1. АГУУЛГА
УДИРТГАЛ 1
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ. МЭДЭЭЛЛИЙН СИСТЕМИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ АРГА ЗҮЙН
ҮНДЭС
1.1. Мэдээллийн системийн хөгжлийн чиг хандлага 4
1.2. Сургуулийн хөгжилд мэдээллийн системийн үүрэг, ач холбогдол 10
ХОЁРДУГААР ҮЛЭГ.
Б ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН С УРГУУЛИЙН
МЭДЭЭЛЛИЙН ТЕХНОЛОГИЙН
ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛД ХИЙСЭН ҮН
Д
ШИНЖИЛГЭЭ
2.1. Сургуулийн удирдлагын баримт бичгийн өнөөгийн байдал 14
2.2. Сургуулийн интернэт, компьютер болон техник хэрэгслийн хангамжид 18
хийсэн судалгаа, үр дүн
ГУРАВДУГААР ҮЛЭГ. СУРГУУЛИЙН УДИРДЛАГЫН
Б БАРИМТ БИЧГИЙГ
МЭДЭЭЛЛИЙН СИСТЕМТЭЙ ХОЛБОХ НЬ
3.1. Сургуулийн удирдлагын мэдээллийн системийг хөгжүүлэх нь 27
3.2. Сургуульд удирдлагын мэдээллийн системийг хөгжүүлэхэд хүний 31
нөөцийн чадавхийг бэхжүүлэх нь
ДҮГНЭЛТ 35
НОМ ЗҮЙ 38

2. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
УДИРТГАЛ
Сэдвийг судлах үндэслэл: Монгол улс дэлхийн улс орнуудын нэгэн адил
эрчимтэй х гжлийн шинэ зуунд ороод даруй
ө 9 жил болж байна. Нийгмийн
хөгжлийн хурд нэмэгдэж, мэдээлэл, технологи, оюуны үйлдвэрлэлд тулгуурлах
болсноор боловсролын
үүрэг , хэрэгцээ улам нэмэгдэх болов. Улс орнууд
материаллаг нөөц баялгаараа бус хар ьяат иргэдийнхээ хний хөгжил, чадавхи,
ү
оюуны хүчээр өрсөлдөж, хүний хөгжлийн асуудлыг хөгжлийн стратеги бодлогын
түвшинд авч үзэх болсон байна.
Өнөөдөр үндэсний хэмжээнд авч буй мэдээлэл нь боловсролын үйлчилгээ г
үнэлэхэд учир дутагдалтай байгаа юм. Тодруулбал, өнөөгийн үндэсний түвшинд
авч буй статистик мэдээлэл нь м чанарын хувьд хүртээмжтэй бус, боловсролын
өн
үйлчилгээний дүр зургийг бүрэн гүйцэд илэрхийлэх боломжгүй байна.
Иймээс боловсролын хртээмж, үр ашиг, чанарыг
ү үнэлэх мэдээллийн
үрээ, төрлийг өргөжүүлэн, сургууль, орон нутаг, үндэсний түвшин дэх
хамрах х
мэдээллийн тогтолцоог бүрдүүлэх нь чухал байна.
Түүнчлэн манай орны боловсролын салбарт Мэдээллийн технологийг
нэвтрүүлж байгаа нь үүнд суурилан сургуулиуды г үндэсний түвшинд үнэлэх
т
боломж б
үрдүүлж байна. Тодруулбал, М эдээллийн технологи нь мэдээллийн
багтаамж, өрөл, агуулга, орон зай үл харгалзан боловсруулах, дамжуулах
т
боломжтой тул сургуулийн байнгын хяналт,
үнэлгээний ко мпьютерт суурилсан
удирдлагын мэдээллийн системийн үзүүлэлт, програм хангамжийг бий болгох,
мэдээллийг цуглуулах, компьютерээр боловсруулах, шинжлэх, зайны сургалтын
үндэсний сүлжээг ашиглан түгээх боломж бүрдэж байна.
Өнөөдөр авч буй стастистик мэдээллийн төрөл, агуулга, хэлбэрийг оновчтой
тогтоож, боловсронгуй болгох зайлшгүй хэрэгцээ шаардлага байгаа бөгөөд энэхүү
хэрэгцээ шаардлагыг хангахад Мэдээллийн технологи чухал үүрэг гүйцэтгэх юм.
Удирдлагын үйл явцад төлөвлөлт маш чухал байр суурь эзэл дэг. Ирээдүйн
боловсролын тогтолцооны уян хатан байх шинж чанар өлөвлөлтийн үзэл
нь т
санааны хувьсгалаар шийдвэрлэгдэнэ. Энэхүү шийдвэрлэх асуудалд боловсролын
удирдлагын мэдээллийн системийг хөгжүүлэх нь тулгамдаж буй асу у
длын нэг
болж байна.
Энэхүү мэдээллийн системийг үрдүүлэхэд анхдагч байгууллага болох
б
сургууль чухал үүрэгтэй бөгөөд сургуулийн мэдээллийн системийг зохих түвшинд
Ю.Алтантуяа 1

3. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
бий болгосноор боловсролын удирдлагын мэдээллийн системийн суурь тавигдах
үндэс бүрдэх тул энэхүү сэдвийг сонгон авсан болно.
