1. Бүртгэл тооцооны сургалт
Эмийн сангийн эрхлэгч нар зориулсан сургалт
Г.Бадраа

2. Агуулга
1. Бүртгэл тооцоо гэж юу вэ?
2. Хэрхэн цэгцтэй бүртгэл хөтлөлт хийх вэ?
3. Ирээдүйд манайх хаана очих өнөөдөр хэрхэн тооцсоноос
хамаарна
4. НӨАТ гэж юу вэ?
5. Excel хүснэгтийг үр ашигтай ашиглах нь
6. Зөвлөмж

3. 1. Бүртгэл тооцоо гэж юу вэ?
Бүртгэл тооцоо гэдэг нь бизнесийн хэл юм.
Хэрвээ та тэр хэлийг ойлгохгүй, тэр хэлээр ярихгүй бол бизнесээ ойлгохгүй
гэсэн үг.

4. 1. Бүртгэл тооцоо гэж юу вэ?
Бүртгэл тооцоог бид
хөтөлснөөр
Шийдвэр гаргахад хэрэгтэй
мэдээллийг бий болгоно
Байгууллагын ашиг орлогын
талаар мэдээлэлтэй болно
Өсөлт хөгжлийн чиглэлээ зөв
тодорхойлох боломжтой болно
Хяналт үнэлгээг хийх боломжтой
болно

5. 1. Бүртгэл тооцоо гэж юу вэ?
3 төрлийн бүртэл тооцоог бид ашигладаг
Татварын Удирдлагын Санхүүгийн
бүртгэл бүртгэл бүртгэл

6. 1. Бүртгэл тооцоо гэж юу вэ?
Татварын
бүртгэл
Татварын бүртгэлийг улсаас тусгайлан заасан дүрэм журмын
дагуу хөтөлдөг.
Байгууллага аж ахуй нэгж нь үйл ажиллагаа явуулж байгаагийн
хувьд дараах татварын бүртгэлийг хийж байдаг. Үүнд:
1. Орлогын албан татвар
2. Хөрөнгийн албан татварууд
3. Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар
4. Гаалийн албан татвар
5. Нийгмийн даатгалын шимтгэл
6. Онцгой албан татвар болон бусад хэрэглээний
татварууд

7. 1. Бүртгэл тооцоо гэж юу вэ?
Удирдлагын
бүртгэл
Удирдлагын бүртгэлийг байгууллага бүр өөрийн онцлого
байдалдаа тохируулан хийдэг. Байгууллагын удирдлага,
шийдвэр гаргачид шаардлагатай мэдээлэл боловсруулах
үндсэн зорилготой бүртгэл юм.

8. 1. Бүртгэл тооцоо гэж юу вэ?
Санхүүгийн
бүртгэл
Байгууллагын дотоод болон гадаад харилцагчдад
байгууллагын төлөв байдлыг танилцуулах зорилготой.
Байгууллага зээл авах, ХК болох, Хөрөнгө оруулалт татах үед
санхүүгийн бүртгэлийн тайлангууд нэн шаардлагатай болдог.
Улс орон бүр өөрийн стандартын дагуу санхүүгийн бүртгэлийг
хөтөлдөг. Монгол Улсын хувьд GAAP буюу Ерөнхий хүлээн
зөвшөөрөгдсөн зарчмыг мөрддөг. Мөн МУ-н НББ-ийн тухай
хууль, Олон улсын стандартуудыг мөрдөж бүртгэл тооцоог
хөтлөх хэрэгтэй.

9. 2. Хэрхэн цэгцтэй бүртгэл хөтлөлт хийх вэ?
Эмийн санд гардаг
зардлууд
1. Түрээсийн зардлууд, элэгдэл хорогдол
Бүх задрлуудыг
2. Төрөлбөр хураамжууд бүртгэх
3. Цалин
4. Нийгмийн даатгал, эрүүл мэндийн даатгал
5. Татан авалтын зардлууд
6. Ашиглалтын зардлууд
7. Үйлчилгээний зардлууд
Бүх зардлуудыг бүртгэх хэрэгтэй. Зардлуудыг бүртэгсэнээр эргэлтийн хөрөнгийг
төлөвлөх, орлого зарлагын харьцааг зөв хангах боломж бүрдэнэ.

