ayon sa mga unang nakatira roon, ang unang gumamit ng air strip na ito ay mga
Hapon noong World War 2. Pagkatapos ng World War 2, ang air strip na ito ay ginamit ng
mga Missionaries na galing sa ibang bansa. Si John Eton at ang mga iba pang kasamahan
niya. Ang piloto nila ay sina Lee German at Stiger (hindi nila tiyak ang tamang baybay ng
kanilang mga pangalan).

6. Apyaw
Ang apyaw ay yari sa tingting ng dahon ng niyog at kawayan.
Ang apyaw ay isang gamit na panghuli ng mga “udingngan” (maliliit na isda) sa ilog sa
halip na dinamita para hindi masira ang mga yamang dagat.
Sa paggamit din nito, hinuhuli lang nila ang sapat na kaya nilang ubusin at ibinabalik
nila ang mga malilit na isda o kaya yung hindi pa puwedeng ulamin.

7. Atak
Ang “atak” (itak) ay yari sa bakal. Ito ay ginagamit sa pagkuha ng
panggatong o pamutol ng kahoy. Ginagamit din ito sa pagkatay ng mga hayop
at paghiwa ng karne, gulay, at prutas. Kadalasan ang mga gumagamit nito ay
mga kalalakihan.
Ang atak ay may ibat ibang disenyo depende ito sa kung saan mo
gagamitin.

8. Bahkit
Ang “bahkit” (basket) ay yari sa kawayan (Chinese bamboo) at “uwey”
(yantok).
Ito’y ginagamit na sisidlan ng kanilang mga inaning gulay sa kanilang “inum-
an” (kaingin) o kaya pinag-iimbakan ng kanilang binhi para sa susunod na taniman.
Kapag ilalagay nila ang kanilang binhi, ito’y inilalagay nila sa itaas ng kanilang kusina
para hindi masira ang mga butil ng kanilang pananim gaya ng mani, lubyas, at iba
pang butil na kanilang itatanim.
Ang “bahkit” ay may ibat ibang disenyo at laki, yung iba ay may takip.

9. Balat
Ang “balat”/saging ay gamot ng mga Kalanguya. Ito ay ginagawang gamot sa mga sugat,
halimbawa ay nasugatan ng kutsilyo o kaya ay itak ang kamay o paa, dinediretso nilang inilalagay
ang dagta ng “balat”/saging sa may nasugatan para tumitigil ang pagdurugo ng sugat. Ito ang
ginagawa nila kasi napakalayo ang pagamutan.
Ang saging din ay inuulam. Ang parte ng saging na puwedeng ulamin ay ang puso ng saging at
ang murang uhay ng saging.
Ito din ay pagkain ng baboy. Ang tangkay ng saging ay tinatadtad at ipanapakain sa baboy.
Ang hinog na bunga ng saging ay kinakain ng mga tao at may mga medisinal value din ito.

10. balita
Balita
Noong unang panahon, ang “balita” (crow bar) ay yari din sa isang pirasong
matibay na kahoy. Ito’y matulis at ginagamit na pantanggal ng mga bato sa ginagawang
bukid o kaya ay ginagamit sa pagbungkal din ng lupa para sa paghahanda sa pagtatamnan
ng mga gulay at iba pa.
Sa panahon ngayon, ang “balita” ay gawa na sa bakal at ginagamit sa pagtanggal
ng mga malalaking bato sa kaingin o sa bukid.

11. Ba-liw
“Ba-liw” ay isang awit o kanta na ginagawa ng mga kalanguya bilang isang pasasalamat o
papuri kay Kabunyan. Ang ba-liw ay isang sagradong awit ng mga kalanguya. May iba’t ibang ba-liw
na nababagay sa mga okasyon. May ba-liw para sa kasal, patay para sa mga naiwanan ng namatay
at may ba-liw di dun sa namatay n asana ay makapunta na siya sa langit, piyesta, o kahit anong
okasyon. Ito rin ay isang paraan para sa magiliw na pagtanggap ng mga bisita na dumalo sa isang
okasyon.

12. Balliken/Tallaka
Sa paggawa ng “balliken/tallaka”, gumagamit sila ng yantok o chinese bamboo.
Ginagawa ang balliken/tallaka dahil ito ay isang mahalagang kagamitan ng mga kalanguya.
Dito nila inilalagay ang hindi luto at lutong kamote o kaya ay mga prutas. Ginagamit din ito
kapag may keleng/okasyon dahil dito inilalagay ang lutong kamote na inihahain sa mga taong
dumalo o sa mga bisita.
Ginawa nila ito dahil noong unang panahon ay wala pa silang masyadong maraming
kagamitan hindi tulad ngayon na maraming nabibili sa bayan.
Ang balliken/tallaka ay gustong-gusto nilang ginagawa bilang pampalipas ng oras at
upang may pamalit sila kung nasira ang mga nauna na nilang ginawa.

13. .
Batang
Ang batang na tinatawag ng mga kalanguya ay uri ng karne na hiniwa lamang at iniluto sa
kumukulong tubig na ang tanging sangkap ay asin gaya ng baboy, baka, kalabaw at iba pa.
Ang batang ay nagiging datag ang tawag kung ibinigay na sa tao. Ito’y luto o hindi. Kapag
marami ang karne na hindi inulam sa okasyon, ito’y ibibilang ulit sa mga kapitbahay at
ipinamimigay na tinatawag na In-abbong.
Ang luto ng karneng ito ay inilalagay sa malaking kaldero o palayok. Lalagyan lang nilang
tubig hanggang ito’y maluto. Walang inilalagay na sahog kahit man lang asin. Masarap ulamin ang
datag kahit walang asin o kahit walang sahog.

