1. МОНГОЛ УЛСЫН МЯНГАНЫ
ХӨГЖЛИЙН ЗОРИЛТЫН ШАЛГУУР
ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮДÈÉà ÒÎÎÖÎÕ ÀÐÃÀ×ËÀË
Тодорхойлолт
Үндэслэл
Ойлголт
Мэдээллийн эх үүсвэр
¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîî
2009 он

2. Õàðèëöàõ õàÿã:
¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí Õîðîî
Çàñãèéí ãàçðûí III áàéð
Áàãà òîéðóó – 44
Óëààíáààòàð. 20À.
Ìîíãîë Óëñ.
E-mail: pmms_nso@mbox.mn, nso@magicnet.mn.
Óòàñ/ Ôàêñ: (976)-324554
Íýãòãýí áîëîâñðóóëñàí: .Òóóë
Þ
Õýâëýëèéí äèçàéíåð: Í. Äàâààñ¿ðýí
Õýâëýëèéí õóóäàñ: 141
Õýâëýñýí òîî: 1000 ø.
“Óíäðàãà ïðèíò” ÕÕÊ-ä õýâëýâ.
2009 îí.

3. Агуулга
ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÁÀÐ
ÒÀËÀÐÕÀË vii
I. ТАНИЛЦУУЛГА 1
I.1. МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ТОГТООЛ, ¹25 4
I.2. МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ТОГТООЛ, ¹13. 5
I.3. МОНГОЛ УЛСЫН МЯНГАНЫ ХӨГЖЛИЙН ЗОРИЛГО, ЗОРИЛТ, ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД 6
II. МЯНГАНЫ ХӨГЖЛИЙН ЗОРИЛТУУДЫН ШАЛГУУР ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮДИЙГ
ТООЦОХ АРГАЧЛАЛ 11
II. 1. ЯДУУРЛЫН ТҮВШИН 11
II. 2. ЯДУУРЛЫН ГҮНЗГИЙРЭЛТ 13
II. 3. ҮНДЭСНИЙ НИЙТ ХЭРЭГЛЭЭНД ХАМГИЙН БАГА ХЭРЭГЛЭЭТЭЙ
ХҮН АМЫН ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ЭЗЛЭХ ХУВИЙН ЖИН 15
II. 4. НЭГ ХҮНД НОГДОХ ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН (ДНБ), ОНЫ ҮНЭЭР,
МЯНГАН ТӨГРӨГ 17
II. 5. ТАВ ХҮРТЭЛХ НАСНЫ ТУРААЛТАЙ ХҮҮХДИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 18
II. 6. ТАВ ХҮРТЭЛХ НАСНЫ ӨСӨЛТИЙН ХОЦРОЛТТОЙ ХҮҮХДИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 21
II. 7. ТАВ ХҮРТЭЛХ НАСНЫ ТУРАНХАЙ ХҮҮХДИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 23
II. 8. АЖИЛЛАХ ХҮЧНИЙ ОРОЛЦООНЫ ТҮВШИН /ХУВЬ/: 24
II. 9. 15-24 НАСНЫ ЗАЛУУЧУУДЫН АЖИЛГҮЙДЛИЙН ТҮВШИН /ХУВЬ/ 26
II. 10. ХОТ, СУУРИНГИЙН НИЙТ ХҮН АМД ХАЯГИЙН БҮРТГЭЛГҮЙ ОРШИН
СУУЖ БУЙ ХҮН АМЫН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 27
II. 11. БАГА БОЛОВСРОЛЫН ХАМРАН СУРГАЛТЫН ЦЭВЭР ЖИН 29
II. 12. НЭГДҮГЭЭР АНГИД ЭЛСЭН ОРООД ТАВ ДУГААР АНГИ ХҮРТЭЛ
СУРАЛЦАГЧДЫН ХУВЬ 30
II. 13. 15-24 НАСНЫ ЗАЛУУЧУУДЫН БИЧИГ ҮСЭГ ТАЙЛАГДАЛТЫН ХУВЬ 32
II. 14 - II. 16. БАГА, ДУНД, ДЭЭД БОЛОВСРОЛ ЭЗЭМШИЖ БАЙГАА ОХИД,
ХӨВГҮҮДИЙН ÒÎÎÍÛ ХАРЬЦАА 33
II. 17. ХӨДӨӨ АЖ АХУЙГААС БУСАД САЛБАРТ ЦАЛИНТАЙ АЖИЛ ЭРХЭЛЖ
БАЙГАА ХҮН АМЫН ДОТОР ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 34
II. 18. УЛСЫН ИХ ХУРАЛД СОНГОГДСОН ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 36
II.19. УЛСЫН ИХ ХУРАЛД НЭР ДЭВШСЭН ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 37
II. 20. ТАВ ХҮРТЭЛХ НАСНЫ ХҮҮХДИЙН ЭНДЭГДЛИЙН ТҮВШИН
/1000 АМЬД ТӨРӨЛТ ТУТАМД/ 38
II. 21. НЯЛХСЫН ЭНДЭГДЛИЙН ТҮВШИН /1000 АМЬД ТӨРӨЛТ ТУТАМД/ 40
II. 22. УЛААН БУРХНЫ ЭСРЭГ ВАКЦИНЖУУЛАЛТАД ХАМРАГДСАН
ХҮҮХДИЙН ХУВЬ 41
II. 23. ЭХИЙН ЭНДЭГДЛИЙН ТҮВШИН /100 000 АМЬД ТӨРӨЛТ ТУТАМД/ 43
iii

4. II. 24. ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН МЭРГЭЖЛИЙН АЖИЛТАН ЭХ БАРЬСАН
ТӨРӨЛТИЙН ХУВЬ 44
II. 25. ЖИРЭМСЭН ЭМЭГТЭЙЧҮҮДИЙН ДУНДАХЬ ХДХВ-ИЙН
ХАЛДВАРЫН ТАРХАЛТ /ХУВЬ/ 46
II. 26. 15-24 НАСНЫ ЗАЛУУЧУУДЫН ДУНДАХЬ ХДХВ-ИЙН ХАЛДВАРЫН ТАРХАЛТ
/ХУВЬ/ 47
II. 27. СҮРЬЕЭ ӨВЧНИЙ ТАРХАЛТ /100 000 ХҮН ТУТАМД/ 49
II. 28. СҮРЬЕЭГИЙН ӨВЧЛӨЛИЙН ТҮВШИН /100 000 ХҮН ТУТАМД/ 50
II. 29. СҮРЬЕЭГЭЭС ШАЛТГААЛСАН НАС БАРАЛТ /100 000 ХҮН ТУТАМД/ 51
II. 30. ОНОШИЛГОО, ЭМЧИЛГЭЭНИЙ ОЛОН УЛСЫН СТАНДАРТЫН ХҮРЭЭНД
СҮРЬЕЭГ ИЛРҮҮЛЖ, ЭМЧИЛСЭН ТОХИОЛДЛЫН ХУВЬ 52
II. 31. 5-6 НАСТАЙ ХҮҮХДИЙН ШҮД ЦООРОХ ӨВЧНИЙ ТАРХАЛТ /ХУВЬ/ 54
II. 32. ОЙТ НУТГИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 55
II. 33. ТУСГАЙ ХАМГААЛАЛТАД АВСАН ГАЗАР НУТГИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 57
II. 34. НЭГ ХҮНД НОГДОХ НҮҮРСХҮЧЛИЙН ДАВХАР ИСЛИЙН ЯЛГАРАЛТ (тонн/хүн) 59
II. 35. УЛААНБААТАР ХОТЫН АГААР ДАХЬ АЗОТЫН ДАВХАР ИСЛИЙН ӨВЛИЙН
ХОНОГИЙН ДУНДАЖ АГУУЛАМЖ /мкг/м3/ 61
II. 36. УЛААНБААТАР ХОТЫН АГААР ДАХЬ ХҮХЭРЛЭГ ХИЙН ӨВЛИЙН ДУНДАЖ
АГУУЛАМЖ /мкг/м3/ 63
II. 37. ХАМГААЛАЛТАД АВСАН ГОЛ МӨРНИЙ УСНЫ УРСАЦ БҮРЭЛДЭХ УНДАРГЫН
ЭХИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 64
II. 38. ХАМГААЛАЛТ БАРЬЖ ТОХИЖУУЛСАН УСНЫ ЭХ ҮҮСВЭР, БУЛАГ
ШАНДЫН ЭХИЙН ТОО 66
II. 39. БАТАЛГААТ УНДНЫ УСНЫ ХАНГАМЖГҮЙ ХҮН АМЫН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 67
II. 40. САЙЖРУУЛСАН АРИУН ЦЭВРИЙН БАЙГУУЛАМЖИД ХАМРАГДААГҮЙ
ХҮН АМЫН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 69
II. 41. ИНЖЕНЕРИЙН ШУГАМ СҮЛЖЭЭТЭЙ ОРОН СУУЦАНД АМЬДАРЧ БАЙГАА
ХҮН АМЫН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 71
II. 42. ХУДАЛДААНЫ ХҮЧИН ЧАДЛЫГ БИЙ БОЛГОХОД ТУСЛАХААР ҮЗҮҮЛСЭН
ХӨГЖЛИЙН АЛБАН ЁСНЫ ТУСЛАМЖИЙН /ХАЁТ/ ЭЗЛЭХ ХУВЬ 72
II. 43. НИЙГМИЙН СУУРЬ ҮЙЛЧИЛГЭЭНД ҮЗҮҮЛСЭН ХӨГЖЛИЙН АЛБАН
ЁСНЫ ТУСЛАМЖИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 75
II. 44. ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД /ДНБ/ ЭКСПОРТЫН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 77
II. 45. САНХҮҮГИЙН ГҮНЗГИЙРЭЛ: ДНБ, НИЙТ МӨНГӨНИЙ ХАРЬЦАА 78
II. 46. ҮНДЭСНИЙ НИЙТ ОРЛОГОД /ҮНО/ ХӨГЖЛИЙН АЛБАН ЁСНЫ
ТУСЛАМЖИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 80
II. 47. ТӨМӨР ЗАМЫН АЧАА ТЭЭВЭРЛЭЛТЭД ДАМЖИН ӨНГӨРӨХ
АЧААНЫ ЭЗЛЭХ ХУВЬ 81
II. 48. ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД ЗАСГИЙН ГАЗРЫН
ГАДААД ӨРИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 82
iv

