1. 01/29/1501/29/15 11
VĂN HOÁ XƯNG HÔ - MỘT NÉT ĐẸPVĂN HOÁ XƯNG HÔ - MỘT NÉT ĐẸP
TRONG VĂN HOÁ ỨNG XỬ CỦATRONG VĂN HOÁ ỨNG XỬ CỦA
NGƯỜI HÀ NỘINGƯỜI HÀ NỘI
Ths. Nguyễn Long VânThs. Nguyễn Long Vân
vannl@huc.edu.vnvannl@huc.edu.vn

2. 01/29/15 2
VĂN HOÁ XƯNG HÔ - MỘT NÉT ĐẸP
TRONG VĂN HOÁ ỨNG XỬ CỦA NGƯỜI HÀ NỘI
11.. Nét văn hóa trong cách xưng hô của người HàNét văn hóa trong cách xưng hô của người Hà
NộiNội
2. Sự chuyển mình trong thời kì hội nhập2. Sự chuyển mình trong thời kì hội nhập
3. Những khó khăn trong xưng hô3. Những khó khăn trong xưng hô
4. Ví dụ về đổi mới cách xưng hô4. Ví dụ về đổi mới cách xưng hô
5. Xây dựng tập quán trong xưng hô văn hóa5. Xây dựng tập quán trong xưng hô văn hóa

3. 01/29/15 3
Nét văn hóa trong cách xưng hô của người Hà NộiNét văn hóa trong cách xưng hô của người Hà Nội
 Xưng hôXưng hô của người Hà Nội nói riêng và người Việt nóicủa người Hà Nội nói riêng và người Việt nói
chungchung luôn tuân theo một trật tự, thứ bậc nhất địnhluôn tuân theo một trật tự, thứ bậc nhất định
tương ứng với từng loại quan hệ gia đình và xã hộitương ứng với từng loại quan hệ gia đình và xã hội,,
chịu tác động của rất nhiều yếu tố như đối tượng, hoànchịu tác động của rất nhiều yếu tố như đối tượng, hoàn
cảnh, mục đích giao tiếp của mỗi cá nhân trong mộtcảnh, mục đích giao tiếp của mỗi cá nhân trong một
cuộc giao tiếp cụ thể.cuộc giao tiếp cụ thể.
 Qua cách xưng hôQua cách xưng hô,, người ta có thể nhận biếtngười ta có thể nhận biết mối quanmối quan
hệ,hệ, thái độ, tình cảm củathái độ, tình cảm của các nhân vật trong giao tiếpcác nhân vật trong giao tiếp
và ở khía cạnh ứng xửvà ở khía cạnh ứng xử,, bao hàm phẩm chất văn hoá.bao hàm phẩm chất văn hoá.

4. 01/29/15 4
Nét văn hóa trong cách xưng hô của người Hà NộiNét văn hóa trong cách xưng hô của người Hà Nội
 Xưng hô trong quan hệ gia đình, họ hàng phụ thuộc vàoXưng hô trong quan hệ gia đình, họ hàng phụ thuộc vào
từng vùng, miền, dân tộc khác nhau, mang sắc thái kháctừng vùng, miền, dân tộc khác nhau, mang sắc thái khác
nhau. Song chủ yếu là theo thứ bậc và không phụ thuộcnhau. Song chủ yếu là theo thứ bậc và không phụ thuộc
theo tuổi tác và không có ngang hàng.theo tuổi tác và không có ngang hàng.
 Trong gia đình, cách xưng hô theo thứ bậc không thayTrong gia đình, cách xưng hô theo thứ bậc không thay
đổi theo thời gian và tuổi tác và rất chính xác, không cóđổi theo thời gian và tuổi tác và rất chính xác, không có
sự mập mờ.sự mập mờ.
 Trong quan hệ xã hội, xưng hô gần như được coi làTrong quan hệ xã hội, xưng hô gần như được coi là
xưng hô trong một gia đình mở rộng: người đáng tuổixưng hô trong một gia đình mở rộng: người đáng tuổi
ông bà thì gọi là ông bà, người hơn tuổi cha mẹ thì gọi làông bà thì gọi là ông bà, người hơn tuổi cha mẹ thì gọi là
bác, người ít tuổi hơn cha mẹ gọi là cô, chú …Đối với bềbác, người ít tuổi hơn cha mẹ gọi là cô, chú …Đối với bề
trên như ông, bà, cô, chú, bác …đều có thể xưng làtrên như ông, bà, cô, chú, bác …đều có thể xưng là
con, cháu.con, cháu.

