Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα Γυμνασίου Γερακίου « Η Ελιά και τα προϊόντα της. Αειοφορία και ζωή του τόπου μας»

1. Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα Γυμνασίου Γερακίου
« Η Ελιά και τα προϊόντα της. Αειοφορία και ζωή του
τόπου μας»
Υπεύθυνη εκπαιδευτικός:
Σαράντη Ανθή , Φυσικός
Σχολικό έτος 2016 - 2017

2.  Η ιστορία της καλλιέργειας της Ελιάς στην
περιοχή μας
 Οι ποικιλίες της ελιάς
 Τα προϊόντα της Ελιάς
 Η διαδικασία παραγωγής ελαιολάδου
 Τα παλιά ελαιοτριβεία
 Η διαχείριση των προϊόντων της ελιάς στο
χρόνο: Καρπός, Ελαιόλαδο, Ξύλο, Φύλλα,
Πυρήνας
 Τα αιωνόβια ελαιόδεντρα
Υποθέματα:

3. O Τόπος μας : Γεράκι Λακωνίας

5. Ιστορικά στοιχεία
 Το Γεράκι κατοικείται αδιάκοπα από
τους Προϊστορικούς χρόνους ( 4000
π.Χ.)
( Ακρόπολη Αρχαίων Γερονθρών)
 Περίοδος ακμής: Οι Βυζαντινοί Χρόνοι
 Αξιοθέατα: Βυζαντινό ( ή Φράγκικο)
Κάστρο και Βυζαντινοί ναοί ( 11ου – 18ου
αι)
 Το τοπίο χαρακτηρίζεται από δύο
στοιχεία: Μνημεία και Ελαιόδεντρα…

6. Ακρόπολη Αρχαίων Γερονθρών

8. To Κάστρο

10.  Η ενεργός παρουσία των κατοίκων του
Γερακίου στον ιστορικό χώρο και χρόνο,
μαρτυρείται λοιπόν όχι μόνο από τα
κτίσματα (ναοί), αλλά και από τα
ελαιόδεντρα.
Αμφότερα λοιπόν αποτελούν μνημεία
της περιοχής.
 Τα αποτελέσματα και η εικόνα,
συμφωνούν με τα ιστορικά στοιχεία

11. Γενικά ιστορικά στοιχεία:
 5ος αιώνας μ.Χ. : Μετά τον χωρισμό της
Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, εντατικοποιείται η
γεωργική καλλιέργεια στην Ανατολική
Μεσόγειο, για την κάλυψη των αναγκών της.
 9ος- 11ος αιώνας μ.Χ. :
καθαρισμός πλαγιών για χρήση ξυλείας και
καλλιέργεια ελιάς ( κατασκευή αναβαθμίδων),
υπό τον έλεγχο μεγάλων γαιοκτημόνων και
εκκλησίας.
 13ος – 15ος αιώνας: Φραγκοκρατία – πόλεμοι -
Μετακινήσεις αρβανίτικων πληθυσμών στην
Πελοπόννησο και εντατικοποίηση της
καλλιέργειας της ελιάς

12. Οι Βυζαντινοί Ναοί

14. Ιστορικές μαρτυρίες για την καλλιέργεια
της Ελιάς στην περιοχή μας
 Στην Ακρόπολη των Αρχαίων Γερονθρών
έχουν βρεθεί σπόροι ελιάς από την
Ελληνιστική περίοδο (3ος αι – 2ος αι
π.Χ.),καθώς και αγγεία για μεταφορά
ελαιολάδου.

15. Έκθεση ευρημάτων ανασκαφής
στην Ακρόπολη

16.  Στην περιοχή Δάφνη έχουν βρεθεί τμήματα
κορμού από ελιά, η οποία είχε κλαδευτεί,
ηλικίας 2500 χρόνων .
( Ανασκαφή Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ
- αρχαιολόγος Mieke Prent )

17.  Στον Ναό του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου
υπάρχει επιγραφή όπου αναφέρεται η
Καλλιέργεια Ελιάς , το Πάσχα του 1696.