Сэдвийн судлагдсан байдал: Боловсролын салбарт мэдээлэл харилцааны
технологийг нэвтрүүлэх, сургалтад М эдээллийн Технологийг хэрхэн ашиглах, эрх
зүй, санхүүжилт, стандарт, хөтөлбөр, сургалтын технологи, сурлагын амжилтын
үнэлгээний чиглэлээр судалгаа өргөжин тэлж, гүнзгийрч байгаа боловч сургуулийн
удирдлагын мэдээллийн системийн чиглэлээр өнөөг хүртэл нарийвчлан
судлагдаагүй байна.
Ерөнхий боловсролын сургуулийн баримт бичгийн өнөөгийн байдлыг
судлан, мэдээллийн системийг ашиглан сайжруулах арга замыг тодорхойлоход
судалгааны ажлын зорилго оршино. Энэхүү зорилгыг хэрэгжүүлэхийн тулд:
• Боловсролын удирдлагын мэдээллийн системийн онол, арга үйн
з
үндсийг судлах
• Сургуулийн удирдлагын баримт бичиг, удирдлагын мэдээллийн
системийн өнөөгийн байдалд шинжилгээ хийж, удирдлагын мэдээллийн
системийг бүрдүүлэхэд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийг тодорхойлох
• Сургуульд удирдлагын мэдээллийн системийг бий болгохын ач
холбогдол, хөгжүүлэх арга зүйн үндсийг тодорхойлох зэрэг зорилтуудыг
шийдвэрлэнэ.
Сургуулийн удирдлагын мэдээллийн системийн өнөөгийн төлөв, цаашдын
чиг хандлага нь уг судалгааны ажлын обьект болох б
өгөөд судлах з йл нь
ү
боловсролын хүртээмж, үр ашгийг дээшлүүлэх нэгэн хүчин зүйл болох сургуулийн
удирдлагын мэдээллийн систем юм.
Зах зээлийг хүмүүст ойртуулж, сонголтыг нь өргөжүүлдэг даяаршлын үйл
явц олон улсын худалдаа, х
өрөнгө оруулалт, үйлдвэрлэл, технологи, соёлын үнэт
зүйлст гарах өөрчлөлтүүдээр дамжин өрх гэр, хүүхдийн амьдралд нөлөөлж улмаар
боловсрол, эрүүл мэндийн чанартай үй лчилгээг жигд х
үртэх боломж ийг дэмжих,
Боловсролын үйлчилгээнд хамрагдагчдад бодит мэдээлэлд үндэслэн оновчтой
шийдвэр гаргах боломжийг б
үрдүүлж, боловсролын тогтолцоонд электрон
удирдлага (e-management)-ын системийг хөгжүүлэх нь чухал юм.
Судалгааны ажлыг судалгааны ажлын өнхий болон боловсролын
ер
хөгжлийн онол, хүн төвт боловсролын үзэл баримтлал, боловсролын үйлчилгээний
дотоод ашгийг тооцох загвар зэрэгт тулгуурлан судалж боловсруулсан болно.
Судалгааны ажилд боловсролын чиг хандлага, боловсрол судлалын онол, арга
Ю.Алтантуяа 2

4. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
зүй, үзэл баримтлал хийгээд хүний хөгжилд хандах зарчмыг иш үндэс болгон
баримт бичгийн шинжилгээний арга зүйг ашиглав.
Боловсролын удирдлагын мэдээллийн системийн асуудлыг тэр тусмаа
сургуулийн түвшинд авч үзэж, сургууль дээрх мэдээллийг удирдлага мэдээллийн
үнэн бодит болгох, ашиглалтыг сайжруулах,
систем ашиглан мэдээллийг
боловсролын хүртээмж, үр ашгийг бодитой тооцох, сургуулийн удирдлагын зүгээс
сургуулийн үйл ажиллагаанд нөлөөлж буй хүчин зүйлүүдийг орчны
хамааралтайгаар тогтоох оролдлогыг онол, арга үйн хувьд авч үзсэн нь
з
судалгааны шинэлэг тал юм.
Уг ажлаар боловсролын үртээмж, үр ашгийг бодитой, үнэн зөв тооцоход
х
тулгарч байгаа бэрхшээлийг арилгах, сургуулийн удирдлагынүйл ажиллагааг
сайжруулах, мэдээллийн үнэн зөв, бодит байдлыг хангах, хэрэглээний програм,
вэб технологи ашиглан мэдээллийн сан брдүүлэх арга замыг шийдвэрлэх зарим
ү
үндэслэлийг дэвшүүлэн тавьж практикт хэрэглэх боломж байгаад түүний практик
ач холбогдол оршино.
Дипломын ажлын бүтэц нь удиртгал, 3 бүлэг, 6 зүйл, 6 хүснэгт, 4 зураг,
дүгнэлт, ном зүй бүхий 36 хуудаснаас бүрдэж байна.
Нэгдүгээр бүлэгт боловсролын салбарт мэдээллийн харилцааны
технологийн онол арга з йн үндсэн асуудал, мэдээллийн технологийг нэвтр
ү үүлж
хөгжүүлэх талаар авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээн д дүн шижилгээ хийхээс ,
үлэгт сургууль дахь мэдээллийн технологийн өнөөгийн байдалд
хоёрдугаар б
шинжилгээ хийж, д
үгнэлт хийв. Гуравдугаар б
үлэгт удирдлагын мэдээллийн
системийг хэрхэн бий болгох, үр дүнг ашиглах арга замын талаар тодорхой санал
боловсруулсан болно.