5. 01/29/15 5
Nét văn hóa trong cách xưng hô của người Hà NộiNét văn hóa trong cách xưng hô của người Hà Nội
 Cách xưng hô biểu thị quan hệ xã hội mang tính chấtCách xưng hô biểu thị quan hệ xã hội mang tính chất
tương đối, do đoán nhầm tuổi, do sở thích cá nhân, dotương đối, do đoán nhầm tuổi, do sở thích cá nhân, do
vai vế trong xã hội, do mức độ quan hệ, do tăng dầnvai vế trong xã hội, do mức độ quan hệ, do tăng dần
hiểu biết lẫn nhau ...có thể xảy ra tình huống thay đổihiểu biết lẫn nhau ...có thể xảy ra tình huống thay đổi
cách xưng hô cho phù hợp với môi trường, hoàn cảnhcách xưng hô cho phù hợp với môi trường, hoàn cảnh
mới.mới.
 Cách xưng hô của người Hà Nội mang nặng truyềnCách xưng hô của người Hà Nội mang nặng truyền
thống về lễ phép, lịch sự trong cách xưng hô. (Chẳngthống về lễ phép, lịch sự trong cách xưng hô. (Chẳng
hạn cách xưng hô cậu- mợ trong gia đình, cậu - tớhạn cách xưng hô cậu- mợ trong gia đình, cậu - tớ
trong bạn bè học sinh).trong bạn bè học sinh).
 Với cách xưng hô như vậy ta có thể làm quen với mọiVới cách xưng hô như vậy ta có thể làm quen với mọi
người trong xã hội gần gũi và tự nhiên, như trong mộtngười trong xã hội gần gũi và tự nhiên, như trong một
nhà và tạo thuận lợi trong giao tiếp.nhà và tạo thuận lợi trong giao tiếp.

6. 01/29/15 6
Nét văn hóa trong cách xưng hô của người Hà NộiNét văn hóa trong cách xưng hô của người Hà Nội
 Hà Nội là thủ đô, trung tâm chính trị, trung tâm văn hóa,Hà Nội là thủ đô, trung tâm chính trị, trung tâm văn hóa,
khoa học kĩ thuật của cả nước, tự nó đã tạo ra nét văn hóakhoa học kĩ thuật của cả nước, tự nó đã tạo ra nét văn hóa
giao thoa đặc thù ngày càng trở nên phong phú và giàugiao thoa đặc thù ngày càng trở nên phong phú và giàu
đẹp. Chính vì thđẹp. Chính vì thếế trong quan niệm của người Việt, ngườitrong quan niệm của người Việt, người
Hà Nội luôn mang những nét hào hoa thanh lịch:Hà Nội luôn mang những nét hào hoa thanh lịch:
Chẳng thơm cũng thể hoa nhàiChẳng thơm cũng thể hoa nhài
DDẫẫu không thanh lịch cũng người Tràng An.u không thanh lịch cũng người Tràng An.
 Cách xưng hô là một yếu tố tạo thành nét đẹp văn hoá củaCách xưng hô là một yếu tố tạo thành nét đẹp văn hoá của
người Hà Nội. Từ trong gia đình cho đến ngoài xã hội,người Hà Nội. Từ trong gia đình cho đến ngoài xã hội,
xưng hô trong giao tiếp đều thể hiện sự ứng xử tế nhị, lịchxưng hô trong giao tiếp đều thể hiện sự ứng xử tế nhị, lịch
thiệp và thể hiện tôn ti trật tự.thiệp và thể hiện tôn ti trật tự.
 Có thể thấy rằng đây là nét đẹp trong văn hóa xưng hô củaCó thể thấy rằng đây là nét đẹp trong văn hóa xưng hô của
người Hà Nội nói riêng và người Việt nói chung.người Hà Nội nói riêng và người Việt nói chung.⇑⇑