5. II. 49. ЭКСПОРТОД ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ГАДААД ӨРИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 84
II. 50. ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ОРЛОГОД ГАДААД ӨРИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ 85
II. 51. ЭКСПОРТОД ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ГАДААД ӨРИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ
ЭЗЛЭХ ХУВЬ 86
II. 52. ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ОРЛОГОД ГАДААД ӨРИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЭЗЛЭХ ХУВЬ 88
II. 53. СУУРИН УТАСНЫ ЦЭГИЙН ТОО /1000 ХҮН ÒÓÒÀÌÄ/ 89
II. 54. ИНТЕРНЕТ БАЙНГЫН ХЭРЭГЛЭГЧДИЙН ТОО /1000 ХҮН ÒÓÒÀÌÄ / 90
II. 55. ҮҮРЭН ТЕЛЕФОН ХЭРЭГЛЭГЧДИЙН ТОО /1000 ХҮН ÒÓÒÀÌÄ/ 91
II. 56. ХҮНИЙ ХӨГЖЛИЙН ИНДЕКС 93
II. 57. МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ ТОГТООМЖ ОЛОН УЛСЫН ХҮНИЙ ЭРХИЙН
ГЭРЭЭ, КОНВЕНЦЭД НИЙЦЭЖ БУЙ ТАЛААРХИ ШИНЖЭЭЧДИЙН ҮНЭЛГЭЭ /ХУВЬ/ 94
II. 58. ШҮҮХИЙН ШИЙДВЭР ГҮЙЦЭТГЭЛИЙН БОДИТ БИЕЛЭЛТ /ХУВЬ/ 96
II. 59. ТӨЛБӨРИЙН ЧАДВАРГҮЙ ИРГЭДЭД ҮЙЛЧИЛГЭЭ ҮЗҮҮЛЖ БУЙ
ӨМГӨӨЛӨГЧДИЙН ТОО 97
II. 60. УЛС ТӨР, ЭДИЙН ЗАСАГ, САНХҮҮГЭЭС ХЭВЛЭЛ, МЭДЭЭЛЛИЙН
ХЭРЭГСЛИЙН ХАРААТ БУС БАЙДЛЫН ТАЛААРХИ ИРГЭДИЙН ТӨСӨӨЛӨЛ 99
II. 61. ТӨСӨВ, ТҮҮНИЙ ЗАРЦУУЛАЛТЫН ТАЙЛАНГ ВЕБ ХУУДСАНДАА
ТОГТМОЛ БАЙРЛУУЛДАГ ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ТОО 100
II. 62. ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТАЛААРХИ ИРГЭДИЙН
ТӨСӨӨЛӨЛ 101
II. 63. УЛСЫН ТӨСВИЙН ТӨСЛИЙГ БОЛОВСРУУЛАХ, БАТЛАХ ҮЕД САНАЛАА
АЛБАН ЁСООР ИРҮҮЛСЭН ИРГЭНИЙ НИЙГМИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН ТОО 102
II. 64. БАГ, ХОРООНЫ ЗАСАГ ДАРГАД НЭР ДЭВШҮҮЛЭХЭД ОРОЛЦОХ
ИРГЭДИЙН ИРЦИЙН ХУВЬ 104
II. 65. АВЛИГЫН ИНДЕКС
105
II. 66. УЛС ТӨР, ХУУЛЬ, ХЯНАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГЫН ХҮРЭЭН ДЭХ АВЛИГЫН
ТАЛААРХ ТӨСӨӨЛӨЛ 107
II. 67. ТӨРИЙН ЗАХИРГАА БОЛОН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ БАЙГУУЛЛАГЫН
ХҮРЭЭН ДЭХ АВЛИГЫН ТАЛААРХИ ИРГЭДИЙН ТӨСӨӨЛӨЛ 109
III. ХАВСРАЛТУУД 111
III.1 Монгол Улсын Их Хурлын 2008 оны 13 дугаар тогтоолын хавсралт 111
III.2 ҮСХ-НЫ ДАРГЫН 2008 ОНЫ 12 ДУГААР САРЫН 31-НИЙ ӨДРИЙН 182 ТООТ
ТУШААЛЫН ХАВСРАЛТ 117
ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÌÀÒÅÐÈÀËÓÓÄ 133

6. Товчилсон үгийн тайлбар
АТГ Авлигатай тэмцэх газар
БОАЖЯ Байгаль орчин, аялал, жуулчлалын яам
БСШУЯ Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яам
ДБ Дэлхийн Банк
ДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн
ДЭМБ Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага
ДОХ Дархлалын олдмол хомсдол
ЗГХЭГ Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газар
ÇÒÁÕÁß Çàì òýýâýð áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëòûí ÿàì
МХЗ Мянганы хөгжлийн зорилт
НХХЯ Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам
НҮБ Нэгдсэн үндэстний байгууллага
ͯÁ ÁØÓÑÕ Í¯Á-ûí Áîëîâñðîë Øèíæëýõ Óõààí, Ñî¸ëûí Õîðîî
ОУВС Олон улсын валютын сан
ОУХБ Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллага
ӨНЭЗС Өрхийн нийгэм эдийн засгийн судалгаа
СЯ Сангийн яам
СЕХ Сонгуулийн ерөнхий хороо
ҮНО Үндэсний нийт орлого
ҮНБ Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн
ҮСХ Үндэсний статистикийн хороо
¯ÒÑ ¯íäýñíèé òîîöîîíû ñèñòåì
¯ÒÅà ¯íäýñíèé òàòâàðûí åðºíõèé ãàçàð
ХАЁТ Хөгжлийн албан ёсны тусламж
ÕÀÎÑÒ Õ¿í àì, îðîí ñóóöíû òîîëëîãî
ХЗДХЯ Хуул зүй, дотоод хэргийн яам
ХДХВ Хүний дархлал, хомсдлын вирус
ШХБХЭ Шууд хяналттай богино хугацааны эмчилгээ
ШЦӨ Шүд цоорох өвчин
ШШБЕГ Шүүхийн шийдвэр биелүүлэх ерөнхий газар
ЭЗХАХБ Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны хөгжлийн байгууллага
ЭМЯ Эрүүл мэндийн яам
ЭМСҮТ Эрүүл мэндийн статистикийн үндэсний төв
vi

7. Òàëàðõàë
Äýëõèéí õ¿í òºðºëõòíèé àìüäðàëûí ÷àíàðûã õàíãàõàä ÷èãëýãäñýí Ìÿíãàíû
õºãæëèéí çîðèëòûã óëñ îðîí á¿ð ººðèéí îíöëîãò íèéö¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð
èõýýõýí ÷àðìàéëò òàâüæ áàéíà.
Ìîíãîë óëñ Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûã ¿íäýñíèé õýìæýýíä õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã,
íýãä: äýëõèéí õýìæýýíä äýâøèãäñýí íèéòëýã çîðèëòûã á¿ðýí õýðýãæ¿¿ëýõýä
òîäîðõîé õóâü íýìýð îðóóëàõ; õî¸ðò: ÌÕÇ-òîé ñàëøã¿é õîëáîîòîé ººðèéí îðíû
îíöëîãèéã òóñãàñàí çàéëøã¿é øèéäâýðëýâýë çîõèõ çîðèëòûã ìºí äýâø¿¿ëýí
òàâüæ øèéäâýðëýõ çàð÷ìûã áàðèìòëàí çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà áèëýý. ¯¿íèé íýã
òîä èëðýë íü Ìîíãîë óëñûí Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûã ºðãºæ¿¿ëýí áàÿæóóëæ,
8 çîðèëãî, 21 çîðèëò, 58 øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí õ¿ðýýíä òîäîðõîéëîí áàòàëæ,
õýðýãæèëòèéí ÿâöûã õî¸ð æèë òóòàìä ïàðëàìåíòààðàà õýëýëöýí ¿íýëýëò,
ä¿ãíýëò ºãäºã áîëñîíä îðøèíî. Òýð÷ëýí Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòîä ñóóðèëñàí
¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãûã ÓÈÕ (ïàðëàìåíò)- ààðàà áàòëàí õýðýãæ¿¿ëæ
ýõýëñýí áèëýý.
Òèéìýýñ ¯íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãûí áîëîí ͯÁ-ààñ ãèø¿¿í îðíóóäûíõàà
ÌÕÇ-ûí õýðýãæèëòèéã õÿíàõààð áîëîâñðóóëñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí òîîí ìýäýýëëèéí
ýõ ñóðâàëæûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõîä èõýýõýí à÷ õîëáîãäîë ºãºõ áîëñîí þì.
Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîî (¯ÑÕ)-íîîñ äýýðõè çîðèëòóóäûí
õýðýãæèëòèéã õÿíàõ, ¿íýëýõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí îéëãîëò, òîäîðõîéëîëòûã
æèãäð¿¿ëæ, óëìààð òýäãýýðèéã òîîöîõ àðãà÷ëàë, àðãà ç¿éã îëîí óëñûí íýãäìýë
ñòàíäàðò õýì õýìæýýíä íèéö¿¿ëýõèéã ÷óõàë÷èëæ áàéíà. Ýíý õ¿ðýýíä Ìîíãîë
óëñûí ÌÕÇ-ûí õýðýãæèëòèéã õÿíàõ ìýäýýëëèéí ñàíã Äåâèíôî 5.0 ïðîãðàììûí
îð÷èíä áàéãóóëàâ.
Ñòàòèñòèê ìýäýýëëèéí áîäèò áàéäëûã õàíãàõ, ä¿í øèíæèëãýý õèéõ, ìýäýýëëèéí
ºñºí íýìýãäýæ áàéãàà îëîí òàëò õýðýãöýýã õàíãàõ, ìýäýýëëýã÷, áîäëîãî
áîëîâñðóóëàã÷, ñóäëàà÷, øèíæýý÷èä áîëîí õýðýãëýã÷ íàðûã íýãäñýí àðãà ç¿éãýýð
õàíãàõ çîðèëãîîð Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, ͯÁÕÕ-ººñ “ßäóóðàë, ÌÕÇ-
ûí õýðýãæèëòèéã õÿíàõ ìýäýýëëèéí òîãòîëöîîã äýìæèõ” ÌÎÍ/05/201 òºñëèéí
¯ÑÕ-íä õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà “Çàñàã, çàõèðãààíû ñòàòèñòèê ìýäýýëýëä ñóóðèëñàí
ÿäóóðàë, ÌÕÇ-ûí õýðýãæèëòèéã õÿíàõ ìýäýýëëèéí òîãòîëöîî” äýä òºñëèéí
õ¿ðýýíä “Ìîíãîë Óëñûí Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã
òîîöîõ àðãà÷ëàë”-ûã ìîíãîë, àíãëè õýë äýýð áîëîâñðóóëàí áàòàëæ, õýâëýí
õýðýãëýã÷ íàðò õ¿ðãýæ áàéíà.
Ìîíãîë óëñûí Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí õýðýãæèëòèéã õÿíàõ ìýäýýëëèéí
òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ, Ìîíãîë óëñûí ÿäóóðàë, ÌÕÇ-ûí õýðýãæèëòèéã õÿíàõ
øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõ àðãà÷ëàëûã áîëîâñðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëñýí
ͯÁÕÕ, ìýðãýæëèéí ºíäºð ò¿âøèíä õàìòðàí àæèëëàñàí Ìîíãîë Óëñûí
õîëáîãäîõ ÿàìä, áàéãóóëëàãóóäàä ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí õîðîîíû íýðèéí
ºìíººñ ã¿í òàëàðõàë èëýðõèéëüå.
¯ÑÕ-íû äàðãà Ï. ÁßÌÁÀÖÝÐÝÍ.
vii