Ю.Алтантуяа 3

5. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ. МЭДЭЭЛЛИЙН СИСТЕМИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ
АРГА ЗҮЙН ҮНДЭС
1.1. Мэдээллийн системийн х
өгжлийн чиг хандлага
Боловсролын салбарт мэдээллийн системийг бий болгох нь бүх шатны
сургуульд мэдээллийн системийг нэвтрүүлэх, ашиглах, хөгжүүлэхээс эхэлнэ.
Сургууль дахь мэдээллийн системийн хөгжил нь нэгдүгээрт: информатикийн
сургалт, хоёрдугаарт: сургалтад мэдээллийн технологийг ашиглах, гуравдугаарт:
сургууль болон удирдлагын үйл ажиллагаанд мэдээллийн технологийг ашиглах
гэсэн үндсэн чиглэлээр тодорхойлогдоно.
Улс орнууд боловсролын удирдлагын ажиллагаанд
үйл мэдээлэл
харилцааны технологийг нэвтр
үүлэхэд ихээхэн анхаарч байна. Ийм учраас бага,
дунд боловсролын салбарт удирдлага мэдээллийн системийг нэвтр
үүлж,
боловсролын хөгжлийг хангах, мэдээлэлд суурилсан сургуулийн хөгжлийн бодлого
тодорхойлох, шийдвэр гаргахад сургуулийн мэдээллийн системийнөгжил чухал
х
байна.
Сүүлийн жилүүдэд сургуулийн удирдлагынүйл ажиллагаан д мэдээллийн
технологийг ашиглах хандлага эрчимтэй х гжиж байгаа хэдий ч мэдээллийн
ө
технологийн хөгжил нь харилцан адилгүй түвшинтэй байна.
Ерөнхий боловсролын сургуулиуд мэдээлэл харилцааны технологийн тоног
төхөөрөмжөөр хангагдлаа ч т үнийг ашиглах хэрэ гцээ нь улам өсөн нэмэгдсээр
ү
байна. Иймээс сургуулийн удирдах ажилтан, багшлах боловсон үч ин
х
компьютерийг бүрэн ашиглаж сурах шаардлага тулгарч байна. Энэхү хэрэгцээ,
ү
шаардлагад тулгуурлан мэдээллийн системийг дунд сургуульд нэвтр
үүлэх, түүний
хөгжлийг хангах зорилгоор Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын зарим өрөлжсөн
т
байгууллага байгуулагдан ажиллаж байна.
IFIP 1 байгууллага нь Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Боловсрол, Соёл,
Шинжлэх Ухааны байгууллагын ивээл дор 13 Техникийн Хороо ба тооцоолох
(computing) тусгай хорооны бүрэлдэхүүнтэй ажилладаг.
Тус байгууллага ньөгжиж буй болон хөгжингүй орнуудын
х дунд сургуулийн
информатикийн сургалтын х төлбөр болон сургуулийн мэдээллийн технологийн
ө
1
IFIP- The International Federation for Information Processing is the World Authority concerning
Informatics, Computing and Communications of UNESCO
Ю.Алтантуяа 4

6. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
хөгжлийн ерөнхий хандлагыг тодорхойлж, улс орон б дунд сургуулийнхаа
үр
онцлогт нийцүүлэн сонгож ашиглахыг зөвлөмжилдөг.
IFIP байгууллага нь улс орнуудын боловсролын салбар дахь мэдээллийн
технологийн хөгжлөөс хамааран боловсролын бүх түвшний сургуулиудад
мэдээллийн технологи харилцан адилг
үй хандлагаар хөгжиж байгааг
тэмдэглэхийн сацуу дунд сургуульд мэдээллийн технологи хөгжих дараах
хандлагуудыг тодорхойлсон юм. Үүнд:
• Шинэ тутам (Emerging)
• Хавсарга (Appliyng)
• Интеграци (Integration)
• Шилжилт (Transforming)
Сургууль үр өөрийн онцлог нөхцө л байдал ба соёл, боловсролын
б
зорилготой нийцүүлэн эдгээр хандлагаас сонгож хөгжүүлдэг. Үүнийг сургуульд
мэдээллийн технологийг хөгжүүлэх хандлага, нөгөө талаас мэдээллийн технологи
хөгжих үе шат гэдэг.
Хүснэгт 1.1 Мэдээллийн технологийн шинэ тутам хандлага
Сургууль Сургуулийн Сургалтын арга зүй Суралцагч Сургалтын хөтөлбөр
удирдлага, багш нар
МТ-ийн хөгжлийн эхний үе
шаттай сургуулийг
холбоно. Сургууль техник МТ-ийг тусгай
хангамж ба програм Сургуулийнхаа Уламжлалт багш төвтэй хичээлээр судална.
хангамжийг худалдаж сургалтын хөтөлбөр арга зүйтэй байна. МТ-ийн ашиглалтын
Зөвхөн нэг багшаар
авах эсвэл хандив, ба удирдлагад МТ-ийг Жишээ нь: Багш үндсэн ур чадвар
дамжиж технологид
тусламжаар олж авна. тусгах боломжийг хайх, мэдээлэл дамжуулж, эзэмшүүлэх, түүнийг
нэвтэрдэг.