14. Dagi
Ang “dagi” na ito ay yari sa mga piling Kawayan (bamboo) at piling yantok. Ito ay isang uri
ng kagamitan ng mga Kalanguya na kung saan itoy ginagamit ng mga kalalakihan para paglayan ng
kanilang mabibigat na karga gaya ng mga nakasakong gulay, kamote, luya, bigas, at iba pa.
Ito ay katumbas ng “kayabang” ng mga kababaihan sa pagbuhat ng kanilang mga ani.
Ang mag-asawang kalanguya ay nagtutulungansa pagbuhat ng kanilang aning pananim.
Sabay silang pupunta sa kanilang kaingin o garden na kung saan ang lalaki gamit ang dagi at ang
babae naman ay kayabang.
Ayon sa mga kalalakihan lalong lalo na yung mga tumatanda na itoy nakakatulong sa
pagbuhat ng kanilang mga ani na galing sa kanilang pananim mula sa kanilang malalayong kaingin
o garden. Sinasabi ng mga matatanda na ito rin ay ginagamit ng mga Hapon noong nanirahan ang
mga Hapon dito sa ating bansa.
Ang taong nasa larawan ay ipinapakita kung paano gamitin ang dagi. Gamit ang kanyang
dagi papunta sa kanyang kaingin.

15. Dalay
Dalay ay isang mahalagang kagamitan ng mga Kalanguya. May iba’t-ibang hugis ang
dalay. Ang dalay ay may iba’t ibang klase din may mahal at may mura depende sa klase nito.
Ito’y pinaglalagyan ng “tepey” o rice wine na tumatagal na kahit umabot ng ilang
buwan o isang taon. Ito din ay ginagamit ng mga Kalanguya pag sila ay magkakanyaw.
Ang dalay ay galing din daw sa ibang bansa na dinala ng mga mangangalakal noon dito
sa Pilipinas. Binili ng mga Kalanguya dahil nakita nila na magandang kagamitan at matibay na
paglalagyan ng rice wine na gagamitin nila sa kanilang ritwal.
Ito rin ay puwedeng gamitin ng imbakan ng tubig. Kasi kahit mainit ang panahon,
mananatiling malamig pa rin ang tubig sa dalay.

16. Delpeng
Ang “delpeng” yari sa matibay na kahoy. Ang delpeng na ito ay pinabuti at
ginawang upuan na may sandalan.
Komportableng upuan ito ng kapapanganak na nanay, at kapag naglalaba at
marami pang iba.

17. Dupdup/huwan
Ang dupdup (camote digger) na ito ay yari sa kahoy o bakal na kung
saan ito ay pinapatulis para makuha ang ubi (camote), habok (gabi), hanglay
(kamoteng kahoy), at iba pang mga pananim na lamang-lupa.
Ito ay ginagamit ng babae sa kanilang inum-an (kaingin) para
magtanim ng camote, at iba pa. Ginagamit din ito sa panlinis ng kanilang
inum-an (kaingin) para sa paghahanda ng kanilang pagtatamnan.

18. Ekleb
Ang “ekleb” ay yari sa kawayan at yantok. Ito’y ginagamit sa panghuli ng
mga udingngan o yung maliliit na isda sa ilog sa halip na gumamit ng dinamita.

19. Galgal
Ang galgal ay isang praktis ng mga kalanguya. Ito ay walang sawang pagngunguya sa mga
buwa (buyo), lewed (ikmo), apol (apogat tabako. Ang buyo (betel nut) ay isang bunga ng punong
palma, ikmo (betel leaf) ay isang berdeng dahon na inihahalo sa galgal at apog (lime) ay nanggagaling
sa suso na inilalagay sa apoy hanggang ito’y maging apog, at tabako na inihahalo rin sa galgal kung
gugustuhin ng nag nganga na lagyan ng tabako.
Noong unang panahon, pinaniniwalaan nila na ang paggalgal ay nagbibigay ng lakas sa
kanilang katawan. Naniniwala din sila na pag may haharapin na kaso/problema ay mag gagalgal muna
sila bago tuluyang tumuloy sa lugar kung saan gaganapin ang usapan para hindi sila matalo sa kaso o
kaya naman para hindi siya masyadong maliitin ng kanyang katunggali sa kaso. Kung siya naman ang
nagkasala, sana man lang ay mabawasan ang multa na hihingin nila sa kanya at magkaayos agad ang
magkatunggali.
Ang galgal daw ay nakapagpapainit ng katawan. Ito rin ang isang paraan para sa pakikipag-
usap sa mga ibang tao. Kaya naman hindi nakapagtataka na mayroon silang magandang sisidlan o
taguan ng kanilang galgal. Kadalasan ito’y inilalagay o nakasabit sa kanilang baywang o kaya sa akbot
pag lalaki. Para sa mga matatanda parang isa na itong bahagi ng kanilang pamumuhay at kasama na
sa ritwal.
Nagpapalitan ang mga naggagalgal ng buwa (buyo), lewed, (ikmo) at apol (apog) sa kasama
nilang nagnganganga habang nagkukuwentuhan sa daan, sa bahay, sa kaingin o kaya kahit saang
lugar kung may nakita silang nag gagalgal.
Sa ngayon, marami na ang mga kabataang kalanguya na nagnganga para maranasan kung ano
ang galgal at ito nga daw ay nagpapainit ng katawan wala ng iba pang rason di gaya noong unang
panahon na may iba silang layunin.

20. Gangha
Ang gangha ay isang pinakaimportanteng musical instrument na ginamit ng mga Kalanguya sa
paggawa ng kanilang mga ritwal. Noong unang panahon, ang paggamit ng gangha ay talagang sagrado. Hindi
basta basta tinutugtog ito dahil sa kanilang paniniwala na “ongkalat” na ang ibig sabihin ay magkakasakit ang
taong tumutugtog ng gangha na walang dahilan, o kaya walang okasyon, o kaya walang kanyaw. Tinutugtog
lang ang gangha sa mga ganitong okasyon – padit, kiyad, bayyog, at hagawhaw ng mga kalanguya. Ang
gangha ay tinutugtog ng mga kalanguya para sa kanilang katutubong sayaw at sa pagsagawa ng ritwal.
Pero sa panahon ngayon, ito’y ginagamit sa iba’tibang okasyon gaya ng kasal, piyesta, kanyaw,
pagdiriwang ng pasko at bagong taon, at iba pa.
Ang gangha ay yari sa bronze, copper brass, o bakal. Kung ang gangha ay yari sa bronze o copper
brass, ito’y mga sinaunang gamit. Kung ito’y yari sa bakal, ito’y kayayari lang sa madaling panahon. Ito ay
may iba’t ibang sukat napabilog na nagbibigay ng iba’t ibang tunog, ritmo, at tayming kasi nakadepende sa
layunin ng ritwal. Ang mga tumutugtogna lalaki ay umiikot habang tinutugtog ang gangha at susunod ang
dalawang pares, isang lalaki at isang babae na nagsasayaw ng katutubong sayaw ng mga Kalanguya. May
mga okasyon din na kapag pinatugtog ang gangha, pinaniniwalaang sasabayan sa pagpatay ng mga hayop na
gagamitin sa ritwal na kanyaw, o kaya naman tinutugtog ang gangha kung ito’y kinakailangan na tugtugin
depende sa utos ng ritualist/mabaki. Sinasabi nila na ang mga may kaya lang sa buhay ay may gangha noong
unang panahon dahil ito’y mahal. Yung mga may gangha ang kinikilala sa kanilang lugar at sila din ang
namamahala sa barangay nila.
Sa ngayon, ginagamit na ang gangha sa pagparada o kaya ay kasalan.