18. Το σύγχρονο Γεράκι
 Κάτοικοι: 1500
 Κύρια απασχόληση κατοίκων: Ελαιοκαλλιέργεια
 Συνολική έκταση ελαιώνων: 100.000 στρέμματα
 Ετήσια παραγωγή ελαιολάδου: 1000 τόνοι
( Κορωνέικη – Μυρτολιά – Καλαμών)
 Ετήσια παραγωγή βρώσιμων ελαιών (Καλαμών):
9000 τόνοι
 Ελαιουργεία: 2 (φυγοκεντρικά)

20. Οι δραστηριότητές μας: αναζήτηση
στοιχείων στη Βιβλιοθήκη Γερακίου
(Πολιτιστικός Σύλλογος)

21. Η «αιωνόβιος ελαία» , στον τοίχο
της Βιβλιοθήκης

22. - Μελέτη Φυσικών χαρακτηριστικών
ελαιολάδου: Χρώμα, άρωμα, γεύση,
πυκνότητα.
Εργαστήριο Φυσικών Επιστημών
του σχολείου

23.  Μελέτη χημικών χαρακτηριστικών:
pH, προσδιορισμός οξύτητας ελαιολάδου

24.  Παρασκευή σαπουνιού από ελαιόλαδο
-
Υλικά: ( Δοσολογία από ΕΚΦΕ
Λακωνίας)
500 gr ελαιόλαδο (χρησιμοποιημένο,
που έφεραν τα παιδιά)
67,5 gr ΝαΟΗ
167 g απιονισμένο νερό

26. Κατασκευή σφραγίδας για το
σαπούνι μας με τον 3-d εκτυπωτή

28. Επισκέψεις:
 Αρχαιολογικά μνημεία ( αναζήτηση
ιστορικών στοιχείων)
- Αρχαία Ακρόπολη
- Βυζαντινοί Ναοί

29. Παλιά ελαιοτριβεία

30.  Κατά τον 19ο – 20ο αιώνα λειτουργούσαν
στο Γεράκι 6 ελαιοτριβεία.
 Ήταν χειροκίνητα ή ζωοκίνητα.
 Το 1902 χρησιμοποιήθηκε η πρώτη
ατμομηχανή
 Το 1936 χρησιμοποιήθηκε η
πετρελαιομηχανή
 Το 1966 ο ηλεκτρισμός.

32. Η παλιά ατμομηχανή

33. λιθάρια στούμπος

34. Σύγχρονο ελαιοτριβείο στο Γεράκι
(φυγοκεντρικό)

35.  Ξενάγηση για τα στάδια
παραγωγής του
ελαιολάδου
 Ποιοτικά χαρακτηριστικά
– Μέτρηση οξύτητας

36.  Αρχαία και βυζαντινά ελαιοτριβεία
Μουσείο Ελιάς και Ελαιολάδου
(Σπάρτη)

38.  Μακέτες
ελαιοτριβείων
του 20 αι.
α.
πετρελαιοκίνητο
(Γεράκι)
β. Ατμοκίνητο
(Βρονταμάς)

39. Επίσκεψη σε παλιό ελαιοτριβείο
που έχει μετατραπεί σε κατοικία
(Γεράκι)
Η στέρνα νερού Η στέρνα λαδιού

40. Γιγάντια Ελαιόδεντρα
Κέρκυρας
( Κτήμα Ρωμαίων,
Πάγοι Κέρκυρας)

41. Παραδοσιακό Ελαιοτριβείο στην
Κέρκυρα (Μονή Καμαρέλας)

42.  Το σύγχρονο
ελαιοτριβείο της
Μονής Καμαρέλας
( υδραυλικά
απιεστήρια και
μέθοδος καθίζησης )

43. Σαπωνοποιία Πατούνη ( Κέρκυρα)
 Περιγραφή
σχετικά με τη
διαδικασία
παραγωγής του
σαπουνιού και
τα είδη του
σαπουνιού (
από ελαιόλαδο,
φοινικέλαιο και
πυρηνέλαιο),
από τον κο
Πατούνη

44. Η χημική εξίσωση σαπωνοποίησης
στον τοίχο του εργαστηρίου Πατούνη

45. Επί τω έργω: Κοπή του σαπουνιού

47. Επίσκεφθήκαμε Ελαιώνες με
υπεραιωνόβια δέντρα στον τόπο μας..

49. Μετρήσαμε την περίμετρό τους, με
σκοπό να βρούμε την ηλικία τους..
 Μετρήσεις περιμέτρου κορμού

51. Προσδιορισμός ηλικίας δέντρου
1. Μέθοδος των δακτυλίων :Κάθε χρόνος
αντιστοιχεί σε ένα δακτύλιο.
(Σχετικά ακριβής, αλλά γίνεται αφού
κοπεί το δέντρο…!)