7. 01/29/15 7
Sự chuyển mình trong thời kì hội nhậpSự chuyển mình trong thời kì hội nhập
 Trong cuộc sống hiện đại, đời sống kinh tế và tinh thầnTrong cuộc sống hiện đại, đời sống kinh tế và tinh thần
của người dân càng được nâng cao, nếu trong xã hộicủa người dân càng được nâng cao, nếu trong xã hội
vẫn giữ cách xưng hô kiểu gia đình theo thứ bậc, vai vếvẫn giữ cách xưng hô kiểu gia đình theo thứ bậc, vai vế
sẽ kìm hãm sự phát triển của kinh tế, văn hóa, xã hội.sẽ kìm hãm sự phát triển của kinh tế, văn hóa, xã hội.
 Từ nhu cầu thực tế đó, có một thời kì xuất hiện cáchTừ nhu cầu thực tế đó, có một thời kì xuất hiện cách
xưng hô trung hòa (không phụ thuộc vào tuổi tác, địa vị,xưng hô trung hòa (không phụ thuộc vào tuổi tác, địa vị,
giới tính) thể hiện sự bình đẳng của các nhân vật giaogiới tính) thể hiện sự bình đẳng của các nhân vật giao
tiếp: đồng chí – tôi.tiếp: đồng chí – tôi.
 Cách xưng hô này đã đáp ứng được mong mỏi của toànCách xưng hô này đã đáp ứng được mong mỏi của toàn
dân (Lúc này cả dân tộc là một khối thống nhất đấudân (Lúc này cả dân tộc là một khối thống nhất đấu
tranh giải phóng dân tộc), mang lại sự thuận lợi trongtranh giải phóng dân tộc), mang lại sự thuận lợi trong
giao tiếp không chỉ ở cơ quan mà cả bên ngoài xã hội,giao tiếp không chỉ ở cơ quan mà cả bên ngoài xã hội,
áp dụng trong nhiều tình huống quen biết hay xa lạ,áp dụng trong nhiều tình huống quen biết hay xa lạ,
không chỉ là giao tiếp trực tiếp mà cả trong giao tiếp giánkhông chỉ là giao tiếp trực tiếp mà cả trong giao tiếp gián
tiếp, cả ngôn ngữ nói và viết.tiếp, cả ngôn ngữ nói và viết.

8. 01/29/15 8
Sự chuyển mình trong thời kì hội nhậpSự chuyển mình trong thời kì hội nhập
 Trong cuộc sống hiện đại đời sống kinh tế và tinhTrong cuộc sống hiện đại đời sống kinh tế và tinh
thần của người dân càng được nâng cao, vớithần của người dân càng được nâng cao, với
quan niệm người với người là bạn, chính vì thếquan niệm người với người là bạn, chính vì thế
cách xưng hô trong trong xã hội đòi hỏi nhữngcách xưng hô trong trong xã hội đòi hỏi những
biến đổi tương ứng.biến đổi tương ứng.
 Từ nhu cầu thực tế đó cách xưng hô xưng hôTừ nhu cầu thực tế đó cách xưng hô xưng hô
trung hòa không phụ thuộc vào tuổi tác, khôngtrung hòa không phụ thuộc vào tuổi tác, không
phụ thuộc vào địa vị, không phụ thuộc vào giớiphụ thuộc vào địa vị, không phụ thuộc vào giới
tính ra đời thể hiện sự bình đẳng: đồng chí – tôi.tính ra đời thể hiện sự bình đẳng: đồng chí – tôi.
 Cách xưng hô mới này đã đáp ứng được mongCách xưng hô mới này đã đáp ứng được mong
mỏi của toàn dân mang lại sự thuận lợi trong giaomỏi của toàn dân mang lại sự thuận lợi trong giao
tiếp không chỉ ở cơ quan mà cả bên ngoài xã hội,tiếp không chỉ ở cơ quan mà cả bên ngoài xã hội,
áp dụng trong nhiều tình huống quen biết hay xaáp dụng trong nhiều tình huống quen biết hay xa
lạ, không chỉ là giao tiếp trực tiếp mà cả trong giaolạ, không chỉ là giao tiếp trực tiếp mà cả trong giao
tiếp gián tiếp, cả ngôn ngữ nói và viết.tiếp gián tiếp, cả ngôn ngữ nói và viết.

