1. Teoria e inteligjencave të shumëfishta
Howard Gardner, profesor i edukimit dhe psikologjisë në Universitetin e Harvardit, më vitin
1983, propozoi (formuloi) një teori të inteligjencës e njohur si Teoria e inteligjencave të
shumëfishta (apo multiple) (Theory of Multiple Intellegences). Sipas kësaj teorie,
inteligjenca është në një sasi të konsiderueshme më e shumëllojshme dhe më
shumëpalëshe, se sa e pranon nocioni i inteligjencës së përgjithshme. Për dallim nga shumë
studiues psikometrik, Gardneri nuk e mbështet inteligjencën vetëm në analizën e faktorëve
të testeve të standardizuara, për të nxjerrë përfundime rreth formave të ndryshme të
inteligjencës dhe se testet e tilla psikometrike lënë mënjanë shumë aspekte të inteligjencës,
respektivisht përjashtojnë paraqitjet e inteligjencave, të cilat janë mjaft të rëndësishme për
një jetë të suksesshme.
Teoria e inteligjencave të shumëfishta e Gardnerit, në fillim përbëhej prej shtatë llojeve të
inteligjencës: inteligjenca verbale-gjuhësore, interpersonale, intrapersonale, logjike-
matematike, pamore-hapësinore, muzikore-ritmike dhe trupore-kinestetike. Në kohën e
fundit, Gardneri ia shton (postulon) teorisë së vet edhe të ashtuquajturën inteligjencë
natyrale, si tip të tetë të inteligjencës, pastaj edhe dy tipe të reja të cilat flasin mbi termat
“kandidatë” për inkluzion në modelin ekzistues, e ato janë inteligjenca egzistenciale dhe
spirituale, e cila bart shënimin simbolik (Ziegler & Heller,2000).
Teoria e Gardnerit është ngushtë e lidhur me kreativitetin. Dimë se çdo kush e njeh
kreativitetin, një numër i vogël i njerëzve mendon për kreativitetin dhe një numër shumë i
vogël i njerëzve merr guximin të merret me kreativitet. Kreativiteti është rrugë që dërgon
në inovacion dhe zbulim. Kreativiteti zakonisht shfaqet te njeriu kur ai e aktivizon anën e
majtë dhe të djathtë të trurit. Kur të dy anët e trurit janë aktiv, atëherë truri prodhon ide
origjinale (kreativitet). Për të aktivizuar anën e djathtë të trurit, zakonisht njeriu duhet të
merret me inteligjencën muzikore-ritmike dhe inteligjencën pamore-hapësinore. Por, edhe
inteligjencat tjera e inspirojnë anën e majtë të trurit. Me kombinimin e inteligjencave
krijohen kushte ideale për kreativitet.
1) Inteligjenca verbale-gjuhësore (e njohur edhe si inteligjenca linguistike) – Kjo
inteligjencë bazohet në aftësinë e nxënësve të mësojnë përmes tregimeve, fjalëve,
shënimeve etj. Përfshin gjuhën dhe ka të bëjë, jo vetëm me mësimin e gjuhës, por edhe me
përdorimin e mirë të saj. Pra, favorizon aftësitë verbale;
2) Inteligjenca logjike-matematike – Nxënësit që kanë dominante këtë inteligjencë, u
pëlqen që të zgjidhin, krijojnë dhe prezantojnë probleme logjike, si dhe të llogarisin dhe
eksperimentojnë. Kjo inteligjencë, pos në matematikë dhe shkencë, mund të zbatohet në
çdo fushë të kurrikulumit (Amstrong, 1994).

2. Kjo inteligjencë bazohet në aftësinë e nxënësve të mësojnë mësimet në mënyrë
kronologjike. I referohet arsyetimit logjik, aftësisë për të zgjidhur probleme matematike.
SAT–testet e inteligjencës mbështeten në matjen e inteligjencave verbale matematike;
3) Inteligjenca pamore–hapësinore (apo inteligjenca vizuale–hapësinore) - është aftësi e
njeriut që të ketë një vizion dhe paragjykim vizual mbi botën e tij fizike. Gjatë formimit të
koncepteve matematike, krahas përvojave pamore, është e nevojshme edhe një kujtesë
abstrakte, përmes së cilës modelet e përvojës pamore, abstagohen, kodohen dhe
simbolizohen. Ato në fakt janë modele pamore të koncepteve matematike në prag të
abstraksionit dhe një hallkë shumë e rëndësishme në rrugën prej konkretes kah abstraktja.
4) Inteligjenca muzikore–ritmike – është aftësia e njeriut për të kuptuar, paraqitur dhe
vlerësuar ritmin, lëkundjet dhe cilësinë e tingujve dhe zërit. Është një inteligjencë e veçantë
e cila përfshin kryesisht ata njerëz që lindin me një aftësi superiore për sa i përket
muzikalitetit.