52. 2. Μέθοδος Περιμέτρου
α. Μετράμε την περίμετρο του κορμού
β. Υπολογίζουμε την ακτίνα R (σε mm)
γ. Διαιρούμε με 0,8
Δηλαδή:
Υ = R/r
ΌπουΥ η ηλικία σε έτη (περίπου)

53. Αποτελέσματα….
Τοποθεσία Περίμετρο
ς (m)
Ακτίνα R
(mm)
Χρονολόγηση
(έτη)
Τζελέτη (Τ) 4 640 800
Λίβερη (Λβ) 5 800 1000
Λιθάρι (Λθ) 7 1100 1375
Μαστορομίχα
(Μ)
8 1270 1580
Ντελεκού (Ν) 6 960 1200
Ζάβραινα (Ζ) 13 2000 2500
Οι ηλικίες των δέντρων είναι από 800
ως 2500 χρόνια!
Ακολουθεί χάρτης με τις τοποθεσίες:

54. ΓΕΡΑΚΙ
- ΚΑΡΙΤΣΑ
Ζ
Λβ
Λθ
Μ
Τ
Ν

55. Η γηραιότερη Ελιά (Ζάβραινα)
2500 χρόνων!!

56. Συμπεράσματα..
 Οι ηλικίες των δέντρων που μελετήσαμε
συμπίπτουν με τα ιστορικά στοιχεία.
 Κάποιες ελιές είναι από :
- την Αρχαιότητα
-τη Φραγκοκρατία – Ενετοκρατία
- το Βυζάντιο.

57. Τα αιωνόβια ελαιόδεντρα όμως
λιγοστεύουν γιατί..
 Αντικαθιστώνται με νεώτερα ( άλλης
ποικιλίας)
 Κόβονται για να γίνουν δρόμοι –
οικόπεδα
 Πωλούνται για ξυλεία .

58. Προβληματισμοί - Σκέψεις
 Τα αιωνόβια ελαιόδεντρα είναι σιωπηλοί
μάρτυρες της Ιστορίας μας,
εξακολουθούν όμως και είναι
παραγωγικά.
 Το πρώτο καθιστά επιτακτική την
προστασία τους ..
 Το δεύτερο, μπορεί να αποτελέσει ένα
καλό «άλλοθι» ή ευκαιρία αξιοποίησής
τους..

59. Προτάσεις
 Τα αιωνόβια ελαιόδεντρα, ως ισχυρό
στοιχείο του ιστορικού αλλά και σύγχρονου
τοπίου του Γερακίου, μπορούν να
αποτελέσουν και επισκέψιμα αξιοθέατα.
( Σύνδεση με μνημεία, σχεδιασμός
ιστορικών – περιβαλλοντικών διαδρομών
σε χάρτη , σήμανση με τα στοιχεία
«ταυτότητας» του δέντρου)

60. Τι κερδίσαμε..
 Συνεργαστήκαμε
 Μάθαμε
 Αποκτήσαμε καινούριες ιδέες
 Περάσαμε ωραία!

62. Ευχαριστούμε θερμά για τη βοήθεια και υποστήριξη στο
πρόγραμμά μας τους/τις :
 Δημήτρη Βαχαβιώλο ( Βυζαντινολόγος - υπεύθυνος Σχολ.
Δραστ/των ΔΔΕ Λακωνίας)
 Μιχάλη Σόβολο ( ΓΑΚ Λακωνίας – Βιβλιοθήκη Γερακίου)
 Διαμαντή Σαράντη ( σύγχρονο ελαιοτριβείο στο Γεράκι)
 Μάντα και Ιφιγένεια Κανέλλη ( οικία – παλαιό ελαιοτριβείο)
 Αποστόλη Πατούνη ( Σαπωνοποιείο στην Κέρκυρα)
 Αριστείδη Τσιριμιάγγο ( ξενάγηση στην Κέρκυρα)
 Όθωνα Μιχαλά ( ελαιώνες Ενετοκρατίας – Πάγοι Κέρκυρας)
 Mieke Prent ( αρχαιολόγος – Ακρόπολη Αρχαίων Γερονθρών
και Δάφνη)
 Alma Giannes – Reijling ( αρχαιολόγος )
 Στέλιο Γκίνη ( αιωνόβια Ελαιόδεντρα)
 Παναγιώτη Μαλαβάζο ( αιωνόβια ελαιόδεντρα)
 Θεοδωρόπουλο Σπύρο ( Ελαιοκαλλιεργητή)
 Ελένη Παλούμπα (ΕΚΦΕ Λακωνίας)