10. 2. Хэрхэн цэгцтэй бүртгэл хөтлөлт хийх вэ?
Эмийн санд ордог
орлогууд
Бүх орлогуудыг
1. Борлуулалт цаг тухай бүрт
нь бүртгэх
2. Зээлийн авлага
3. Урамшуулал, бонус, хөнгөлөлтүүд
4. Үйлчилгээний орлого
- Өдөр тутмын борлуулалтын орлого
- Нэр төрөл, тоо ширхэгийн гаралт
- Үйлчлүүлэгчийн тоо
- Чухал эсвэл тайлбар хэрэгтэй борлуулалтын мэдээ

11. 2. Хэрхэн цэгцтэй бүртгэл хөтлөлт хийх вэ?
Эмийн санд ордог
орлогууд
Эмийн сангийн
ашиг
Эмийн санд гардаг
зардлууд
Цэгцтэй бүртгэл хийсний ачаар ямар зардлуудыг танах, хэрхэн юун дээр
анхаарч орлогоо нэмэгдүүлэхээ шийдэх боломжтой болдог.

12. 2. Хэрхэн цэгцтэй бүртгэл хөтлөлт хийх вэ?
Эд Бараа
Мөнгөн
хөрөнгө материал
хөрөнгө
Эмийн сангийн
бүртгэл
Эмийн санд Эд хөрөнгө, Бараа материал болон мөнгөн
хөрөнгийн бүртгэл байхаас гадна эмийн сангийн анхан
шатны бүртгэл хөтлөлт байдаг. Тиймээс эмийн санчийн
бүртгэл тооцооны ажил их байдаг.

13. 2. Хэрхэн цэгцтэй бүртгэл хөтлөлт хийх вэ?
Бараа
материал
Худалдан үнээр Өртөгөөр
Ашиг = Борлуулалтын орлого – Бараа
материалын өртөг
Ашиг = Борлуулалтын орлого * харьцаа

14. 2. Хэрхэн цэгцтэй бүртгэл хөтлөлт хийх вэ?
Бараа материалын өртөг тооцох: Эхэлж авсанг эхэлж зарлагдах
ЭАЭЗ аргын үед үнэ болон өртөг өөрчлөгдөж ирсэн тохиолдолд бараа материалыг
бүртгэдэг. Нилээд түгээмэл хэрэглэдэг байсан арга.
Жишээ: А эм 2000 төгрөгөөр 10 ширхэг ирсэн. Үнээс 3 зарагдаж дахин
1500 төгрөгөөр 20 ширхэг ирсэн. Үүнээс 5 зарагдсан.
Эхний үлдэгдэл Орлого Зарлага Эцсийн үлдэгдэл
1 10*2000=20000 10*2000=20000
2 10*2000=20000 3*2000=6000 7*2000=14000
20*1500=30000
3 7*2000=14000 20*1500=30000
7*2000=14000
7*2000=14000 2*2000=4000
4 5*2000=10000
20*1500=30000 20*1500=30000

15. 2. Хэрхэн цэгцтэй бүртгэл хөтлөлт хийх вэ?
Бараа материалын өртөг тооцох: Дундаж өртөг
Дундаж өртөгийн арга нь ашиглахад амар байдаг учраас түгээмэл хэрэглэх болсон.
Үнэ харьцангуй тогтвортой байдаг үед ашиглахад нэн тохиромжтой байдаг.
Жишээ: А эм 2000 төгрөгөөр 10 ширхэг ирсэн. Үнээс 3 зарагдаж дахин
1500 төгрөгөөр 20 ширхэг ирсэн. Үүнээс 5 зарагдсан.
Эхний үлдэгдэл Орлого Зарлага Эцсийн үлдэгдэл
1 10*2000=20000 10*2000=20000
2 10*2000=20000 3*2000=6000 7*2000=14000
3 7*2000=14000 20*1500=30000 27*1630=44000
4 27*1630=44000 5*1630=8150 22*1630=35860