Сургуулийн сургалтын судалж эхлэх суралцагчид сонсон, хөгжүүлэх, дараагийн
төлөвлөгөөнд шаардлагатай. тэмдэглэл хөтөлдөг. хандлагад шилжихэд
хичээлүүдийг болон чиглэнэ.
түүнийг судлах цагийг тус
тусад нь тусгадаг.
Мэдээллийн технологийн өгжил
х нь сургуулийг өгжүүлэх
х бодлого,
төлөвлөгөө, сургалтын хөтөлбөрийн бодлого, багшийн хөгжил, санхүү, олон нийт,
сурах/сургах үйл явц, үнэлгээ, дүгнэлтээс холбоо хамааралгүй тусдаа байдаг.
Мэдээллийн технологийн нөөц ба хэрэгсэл нь сургуулийн ажлын өрөө, ганц нэг
анги танхимд цөөвтөр компьютер ба хэвлэгчээр тодорхойлогддог. Агуулгын хүрээ
нь ихэвчлэн албан бичиг баримт боловсруулах болон сургуулийн мэдээллийн
системийн програм хангамжийг ашигладаг.
Ю.Алтантуяа 5

7. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
Үнэлгээнд мэдээллийн технологийн хэрэгслийг тэр бүр ашигладаггүй. Харин
үзэг, цаас, тест илүү их хэрэглэдэг. Багш сурах үйлийг шалгахад тулгуурлаж
үнэлгээ хийдэг.
Хүснэгт 1.2. Мэдээллийн технологийн хавсарга хандлага
Сургуулийн Сургалтын
Сургууль Сургалтын арга зүй Суралцагч
удирдлага, багш хөтөлбөр
нар
Суралцагчид МТ-ийг тусгай
багшийн бэлтгэсэн хичээлээр судална.
гарын авлагыг Дараагийн үе
МТ-ийн сургалтыг хөгжүүлдэг Багш нар сургалтын
тэмдэглэл хийх шатанд шилжихэд
давуу тал, тус дэмийн орчинд илүү анхаардаг
зэргээр ашиглана. сургууль янз бүрийн
талаарх шинэ ойлголттой болно. Жишээ нь:
МТ-ийг сургалтын Хичээлдээ МТ-ийн хичээлд ашигладаг
сургуулийг холбоно. Багш нар хичээлдээ
хөтөлбөр ба хэрэгсэл ашиглана. тусгай хэрэгсэл ба
Сургуулийн сургалтын илтгэл, баримт бичиг
удирдлагад тусгаж Суралцагчид програм
төлөвлөгөө нь хичээл бүрийг боловсруулдаг
хэрэгжүүлдэг ангийнхаа нэг ба хангамжийн
тусдаа судлах цагаас гадна програм, үзүүлэх
байна. хоёр компьютерийг тусламжаар МТ-ийн
зарим хичээлүүдийг нэгтгэн материал гарын
эсвэл ашиглалтыг
судлах цагийн уян хатан авлага ашигладаг
компьютерийн нэмэгдүүлдэг. МТ
зохицуулалттай байна. болно.
лабораториор гэсэн хөтелбөрийг
дамжиж технологид сонгож хэрэглэдэг
нэвтэрнэ. болно.
Мэдээллийн технологийн н
өөц ба хэрэгслийн эзэмшилтийг мэдээллийн
технологийн хөгжлийг хянаж, шалгах сургалтын хөтөлбөрийн нэгэн дэмжлэгт хэсэг
болгож өлөвлөдөг.
т М эдээллийн технологийн сургалтын
өтөлбөрийг
х
хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай програм хангамжтай байна. Интернет ба веб нь
хичээлийн зорилгоо, үр дүнд хүрэх хэрэгсэл ба төлөвлөгдсөн сайтуудад нэвтрэх
зэрэг хяналтын арга хэрэгслээр ашиглагдана.
Үнэлгээ нь багш нарт сургалтын х
өтөлбөрөө засварлах, боловсронгуй болгох,
хөгжүүлэх боломжийг олгоно.
Хүснэгт 1.3. Мэдээллийн технологийн интеграци хандлага
Сургуулийн
Сургууль удирдлага, багш Сургалтын арга зүй Суралцагч Сургалтын хөтөлбөр
нар
Суралцагчид төсөл
МТ-ийг тусгай хичээлээр
Лабораторид, Хичээлүүдийг нэтгэдэг сонгох, МТ- ийн
мэргэжлийн түвшинд
ангид, удирдлагын арга зүй хөгжинө. хэрэгслийг ашиглаж
суралцагчид судална.
өрөө, тасалгаан Сургалтын агуулгат сурах, эзэмшсэн
Сургууль төсөлд
дах технологитой Хувийн хөделмөрийн амьдралын хэрэглээг мэдлэг, чадвараа
үндэслэсэн МТ- ийн
сургуулийг холбоно. бүтээмж ба арга зүйг тусгадаг болно. Жишээ илэрхийлэх
хөтелбөр ба МТ-ийн
Сургалтын МТ өөрчилж буй нь: Сургалтын агуулгыг хэлбэрээр
ашиглалтыг нэмэгдүүлэх
төлөвлегөөнд шинэ арга замыг интернетийн гадаад эх технологид
хөтөлбөрийг хэрэгжүүлнэ.