9. 01/29/15 9
Sự chuyển mình trong thời kì hội nhậpSự chuyển mình trong thời kì hội nhập
Ngày nay, cách xưng hô đồng chí – tôiNgày nay, cách xưng hô đồng chí – tôi
đang mất dần ưu thế trong giao tiếp củađang mất dần ưu thế trong giao tiếp của
quan hệ xã hội và đang thay bằng cáchquan hệ xã hội và đang thay bằng cách
xưng hô mới : ông bà – tôi ; anh, chị – tôi;xưng hô mới : ông bà – tôi ; anh, chị – tôi;
bạn – tôi và như vậy mất luôn cả cách xưngbạn – tôi và như vậy mất luôn cả cách xưng
hô trung hòa.hô trung hòa.⇑⇑

10. 01/29/15 10
Những khó khăn trong xưng hôNhững khó khăn trong xưng hô
Trong chương trình trò chơi truyền hình người dẫnTrong chương trình trò chơi truyền hình người dẫn
chương trình gọi người chơi là chú (vai trên) nhưngchương trình gọi người chơi là chú (vai trên) nhưng
xưng là tôi. Với người được gọi là chú đó khó chấpxưng là tôi. Với người được gọi là chú đó khó chấp
nhận cách xưng hô này (nếu hiểu theo quan niệmnhận cách xưng hô này (nếu hiểu theo quan niệm
thông thường chú – tôi nghĩa là em – anh bác – tôi làthông thường chú – tôi nghĩa là em – anh bác – tôi là
anh – em).anh – em).
Trong phim “Cuồng phong”: Nhân vật Bách ThanhTrong phim “Cuồng phong”: Nhân vật Bách Thanh
xưng hô với người bảo vệ là chú ( vai cha, chú vớixưng hô với người bảo vệ là chú ( vai cha, chú với
mình) là chú – tôi .mình) là chú – tôi .
Rõ ràng áp dụng cách xưng hô trên thể hiện sự lúngRõ ràng áp dụng cách xưng hô trên thể hiện sự lúng
túng trong giao tiếp, phá vỡ cách giao tiếp truyềntúng trong giao tiếp, phá vỡ cách giao tiếp truyền
thống.thống.

11. 01/29/15 11
Những khó khăn trong xưng hôNhững khó khăn trong xưng hô
 Trong Hội đồng coi thi tuyển sinh đại học, người thư kíTrong Hội đồng coi thi tuyển sinh đại học, người thư kí
(rất trẻ) có nhiệm vụ điểm danh cán bộ coi thi (trong đó(rất trẻ) có nhiệm vụ điểm danh cán bộ coi thi (trong đó
có nhiều cán bộ cao tuổi, học hàm, học vị cao) vì bỏcó nhiều cán bộ cao tuổi, học hàm, học vị cao) vì bỏ
cách hô là đồng chí, nếu đọc tên không thì không dám vìcách hô là đồng chí, nếu đọc tên không thì không dám vì
như thế cảm thấy mình “phạm thượng” đành phải hô lànhư thế cảm thấy mình “phạm thượng” đành phải hô là
thầy, cô cho trang trọng (nhưng trong họ và tên cán bộthầy, cô cho trang trọng (nhưng trong họ và tên cán bộ
coi thi không phản ánh rõ giới tính) nên nhiều khi hô làcoi thi không phản ánh rõ giới tính) nên nhiều khi hô là
thầy thì ra cô, hô là cô lại ra thầy.thầy thì ra cô, hô là cô lại ra thầy.
 Trong cuộc họp cơ quan cũng bỏ cách xưng hô đồngTrong cuộc họp cơ quan cũng bỏ cách xưng hô đồng
chí, gọi nhau như những người trong gia đình chú, bác –chí, gọi nhau như những người trong gia đình chú, bác –
cháu, anh – em, dẫn đến khi góp ý, kiểm điểm cá nhâncháu, anh – em, dẫn đến khi góp ý, kiểm điểm cá nhân
mà dùng cháu góp ý cho chú, cho bác khó nghe quámà dùng cháu góp ý cho chú, cho bác khó nghe quá
đành chuyển sang “đồng chí”. Vì thế người ta nói trongđành chuyển sang “đồng chí”. Vì thế người ta nói trong
cơ quan mỗi khi chuẩn bị “thịt nhau” thì mới gọi nhau làcơ quan mỗi khi chuẩn bị “thịt nhau” thì mới gọi nhau là
“đồng chí”.“đồng chí”.⇑⇑