16. 2. Хэрхэн цэгцтэй бүртгэл хөтлөлт хийх вэ?
Эд хөрөнгө
• Эд хөрөнгө гэдэг ойлголтонд эдэлгээ нь 1 жилээс дээш хугацаатай
зүйлийг авч үздэг. Юуг эд хөрөнгө гэж үзэж бүртгэх шийдвэрийг
эмийн сангийн эрхлэгч өөрөө гаргах хэрэгтэй.
• Эд хөрөнгө материалд элэгдэл тооцож байх хэрэгтэй бөгөөд жил
бүр ашиглах хугацаанаас нь хамаарсан элэгдлийн хэмжээг тооцож
эд хөрөнгийг хорогдуулж байх хэрэгтэй.

17. 2. Хэрхэн цэгцтэй бүртгэл хөтлөлт хийх вэ?
Мөнгөн
хөрөнгө
• Бэлэн мөнгөний орлого болон зардлын бүртгэлийг тогтмол
хийж хэвших
• Бэлэн борлуулалтын дүн болон барааны үлдэгдлийг өдөр
тутам тулгаж байх
• Орлогын болон зардлын баримтыг ашигладаг байх
• Задгай мөнгөний нөөцийг бүрдүүлэх

18. 3. Ирээдүйд манайх хаана очих өнөөдөр хэрхэн
тооцсоноос хамаарна
Аливаа бизнес ирээдүйгээ ойрын болон дунд хугацаанд заавал төлөвлөсөн байх
хэрэгтэй. Өнөөдрийн олж байгаа ашиг ирээдүйн орлогыг дагуулах нь зөв юм.
Эмийн сангийн
Эмийн сангийн салбарыг
нэмэгдүүлэх Бусад салбарт бизнес
эргэлтийн хөрөнгийг
эрхлэх
нэмэгдүүлэх
Эзний
Эмийн хөрөнгө
Зээл
эсвэл
тусламж
сангийн ашиг хөрөнгө
оруулалт

19. 4. НӨАТ гэж юу вэ?
Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар
Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын төлөгч болох нь ашигтай юу?
Таны худалдан авч байгаа бараа бүтээгдэхүүнд НӨАТ шингэсэн байгаа
бөгөөд тэднийг та НӨАТ төлөлгч биш бол буцаан авах эрх бүрдэхгүй.
Тиймээс НӨАТ төлөгч байх нь ашигтай юм.
Хэрхэн НӨАТ төлөгч болох вэ?
Жилийн борлуулалтын орлого 10 сая – д хүрсэн үед НӨАТ төлөгч болох
эрх бүрдэнэ.
Хэрхэн НӨАТ –ын нөхөн төлбөр авах вэ?
Таны худалдан авсан бараа бүтээгдэхүүний НӨАТ таны борлуулсан
бараа бүтээгдэхүүний НӨАТ-аас давсан үед зөрүүг буцаан авна.

20. 5. Excel хүснэгтийг үр ашигтай ашиглах нь
MS Office Excel програм бол гарт ойрхон
тооцоолол хийх хамгийн тохиромжтой програм
юм.
Бид бүх эм бэлдмэлийн
нэр, өртөг, үнэ, дуусах
хугацаа, тоо ширхэг гэх
хэрэгтэй бүх мэдээллийг
оруулж шүүж харах
боломжтой.
Бүх орлогуудыг бүртгэн Бүх зардлуудыг бүртгэн
тооцоолол хийх тооцоолол хийх
боломжтой. боломжтой.