8. viii

9. I. ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
Äýëõèéí 189 орны төр, засгийн 147 дээд óäèðäëàãûí
(тэргүүн¿¿äèéí) îðîëöîîòîéãîîð 2000 îíû 9 ä¿ãýýð
ñàðä Íüþ-Éîðê õîòíîî ÷óóëñàí ͯÁ-ûí ìÿíãàíû
äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòààð “Мянганы тунхаглал”
хэмээх ò¿¿õýí баримт бичиг батлаãäàн гàðñàí
билээ. Уг баримт бичигт 2015 он хүртэлх õóãàöààíä
äýëõèéí õýìæýýíä íýí òýðã¿¿íä шийдвэрлэвэл
зохих ядуурал, àæèëã¿éäýë, õ¿í àìûí эрүүл мэнд,
боловсрол, хүрээлэн буй орчины асуудлууд тэрчлэн
хөгжлийн төлөө дэлхий нийтийн түншлэлийã
өрнүүлэх хүрээнд нийтийн àíõààðëûã òàòñàí
тулгамдаж буй асуудлуудыг багцлан 8 зорилго,
18 зорилт, 48 үзүүлэлт бүхий Мянганы хөгжлийн
зорилтыг àíõëàí дэвшүүлсэн áîëíî. Ãýñýí õýäèé
÷ äýëõèéí óëñ îðíóóäûí íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí
àìüäðàëûí íèéòëýã áîëîí ºâºðìºö îíöëîãèéã óëàì
á¿ð èë¿¿ òîäîðõîé õàðãàëçàí ¿çýõ øààðäëàãàä
íèéö¿¿ëýí ìÿíãàíû õºãæëèéí äýýðõè çîðèëòóóäûã
áàÿæóóëàí ºðãºæ¿¿ëæ ýä¿ãýý 8 зорилго, 21 зорилт,
58 шалгуур үзүүлэлттэй áàéõààð øèíý÷ëýí áàòëààä
2008 оны 1 дүгээр сарын 15-íаас эхлэн íèéòýýðýý
äàãàí ìºðäºæ, õºãæ¿¿ëýõ áîëñîí þì.
Монгол улс НҮБ-ын гишүүн орнû хувьд òºðèéí
òýðã¿¿íèéõýý îðîëöîí áàòëàëöñàí “Мянганы
тунхаглал”-ын ¿çýë ñàíààã óäèðäëàãà áîëãîí
Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûã ¿íäýñíèé îíöëîãò
íèéö¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð èõýýõýí ÷àðìàéëò
òàâüæ èðñýí áîëíî.
Ìîíãîë óëñûí õóóëü òîãòîîõ òºðèéí ýðõ áàðèõ
äýýä áàéãóóëëàãà - Óëñûí Èõ Õóðàë “Õ¿íèé ýðõèéã
áàòàëãààæóóëàõ, àðä÷èëñàí çàñàãëàëûã õºãæ¿¿ëýõ”
çîðèëòûã ÷óõàë÷ëàí ¿çýæ äýýðõ íèéòëýã çîðèëãî,
çîðèëò äýýð íýìæ îðóóëàí 2005 îíû 25 äóãààð
òîãòîîëîîðîî áàòàëæ ìºðä¿¿ëñýí òºäèéã¿é,
ò¿¿íèéõýý õýðýãæèëòèéã õî¸ð æèë òóòàìä ä¿ãíýí
ãàðãàæ, Çàñãèéí ãàçàð íü ÓÈÕ-ä òàéëàãíàæ áàéõ
æóðàìä øèëæýýä áàéíà.
Èéíõ¿¿ Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûí õýðýãæèëòèéí

10. òàéëàíã ¿íäýñíèé õýìæýýíä áîëîâñðóóëàí ãàðãàæ
õýëýëö¿¿ëýã ÿâóóëäàã, ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºãäºã áîëñîí
íü ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëãî, çîðèëò, шалгуур
үзүүлэлтүүдийã óëàì á¿ð òîäîðõîé, îíîâ÷òîé
áîëãîæ õýðýãæèëòèéí ¿ð ä¿íã ñàéæðóóëàõ íºõöëèéã
á¿ðä¿¿ëýõýä ò¿ëõýö ºãºõ à÷ õîëáîãäîëòîé áàéäàã.
Ìîíãîë óëñûí èõ õóðàë Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûí
õýðýãæèëòèéí òóõàé òàéëàíã àâ÷ õýëýëöñýíèé
¿íäñýí äýýð 2008 оны 1 дүгээр сарын 31-ний өдрийн
13 дугаар тогтоолоор Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûã
шинэчлэн нийт 9 зорилго, 24 зорилт, 67 шалгуур
үзүүлэлттэй болãон ºðãºæ¿¿ëæ баталсан болно.
Òèéìýýñ Монгол улсын МХЗ-н хэрэгжилтийг хянах
äýýðõ 67 шалгуур үзүүлэлт òóñ á¿ðèéí òàëààðõ
ñòàíäàðò ойлголт, тодорхойлолтыг Үндэсний
Статистикийн Хороонîîñ òóñãàéëàí боловсруулж,
Монгол Улсын Үндэсний ñтатистикийн õорооны
даргын 2008 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн
182 тоот тушаалаар баталж ìºðä¿¿ëýâ.
Èíãýñíýýð ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëò, çîðèëãî
á¿ðèéí ìºí ÷àíàðûã çºâ òàíèí ìýäýæ, îéëãîæ
õýðýãæ¿¿ëýõ íýãäìýë îéëãîëò, àðãà àæèëëàãààã
¿íäýñíèé õýìæýýíä òîãòîîæ ìºðä¿¿ëýõýä íýí ÷óõàë
à÷ õîëáîãäîëòîé þì.
МХЗ-ын хэрэгжилтийг хянах үзүүлэлтүүд нь:
1. МХЗ-ын хэрэгжилтийг хэмжих;
2. Олон улсын болон нийслэл, аймаг
хоорондын зэрэгцүүлэлт хийх үндэслэлийг
хангасан, нэгдсэн ойлголт, тодорхойëîëòîä
íèéöñýí байх;
3. Монгол улсын хөгжлийн гол гол чиглэлүүдийг
бүрэн хамруулсан байх;
4. Олон улсын íèéòëýã стандарт, õýì õýìæýý,
àðãà÷ëàë, зөвлөмжид тулгуурласан байх;
5. Тоон мэдээллийн áàÿëàã сан байгуулах
нөхцлийг хангасан байх
гэсэн 5 үндсэн шаардлагàä ¿íäýñëýñýí áîëíî.
Монгол улсын ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûí нийт
9 зорилго, 24 зорилтуудын хүрээнд хэрэгжилтийг
хянах, ä¿ãíýõ шалгуур үзүүлэлтүүдийн ойлголт,
тодорхойлолтûã íýã ìºð áîëãîõ; ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã

11. òîîöîîëîõ àðãà ç¿é, мэдээллийн эх үүсвэр,
хэрэглэх үндэслэл çýðãèéã òóñãàñàí аргачлалыг
ҮСХ-ны дэргэд хэрэгжиж байгаа Çàñàã çàõèðãààíû
ñòàòèñòèê ìýäýýëýëä ñóóðèëñàí ÿдуурал, МХЗ-ын
õýðýãæèëòèéã õÿíàõ мэдээлийн òîãòîëöîî (PMIS)
төслөөс боловсруулж, нийтийн хүртээл болгож
байна.
НҮБ-аас боловсруулсан олон улсын стандарт,
зөвлөмж, үзүүлэлтүүдийн тодорхойлолт, ойлголт,
мэдээллийн эх үүсвэртэй нийцүүлэн улмаар
үндэсний түвшинд өөрийн онцлог байдлыг тусгасан
нэмэлт үзүүлэлтүүдийн тодорхойлолт, тооцох
арга, мэдээллийн эх үүсвэр, хэрэглэх үндэслэлийг
тодорхойлж энэхүү аргачлалд тусгав. Õàðèí Монгол
улсын дэвшүүлсэн 9 дүгээр зорилгын хэрэгжилтийг
хянах зарим үзүүлэлтүүдийг тооцох арга зүйг
судалж, боловсруулах үйл ажиллагаа үргэлжилж
байãàà áîëíî.
МЭДЭЭЛЛИЙН ЭХ Үзүүлэлт бүрийн тоон утга, мэдээллийн эх үүсвэрийг
ҮҮСВЭР: түүнийг тодорхойлогч холбогдох байгууллагууд
болон Үндэсний ñтатистикийн õороо хариуцна.
МЕТА Энд тухайн үзүүлэлт бүрийн холбогдох зорилго,
МЭДЭЭЛЛИЙН зорилт, үзүүлэлтийн тодорхойлолт, түүнийг хэрэглэх
БААЗ: үндэслэл, тооцох арга, мэдээллийн давтамж, эх
үүсвэр, хариуцах байгууллагыг тодорхой тусгахыг
зорилоо.
---------------oOOo-------------