21. Gayyabah
Ang gayyabah (bayabas) na ito masarap kainin. Ito ay masagana sa vit. C . Ang bunga nito ay
pinapakuluan at sinasala din para gawing guava jelly. Ang bunga din ng gayyabah ay ginagawang
guava jam at ginataang bayabas. Ang bunga ng gayyabah ay inihahalo sa ulam para maging
sinigang. Ang gayyabah ay ibinibilang ng mga kalanguya na isang mabisang panggamot sa mga
ilang sakit gaya ng pagtatae kaya nga lang dapat kontrolin din ito kasi baka naman tumigas ang tae
mo at sanhi ng sakit. Paalala lamang na lahat ng sobra ay bawal.
Ang dahon nito ay puwedeng pakuluan at ipanghugas sa mga galis sa katawan. Ang balat din nito
ay pinapakuluan at iniinum para sa sakit sa pagtatae.
Ang punong kahoy ng bayabas ay may katamtamang taas din.

22. Giyag
Ang giyag (winnower) na ito ay yari sa piling kawayan (chinese bamboo) at piling
yantok. Ito ay ginagamit para malinisan ang binayong palay para ito’y maging bigas na
maisasaing.
Ito rin ay isa sa mga mahalagang kasangkapan ng mga kalanguya. Ginagamit nila ito
para palamigin ang hindi masyadong lutong kanin (half-cooked rice). Pag lumamig na ang
kanin ihahalo nila ang yeast. Pag nahalo na ng mabuti ang kanin at yeast itoy ilalagay sa
lalagyan ng rice wine at pagkalipas ng mga tatlo o apat na araw ito’y ililipat na sa dalay/jar
para sa pangmatagalang rice wine.
Ang giyag din ay pinaglalagyan ng mga kagamitan na kinakailangan ng
ritualist/mabaki sa kanyang ritual gaya ng kumot, damit at iba pa na kailangan ng
ritualist/mabaki sa kanyang ritual o dasal kasi depende rin ito sa sakit ng tao na nahanapan
ng isa pang ritualist (maanap). Kapag kompleto ang kagamitan na nakalagay sa giyag, ang
mabaki ay mag-uumpisa ng kanyang ritual o dasal para magamot ang may sakit na tao.
Bihira na ngayon ang pagsagawa ng ritwal na ito dahilan na rin sa pagpasok ng iba’t ibang
relihiyon

23. Gulon
Ang (cogon) gulon ay isang uri ng talahib na ginagamit ng mga kalanguya para
sa bubong ng kanilang bahay. Ito ay tinatabas at pinapatuyo. Kapag tuyo na ito,
tinatalian ng pareparehong laki para handa ng gamitin sa bubong ng bahay.
Ang ugat din nito ay pinapakuluan at iniinum nila para sa mga nahihirapan na
umihi.
Ito din ay pagkain ng mga hayop gaya ng kalabaw at baka.

24. Hanggap
Ang hanggap (hand trowel) ay yari sa bakal na pinatalim para
gamitin sa panlinis o pagtanggal sa mga damo sa pananim sa inum-an
(kaingin). Ito din ay ginagamit na panlinis sa tambak ng bukid. Kadalasan
ang mga kababaihan ang gumagamit ng hanggap (hand trowel) na ito.
Ito ay mas malapad sa “dupdup” na panlinis. Ginagamit din ito sa
pagtatanim ng mga pananim gaya ng mais, mani, patani, at iba pa na
puwedeng maitanim sa lupa.

25. Hebeng
Ang hebeng na ito ay isang sikat na uri din alak ng mga kalanguya. Ito ay mula sa ki-loy o
tubig ng ubi/ kamote. Kapag luto na ang inilagang ubi/kamote, ang tubig na natira sa kaldero ay
palalamigin ito at ilalagay sa malinis na bote. Itatago muna ito hanggang makalipas ang limang
araw o isang lingo at ito’y magiging lasang alak na katulad ng rice wine.
Ang hebeng ay inihahain pag may okasyon. Pinapainum din ito sa mga dayuhan o mga bisita
bilang magiliw na pagtanggap sa kanila. Ito rin ay hinahanap ng mga dayuhan o mga bisita tuwing
sila’y papasyal o iimbitahan sa bahay ng mga kalanguya.
Ginagamit din ang hebeng pag may lalaking ipinagkakasundo sa dalaga lalong lalo na pag di
kayang manligaw ng lalaki.Sinasabi niya sa mga matatanda ang kanyang nararamdaman sa babae
para matulungan siya ng mga matatanda. Dito ginagamit ang hebeng pag walang rice wine. Kapag
ininum ng babae ang hebeng o tepey (rice wine), simbolo na yun na umuo na siya na
mapapangasawa na siya ng lalaki. Kapag ininom na ng babae ang hebeng walang bawian. Sa oras
din na iyon ay pag-uusapan na ang araw ng kasal.
Ginagawa ng mga kalanguya ang hebeng dahil ang kanilang produkto ay ubi/kamote. Pag
may hebeng na sila hindi na sila bibili ng alak kasi mayroon na sila. Ito’y alak ng mga kalanguya.
Hanggang ngayon ay ginagawa pa rin nila pag maglalaga sila ng ubi/kamote kaya nga lang bihira na
rin ang nagluluto ng kamote dahil bumibili sila ng bigas, may nagbabangkag na rin, at may
kaunting bukid din.