21. 5. Excel хүснэгтийг үр ашигтай ашиглах нь
Борлуулалтын болон нөөцийн мэдээллийг хөтлөхөд тун төхөмтэй байх бөгөөд
эндээс ашгийн мэдээллийг харж болно. Шүүлт ашиглан барааны нэр төрөл, тоо
хэмжээ, нийлүүлэгч, өртөг, үнэ, борлуулсан тоо, үлдэгдэл гэх мэт бүх
мэдээллийг онцлон харах боломжтой. Түүнчлэн хайлт ашиглан олон мэдээлэл
дундаас хайснаа хурдан олох боломжтой юм.

22. 6. Зөвлөмж
Тооллого хийх зөвлөгөө:
• Тооллого хийхдээ тухайн өдөр орлого зарлага гаргах хэрэггүй
• Хэрвээ орлого, зарлага хийх шаардлагатай гэж үзвэл тухайн
бичилтийг сайн тэмдэглэж тооллогын дараа эсвэл өмнө нь дүнг нь
оруулах хэрэгтэй
• Тооллогоны үеэр бараа бүтээгдэхүүний нэр төрлийг давхардуулж
бүртгэхгүй байхад онцгой анхаарах
• Илүүдэл гарах шалтгаан нь ихэвчлэн өмнөх тооллогын алдаа, татан
авалтын бичилт дутуу хийгдсэнтэй холбоотой байдаг.

23. 6. Зөвлөмж
Өрсөлдөгчөө судлах зөвлөгө
Аливаа бизнес үргэлж өрсөлдөгчтэй байж тэдэнтэй уралдаж улам бүр
хөгжиж байдаг.
Өрсөлдөгчийг судлахдаа дараах асуултад хариулт олох зорилготой:
1. Хэн миний өрсөлдөгч вэ?
2. Хэр хүчтэй өрсөлдөгч вэ?
3. Гол давуу тал нь юу вэ?
4. Гол сул тал нь юу вэ?
Хэрхэн илүү үйлчилгээг санал болгох
Хэрхэн өрсөлдөгчөөс суралцах гэдгийг
тодруулж ажил хэрэг болгох

24. 6. Зөвлөмж
Үнэ тогтоох зөвлөгөө
Зардал дээр
Хэрвээ цар хүрээ нэмэх арга
жижигтэй, шинэхэн
эмийн сан бол...
5000 + 30%
Хэрвээ танайх
Тухайн бүсдээ нэр
өрсөлдөгч олонтой
хүндтэй өөрийн гэсэн
газар үйл ажиллагаа
олон үйлчлүүлэгчтэй
явуулдаг бол...
бол...
7880 5000 + <20%
Нэр хүндийн үнэ
тогтоох Борлуулалтаа
нэмэгдүүлэх арга

25. 6. Зөвлөмж
Үнэ тогтоох зөвлөгөө
Үнийн тактикууд:
1. Өгөөш үнийн тактик
2. Сондгой үнийн тактик
3. Шугамын үнийн тактик
4. Багцын үнийн тактик
5. Буудаг үнийн тактик

26. Хямдрал урамшуулал зарлах
6. Зөвлөмж
зөвлөгөө
Ямар нэгэн урамшуулал зарлах гэж байгаа бол хэнд хүргэх вэ?
гэдгийг сайн бодох ёстой.
• Эмч
• Ойрхон амьдардаг хүмүүс
• Явуулын хүмүүс
• Байнга эм авдаг хүмүүс гэх мэт...
Цаг хугацаа, хүртээмж, сэдэлжүүлэлт
болох

27. 6. Зөвлөмж
Хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх
зөвлөгөө
Эмийн сан дээр хийгдэх өдөрлөг, урамуулал, мэдээлэлжүүлэх ажил болон
бусад төрөл бүрийн ажлыг төлөөлөгчийн газруудтай хамтран хийх бүрэн
боломжтой байдаг. Зардал хэмнэсэн аргаар хэрэглэгчийг татах нэгэн
боломж тул байнга санал санаачлагатай ажиллах хэрэгтэй.

28. Анхаарал хандуулсанд баярлалаа