12. I.1. МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ТОГТООЛ
2005 оны 04 сарын 21 өдөр Дугаар 25 Улаанбаатар хот
Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтыг
батлах тухай
2000 онд болсон Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага /НҮБ/-ын Мянганы дээд
хэмжээний чуулга уулзалтаас баталсан “Ìÿíãàíû òóíõàãëàë” áàðèìò áè÷ãèéã
ñàéøààí ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûã òîäîðõîéëîõ, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
õýðýãæèëòýä íü õÿíàëò òàâèõ àñóóäëûã ¿íäýñíèé õýìæýýíä çîõèöóóëàí, çîõèîí
áàéãóóëàõ øààðäëàãàä ¿íäýñëýí Монгол Улсын Их Хурлаас ТОГТООХ нь:
1.Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтóóäûã õàâñðàëòààð áàòàëñóãàé;
2.Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõòýé
õîëáîãäóóëàí äàðààõü àðãà õýìæýý àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõèéã Çàñãèéí ãàçàð
/Ö. Ýëáýãäîðæ/-ò ¿¿ðýã áîëãîñóãàé:
1/ Мянганы хөгжлийн зорилтуудыг аймаг, нийслэл, бүсийн хэмжээнд
тодорхойлж, Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр, эдийн засаг, нийгмийг
хөгжүүлэх жил бүрийн үндсэн чиглэл болон цаашид батлан гаргах хөгжлийн баримт
бичгүүдэд тусган, шаардагдах хөрөнгийг улсын болон орон нутгийн төсөвт төлөвлөж
үе шаттайгаар хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах;
2/ Мянганы хөгжлийн зорилтуудыí õýðýãæèëòèéí òàëààðõ ¿íäýñíèé
èëòãýëèéã 2 æèë òóòàì ãàðãàæ, Óëñûí Èõ Õóðëûí õàâðûí ÷óóëãàíä òàíèëöóóëæ
áàéõ;
3/ Мянганы хөгжлийн зорилтуудыг õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí
áàéãóóëàõàä èðãýíèé íèéãìèéí îðîëöîîã õàíãàõ, òºð, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà,
õóâèéí õýâøëèéí õîîðîíä ò¿íøëýëèéã áèé áîëãîæ, òýäãýýðèéí ¿ð àøèãòàé õàìòûí
àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ;
4/ Мянганы хөгжлийн зорилтуудыг õýðýãæ¿¿ëýõäýý äîòîîäûí
íººö áîëîëöîîã àøèãëàõûí çýðýãöýý îëîí óëñûí áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãûí
äýìæëýãèéã àâ÷, ãàäààä ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàõ áîëîìæòîé á¿õ àðãà õýìæýýã àâàõ
òàëààð ñàíàà÷ëàãàòàé àæèëëàõ.
3.Мянганы хөгжлийн зорилтуудын үзүүлэлт, арга зүйг боловсронгуй болгох,
хэрэгжилтийг үзүүлэлт бүрээр дүгнэх, хяналт тавих, төрөлжсөн болон тусгайлсан
санг улсын хэмжээнд, аймаг, нийслэлийн түвшинд холбогдох мэдээллээр
бүрдүүлж ажиллахыг Засгийн газар /Ö. Ýëáýãäîðæ /, Үндэсний статистикийн хороо
/П.Бямбацэрэн/, Авлигатай тэмцэх газар /Ч.Сангарагчаа/, Төрийн албаны зөвлөл
/Ж.Норовсамбуу/, Монгол Улсын Хүний эрхийн үндэсний комисс /Д.Солонго/-т тус
тус үүрэг болгосугай;
4.Энэõ¿¿ тогтоолûí áèåëýëòýä õÿíàëò òàâüæ àæèëëàõûã Òºðèéí
áàéãóóëàëòûí áàéíãûí õîðîî /Ñ.Áàòáîëä/, Áàéãàëü îð÷íû áàéíãûí õîðîî /×. Ðàäíàà/,
Ýäèéí çàñãèéí áàéíãûí õîðîî /Ö. Äàìäèí/, Íèéãìèéí áîäëîãûí áàéíãûí õîðîî
/Ñ.Ëàìáàà/, Òºñâèéí áàéíãûí õîðîî /Ð.Áàäàìäàìäèí/-íä òóñ òóñ äààëãàñóãàé.
МОНГОЛ УЛСЫН
ИХ ХУРЛЫН ДАРГА Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН

13. I.2. МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ТОГТООЛ
2008 оны 01 сарын 31 өдөр Дугаар 13 Улаанбаатар хот
Тогтоолд өөрчлөлт оруулах болон тогтоолын хавсралтыг шинэчлэн
батлах тухай
Монгол Улсын Их Хурлаас ТОГТООХ нь:
1.Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилт батлах тухай Улсын Их Хурлын
2005 оны 4 сарын 21-ний өдрийн 25 дугаар тогтоолын 2 дахь хэсгийн 1 дэх заалт
болон 3 дахь хэсгийг дараахь байдлаар тус тус өөрчлөн найруулсугай:
1.1 Мянганы хөгжлийн зорилтуудыг аймаг, нийслэл, бүсийн хэмжээнд
тодорхойлж, Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр, эдийн засаг, нийгмийг
хөгжүүлэх жил бүрийн үндсэн чиглэл болон цаашид батлан гаргах хөгжлийн баримт
бичгүүдэд тусган, шаардагдах хөрөнгийг улсын болон орон нутгийн төсөвт төлөвлөж
үе шаттайгаар хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах;
3.Мянганы хөгжлийн зорилтуудын үзүүлэлт, арга зүйг боловсронгуй болгох,
хэрэгжилтийг үзүүлэлт бүрээр дүгнэх, хяналт тавих, төрөлжсөн болон тусгайлсан
санг улсын хэмжээнд, аймаг, нийслэлийн түвшинд холбогдох мэдээллээр бүрдүүлж
ажиллахыг Засгийн газар /С.Баяр/, Үндэсний статистикийн хороо /П.Бямбацэрэн/,
Авлигатай тэмцэх газар /Ч.Сангарагчаа/, Төрийн албаны зөвлөл /Ж.Норовсамбуу/,
Монгол Улсын Хүний эрхийн үндэсний комисс /Д.Солонго/-т тус тус үүрэг
болгосугай.
2.Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилт батлах тухай Улсын Их Хурлын
2005 оны 4 дүгээр сарын 21-ний өдрийн 25 дугаар тогтоолын хавсралтыг шинэчлэн
баталсугай.
3.Энэ тогтоол батлагдсантай холбогдуулан “Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн
зорилтыг батлах тухай” УИХ-ын 2005 оны 4 дүгээр сарын 21-ний өдрийн 25 дугаар
тогтоолын хавсралтыг хүчингүй болсонд тооцсугай.
МОНГОЛ УЛСЫН
ИХ ХУРЛЫН ДАРГА Д.ЛҮНДЭЭЖАНЦАН

14. I.3. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÌßÍÃÀÍÛ ÕªÃÆËÈÉÍ
ÇÎÐÈËÃÎ, ÇÎÐÈËÒ, ¯Ç¯¯ËÝËÒ¯¯Ä
ЗОРИЛГО 1. ЯДУУРАЛ, ӨЛСГӨЛӨНГ БУУРУУЛАХ
1.1 Ядуурлын түвшин /хувь/
Зорилт 1: 1.2 ßäóóðëûí ã¿íçãèéðýëò /õóâü/
Амьжиргааны доод түвшнээс
доогуур орлоготой иргэдийн 1.3 Yндэсний нийт хэрэглээнд хамгийн бага
эзлэх хувь хэмжээг 1990 онтой хэрэглээтэй хүн амын хэрэглээний эзлэх
харьцуулахад 2015 он гэхэд 2 хувийн жин
дахин бууруулах.
1.4 Нэг хүнд ногдох дотоодын нийт
бүтээгдэхүүн /оны үнээр, мянган төгрөг/
1.5 5 хүртэлх насны тураалтай хүүхдийн
Зорилт 2:
эзлэх хувь
Хоол, тэжээлийн дуталтай
1.6 5 хүртэлх насны өсөлтийн хоцролттой
хүн амын тоог 1990 онтой
хүүхдийн эзлэх хувь
харьцуулахад 2015 он гэхэд 6
1.7 5 хүртэлх насны туранхай хүүхдийн
дахин бууруулах.
эзлэх хувь
Зорилт 3:
1.8 Ажиллах хүчний оролцооны түвшин
Хүн амын хөдөлмөр эрхлэлтийн
/хувь/
түвшинг дээшлүүлж,
хөдөлмөрийн зах зээлд шилжиж
буй залуучуудын ажилгүйдлийн 1.9 15-24 насны залуучуудын ажилгүйдлийн
түвшинг бууруулах. түвшин /хувь/
Зорилт 4:
Хүн амын төвлөрөл, шилжих
1.10 Хот, суурингийн нийт хүн амд хаягийн
хөдөлгөөнтэй холбогдон гарч
бүртгэлгүй оршин сууж буй хүн амын эзлэх
буй сөрөг үзэгдлийг багасгах,
хувь
шилжин суурьшигчдыг нийгмийн
суурь үйлчилгээнд хамруулах.
ЗОРИЛГО 2. БYХ НИЙТЭЭР АНХАН ШАТНЫ БОЛОВСРОЛ ЭЗЭМШИХ
2.1 Бага боловсролын хамран сургалтын
цэвэр жин
Зорилт 5:
2.2 Нэгдүгээр ангид элсэн ороод 5 дугаар
2015 он гэхэд бүх хүүхдэд бага
анги хүртэл суралцагчдын хувь
боловсрол олгох.
2.3 15-24 насны залуучуудын бичиг үсэг
тайлагдалтын хувь