26. Iduh
Ang “iduh” (kutsara) na ito ay gawa sa mga piling kahoy gaya ng
bayabas, palay (uri ng kahoy) at iba pang kahoy na hindi nakalalason.
Amg iduh ay ginagamit ng mga kalanguya tuwing sila ay kakain.
Ang iduh na ito ay may disenyo sa hawakan. Ang disenyo nila ay imahen
ng tao, ibon, o kaya mga iba’t ibang imahe ng hayop.

27. Kabi
Ang kabi ay yari sa yantok, piling kawayan (Chinese bamboo), nito, at balat ng kahoy na
may maliit na pintuan. Isa ito sa mga kagamitan ng mga kalanguya para sa pagpapalaki ng mga
manok. Dito nila ikinukulong ang inahing manok para di mahirapan sa pag-aalaga sa kanyang
maliliit na sisiw hanggang kaya na ng mga sisiw na umakyat sa puno kung saan sila natutulog o
kaya naman pag malalakas na ang mga sisiw ilalagay na sila sa “pagal” kung saan ikinukulong
ang mga malalaking manok.
Ang kabi din ay pinaglalagyan ng manok kung ito’y ibibigay sa mga bata o kaya ay
pinaglalagyan kung ito’y ibebenta na sa ibang tao.
Ang kabi ay hawla para sa mga manok.
Sa panahon ngayon, kakaunti na rin ang kabi kasi napapalitan na ng mga kagamitang
binibili sa tindahan gaya ng mga yari sa bakal, plastics at iba pa.

28. Kalawkaw
Ang kalawkaw (spoon container) ay yari sa kawayan at yantok. Ito ay
kagamitan ng mga kalanguya kung saan dito nila inilalagay ang kanilang iduh
(spoon).
May ibat ibang disenyo din ang kalawkaw na ito, may malaki at malawak ang
bunganga at may maliit din.

29. Kallupi
Ang kallupi ay isa sa mga backpack ng mga Kalanguya. Ito ay
hinabi sa mga pinapinong yantok at kawayan. Kadalasan, ang mga
kalalakihan ang gumagamit ng kallupi bagaman ito’y ginagamit din ng
mga kababaihan.
Ang kallupi ay ginagamit na sisidlan ng pagkain gaya ng baon
pagpunta sa kaingin at iba pang mga gamit kung ikaw ay magbibiyahe.

30. Katat
Ang katat ay gawa mula sa balat ng mga hayop tulad ng baka o kalabaw.
Ang katat ay ginagawang banig ng mga kalanguya noon dahil wala silang gagamitin sa
pagtulog. Ito rin ang ginagamit na pandingding sa kanilang bahay.
Pero wala na ngayon ang katat dahil wala na ring masyadong mga hayop na kinkatay
kung mayroon man ay kinakain na ang balat nito. Marami na rin ang nabibili sa tindahan ng mga
banig, kumot, at iba pang mga kagamitan na puwedeng gamitin sa pagtulog.

31. Kelkel
Ang kelkel (kuwintas) ay may gawa sa ginto at may gawa galing sa mga halaman. Ang
paggamit ng kelkel/kuwintas ay may katumbas na status sa pamumuhay. Ang mga may kaya sa
buhay na kalanguya ang gumagamit na kelkel/kuwintas na tinatawag na “palangngapang”. Ang
“palangngapang” ay gawa mula sa ginto na may disenyong hugis puso. Ito ay inaayos ayon sa laki
nito. Ang panlabintatlo ay inilalagay sa gitna. Ang “palangngapang” na ito ay pumapangatlo na
ikinokonsiderang pinakamamahalin o pinakamahalagang ari-arian ng mga Pamilyang Kalanguya.
Binibigyan din ang mga bata ng palangngapang kung sila ay kabilang sa mga mayayaman na pamilya
sa kanilang komyunidad.
Mayroon ding tinatawag na “lumayat” na kelkel/kuwintas na gawa mula sa perlas at butu-
buto ng mga cabba-ong.Tinuhog ito ng mga sinulid. Kadalasan ito’y ginagamit ng mga kadalagahan
na kabilang sa mga may kaya sa buhay at mayaman.
At ang kelkel na yari sa halaman na kung tawagin ay “kattaynan”, ang butil na ito ay
tinutuhog sa pamamagitan ng sinulid na isinusuot ng mga dalaga at ng mga matatandang
kababaihan. Ito ay puwedeng pantali ng buhok at palamuti na isinusuot bilang kuwintas o pulseras.
Itong kelkel/kuwintas na ito ay puwede sa lahat ng mga kalanguya, mayaman man o maralita ay
puwedeng-puwedeng magsuot nito.
Kaya naman, nakikilala agad ang mayaman at mahirap na kalanguya dahil lang sa pagsuot ng
kuwintas.
Sa panahon ngayon, bihira o wala na ang kelkel kuwintas na palangngapang o lumayat dahil
siguro ibinenta ng mga may-ari.

32. Kayabang
Ang “kayabang” ay isang simpleng kagamitan ng mga kababaihan ngunit itoy mahalaga sa
kanila.
Ito ay yari sa piling kawayan (chinese bamboo) at piling yantok. Kadalasan ang gumagawa ng
kayabang ay mga kalakihan.
Ito ay ginagamit ng mga babae para paglagyan ng kanilang mga kagamitan gaya ng baon,
dupdup, uwah at iba pa pag pupunta sila sa kanilang kaingin o garden. Pag-uwi naman nila, ito’y
nilalagyan ng kamote, gulay o kaya ay mga gulay na kanilang inani pero kadalasan ang kanilang
inilalagay ay kamote kasi ito ang kanilang pangunahing pagkain noong unang panahon. Hindi gaya
ngayon na bumibili na rin ang mga kalanguya ng bigas mula sa bayan.
Noong unang panahon, ang isang kahalagahan ng Kayabang na ito ay ginagamit pag may
patay. Ito’y pinupuno nila ng kamote at inilalagay sa may gilid ng pintuan. May kasama ding gabi,
palay, at dalay pero ito ay may hiwa-hiwalay na lalagyan . Ito ang mga praktis ng mga ninuno ng mga
Kalanguya noon pero sa ngayon ay nawawala na dahil na rin sa pagpasok ng ibat-ibang relihiyon.
Kakaunti na rin ang gumagawa ng praktis na ito.
Sa ngayon, ito’y ginawang palamuti sa bahay, paaralan at iba pa. Pinaglalagyan ng mga
bulaklak at ginagawang props sa iba’t ibang larangan ng paligsahan.
Ang isang nanay na nasa larawan ay ginamit niya ang kanyang kayabang para paglagyan ng kanyang
inaning sitting beans. Iuuwi na niya at ibibilad na sa araw sa kanilang bahay.