хичээлүүд, судлан шинжилдэг үүсвэр, нөөц болон нэвтэрнэ.
Эдгээр сургуулиудад
тэдгээрийг судлах болно. олон нийттэй Суралцагчид сурах
сургалтын орчинд олон
цагийг нэгтгэх ба уян холбоотой дотоод арга замаа сонгох,
нийтийг оролцуулах,
хатан зохион эх үүсвэрээр сурах үил явцаа
тэднийг нөөцөөр хангагч
байгуулалтаар хангана. баяжуулна. үнэлэх илүү
болох эхлэл тавигдана.
боломжтой болно.
Ю.Алтантуяа 6

8. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
Сургуулийн төлөвлөгөөний үйл явц нь сургуулийн удирдлага, багш нарын
суралцагчдын сурахүйлийн менежмент ба хамтран сурах хандлагыг дэмждэг.
Мэдээллийн технологи нь санх
үүгийн жилийн төлөвлөгөөний нэгэн хэсэг болж
мэдээллийн технологийн дэд бтцэд шаардлагатай хөрөнгө, санхүүгийн төсөвт
ү
өргөн тусдаг. Сургуулийн орчин бүхэлдээ дотоод ба гадаад сүлжээнд холбогдож,
мэдээллийн технологийн сургалтын хэрэгслээр хангагдсан байна. Сургуулийн
хамт олон програм хангамж ба сурах үйлийн шаардлагатай нөөцийг тодорхойлдог.
Компьютерийн дагалдах хэрэгсэл, видео конференци болон бусад өхөөрөмжөөр
т
хангагдсан ба энэ нь хөтөлбөрт интеграцчлагдсан байна. Илтгэл тавих хэрэгслээр
хангагдсан байна. Үнэлгээ нь суралцагчдын үтээлийн
б сан, мэдээллийн
технологийн хэрэгсэл ба өөцийг ашигласан мэдээлэлд үндэслэдэг. Үнэлгээ нь
н
сургуулийн хөтөлбөр, төлөвлөгөөнд ба нөөцийн төсөвт туссан байдаг.
Хүснэгт 1.4. Мэдээллийн технологийн шилжилтийн хандлага
Сургуулийн
Сургууль Сургалтын арга зүй Суралцагч Сургалтын хөтөлбөр
удирдлага, багш нар
Суралцагчид Суралцагчид
Хийсвэр орон зай мэдээлэлд нэвтрэх, технологид өргөн
МТ-ийг тусгай хичээлээр
Сургуулийн нь тэдний өдөр шинжлэх, тайлагнах, боломжтой
мэргэжлийн түвшинд
бүтэц, зохион тутмын үйл илтгэх зэрэг МТ-ийн мэдээллийн
судална. Мэргэжлийн
байгуулалтыг шинээр ажиллагааны бүтээмж хэрэгслийг ашиглан хэрэгсэл ашиглан
боловсролын сургалтанд
хийхэд МТ-ийг ба арга зүйд орон нутаг, олон нэвтэрнэ. Сурах
интеграцчлагдана. Сургууль
бүтээлчээр ашигладаг интеграцчлагдаж үйл нийтийн үйл явцаа үнэлэх,
нь олон нийтийн соёл,
болно. ажиллагааных нь удирдлагуудтай түүний хариуцлага
боловсролын төв болно.
нэгэн хэсэг болно. хамтран асуудлыг хүлээх өргөн
шийдвэрлэнэ. боломжтой болно.
Сургуулийн үйл ажиллагаа компьютерийн сүлжээнд тулгуурлах, сургалт нь
вебэд үндэслэх, багш боловсон хүчнүүд хэзээ ч, хаана ч сүлжээнд нэвтрэх
боломжийг бүрдүүлэхэд чиглэнэ. Сургууль ба олон нийт мэдээллийн технологийг
илүү бүтээлчээр ашиглах, багш, суралцагчдын сургалтын орчныг дахин шинэчлэх,
шийдвэр гаргах ба төлөвлөгөөг хөгжүүлэхэд чиглэгдэнэ.
Багшийн өгжил
х түүний хувийн менежментээ р, сургуулийн зорилго ба
суралцагчдын хэрэгцээг дэмжих хувийн зорилго
өлөвлөгөөгөөр т
ба
тодорхойлогдоно.
Суралцагчдын амжилт ба цаашдын сурах
үйлийн хэлбэр нь сургуулийн
бодлого ба өтөлбөрөөр тодорхойлогдоно. Боловсон хүчин ба суралцагчийн
х
үнэлгээ нь сурах үйлийн удирдлагаар тодорхойлогдоно.
Сургуульд удирдлагын мэдээллийн системийг 5 үндсэн шатаар бүрдүүлнэ.
Ю.Алтантуяа 7

9. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
Нэгдүгээрт хэрэгцээг тодорхойлно.
Мэдээллийн хэрэгцээг тодорхойлохдоо бодлого боловсруулагчид шийдвэр
гаргахдаа ямар мэдээлэл ашиглаж байгаа болон нэмэлт ямар мэдээлэл
шаардлагатай байгааг судалгаагаар, боловсролын бодлого, т лөвлөлтийн явцад
ө
тулгарч байгаа асуудлыг тус тус тодорхойлно.