15. ЗОРИЛГО 3. ЖЕНДЭРИЙН ТЭГШ БАЙДЛЫГ ДЭМЖИН ХӨГЖYYЛЖ
ШИЙДВЭР ГАРГАХ ТYВШИНД ЭМЭГТЭЙЧYYДИЙН ОРОЛЦООГ
НЭМЭГДYYЛЭХ
Зорилт 6: 3.1 Бага боловсрол эзэмшиж байгаа охид,
2009 он гэхэд бага болон дунд хөвгүүдийн òîîíû харьцаа
боловсрол эзэмшигчдийн 3.2 Ерөнхий боловсрол эзэмшиж байгаа
дунд, 2015 он гэхэд бүх шатны охид, хөвгүүдийн òîîíû харьцаа
боловсролын байгууллагад
суралцагчдын хүйсийн зохистой 3.3 Дээд боловсрол эзэмшиж байгаа эмэгтэй,
харьцааг хангах. эрэгтэйчүүдийн тооны харьцаа
Зорилт 7:
3.4 Хөдөө аж ахуйгаас бусад салбарт
Цалинтай ажил эрхэлж байгаа
цалинтай ажил эрхэлж байгаа хүн амын
хүн амын жендэрийн тэгш
дотор эмэгтэйчүүдийн эзлэх хувь
байдлыг хангах.
Зорилт 8: 3.5 Улсын Их Хуралд сонгогдсон
Улс төр, шийдвэр гаргах түвшинд эмэгтэйчүүдийн эзлэх хувь
эмэгтэйчүүдийн оролцоог
3.6 Улсын Их Хуралд нэр дэвшсэн
нэмэгдүүлэх.
эмэгтэйчүүдийн эзлэх хувь
ЗОРИЛГО 4. ХYYХДИЙН ЭНДЭГДЛИЙГ БУУРУУЛАХ
4.1 Тав хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдлийн
Зорилт 9:
түвшин /1000 амьд төрөлт тутамд/
Тав хүртэлх насны хүүхдийн
4.2 Нялхсын эндэгдлийн түвшин /1000 амьд
эндэгдлийг 1990 онтой
төрөлт тутамд/
харьцуулахад 2015 он гэхэд 4
4.3 Улаан бурхны эсрэг вакцинжуулалтад
дахин бууруулах.
хамрагдсан хүүхдийн хувь
ЗОРИЛГО 5. ЭХЧYYДИЙН ЭРYYЛ МЭНДИЙГ САЙЖРУУЛАХ
Зорилт 10: 5.1 Эхийн эндэгдлийн түвшин /100,000 амьд
Нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн төрөлт тутамд/
шаардлагатай тусламж
үйлчилгээг хүн бүрт хүргэж,
эхийн эндэгдлийг 1990 онтой
5.2 Эрүүл мэндийн мэргэжлийн ажилтан эх
харьцуулахад 2015 он гэхэд 4
барьсан төрөлтийн хувь
дахин бууруулах.

16. ЗОРИЛГО 6. БЭЛГИЙН ЗАМЫН ХАЛДВАРТ ӨВЧИН, ХYНИЙ
ДАРХЛАЛ ХОМСДОЛЫН ВИРУС /ХДХВ/, ДАРХЛАЛЫН ОЛДМОЛ
ХОМСДОЛ (ДОХ), СYРЬЕЭТЭЙ ТЭМЦЭХ, БУСАД ӨВЧНИЙГ
БУУРУУЛАХ
Зорилт 11: 6.1 Жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн дундахь
2015 он гэхэд Хүний дархлал ХДХВ-ын халдварын тархалт /хувь/
хомсдолын вирус /ХДХВ/,
Дархлалын олдмол хомсдол /ДОХ/
өвчний халдварыг хязгаарлах, 6.2 15-24 насны залуучуудын дундахь
урьдчилан сэргийлэх. ХДХВ-ын халдварын тархалт /хувь/
6.3 Сүрьеэ өвчний тархалт /100,000 хүн
тутамд/
6.4 Сүрьеэгийн өвчлөлийн түвшин /100,000
Зорилт 12: хүн тутамд/
2015 он гэхэд сүрьеэ өвчний 6.5 Сүрьеэгээс шалтгаалсан нас баралт
тархалтыг бууруулах. /100,000 хүн тутамд/
6.6 Оношилгоо, эмчилгээний олон улсын
стандартын хүрээнд сүрьеэг илрүүлж,
эмчилсэн тохиолдлын хувь
Зорилт 13:
6.7 5-6 настай хүүхдийн шүд цоорох өвчний
Хүүхдийн шүд цоорох өвчний
тархалт /хувь/
тархалтыг бууруулах.
ЗОРИЛГО 7. БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ ТОГТВОРТОЙ БАЙДЛЫГ ХАНГАХ
7.1 Ойт нутгийн эзлэх хувь
7.2 Тусгай хамгаалалтад авсан газар
Зорилт 14: нутгийн эзлэх хувь
Тогтвортой хөгжлийн зарчмыг 7.3 Нэг хүнд ногдох нүүрсхүчлийн давхар
улсын хөгжлийн бодлого, ислийн ялгаралт /тонн/хүн/
хөтөлбөрт тусган хэрэгжүүлж, хот 7.4 Улаанбаатар хотын агаар дахь азотын
суурин, ялангуяа Улаанбаатар давхар ислийн өвлийн хоногийн дундаж
хотын агаарыг цэвэршүүлэх. агууламж /мкг/м3/
7.5 Улаанбаатар хотын агаар дахь хүхэрлэг
хийн өвлийн дундаж агууламж /мкг/м3/
Зорилт 15: 7.6 Хамгаалалтад авсан гол мөрний усны
Гол, горхины усны эхийг урсац бүрэлдэх ундаргын эхийн эзлэх хувь
хамгаалж, нөхөн сэргээх замаар 7.7 Хамгаалалт барьж тохижуулсан усны эх
ширгэлтийг багасгах. үүсвэр, булаг шандын эхийн тоо

17. Зорилт 16: 7.8 Баталгаат ундны усны хангамжгүй хүн
2015 он гэхэд баталгаат ундны амын эзлэх хувь
усны хангамжгүй, сайжруулсан
ариун цэврийн байгууламжид 7.9 Сайжруулсан ариун цэврийн
хамрагдаагүй хүн амын эзлэх байгууламжид хамрагдаагүй хүн амын эзлэх
хувийг бууруулах. хувь
Зорилт 17: 7.10 Инженерийн шугам сүлжээтэй орон
2015 он гэхэд хүн амын орон сууцанд амьдарч байгаа хүн амын эзлэх
сууцны нөхцөлийг сайжруулах. хувь
ЗОРИЛГО 8. ХӨГЖЛИЙН ТӨЛӨӨ ДЭЛХИЙ НИЙТИЙН ТYНШЛЭЛИЙГ
ХӨГЖYYЛЭХ
8.1 Худалдааны хүчин чадлыг бий болгоход
туслахаар үзүүлсэн хөгжлийн албан ёсны
тусламжийн эзлэх хувь
Зорилт 18: 8.2 Нийгмийн суурь үйлчилгээнд үзүүлсэн
Худалдааны болон санхүүгийн хөгжлийн албан ёсны тусламжийн эзлэх
тогтолцоог хөгжүүлэх замаар хувь
Мянганы хөгжлийн зорилтуудыг
8.3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд экспортын
хангах таатай нөхцөл бүрдүүлэх.
эзлэх хувь
8.4 Санхүүгийн гүнзгийрэл: Дотоодын нийт
бүтээгдэхүүн, нийт мөнгөний харьцаа
Зорилт 19:
Далайд гарцгүй Монгол Улсын
онцгой хэрэгцээ, шаардлагыг 8.5 Yндэсний нийт орлогод хөгжлийн албан
харгалзан илүү тааламжтай ёсны тусламжийн эзлэх хувь
нөхцөлөөр далайд гарцтай
болох, гадаадад дамжин өнгөрөх
тээврийн үр ашгийг дээшлүүлэх,
Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээр 8.6 Төмөр замын ачаа тээвэрлэлтэд дамжин
дамжин өнгөрөх тээврийг өнгөрөх ачааны эзлэх хувь
өргөжүүлэх.
8.7 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд Засгийн
Зорилт 20:
газрын гадаад өрийн эзлэх хувь
Урт хугацаанд гадаад, дотоод
өрийн тогтвортой байдлыг 8.8 Экспортод Засгийн газрын гадаад өрийн
хангах үүднээс өрийн стратегийг эзлэх хувь
бий болгох, үндэсний болон 8.9 Засгийн газрын орлогод гадаад өрийн
олон улсад хэрэглэж байгаа эзлэх хувь
арга хэрэгслийг судалж, Монгол 8.10 Экспортод Засгийн газрын гадаад өрийн
Улсын төсөв, эдийн засагт үйлчилгээний эзлэх хувь
хүндрэл учруулахгүйгээр өрийг
8.11 Засгийн газрын орлогод гадаад өрийн
зохицуулан шийдвэрлэж байх.
үйлчилгээний эзлэх хувь

18. 8.12 Суурин утасны цэгийн тоо /1000 хүн
Зорилт 21:
тутамд/
Мэдээлэл холбооны шинэ
8.13 Интернет байнгын хэрэглэгчдийн тоо
технологийг хөгжүүлэх,
/1000 хүн тутамд/
“Мэдээлэлжсэн нийгэм”
8.14 Үүрэн телефон хэрэглэгчдийн тоо /1000
байгуулах.
хүн тутамд/
ЗОРИЛГО 9. ХYНИЙ ЭРХИЙГ БАТАЛГААЖУУЛАХ, АРДЧИЛСАН
ЗАСАГЛАЛЫГ ХӨГЖYYЛЭХ
9.1 Хүний хөгжлийн индекс
9.2 Монгол Улсын хууль тогтоомж олон
улсын хүний эрхийн гэрээ, конвенцэд нийцэж
буй талаархи шинжээчдийн үнэлгээ /хувь/
Зорилт 22: 9.3 Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэлийн бодит
Хүний эрхийн түгээмэл биелэлт /хувь/
тунхаглалыг хүндэтгэн сахиж,
хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг 9.4 Төлбөрийн чадваргүй иргэдэд үйлчилгээ
хангаж, олон нийтэд мэдээллийг үзүүлж буй өмгөөлөгчдийн тоо.
чөлөөтэй олж авах боломж 9.5 Улс төр, эдийн засаг, санхүүгээс хэвлэл,
олгох. мэдээллийн хэрэгслийн хараат бус байдлын
талаархи иргэдийн төсөөлөл
9.6 Төсөв, түүний зарцуулалтын тайланг
вэб хуудсандаа тогтмол байрлуулдаг төрийн
байгууллагын тоо
9.7 Төрийн байгууллагын үйл ажиллагааны
талаархи иргэдийн төсөөлөл.
Зорилт 23: 9.8 Улсын төсвийн төслийг боловсруулах,
Ардчиллын үндсэн зарчим, хэв батлах үед саналаа албан ёсоор ирүүлсэн
маягийг амьдралд хэвшүүлэх. иргэний нийгмийн байгууллагын тоо
9.9 Баг, хорооны Засаг даргад нэр
дэвшүүлэхэд оролцох иргэдийн ирцийн хувь
9.10 Авлигын индекс
Зорилт 24: 9.11 Улс төр, хууль хяналтын байгууллагын
Авлигыг үл тэвчих уур амьсгалыг хүрээн дэх авлигын талаархи төсөөлөл
нийгмийн бүх хүрээнд бий болгон 9.12 Төрийн захиргаа болон үйлчилгээний
хэвшүүлэх. байгууллагын хүрээн дэх авлигын талаархи
иргэдийн төсөөлөл
10

19. Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõ àðãà÷ëàë
II.Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí øàëãóóð
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõ àðãà÷ëàë
II. 1. ЯДУУРЛЫН ТҮВШИН
Холбогдох Зорилго 1. Ядуурал, өлсгөлөнг бууруулах
зорилго, Амьжиргааны доод түвшнээс доогуур
Зорилт 1.
зорилт: орлоготой иргэдийн эзлэх хувь, хэмжээг
1990 онтой харьцуулахад 2015 онд
2 дахин бууруулах.
Үзүүлэлтийн Íèéò õ¿í àìûí äóíä ÿäóóðëûí øóãàìààñ äîîãóóð
тодорхойлолт: õýðýãëýýòýé õ¿í àìûí ýçëýõ õóâèéã ÿäóóðëûí
ò¿âøèí ãýíý. ßäóó õ¿íèéã ÿäóó áóñ õ¿íýýñ ÿëãàñàí
õàìãèéí áàãà õýðýãëýýã õàíãàõ îðëîãûí ä¿íã
ÿдуурлын шугам ãýíý. ßäóóðàë áà ò¿¿íèéã ñóäëàõ
àðãà ç¿é, Ðåâàëèîí 1991 îí.
Хэрэглэх үндэслэл: Энэ үзүүлэлт нь ядуурлын шугамаас доогуур
хэрэглээтэй буюу ядуу хүн амын тоог хянах
боломжийг олгоно. Ядуурлын талаархи шинжилгээ,
судалгаанд өрхөд суурилсан судалгааны дүнгээр
тодорхойлсон ядуурлын шугамыг õàðèí Хүн амын
амьжиргааны доод түвшний тухай Монгол улсын
хуулийн дагуу хүн амын тэтгэвэр, тэтгэмжийн
доод хэмжээг тогтоож, зохицуулахад хүн амын
амьжиргааны доод түвшинг тус тус õýðýãлэнэ.
Тооцох арга: Өрхийн орлого (хэрэглээ), түүний хуваарилалтыг
өрхийн түүвэр судалгааг үндэслэн тооцно.
Бүтцийн хувьд ялгаатай өрхүүдийн орлого,
хэрэглээг тооцсоны үндсэн дээр тэдгээрийг
ядуурлын шугамтай харьцуулж, ядуу өрхийн тоог
тодорхойлно. Түүвэр судалгааны үр дүнг тархаах
онолыí äàãóó ядуурлын шугамнаас доогуур
орлоготой /хэрэглээтэй/ өрх, хүн амын болон нийт
ºðõ, хүн амын тоог тодорхойлно. Ингэснээр ядуу
өрхийн тоог нийт өрхийн тоонд, мөн ядуу хүн
амын тоог нийт хүн амын тоонд òóñ òóñ
11

20. Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõ àðãà÷ëàë
харьцуулж, 100 - ãààð ¿ðæ¿¿ëýí ядуурлын түвшин
буюу ядуурлын хамралтын түвшинг тодорхойлно.
q
H  100
N
Энд:
H – ßдуурлын түвшин, õóâü
q – ßдуурлын шугамаас доогуур хэрэглээтэй хүн
амын тоо
N – Íийт хүн амын тоо
Мэдээллийн эх ҮСХ-ны Амьжиргааны түвшний түүвэр судалгаагаар
үүсвэр, давтамж: 2006 он хүртэл 3 жил тутам, Өрхийн нийгэм эдийн
засгийн судалгаагаар (ӨНЭЗС) 2006 оноос эхлэн
жил бүр тооцох боломжтой.
Үзүүлэлтийн ӨНЭЗС-аар үзүүлэлтийг улсын дүн, хот, хөдөө,
задаргаа: бүсээр, суурьшлаар тооцно. Ядуурлын хамралтын
түвшинг нутаг дэвсгэрийн жижиг нэгжээр
тодорхойлоход “Ядуурлын газрын зураглал”-ыг
ашиглана. Харин ядуурлын газрын зураглалыг
байгуулах мэдээллийн эх үүсвэр нь болох Хүн ам,
орон сууцны тооллого, Өрхийн судалгааг явуулсан
цаг хугацаа ойролцоо байх нь тухайн мэдээлэлд
дүн шинжилгээ хийхэд илүү тохиромжтой. Энэ
үзүүлэлтийг өрхийн тэргүүлэгчийн ерөнхий
шинжүүдээр тодорхойлох боломжтой.
Үзүүлэлтийн Ядуурлын шугам нь тухайн улс орны онцлог,
тайлбар, хөгжлийн түвшнээс хамааран ядуурлыг
хязгаарлагдмал нарийвчлалтайгаар тооцох боломжийг олгодог ч
байдал: олон улсын түвшинд харьцуулалт хийх боломжгүй.
Харин “ªдөрт нэг ам, доллар хүртэл орлогî”-ыг
ядуурлын шугам болгох нь олон улсын түвшинд
харьцуулалт хийх боломжийг олгоно. Ядуурлын
шугам нь тухайн улс орны хүн амын худалдан
авах чадвар, орлогын дундаж түвшин нэмэгдэхийн
хэрээр өснө. Ядуурлын шугамыг нэг өрхөд ногдох
хэрэглээний (орлогын) хэмжээгээр тогтооно.
Ядуурлын шугамыг тогтоогоогүй тохиолдолд
12

21. Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõ àðãà÷ëàë
түүнийг хүнсний шаардлагатай хэрэгцээ болон
хүнсний бус зайлшгүй хэрэгцээний нийлбэр дүнг
хангах орлогын хэмжээгээр тодорхойлно.
Ìîíãîë Óëñûí Õ¿í àìûí àìüæèðãààíû äîîä
ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõ òóõàé õóóëèéí (1998 îíû)
5 äóãààð ç¿éëä õ¿í àìûí àìüæèðãààíû äîîä
ò¿âøèíã õýðýãëýýíèé äîîä õýìæýýã ¿íäýñëýí
¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçàð òîäîðõîéëíî ìºí Хүн
амын амьжиргааны доод түвшин гэж хэрэглээний
доод хэмжээг мөнгөн хэлбэрээр илэрхийлснийг,
хэрэглээний доод хэмжээ гэж хүний нэн тэргүүний
зайлшгүй хэрэглээг хангах хүнсний болон хүнсний
бус хэрэглээний сагсаар тодорхойлсон бараа,
үйлчилгээний шинжлэх ухааны үндэслэлтэй
тогтоосон тоо, хэмжээг ойлгоно гэж заасан байна.
Хүн амын амьжиргааны доод түвшнээс доогуур
хэрэглээтэй хүнийг ядуу хүн гэнэ.
II. 2. ЯДУУРЛЫН ГҮНЗГИЙРЭЛТ
Холбогдох зорилго, Зорилго 1. Ядуурал, өлсгөлөнг бууруулах
зорилт: Зорилт 1. Амьжиргааны доод түвшнээс доогуур
орлоготой иргэдийн эзлэх хувь хэмжээг
1990 онтой харьцуулахад 2015 онд
2 дахин бууруулах.
Үзүүлэлтийн Ядуучуудын хэрэглээний дундаж хэмжээ болон
тодорхойлолт: ядуурлын шугамын хоорондын ялгааг ÿдуурлын
гүнзгийрэлт ãýíý. Ядуурлын гүнзгийрэлт¿¿äèéí
íèéëáýðýýð ядуучуудûã ÿäóóðëààñ ãàðãàõàä
øààðäàãäàõ íààä çàõûí õºðºíãèéí õýìæýýã
òîäîðõîéëíî. ßäóóðàë áà ò¿¿íèéã ñóäëàõ àðãà ç¿é,
Ðåâàëèîí 1991 îí.
Хэрэглэх үндэслэл: Ядуу хүнийг ядуурлаас гаргах өөрөөр хэлбэл
ядуурлын шугамаас дээгүүр орлоготой болгоход
шаардлагатай хөрөнгө, нөөцийг тодорхойлж,
бодлого боловсруулах, øèíæèëãýý, ñóäàëãàà,
çýðýãö¿¿ëýëò õèéõýä хэрэглэнэ. Ядуурлын
гүнзгийрлэлт их байх нь ядуучуудын хэрэглээний
дутагдал их байгааг харуулна.
13

22. Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõ àðãà÷ëàë
Тооцох арга: Ядуурлын шугамын нэгжид ногдох ядуурлын
шугамаас доогуур хэрэглээтэй ядуу хүн бүрийн
хэрэглээ болон ядуурлын шугамын хоорондын
ялгааны нийлбэрүүдийг нийт хүн амын тоонд
харьцуулж энэ үзүүлэлтийг тодорхойлно. Нийт хүн
амын тоог түүвэр судалгааны дүнг тархаах онолын
дагуу тооцогдсон нийт хүн амын тоогоор авна.
q
 z − yi 
P = (1 / N) ∑

i =1 z 

Энд:
P– ßдуурлын гүнзгийрэлт, õóâü
z– ßдуурлын шугам, òºã
y– ßдуу хүний хэрэглээ, òºã
i –
ßдуурлын шугамаас доогуур хэрэглээтэй
хүн амын тоо (i=1...q)
N– Íийт хүн амын тоо
Мэдээллийн эх ҮСХ-ны Амьжиргааны түвшний түүвэр судалгаагаар
үүсвэр, давтамж: 2006 он хүртэл 3 жил тутам, Өрхийн нийгэм эдийн
засгийн судалгаагаар (ӨНЭЗС) 2006 оноос эхлэн
жил бүр тооцох боломжтой.
Үзүүлэлтийн ӨНЭЗС-гаар үзүүлэлтийг улсын дүн, хот, хөдөө,
задаргаа: бүсээр, суурьшлаар тооцно. Ядуурлын хамралтын
түвшинг нутаг дэвсгэрийн жижиг нэгжээр
тодорхойлоход “Ядуурлын газрын зураглал”-ыг
ашиглана. Харин ядуурлын газрын зураглалыг
байгуулах мэдээллийн эх үүсвэр болох Хүн ам,
орон сууцны тооллого, өрхийн судалгааг явуулсан
цаг хугацаа ойролцоо байх нь тухайн мэдээлэлд
дүн шинжилгээ хийхэд илүү тохиромжтой. Энэ
үзүүлэлтийг өрхийн тэргүүлэгчийн ерөнхий
шинжүүдээр тодорхойлох боломжтой.
Үзүүлэлтийн Ядуурлын шугам нь тухайн улс орны онцлог,
тайлбар, хөгжлийн түвшнээс хамааран ядуурлыг
хязгаарлагдмал нарийвчлалтайгаар тооцох боломжийг олгодог бол
байдал: ядуурлын гүнзгийрэлт нь ядуучуудыг ядуурлаас
гаргахад дутагдаж байгаа хэрэгцээг хангах хөрөнгө,
14

23. Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõ àðãà÷ëàë
нөөцийн хэмжээг тодорхойлох боловч ядуучуудын
эмзэг байдлыг илэрхийлэх боломжгүй юм. Èéìýýñ
äýýðõè 2 ¿ç¿¿ëýëòèéã ÿäóó÷óóäûí ýìçýã áàéäëûã
èëýðõèéëäýã ÿäóóðëûí ìýäðýìæèéí ¿ç¿¿ëýëòòýé
õàìò àâ÷ ¿çýõ íü ÷óõàë.
II. 3. ҮНДЭСНИÉ НИÉТ ХЭРЭГЛЭЭНД ХАМГИÉН БАГА ХЭРЭГЛЭЭТЭÉ
ХҮН АМЫН ХЭРЭГЛЭЭНИÉ ЭЗЛЭХ ХУВИÉН ЖИН
Холбогдох зорилго, Зорилго 1. Ядуурал, өлсгөлөнг бууруулах
зорилт: Зорилт 1. Амьжиргааны доод түвшнээс доогуур
орлоготой иргэдийн эзлэх хувь хэмжээг
1990 онтой харьцуулахад 2015 онд
2 дахин бууруулах.
Үзүүлэлтийн ¯íäýñíèé íèéò õýðýãëýýíä õàìãèéí áàãà õýðýãëýýòýé
тодорхойлолт: õ¿í àìûí ýçëýõ õóâèéí æèí ãýäýã íü ¿íäýñíèé
íèéò õýðýãëýýíä õàìãèéí áàãà õýðýãëýýòýé, õ¿í
àìûí 20 õóâèéíõíû õýðýãëýýíèé ýçëýõ õóâü áîëíî.
ßäóóðàë áà ò¿¿íèéã ñóäëàõ àðãà ç¿é, Ðåâàëèîí 1991 îí.
Хэрэглэх үндэслэл: Хүн амын нийт хэрэглээнд хамгийн ядуу хэсгийн
хэрэглээний эзлэх хувь хэмжээг илэрхийлэгч
энэ үзүүлэлт нь харьцангуй тэгш бус байдлын
хэмжүүр юм. Хүн амын 20 хувь болох хамгийн ядуу
хэсгийнхний абсолют хэрэглээ нэмэгдсэн ч хүн
амын нийт хэрэглээнд түүний эзлэх хэмжээ (хэрэв
нийт хэрэглээ ижил хувиар өссөн тохиолдолд)
өөрчлөгдөхгүй, (хэрэв нийт хэрэглээ илүү хувиар
өссөн тохиолдолд) буурч, (нийт хэрэглээ бага
хувиар өссөн тохиолдолд) өсч болно.
Тооцох арга: Үндэсний түвшинд өрхийн хэрэглээ ба түүний
хуваарилалтыг өрхөд суурилсан судалгааг
үндэслэн тооцно. Өрхийн нийт хэрэглээг тухайн
өрхөд байгаа хүний тоонд харьцуулан нэг хүнд
ногдох хэрэглээний хэмжээг тодорхойлæ óëìààð
ºрхийн нэг гишүүнд ногдох хэрэглээний хэмжээгээр
нь өрхүүдийг ихээс нь бага руу нь эрэмбэлнэ.
Эрэмбийг 5 тэнцүү бүлэгт хуваарилж, хамгийн бага
15

24. Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõ àðãà÷ëàë
хэрэглээтэй бүлэгт /20 хувийн/ хамаарч байгаа
хүн амын хэрэглээний нийт хэмжээг тодорхойлно.
Хамгийн бага õýðýãëýýòýé бүлгийн хэрэглээний
нийлбэрийг хүн амын нийт хэрэглээний дүнд
харьцуулж, 100 - гааð ¿ðæ¿¿ëíý.
Cons20%
PC, 20% 
3
 100
NC
Энд:
PC, 20% - ¯íäýñíèé íèéò õýðýãëýýíä õàìãèéí
áàãà õýðýãëýýòýé õ¿í àìûí õýðýãëýýíèé
ýçëýõ õóâü
Cons20% - Õамгийн бага хэрэглээтэй хүн амын
(20 хувийнхны) хэрэглээ
NC - ¯ндэсний буюу хүн амын нийт хэрэглээ,
төгрөг
Мэдээллийн эх ҮСХ-ны Амьжиргааны түвшний түүвэр судалгаагаар
үүсвэр, давтамж: 2006 он хүртэл 3 жил тутам, Өрхийн нийгэм эдийн
засгийн судалгаагаар (ӨНЭЗС) 2006 оноос эхлэн
жил бүр тооцох боломжтой.
Үзүүлэлтийн ӨНЭЗС-аар үзүүлэлтийг улсын дүн, хот, хөдөө,
задаргаа: бүсээр, суурьшлаар тооцно.
Үзүүлэлтийн Нэг хүнд ногдох хэрэглээний хэмжээг өрхөд
тайлбар, суурилсан судалгааны мэдээллийг үндэслэн
хязгаарлагдмал тодорхойлно. Орлогын хуваарилалт нь хэрэглээтэй
байдал: харьцуулахад илүү тэгш бус байдаг бөгөөд хэрэглээ
нь бодит байдлыг илүү илэрхийлдэг. Хэрэглээ
нь баялгийн хуваарилалтыг хэмжихэд илүү ойр,
ялангуяа хөгжиж байгаа улс орнуудад хэрэглээний
үзүүлэлтийг хэрэглэх нь илүү тохиромжтой гэж
үздэг байна. Энэ үзүүлэлт нь ядуурлын тэгш бус
байдлын зөрүүг бүрэн илэрхийлдэггүй сул талтай.
16

25. Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõ àðãà÷ëàë
II. 4. НЭГ ХҮНД НОГДОХ ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН (ДНБ),
ОНЫ ҮНЭЭР, МЯНГАН ТӨГРӨГ
Холбогдох зорилго, Зорилго 1. Ядуурал, өлсгөлөнг бууруулах
зорилт: Зорилт 1. Амьжиргааны доод түвшнээс доогуур
орлоготой иргэдийн эзлэх хувь хэмжээг
1990 онтой харьцуулахад 2015
онд 2 дахин бууруулах.
Үзүүлэлтийн Íýã õ¿íä íîãäîõ ÄÍÁ íü òухайн нутаг дэвсгэрт
тодорхойлолт: амьдарч байгаа нэг хүнд ногдох ÄÍÁ-íèé хэмжээ
þì. ДНБ нь улс орны хил хязгаарын дотор нэг
жилийн хугацаанд эдийн засгийн болон нийгмийн
үйлчилгээний хүрээнд шинээр бүтээгдсэн нэмэгдэл
өртгийн нийлбэр áîëíî. ¯íäýñíèé òîîöîîíû
ñèñòåì. Äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèéã òîîöîõ
àðãà÷ëàë, ¯ÑÕ.
Хэрэглэх үндэслэл: Энэ үзүүлэлт нь улс орны баялгийг илэрхийлэх
бөгөөд ДНБ-ий тооцоо нь нутаг дэвсгэрийн зарчимд
тулгуурлаж эдийн засгийн харъяат болон харъяат
бус бүх нэгжүүдийг хамруулна. Бараа, үйлчилгээ
нь ДНБ-ий тооцооны гол объект бөгөөд түүнийг
үйл ажиллагааны хүрээний бусад хэлбэрээс
ялгах шалгуур нь бусдын хэрэгцээнд зориулан
төлбөртэй үйлдвэрлэх, эсвэл үйлчлэх явдал юм.
ДНБ-ий тооцоонд дараах 3 төрлийн үнэ хэрэглэнэ.
Үүнд: үндсэн үнэ, үйлдвэрлэгчийн үнэ, худалдан
авагчийн үнэ. ҮТС-ийн арга зүйд үнэ бүрдэх
зарчмыг үндсэнд нь үйлдвэрлэлийн ба арилжааны
хүрээний гэсэн 2 үндсэн агуулгаар ойлгодог.
Үйлдвэрлэлийн хүрээнийхэнд үндсэн үнийг,
арилжааны хүрээнийхэнд үйлдвэрлэгчийн болон
худалдан авагчийн үнийг тус тус хамруулдаг.
Тооцох арга: Тухайн нутаг дэвсгэрийн хүрээнд нэг жилийн
хугацаанд дотоод, гадаадын эдийн засгийн
харъяатуудын (аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэд)
шинээр бий болгосон нэмэгдэл өртөг буюу эцсийн
бүтээгдэхүүний нийлбэрийг тухайн нутаг, дэвсгэрт
17

26. Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõ àðãà÷ëàë
амьдарч байгаа хүн амын жилийн дундаж тоонд
харьцуулна. Àéìàã, íèéñëýëèéí ÄÍÁ-èé òîîöîîã
ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû ñàëáàðóóäààð,
¿éëäâýðëýëèéí àðãààð òîîöíî. Ñàëáàðóóäûí
íýìýãäýë ºðòãèéã òîîöîõäîî íèéò ¿éëäâýðëýëòýýñ
çàâñðûí õýðýãëýýã õàñíà. Àéìàã, íèéñëýëýýñ
ÄÍÁ-èéã òîîöîæ ¯Ñ-íä èð¿¿ëýõ áºãººä ÄÍÁ-
èé ýíý òîîöîîíû ä¿íã ¯ÑÕ øàëãàí õÿíàæ, çîõèõ
çàñâàðëàëò òîîöîîã òóñãàíà. Ýíýõ¿¿ çàñâàðëàëò
íü àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ìýäýýëëèéã ¯ÒÅÃ-
ûí ìýäýýëýëòýé òóëãàæ õÿíàõ ÿâöàä ãàðàõ íýìýëò
ººð÷ëºëò, óëñûí ò¿âøèíä íýãòãýãäñýí ò¿¿âýð
ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã àéìàã, íèéñëýëèéí òîîöîîíä
õóâààðèëæ òóñãàõ ìºí óëñûí õýìæýýíä íýãòãýãäñýí
àëáàí áóñ ñåêòîðûí òîîöîîíû òàðõààëòûã àéìàã,
íèéñëýëèéí òîîöîîíä õóâààðèëàí òàðõààõ çýðýã
çàñâàðëàëòóóä áàéíà.
Жилийн дундаж хүн амын тоог тухайн оны эхний
болон эцсийн хүн амын тооны нийлбэрийг
2-т хувааж тооцно.
GDP
gdp 
N mean
Энд:
gdp - Нэг хүнд ногдох ДНБ, òºã
perper - ДНБ-ий хэмжээ, оны үнээр, төгрөгөөр
GDP
Nmean - Жилийн дундаж хүн амын тоо
Мэдээллийн эх Монгол Улсын статистикийн эмхтгэл, жил бүр
үүсвэр, давтамж: тооцно. Àéìàã, íèéñëýëä õèéõ ñàëáàðûí íýìýãäýë
ºðòãèéí òîîöîî íü òóõàéí ñàëáàðààñ øàëòãààëæ,
óðãàö õóðààëòûí ìýäýý, ìàë òîîëëîãî, íèëýíõ¿é
ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí àæ àõóéí íýãæèéí òîîöîîíä
òóëãóóðëàíà.
Үзүүлэлтийн Улсын дүн, бүс, аймаг, нийслэлээр мөн зэрэгцүүлэх
задаргаа: үнээр тооцох боломжтой.
18

27. Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõ àðãà÷ëàë
Үзүүлэлтийн Олон улсын түвшинд харьцуулалт хийх
тайлбар, боломжгүй, бусад улс, оронтой харьцуулахын
хязгаарлагдмал тулд худалдан авах чадвараар илэрхийлсэн
байдал: (PPP-purchasing power parity) ДНБ-ий нэг хүнд
ногдох хэмжээг тооцох шаардлагатай. Үзүүлэлтийг
тодорхойлох мэдээллийн эх үүсвэр хангалттай,
тооцоход хялбар зэрэг давуу талтай.
II. 5. ТАВ ХҮРТЭЛХ НАСНЫ ТУРААЛТАЙ ХҮҮХДИЙН ЭЗЛЭХ ХУВЬ
Холбогдох зорилго, Зорилго 1. Ядуурал, өлсгөлөнг бууруулах
зорилт: Зорилт 2. Хоол, тэжээлийн дуталтай хүн амын
тоог 1990 онтой харьцуулахад
2015 онд 6 дахин бууруулах.
Үзүүлэлтийн Тав хүртэлх насны тураалтай хүүхдийн эзлэх хувь
тодорхойлолт: нь òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû хүүхдийн тухайн насанд
байвал зохих биеийн æèí íü АНУ-ын ЭМСҮТ/ДЭМБ-
аас боловсруулсан îëîí óëñûí стандарт жингийн
голчоос 2(3) стандарт õàçàéëòààð äîîãóóð áàéãàà
5 хүртэлх насны хүүхдийн энэ насны нийт хүүхдийн
д¿нд эзлэх хувь, хэмжээ áîëíî. Òàâ хүртэлх насны
хүүхдийн тухайн насанд байвал зохих биеийн жин
нь АНУ-ын ЭМСҮТ/ ДЭМБ-аас боловсруулсан
стандарт æèíãèéí голчоос 2 стандарт хазайлтаар
доогуур байвал äóíä õýëáýðèéí тураалтай, õýðýâ
3 стандарт хазайлтаар доогуур áîë хүнд õýëáýðèéí
òóðààëòàé ãýæ ¿çíý. Îëîí ¿ç¿¿ëýëòèéí á¿ëãèéí
ò¿¿âýð ñóäàëãàà. ͯÁ-ûí Õ¿¿õäèéí ñàí. World
Development Indicators -2007.
Хэрэглэх үндэслэл: Хүүхдийн хоол, тэжээлийн дутал нь ядуурал,
боловсролын бага түвшин, эрүүл мэндийн
үйлчилгээний хүртээмжтэй холбоотой тул МХЗ-
уудыг хэмжих шалгуур үзүүлэлт болгон авсан.
Хүүхдийн хоол, тэжээлийн дутал нь хүүхдийн
эндэгдэл, эрсдлийг нэмэгдүүлэх, хүүхдийн
хөгжлийг сааруулах, мөн цаашдын эрүүл мэндэд
нь нөлөөлөх зэрэг олон сөрөг үр дагавартай.
19

28. Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõ àðãà÷ëàë
Òîîöîõ àðãà: Энэ үзүүлэлтийг тооцоход ДЭМБ-аас боловсруулсан
тусгай программыг ашиглана. Судалгаанд
хамрагдсан 5 хүртэлх насны хүүхэд бүрийн биеийн
өндөр/урт болон биеийн жинг хүүхдийн нас, хүйсийн
талаархи мэдээлэлтэй холбон боловсруулна. Үүнд
хүүхдийн биеийн жинг тухайн хүүхдийн өндөр,
уртын хэмжээнд харьцуулсан харьцаа нь стандарт
жингийн голчоос 2 (3) стандарт хазайлтаар доогуур
байгаа 5 хүртэлх насны хүүхдийн тоог судалгаанд
хамрагдсан 5 хүртэлх насны нийт хүүхдийн тоонд
харьцуулæ, 100 - ãààð ¿ðæ¿¿ëíý.
MNw
MN1 = ⋅ 100
N
u5
Энд:
MN1 - 5 хүртэлх насны тураалтай хүүхдийн эзлэх
хувь
MNw - Ñтандарт жингийн голчоос 2 (эсвэл 3)
стандарт хазайлтаар доогуур æèíòýé
5 хүртэлх насны хүүхдийн тоо
Nu5 - 5 хүртэлх насны нийт хүүхдийн тоо
Тухайн насанд байвал зохих биеийн жин нь хоол
тэжээлийн хурц ба архаг /урт хугацааны/ дутлыг
хэмжих үзүүлэлт бөгөөд жишиг голчоос 2 стандарт
хазайлтаар доогуур байвал дунд зэргийн, 3 стандарт
хазайлтаар доогуур байвал тураалын хүнд хэлбэр
гэж үзнэ.
Мэдээллийн эх ҮСХ-ны Хүүхэд хөгжил судалгаагаар 5 жил тутамд
үүсвэр, давтамж: тооцох боломжтой.
Үзүүлэлтийн Үзүүлэлтийг улсын болон бүсийн түвшинд хүүхдийн
задаргаа: нас, хүйсээр, эхийн боловсролын түвшин зэргээр
тодорхойлîõ болîìæòîé.
20

29. Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõ àðãà÷ëàë
Үзүүлэлтийн Тухайн насанд байвал зохих биеийн жин гэсэн
тайлбар, үзүүлэлт нь хүүхдийн биеийн жинг хүүхдийн насанд
хязгаарлагдмал харьцуулах ба тухайн хүүхдийн өндөр, тухайн
байдал: өндөрт байâàë çîõèõ жин гэсэн 2 үзүүлэлтийн
аль алинаас нь хамааралтай учир тайлбарлахад
хүндрэлтэй хэдий ч энэõ¿¿ òîîöîõ программын
дагуу боловсруулсан мэдээллийн дүн нь олон
улсын болон үндэсний түвшинд харьцуулалт хийх
боломжийг олгоно. Олон улсын стандарт нь тухайн
улс орны онцлогийг бүрэн харуулах боломжгүй.
Мэдээллийг түүвэр судалгаагаар 5 жил тутам
цуглуулдаг ба түүврийн хэмжээнээс хамаарч
мэдээллийг одоогоор аймгаар тооцох боломжгүй
байна. Аймгаар тооцохын тулд судалгааны түүврийн
хэмжээг нэмэгдүүлэх шаардлагатай. Гэхдээ
ЭМЯ-ны статистик мэдээлэлд 5 хүртэлх насны
хүүхдийн áèåèéí жин, өндөр, уртын талаархи
мэдээлэл тусгагдан бодлого боловсруулах,
бодлогын хэрэгжилтийг хянахад ашиглаж байна.
II. 6. ТАВ ХҮРТЭЛХ НАСНЫ ӨСӨЛТИЙН ХОЦРОЛТТОЙ ХҮҮХДИЙН
ЭЗЛЭХ ХУВЬ
Холбогдох зорилго, Зорилго 1. Ядуурал, өлсгөлөнг бууруулах
зорилт: Зорилт 2. Хоол, тэжээлийн дутàãäалтай хүн амын
тоог 1990 онтой харьцуулахад 2015
онд 6 дахин бууруулах.
Үзүүлэлтийн Тав хүртэлх насны өсөлтийн хоцроãäîлттой
тодорхойлолт: хүүхдийн эзлэх хувь нь хүүхдийн тухайн насанд
байвал зохих биеийн өндөр нь ÀÍÓ-ûí ЭМСҮТ/
ДЭМБ-аас боловсруулсан îëîí óëñûí стандарт
өндрийн голчоос 2(3) стандарт хазайлтаар доогуур
байгаа 5 хүртэлх насны хүүхдийн ýíý íàñíû
íèéò õ¿¿õäèéí ä¿íä ýçëýõ хувь áîëíî. ªñºëòèéí
õîöðîëòòîé: 5 хүртэлх насны хүүхдийн тухайн
насанд байвал зохих биеийн ºíäºð нь АНУ-ын
ЭМСҮТ/ ДЭМБ-аас боловсруулсан стандарт
өндрийн голчоос 2 стандарт хазайлтаар
доогуур байвал äóíä õýëáýðèéí õîöðîãäîëòòîé,
õýðýâ 3 стандарт хазайлтаар доогуур áîë хүнд
21