33. Kubal
Kubal
Ang kubal ay isang kasuotang ginagamit ng mga kalanguyang kalalakihan. Ito ay isinusuot para
matakpan ang kanilang ari. Ang pagsusuot ng kubal ay itinatali sa likod at sa harap ng baywang.
May dalawang uri ang kubal ng mga kalanguya. May kubal para sa may kaya sa buhay o kaya
mayayaman at may kubal din para sa mga mahihirap o kaya mga common na tao. Ang tawag sa kubal
para sa may kaya sa buhay/mayaman ay “binohlan” at para naman sa mga ordinaryong tao, common
ta ay ang “kulabaw”.
Ang kulay ng binohlan ay may guhit na kulay pula at itim. Ang kulay naman kulabaw ay puti at
itim. Ang kulabaw ay mas maliit at mas maiksi ang palawit nito kaysa sa binohlan.
Kaya noon, nakikita na agad kung sino ang may kaya sa buhay at mahirap dahil sa kanilang
kasuutan.
Sa panahon ngayon, bihira na ang gumagamit ng kubal dahil sa modernisasyon.
Ang kubal ngayon ay itinatago o pinapangalagaan dahil nawawala na rin ang kagamitan na ito.

34. Kuldahing
Ang kuldahing ay isang kilalang instrumenting pang musiko ng mga kalanguya. Ito
ay pinakikinabangan ng mga kalanguya. Ginagamit ito sa iba’t ibang okasyon gaya ng
padit para sa pagkilala ng utang na loob kay kabunyan o kaya ay bilang pasasalamat sa
Diyos sa mga biyayang natatanggap nila.
Kuldahing ay gawa sa kahoy at kuwerdas. Ito’y tinutugtog ng mga matatanda sa okasyon
kung walang magamit na gangha. Ito’y importante sa mga kalanguya dahil kailangan
nilang magkaroon ng tugtug sa kanilang pagsayaw ng tayaw.
Ito rin ay ginagamit nila para maglibang lalong lalo na pag sila’y pagod sa kanilang
trabaho at sila din ay natutuwa habang tinutugtug ang kuldahing.

35. Ito’y isang pares na damit ng mga kalanguya. Lakba ang nasa kaliwa at bado ang nasa kanan.
Lakba
Lakba ang tawag sa kasuotan ng mga kalanguyang babae. Ang lakba ay may sukat na
parihaba at isinusuot ito na pabalabal. May dalawang uri din ang lakba. Ito ay ang “ginallit” at
“kulabaw”. Gaya din sa mga kalanguyang kalalakihan na may kasuutang pangmayaman at may
kasuutang pangmahirap lamang.
Ang ginallit ay may guhit na pula, berde, itim at dilaw. Ito ay isinusuot ng mga maykaya sa
buhay. Ang kulabaw naman ay para sa mga mahihirap o common na tao lamang.
Kaya noon, nakikita na kung sino ang mga taong may kaya sa buhay at kung sino naman ang
mahirap. Kung minsan, dito rin ibinabase ang pagrespeto ng mga tao kung sino ang kanilang
iginagalang sa kanilang lipunan.
Pero sa ngayon, ang mga kalanguyang kababaihan ay bihira na ring magsuot ng lakba dahil
may mga pantalon na puwedeng suutin na ngayon at isa pa ito ay pinipreserve ng mga tao.

36. Lahong
Ang “lahong” ay gawa sa malalaking puno ng kahoy. Ito ay binubutasan sa gitna nang
pabilog hanggang makaya nitong lamanin ang isang bigkis o tali ng palay. Ito ang ginagamit ng mga
kalanguya noon para magbayo ng palay kasi malayo sila sa bayan para magpagiling ng palay.
Ang lahong na ito ay isang mahalagang kagamitan ng mga kalanguya.
Noong unang panahon, ibinibilang nilang mahalaga ang kagamitang ito dahil dito nila
binabayo ang palay na iniluluto nila pag may okasyon o pag may namatay. Nagtutulungan ang mga
tao na bayuhin ang palay para may mailuto. Ang nagbabayo sa isang lahong ay puwedeng dalawa,
tatlo, o hanggang apat depende sa laki at lawak ng lahong na ginamit. Ito ang isa sa kaugalian ng
mga kalanguya. Pagkatapos na mabayo ang palay iniluluto at inihahain din sa mga taong nakiramay
sa pamilyang namatayan.
Ginagamit din ang lahong para bayuhin ang kape hanggang ito’y maging pino, ang malagkit
rin ay binabayo hanggang maging pino para mailuto ng tambong.

37. La-lo
La-lo
Ang “la-lo” (pambayo) ay yari sa matibay na kahoy na pambayo sa palay sa
“lahong”. Ang la-lo ay kasama ng lahong para mabayo ang palay, malagkit, kamoteng
kahoy para magkaroon ng lubi-lubi.
Ang lalo ay may maliit at mahaba depende na sa pagkagawa nito.

38. Ang kamoteng nasa lalagyan ay huhugasan ng lola ng bata sa langa. Pinapabantayan lang sa apo
niya.
Langa
Ang langa ay gawa sa mga malalaking kahoy o kaya yung mga magulang na
kahoy. Ito ay binubutasan sa gitna hanggang magkaroon ng sapat na butas. Ito ay
ginagamit para pakainin ang mga baboy at mga biik. Ang langa din ay ginagamit
para hugasan ang kamote. Ito ang pinaka basin nila noon. Ginagamit din nila ito
para paglabhan ng mga damit.
Ang langa ay may iba’t ibang hugis. May pabilog,parihaba, pa-oblong at iba
pang disenyo.