12. 01/29/15 12
Ví dụ về đổi mới cách xưng hôVí dụ về đổi mới cách xưng hô
 Ban giám hiệu trường THPT Dân lập Đông đô – HàBan giám hiệu trường THPT Dân lập Đông đô – Hà
Nội quy định cách xưng hô của giáo viên trong nhàNội quy định cách xưng hô của giáo viên trong nhà
trường là thầy, cô – tôi. Với quy định trên rất thuậntrường là thầy, cô – tôi. Với quy định trên rất thuận
lợi trong giao tiếp thể hiện được sự bình đẳng giữalợi trong giao tiếp thể hiện được sự bình đẳng giữa
các giáo viên.các giáo viên.
 Các học sinh tại tại trường Blean&Dunkirk ởCác học sinh tại tại trường Blean&Dunkirk ở
Faversham, Kent (Anh) đã được yêu cầu bỏ cáchFaversham, Kent (Anh) đã được yêu cầu bỏ cách
xưng hô truyền thống "Thưa cô" hay "Thưa thầy" khixưng hô truyền thống "Thưa cô" hay "Thưa thầy" khi
nói chuyện với giáo viên. Thay vào đó, học sinh chỉnói chuyện với giáo viên. Thay vào đó, học sinh chỉ
cần gọi tên của giáo viên khi nói chuyện.cần gọi tên của giáo viên khi nói chuyện.
 Ban giám hiệu trường học này cho rằng quy địnhBan giám hiệu trường học này cho rằng quy định
trên sẽ giúp quan hệ giữa học sinh và giáo viên trởtrên sẽ giúp quan hệ giữa học sinh và giáo viên trở
nên gần gũi và thân thiết hơn, giúp giáo viên tiếpnên gần gũi và thân thiết hơn, giúp giáo viên tiếp
cận với học sinh dễ dàng hơn.cận với học sinh dễ dàng hơn.⇑⇑

13. 01/29/15 13
Xây dựng tập quán trong xưng hô văn hóaXây dựng tập quán trong xưng hô văn hóa
 Xây dựng, phát triển tập quán xưng hô vừa mangXây dựng, phát triển tập quán xưng hô vừa mang
nét văn hóa truyền thống vừa có tính hiện đại lànét văn hóa truyền thống vừa có tính hiện đại là
trách nhiệm của mọi người dân Việt Nam.trách nhiệm của mọi người dân Việt Nam.
 Đối với các nhà quản lí, cần đưa ra quy định vềĐối với các nhà quản lí, cần đưa ra quy định về
xưng hô cho từng môi trường giao tiếp cho phùxưng hô cho từng môi trường giao tiếp cho phù
hợp, tạo điiều kiện thuận lợi cho xưng hô tronghợp, tạo điiều kiện thuận lợi cho xưng hô trong
giao tiếp, loại bỏ được những rào cản cho cágiao tiếp, loại bỏ được những rào cản cho cá
nhân tham gia giao tiếp.nhân tham gia giao tiếp.
 Đối với các nhà giáo dục, phải gương mẫu chọnĐối với các nhà giáo dục, phải gương mẫu chọn
cho mình cách xưng hô chuẩn mực, lịch sự.cho mình cách xưng hô chuẩn mực, lịch sự.

14. 01/29/15 14
Xây dựng tập quán trong xưng hô văn hóaXây dựng tập quán trong xưng hô văn hóa
Hà Nội là trung tâm văn hoá, nơi giaoHà Nội là trung tâm văn hoá, nơi giao
thoa, lan truyền, quảng bá những giá trị vănthoa, lan truyền, quảng bá những giá trị văn
hoá của cả nước. Mỗi người công dân Việthoá của cả nước. Mỗi người công dân Việt
nam cần có trách nhiệm phát huy văn hoánam cần có trách nhiệm phát huy văn hoá
truyền thống, không ngừng gạn đục khơitruyền thống, không ngừng gạn đục khơi
trong những luồng văn hóa mới trong quátrong những luồng văn hóa mới trong quá
trình giao lưu hội nhập quốc tế mà vẫn giữtrình giao lưu hội nhập quốc tế mà vẫn giữ
được nét đẹp văn hoá xưng hô của ngườiđược nét đẹp văn hoá xưng hô của người
Việt nói chung, người Hà Nội nói riêng.Việt nói chung, người Hà Nội nói riêng.

15. 01/29/15 15
Xin chân thành cám ơn sự chú ýXin chân thành cám ơn sự chú ý
lắng nghe của hội nghịlắng nghe của hội nghị