Эдгээр нь сургуулийн удирдлагын мэдээллийн системээр цуглуулах
мэдээллийг хүрээг тодорхойлно. Мөн судалгаанд хамрагдагчдын мэдлэг, чадвар,
ажлын туршлага, мэдээллийнүнэн бодит чанар ихээхэн өлөөлдөг. Зарим
н
мэдээлэл нь төдийлэн шаардлагатай бус мэдээлэл ч байдаг.
Мэдээллийн хэрэгцээг тодорхойлохдоо:
• Өнөөгийн нөхцөл байдал ба зорилго, төлөвлөлтийг хэрэгжүүлэхэд
шаардлагатай асуудлаа оновчтой тодорхойлох
• Ямар түвшинд ямар, мэдээллийг цуглуулахаа зөв тодорхойлох
• Мэдээлэл цуглуулдаг уламжлалт арга барилыг үнэлэх
• Бодлого боловсруулагчдад шаардлагатай мэдээллийн хэрэгцээнд тулгуурлах
• Удирдлага зохион байгуулалтын онол ба туршлага дах тогтворжсон
үзүүлэлтийн хяналтад тулгуурлахад анхаарна.
Хоёрдугаарт мэдээллээ цуглуулна.
Мэдээллийг нэгж байгууллага болох сургууль, болон орон нутаг, үндэсний
түвшинд нэгтгэн цуглуулна. Эдгээр цуглуулсан мэдээлэл нь боловсролын
үйлчилгээг үнэлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Цуглуулсан мэдээлэл нь
боловсролын үйлчилгээний хүртээмж, чанар, үр ашиг , сургалтын агуулга,
хөтөлбөр, арга зүй, багшийн мэргэжлийн болон харилцааны ур чадвар, олон нийт,
хүүхдийн оролцоо, хүүхдийн эрхийн хэрэгжилт, хүйсийн тэгш байдал ба адил тэгш
эрхийн хангалт, хүүхдэд таатай нийгэм-сэтгэл зүйн ба харилцааны орчин , сурах
бичиг, сургалтын хэрэглэгдэх
үүн , сургалтын материаллаг орчинг үрдүүлж
б
үнэлэхэд чиглэнэ.
Гуравдугаарт мэдээллийг боловсруулах, шинжилгээ хийнэ.
Мэдээллийг цуглуулсны дараа үүнийг компьютерт оруулна. Удирдлагын
т
мэдээллийн системийн мэдээлэл оруулах ажлыг хэр чанартай г
үйцэтгэснээс
мэдээллийн боловсруулалт, т
үүний үр дүн үнэн бодитой байх нь чанарт шууд
нөлөөлнө. Мэдээллийг компьютерт оруулахад түүнийг хянах, бүртгэх, кодлох
бэлтгэл ажлыг хангана. Энэхүү бэлтгэл ажлыг хангах нь мэдээллийг цуглуулах үйл
явцад гарсан алдааг залруулахад чиглэгдэнэ.
Ю.Алтантуяа 8

10. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
Мэдээллээ цуглуулсны дараа үүнд шинжилгээ хийхэд бэлтгэх бөгөөд тэр
т
нь мэдээллийг компьютерт оруулахад тодорхой, ойлгомжтой болгож цэгцлэх,
мэдээллийг цуглуулахүед алдаа гарсан эсэхийг шалга на. Мэдээллийг хянасны
дараа мэдээллийг бүртгэж дугаарлан компьютерт оруулахад бэлтгэнэ. Цуглуулсан
мэдээлэл нь ихэвчлэн тоо болон бусад хэлбэрээр илэрхийлэгдэх ба тоон бус
мэдээ, баримтад тоо харгалзуулан кодлоно. Мэдээллийг боловсруулахад үүнийг
т
кодлох нь зайлшг байдаг ба баримт мэдээллийг кодлосны дараа түү нийг
үй
компьютерт оруулах боломжтой болно.
Мэдээллийг оруулах явцад анхаарал болгоомжг
үйгээс өгөгдлийг буруу оруулах,
код андуурах зэрэг алдаа тохиолддог. Иймээс
өгөгдлийг оруулсны дараа хянах
ажилбарыг үйцэтгэдэг. Компьютерт матриц хэлбэрээр оруулсан өгөг длийг
г
баганаар эсвэл талбар хоорондын
өгөгдлийг мөрөөр хянадаг . Мэдээллийг
компьютерт оруулсны дараа үүнийг боловсруулах, нэмж баяжуулах, тодорхой
т
хугацааны дараа үр дүнгийн харьцуулалт, хамаарлыг тодорхойлоход мэдээллийн
санг хадгалах асуудал чухал байр суурийг эзэлнэ.
Мэдээлэл устах механик болон учир зүйн тохиолдол байдаг. Учир зүйн тохиолдол
нь мэдээллийн эх үүсвэр, түүний бүтцийг нягт нямбай системтэй хадгалаагүйгээс
тодорхой хугацааны дараа үүнийг сэргээн санах боломжгүй болох ба түүний
т
бүтэц ба агуулга нь алдагддаг. Мэдээллийн файлыг архивлан өөцлөж байх
н
шаардлагатай. Удирдлагын мэдээллийн системийн мэдээллийг тодорхой
хугацааны дараа тогтмол баяжуулан боловсруулалт хийж, хэрэглэгчдийг шинэлэг
мэдээлээр хангаж байх нь чухал байдаг.