39. Lingen
Ang lingen (bird trap) ay kombinasyon ng manipis ngunit matibay na lubid na
itinatali sa isang maliit na sanga ng kahoy para pag lilipad ang ibon na tangkaing tukain
o kainin ang pain na nakalagay sa stik ng kahoy, ang paa ng ibon ay maitatali sa lubid.
Kawawang ibon ay nahuli sa “lingen”.
Ang lingen ay isang paraan ng panghuli sa ibon. Inilalagay ito kung saan marami
ang ibon o kaya kung saan sila kumakain.

40. Ang tatay na ito ang nagsabi kung kalian nila ginagamit ang pahul.
Pahul
Ang pahul ay yari sa matulis na bakal sa magkabilang dulo nito noong unang panahon, at
ginagamit na armas dahil marami rin silang kalaban noon gaya ng mga namumugot ng ulo at iba
pa.
Ito ay ginagamit din sa pangangaso gaya ng ugsa, baboy ramo, unggoy, at iba pa.
Ito din ay ginagamit na “hulkod”(tungkod) sa paninilbihan para sa mga kalanguyang
matatanda.

41. Pakgong
Ang pakgong ay gawa sa chinese bamboo na may tali na yantok sa hawakan. Isa ito sa
mga kagamitan noon na pangmusika at may kakaibang tunog. Nakakaaliw at nakagagaan ng
damdamin pag ito’y pinakikinggan.
Tinutugtog ang pakgong sa pamamagitan ng mga kamay. Hinahawakan ng isang kamay at
ipapalo sa isang kamay para magkaroon ng tunog.
Ayon sa kuwento ng mga lolo at lola, ito’y nakapupukaw ng takot tuwing gabi at umaga
lalong-lalo na kapag ika’y nag-iisa. Ayon din sa kanilang paniniwala dapat laging dala-dala nila ito
sa umaga at gabi kasi pag nagabihan sila sa daan, pinapatunog ito para mawala ang kanilang takot
sa mga “bibiyaw o ampahit”. Ito yung mga nilalang na hindi daw nakikita na puwedeng manakot
sa tao.
Ang pakgong rin ay ginagamit sa okasyon tulad ng paglilipat ng buto ng patay kasi may
paniniwala ang mga kalanguya na hinuhukay muli ang buto ng kanilang namatay na miyembro ng
pamilya kung ito’y nagpapalipat o nagrereklamo.
Sa ngayon ginagamit ang pakgong para ipakita o para hindi mawala ang kultura ng mga
kalanguya. Ito ay tinugtog para pang-aliw o libangan na lang na sinasabayan ng pagkanta.

42. Pala
Ang dating pangalan ng pala ay gaud. Ang gaud (wooden shovel) kasi ay yari sa
kahoy na ginagamit ng mga kalanguya noong unang panahon. Ito ang ginagamit nila para
hukayin ang kanilang bukid at paggawa ng tambak ng kanilang bukid.
Sa panahon ngayon, ang gaud o pala ay yari na sa bakal. Ginagamit din ito sa
paghukay ng bukid at paggawa ng tambak ng bukid. Ito rin ay ginagamit sa panlinis ng
lupain para sa paghahanda ng pagtamnan ng mga gulay o kaya kung anong itatanim.

43. Paul
Ang paul (runo) ay mahalaga sa mga kalanguya kasi noon pa man, ito’y ginagamit
na nilang pandingding ng kanilang bahay. Ito din ay ginagawang bakod sa “inum-an”
(kaingin) para hindi pasukin ng mga hayop ang kanilang pananim. Ito rin ay ginagamit
bilang trellis ng kanilang pananim gaya ng kamatis, beans, ampalaya, gisantes, at iba pa.
Sa panahon ngayon, ginagamit din ng mga tao para gawing palamuti sa bahay. Ito
din ay hinahabi at ginagawang higaan sa bahay-kubo.

44. Poh-lek
Ito ay isang halaman na nasa gubat na kinikilalang isang herbal medicine ng mga
Kakanguya. Kapag nasugat ang kamay o saanmang bahagi ng katawan, ito’y dinidikdik at
itinatapal sa bandang nasugatan. Hanggang ngayon ay ginagamit na panggamot pag sila’y
nasugatan sa kanilang kaingin o garden.
Ito din ay gamot sa mga kinakapon na baboy. Dinidikdik ang poh-lek at inihahalo ang
“biyog”. Ang “biyog” na ito ay agiw na mula sa uling. Kapag naihalo na ng maigi, inilalagay na ito
sa parte ng baboy kung saan natanggal ang testes ng baboy.
Ito din ay pagkain ng mga hayop gaya ng kalabaw, baka, kambing, at iba pa. Ito din ay
iniihaw at inuulam ng mga Kalanguya. Bagay na bagay sa camote lalong lalo na kapag sa kaingin
kinain. Ang poh-lek din na ito ay ginagamit bilang trellis sa mga pananim pag ito’y magulang na.
Kapag magulang na ang dahon nito, ginagawang bubong ng bahay kagaya ng gulon.

45. Ta-liddan
Ang ta-liddan (whetstone) ng mga kalanguya ay mga piling bato na may
kakayahang patalimin ang mga kutsilyo, itak, at iba pang mga kagamitan na
puwedeng hasain.
Ang ta-liddan na ito ay hinahanap nila sa mga tabing ilog dahil hindi lahat ng
bato ay nakahahasa ng mga patalim.

46. Tangtang
Ang tangtang ay isang uri ng pagluluto ng mga kalanguya. Ang karaniwang “itinatangtang”
ng mga kalanguya ay mga karne. Inilalagay nila ito sa “dawih”, isang matulis na bagay na puwede
tusukin ang karne at “ittangtang”. Inilalapit ito sa apoy para maluto ang karne gaya ng pagluto ng
lechon kaya lang ang tangtang ay nahiwahiwa na hindi gaya ng lechon na buo. Ito ang isang paraan
ng mga kalanguya para imbakin ang karne upang di masira agad ang karne kasi wala silang
refrigerator noon. Kapag naitangtang na ang karne inilalagay nila ito sa tapat o taas ng kanilang
pinaglulutuan nang di masira ang karne.
Ginagawa nila ang tangtang sa pagluto ng karne pag marami ito. Itinatangtang din ang mga
ibang parte ng karne sa okasyon lalong-lalo na pag ito’y kinakailangan. Halimbawa sa okasyon ay
ang padit, pag sinabi ng mabaki o ritualist ay ittangtang yung karne, yun ay masusunod sapagkat
yun ang paniniwala ng tao na nagkaroon ng okasyon.
Maliban sa karne, ang mga gulay din ay “itinatangtang” nila gaya ng okra, talong, patani,
mani, at iba pa na puwedeng maluto sa ganong klaseng pagluto.
Ang buhay ng mga kalanguya noon at hanggang ngayon ay mapamaraan din para lang
mabuhay.