5) Inteligjenca trupore-kinestetike – është aftësi për të përdorur në mënyrë të shkathët
trupin ose pjesët e tij, për të ndërtuar apo transformuar gjërat. Përdorimi i kësaj
intelegjence është një rast i mirë për nxënësit kinestetik që më lehtë të kuptojnë
matematikën.
6) Inteligjenca interpersonale – është aftësi e harmonizimit të jetës së brendshme. Kjo
është aftësi e krijimit të modelit autentik dhe natyral të qenies dhe rastit që ky model të
shfrytëzohet për t’u bërë jeta frytdhënëse. Esenca e inteligjencës interpersonale përfshin
shkathtësinë që në mënyrë të mirëfilltë të njihen disponimet, temperamentet, motivimet
dhe dëshirat e njerëzve tjerë dhe në to të përgjigjet. Inteligjenca interpersonale paraqet
çelës i vetënjohjes, është afrim pranë ndjenjave personale dhe aftësisë së dallimit të tyre
dhe të radhitjes si udhëheqës së sjedhjeve;
7) Inteligjenca intrapersonale – është aftësi për të njohur vetveten, për të vetreflektuar, për
të kontrolluar dhe disiplinuar botën e brendshme të qenies sonë individuale. Bazohet në
aftësinë e nxënësve të mësojnë në mënyrë individuale. Kjo inteligjencë i referohet aftësisë
së njeriut për të njohur vetveten, si p.sh. njohja e anëve të forta apo të dobëta të
karakterit, vetëdija për të mos ekzagjeruar rëndësinë e tij etj.
Inteligjenca interpersonale dhe inteligjenca intrapersonale me një emër quhen inteligjencë
sociale.
8) Inteligjenca natyrore –Kjo inteligjencë është aftësi për të njohur, dalluar, klasifikuar dhe
vlerësuar florën dhe faunën, me tërë diversitetin e tyre në natyrë.
Funksionet e ndryshme të aftësive intelektuale, sipas Gardnerit, janë relativisht të pavarura,
gjegjësisht çdo individ posedon kombinacionin e vetëm të shtatë llojeve të ndryshme të

3. inteligjencave të cilat paraqiten me intensitete të ndryshme. Poqë se te ndonjë individ
paraqitet intensiiteti i theksuar i ndonjë nga tetë llojet e inteligjencave, atëherë themi se ai
individ konsiderohet si me prirje në atë sferë. Këto inteligjenca, Gardner i shikon si
inteligjenca që funksionojnë së bashku te individi. Sipas tij, kur njëra dominon individi duket
“jo normal”, ashtu si një njeri që shumëzon numra të mëdhenj përmendësh (në mendje),
por që nuk mund t’i lidh dot me qenien njerëzore.
Pra, sipas Gardnerit, për t’u zhvilluar një nxënës në një person të kompletuar, duhet të
ushqejë të gjitha inteligjencat e sipërpërmendura. Gardneri thotë se të gjithë individët kanë
aftësi për njohjen e botës përreth, me ndihmën e gjuhës, analizës matematiko-logjike,
prezantimit hapësinor, përfytyrimit muzikal, inteligjencës truporo-kinestetike (shfrytëzimi i
trupit për zgjidhjen e problemeve ose për të krijuar diçka), të kuptuarit e individëve të tjerë
dhe vetvetes, si dhe të kuptuarit e natyrës. Më tutje, ai beson se është shumë me rëndësi
që shkollat t’u mundësojnë nxënësve që t’i shfrytëzojnë këto lloje të inteligjencave në
kontest të kurikulumit shkollor.
“Ka ardhur koha t’i zgjerojmë shikimet tona në spektrin e talentëve. Kontributi i parë dhe
kryesor të cilin arsimi mund ta bëjë për zhvillimin e fëmijës është t’i ndihmojë në lëmi, ku
talenti i tij më së shumti vjen në shprehje, ku do të jetë i shkathtë dhe i kënaqur. Në tërësi
këtë e kemi qitur nga mendja. Në vend të kësaj, ne secilin e shtyjmë të shkollohet, pas të
cilës, nëse keni sukses, më së shumti t’ju përgjigjet të bëheni profesor në kolegj. Dhe,
gjithë kohën, secilin e vlerësojmë sipas asaj se a inkuadrohet në standardet e ngushta të
suksesit. Duhet shpenzuar më pak kohë duke i vlerësuar nxënësit, e më shumë kohë t’i
kushtojmë dhe t’i ndihmojmë t’i njohin aftësitë e tyre personale të dhuruara nga natyra si
dhuratë dhe pikërisht këto t’i zhvillojmë. Ekzistojnë me qindra mënyra që të arrihet suksesi
dhe shumë aftësi të ndryshme të cilat do t’ju ndihmojmë në këtë çështje” (Gardner).