Дөрөвдүгээрт мэдээллээр хангах нөхцлийг бүрдүүлнэ.
Удирдлагын мэдээллийн системийн мэдээлэлд боловсруулалт хийн
гаргасан үр дүн нь удирдлага төлөвлөлт, бодлого боловсруулагчдад чухал
хэрэгцээтэй мэдээлэл байдаг. Энэх мэдээлэлд тулгуурлан боловсролын үйл
үү
ажиллагааны төлөвлөлт хийх, бодлого боловсруулах нь оновчтой шийдвэр
гаргахад шийдвэрлэх нөлөө үзүүлнэ.
Тавдугаарт үр дүн, ашиглалтыг сайжруулна.
Удирдлагын мэдээллийн системийн дүнг бодлогын хэрэгжилтийн үйл
үр
явцыг үнэлэх, үүний үр дүнд тулгуурлан гажуудлыг засч з алруулах боломж
бүрдүүлдэгээрээ ач холбогдолтой.
Ю.Алтантуяа 9

11. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
1.2. Сургуулийн хөгжилд мэдээллийн системийн үүрэг, ач холбогдол
Улс орны нийгэм, эдийн засаг, соёлын үнэт зүйлийн дэвшлийн хөдөлгөгч хүч
нь боловсролын хөгжил байдаг.
Боловсролын хөгжлийн цөм болох сургуулийн хөгжлийг сургуулийн зорилго,
зорилт, агуулга, арга үй, бүтэц, зохион байгуулалт, сурах үйл явцын дэмжлэг
з
туслалцаа сайжрахүйл явц, тодорхой жагсаалт бүхий үзүүлэлтийн үр дүн 2
,
суралцагчдын сурах таатай орчин, хамтран хөгжих орчин бий болох үйл явц, ижил
суралцагчийн сурлагын амжилтын
өсөл т, сургалтын чанар, ашгийн тогтмол
үр
өсөлт 3, хэрэгцээнд нь тохирсон чанартай үйлчилгээ үзүүлдэг нийгмийн институт
болох үйл явц 4 гэх мэт олон янзаар тодорхойлж ирсэн юм.
Сургуулийн хөгжилд нөлөөлөгч хүчин зүйлд:
• Хүн ам зүйн хүчин зүйл: нийт хүн амын тоо, өсөлтийн хурд
• Боловсролын хүчин зүйл: сургалтын төлөвлөгөө, хоногийн цаг, нэг анги дахь
хүүхдийн тоо, тэдгээрийн хэсгээр ажилладаг байдал, хичээлийн үргэлжлэх
хугацаа, багшийн ажлын цаг
• Газар зүйн хүчин зүйл: суралцагчдын сургууль хүрэх замын сүлжээ
• Эдийн засгийн хүчин зүйл: хамгийн оновчтой бага зардлын хэмжээ
• Улс төрийн хүчин зүйл: боловсролын эрх зүйн орчин
• Эрх мэдэл, санхүүжилтын хүчин зүйл: эрх мэдлийн хувиарлалт
• Хяналт шинжилгээ: өөрийн болон хөндлөнгийн хяналт зэрэг болно.
Сургуулийн хөгжлийг бий болгох өөрчлөлтийн чанарын шалгуур үзүүлэлтийг
сургуулийн ер
өнхий шинж болон түүнийг бүрдүүлэгч субьект болох удирдлага,
багш, суралцагчийн шинжээр тодорхойлдог.
Дэлхийн улс орны боловсролын х
өгжлийн эрх зүйн шинэчлэлийн хандлага,
бодлого нь т влөрлийг сааруулан, ардчилж сургууль түшиглэсэн өөрчлөлт хийх
ө
таатай орчин бүрдүүлэх чиглэлээр шинэчлэгдэж байна.
Хөгжлийн буюу өөрчлөлтийн мөчлөгөөс өөрчлөлтийн зорилтыг нэг талаас
гарааны цэг, нөгөө талаас эцсийн үр дүн гэж үзэж болно. Өөрчлөлтийн зорилтыг
гарааны цэг гэж
үзсэн хэрэгжилтийн үйл явцыг дээрээс – доош чиглэсэн,
Ronald Barth., “Сургуулийн тодорхой жагсаалт бүхий үзүүлэлтийн үр дүн ”. 1990.
2
3
John Gray., “Сургалтын чанар, үр ашгийн тогтмол өсөлт”. 1999.
4
Боловсролын тухай хууль., 1998.
Ю.Алтантуяа 10

12. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
өөрчлөлтийн зорилтыг эцсийн үр дүн гэж үзсэн хэрэгжилтийн үйл явцыг доороос –
дээш чиглэсэн буюу сургууль түшиглэсэн гэж тус тус нэрлэдэг.
Өөрчлөлт хэрэгжилтийн удирдлагын дээд түвшнээс доош, доороос дээшээ
эсвэл энэ хоёрын оновчтой хослол гэсэн 3 чиглэлийн онолын буюу сэтгэл
судлалын үндэс нь конструктивизм, бихеворизм юм. Доороос дээш чиглэсэн
/сургууль түшиг лэсэн/ өөрчлөлт нь сүүлийн жилүүдэд дэлхийн улс орнуудын
хүлээн зөвшөөрч, туршин хэрэглэж байгаа “шинэ“ стратеги бөгөөд үүний цаана
нь ”чанартай үйлчилгээ үзүүлнэ“ гэсэн сурах үйл явцын “мэдлэгийг хүн өөрөө
зохиомжлон үтээдэг“ бу юу “мэдээллийн идэвхитэй боловсруулалт зэрэг
б
конструктивизмын болон когнетивизмын онолын үндсэн үзэл оршин байдаг”.