47. Tayaw
Tayaw ay isang masiglang katutubong sayaw ng mga kalanguya na isinasagawa sa
pagdiriwang ng piyesta gaya ng kanyaw/keleng. Isinasagawa ang tayaw pag kinakailangan,
halimbawa nito ay pag maysakit ang isang tao sa miyembro ng pamilya, pumupunta sila sa
maanap/ritualist at hahanapin kung ano ang ritwal na gagawin ng taong maysakit. Kung kailangan
na sasayaw sila ng tayaw, tutugtugin nila ang gangha at sasayaw sila ng tayaw. Kung mayaman ang
isang kalanguya magkakatay sila ng baboy at tutugtugin gangha at sasayaw sila ng tayaw. Ito yung
tinatawag na padit. Noon pag may sapat na silang baboy, kinakatay at ipinapamigay sa kapit bahay
ang ibang karne dahil wala pa silang ibang pagkakagastusan.
Sa panahon ngayon, bihira na o kaya’y wala nang padit kasi inuuna muna nila ngayon ang
gastusin ng kanilang anak sa pag-aaral. Ang tayaw ay sayaw na ginaya sa mga malalaking ibon na
kung tawagin sa kalanguya ay tuldo (eagle). Ang mga ibon na ito ay malayang lumilipad sa
himpapawid. Ayon sa mga obserbasyon nila, nauunang lumilipad ang lalaking tuldo at parang
nahihiya ang babaeng tuldo na sumusunod at parang ayaw na niyang sumunod.
Sa pagsasayaw ng tayaw, ang kumot na gamit ng lalaki at babaeng nagsasayaw ay
sumasagisag sa pakpak ng tuldo. Ang kamay ng lalaking nagsasayaw ay nakalantad sapagkat ito’y
naglalarawan na lumilipad na tuldo. Ito ay naglalarawan ng mga kaugalian ng mga kalalakihang
kalanguya gaya ng kalayaan, pagkamatapang, pagkamarangal, pagkamakatotoo, at pagkamabait.
Sa mga kababaihannaman, ito’y naglalarawan ng kaugalian na pagkamaunawain, pagkamarangal,
pagkamabait, pagkamahiyain, at iba pa.

48. Tegdey
Ang tegdey ay isang paraan ng paghuli ng mga maliliit na hayop gaya ng mga ibon,
manok, daga, at iba pang mga hayop. Ang tegdey na ito ay inilalagay sa daanan ng mga
hayop. Pag dumaan sila matatalian ang kanilang leeg dahil sa nakahandang manipis ngunit
matibay na lubid.
Ang mga kagamitan dito ay manipis at matibay na lubid at matibay at maliliit na
kahoy para doon itali at hindi na makakawala ang hayop na nahuli.

49. Telegteggan
Ang telegtegan (chopping board) ay gawa mula sa kahoy. Ito’y isa sa mga
kagamitang pangkusina ng mga kalanguya.
Ito’y isang pirasong kahoy na ginagamit para sa paghiwa ng mga karne, gulay ,
at prutas.
May iba’t ibang hugis o disenyo ang telegtegan ng mga kalanguya.

50. Tepey
Ang tepey/rice wine ay isa sa mga sikat at mahalagang produkto ng mga kalanguya noon. Ito rin ay
nakalalasing kapag dinamihan mo ang inom.
Ang tepey ay ginagamit ng mga kalanguya sa kanilang ritwal. Hindi gagawin ng mabaki/ritualist ang
keleng/kanyaw pag walang iniaalay na tepey/ricewine.
Inihahain din sa mga bisita ang tepey. Ito rin ay inihahain tuwing may kasal o okasyon.
May iba’t ibang klase ng tepey. May galing sa lutong bigas at may galing sa lutong kamoteng kahoy.
Ang tepey na iniaalay sa keleng ay galing bigas. Ang tepey na galing sa kamoteng kahoy ay kinakain lamang ito
ng mga tao. Sa paggawa ng tepey, iluluto muna ang bigas/ malagkit o kaya’y kamoteng kahoy. Pag luto na,
palalamigin muna at pagmalamig na ihahalo ang bubod/yeast. Pag nahalo na nang mabuti ilalagay na ito sa
dalay/tapayan. Puwede nang kainin pagkalipas ng tatlong araw pero pag ang hanap mo ay gagamitin sa
kanyaw/okasyon dapat ito’y maging isang buwan o mahigit pa para magkaroon ng katas.
Pero ngayon ay unti unting nawawala na dahil na rin sa kakaunti na ang gumgawa ng tepey. Kung
minsan tinatamad na ang isang tao para gumawa ng rice wine dahil matrabaho daw ito. Minsan ipinapalit na
ang mga alak gaya ng san miguel na alak.

51. Totto-o
Ang tottoo (diyos-diyusan) na ito ay yari sa mga kahoy. Sila ay tinatawag na Kabbigat at
Bugan.
Noong unang panahon, ang mga tottoo na ito ay itinuturing na banal o sagrado para sa
mga ninuno ng mga kalanguya. Ang tottoo na ito ay ginagamit ng mga ritualist/mabaki kung may
nagkasakit na tao. May paniniwala kasi sila noon na puwedeng kang magkasakit kung ikaw ay
kinagat (kung ikaw tinamaan ng sakit galing sa kanila) ng tottoo na ito. Ang mabaki/ritualist
naman ay gagamitin ito para matanggal ang sakit ng may sakit na tao.
Sa ngayon, ang mga tottoo na ito ay ginawa na lang na palamuti sa bahay. Ito’y
nawawala na rin sapagkat ito’y pinagbibili na o ibinibenta na sa mga mangangalakal ng mga
antique ito.

52. Ubi
Ang ubi ay pangunahing pagkain ng mga kalanguya. Ito ay isang pananim na naglalaman sa lupa at
ang talbos nito ay inuulam. Para sa mga kalanguya ipinapares ang talbos na ubi sa bunga nito bilang ulam
at pagkain. Ang dahon nito ay may iba’t ibang hugis at lapad, may hugis-puso ohugis-palad at mayroon din
itong bulaklak nakulay lila. May iba’t ibang kulay ang ubi, may puti, dilaw, lila, o pula at makinis din ang ubi
na ito. Ang hugis din ng ubi ay may pabilog o pahaba. Ang tangkay ng ubi ay naglalaman din sa lupa pag ito
ay nakalapat sa lupa. Ang tangkay din ng ubi ay nagbibigay ng maraming laman sa lupa at may iba’t ibang
hugis, laki, kulay ng halamang-ugat na ito.
Walang nasasayang sa ubi na ito dahil halos ay makakain. Ang laman nito sa lupa (root crops) ay
kinukuha para sa pagkain ng tao, manok, pato, baboy, aso at iba pang mga alagang hayop na kumakain ng
ubi. Ang talbos naman nito ay inuulam, puwedeng pangsahog sa sinigang na baboy o kaya depende sa gusto
mong luto nito.Kung gusto mo naman na isawsaw sa bagoong ang talbos nito, ilalaga lang sa may tubig. Ang
tangkay ng ubi ay pagkain ng kalabaw, baka, kambing at iba pang mga hayop na kumakain ng mga halaman.
Ang ubi ay inilalaga o ipiniprito nang may asukal (camote cue).
Ang ubi din ngayon ginagawang harina para may magawang tinapay na galing sa ubi.

53. Udal/kanggit
Ang udal ay parihaba na basket na yari sa kawayan at yantok. Ito’y ginagamit
na panghuli ng igat sa ilog. Nilalagyan nila ito ng pain sa loob at ilulubog ng isang
gabi sa ilog kung saan nakatira ang mga igat/hito.
Kapag tangkang kakainin ng igat ang pain, ang takip nito ay biglang
magsasara at ang igat/hito ay nasiluhan na.

54. Ungut
Ang “ungut” ay yari sa coconut shell. Ito’y hinahati sa dalawang magkaparehong lawak at
sukat. Ito’y nililinisan hanggang ito’y maging makintab na puwede nang gamitin
Ang ungut ay isang pinakamahalagang kagamitan ng mga kalanguya. Ito’y ginagamit na parang tasa,
mangkok, at pinaglalagyan din ng rice wine.
Noong unang panahon, ito’y ginagamit ng mabaki/ritualist para paglagyan ng rice wine at iaalay sa
mga kaluluwa ng mga ninuno nila. Ang mabaki/ritualist ay mag-uumpisang mag-alay ng kanyang
ritwal pag nakahanda na ang ungut na may nakalagay na rice wine.
Sa panahon ngayon, ang ungut din ay ginagamit na parang mangkok at pinaglalagyan din ng
rice wine kaya nga lang bihira na ito kasi kukunti na lang ang gumagawa ng keleng/kanyaw. Ang
ungut din ay ginagamit na sa pagsasayaw at palamuti na sa bahay o kaya sa paaralan.

55. Utum
Ito ay isang uri ng pagluluto ng ulam ng mga kalanguya lalong-lalo na pag nasa inum-
an/kaingin sila dahil walang sapat na kaldero o kaya kagamitan na gagamitin para sa pagluto ng
ulam.
Isinasagawa ito sa pamamagitan ng pagbalot ng mga dahon. Halimbawa nito ay, pag
lulutuin mo ang talbos ng kamote, sayote o kaya ‘y mga iba’t ibang dahong gulay, babalutin mo
ito ng mga magugulang na dahon din at ilalagay sa gilid ng apoy. Ang kalalabasan nito’y parang
nilagang talbos na wala ding asin o kaya walang sahog. Puwede ring isawsaw sa sili na may asin
kung may baon kang asin. Kung wala naman, sapat na yung sili na may kamatis na kapipitas mo
lang sa iyong mga pananim. Mga sariwang sariwang pagkain na rin ito.
Kapag naluto na ito, handanghanda nang ulamin at bagay na bagay sa pagkaing kamote.

56. Uwah
Ang uwah ay isang pinakaimportante na kagamitan ng mga kalanguya. Ang
uwah ay yari sa bakal. Ito’y may iba’t ibang itsura gaya ng pinelek, nalangad, at hinalong.
May iba’t ibang gamit ang mga uwah.
Ang pinelek ay karaniwan na ginagamit ng mga babae sa paglinis ng kamote sa
inum-an o kaingin nila. Ito din puwedeng panghiwa ng karne, gulay, at pangtanggal ng
balat ng kamote, gulay, prutas, at iba pa.
Ang nalangad naman sa pangpino ng yantok at kawayan para paggawa ng ng
mga baskets, kayabang, at iba pa.
Ang nalangad naman na uwah/kutsilyo ay karaniwan na ginagamit ng mga
kalalakihan sa panlinis ng mga yantok at piling kawayan para sa paggawa ng mga
baskets, kayabang, giyag, at iba pa. Ito din ay ginagamit na panghiwa ng mga karne,
gulay, betel nut, at iba pa.

57. Uyun
Uyun
Ang uyun ay yari mula sa yantok na ginagamit para buhatin ang kayabang.
Ang uyun ay puwede ring gamitin sa pagbuhat ng mga karga kahit ito’y nakasako.
Ito ay parang “U” ang pagkagawa. May karugtong itong yantok na parang
nilubid. Dito puwedeng mag-adjust kung ang kayabang mo mataas at kung ang
kayabang mo masyadong mababa.

58. Wahay
Ang wahay (ax) ay isang kagamitang yari sa bakal. Ito ay ginagamit para hatiin ang
malalaking kahoy para sa panggatong.
Ang wahay din ay ginagamit para sa pagkatay ng baka o kalabaw pag may okasyon
gaya ng kasalan, pag may patay, o pag may padit (kanyaw ng mga kalanguya na may kaya
sa buhay.