Харин өнөө үед сургууль түшиглэсэн өөрчлөлт харьцангуй давамгайлсан
дээрхи хоёр стратегийн оновчтой хослол зайлшг хэрэгтэй гэдгийг манай орны
үй
боловсролын өөрчлөлт шинэчлэлийн шинэ стратегийн зорилтонд “Зөвхөн
удирдлагын дээд түвшн ээс доошоо чиглэсэн т
өдийгүй доороос, дээшээ чиглэсэн
сургуульд түшиглэсэн шинэчлэлийг хийх“ гэж тодорхойлсон байна. Иймд сургууль
түшиглэсэн шинэчлэлд юуны өмнө удирдлагын мэдээл лийн систем нь чухал үүрэг
гүйцэтгэнэ. Үүнд:
 Доороос-дээш чиглэсэн стратегид
үндэслэсэн мэдээллийн үндсэн дээр
цаашдын чиг үүргийг тодорхойлох хэрэгцээ, шаардлагыг бүрдүүлэх (bottom
to up approach)
 ЕБС-ийн талаарх холбогдох мэдээллийг боловсролын үзэл санаа, агуулгын
хүрээнд цуглуулах
 Мэдээллийн системийг бүрдүүлдэг онол, арга з йд тулгуурла н сургуулийн
ү
үйл ажиллагааг дэмжинэ.
Сургууль түшиглэсэн өөрчлөлт нь өөртөө сургуулийн өдөр тутмын амьдрал,
практикаас урган гарсан зайлшг хэрэгцээтэй, цаашид ач холбогдолтой,
үй
хэрэгжүүлж болох зорилт, хэрэгжилт, үр дүн гэсэн 3 хэсгийг агуулдаг.
Иймд зорилт, хэрэгжилт, үр дүнг сургуулийн удирдлагын мэдээллийн систем
нь цогцоор нь бий болгохын зэрэгцээ Боловсролын т
өлөвлөлт хийгчд эд их
хэмжээний өгөгдөл, боловсруулалтад тулгуурласан компьютерт үндэслэсэн
удирдлагын мэдээллийн системийг ашиглан оновчтой шийдвэр гаргахад ашиглах
боломжийг бүрдүүлж байна. Удирдлагын үйл явцад төлөвлөлт маш чухал байр
суурь эзэлдэг. Ирээдүйн боловсролын тогтолцооны уян хатан байх шинж чанар нь
төлөвлөлтийн үзэл санааны хувьсгалаар шийдвэрлэгдэнэ.
Ю.Алтантуяа 11

13. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
Иймд сургуулийн удирдлагын мэдээллийн систем нь цаашлаад боловсролын
удирдлагын мэдээллийн системийг б
үрдүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэ х нь
дамжиггүй юм.
Сургуулийн удирдлагын мэдээллийн системийг зөв бүдүүлж, бий болгосноор
сургуулийн удирдлагын мэдээллийн систем нь Боловсролын удирдлагын
мэдээллийн системийн суурь болох т
өдийгүй үндэсний хэмжээнд дараах ач
холбогдолтой.
Үүнд:
• Боловсролын уян хатан төлөвлөлтийн механизмыг бүрдүүлнэ. Төлөвлөлт нь
бодлого боловсруулагчдын нийл
үүлэлт болсон мөн боловсролын
удирдлагад хэрэгцээтэй өгөгдөлд үндэслэсэн бодит мэдээллийн системд
үндэслэдэг байх нөхцлийг бүрдүүлнэ.
• Боловсролын төвлөрсөн удирдлагын тогтолцоог сааруулах, доороос дээш
чиглэсэн хандлагыг хөгжүүлж, төлөвлөлтөнд олон нийтийн оролцоог хангаж
төлөвлөлтийн уян хатан тогтолцоог бий болгох
• Мэдээллийн технологийг ашиглан нэг талаас боловсролын бодлого
боловсруулах, оновчтой шийдвэр гаргах,үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг
дээшлүүлэх, боловсролын байгууллагын үйл ажиллагааны ил тод байдлыг
хангах, н
өгөө талаас ш ийдвэр гаргахад иргэдийн оролцоог нэмэгд
үүлэх,
иргэд, олон нийтэд зориулагдсан мэдээллийн ил
үү нээлттэй, чөлөөтэй
орчин бүрдүүлэх боломжийг бүрдүүлэхэд оршино.
• Засгийн газрын
үйл ажиллагааны хөтөлбөрт заасан е -боловсролыг
хөгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх
• Боловсролын удирдлагын мэдээллийн систем брдсэнээр БСШУЯ, БСГ -ын
ү
статистик хариуцсан мэргэжилтний ажлын ачааллыг багасгах, мэдээлэл
боловсруулахад хялбар болох, ашиглах зориулалтын өрлийг нэмэгдүүлэх,
т
бодлого боловсруулагчид мэдээллийн с
үлжээ ашиглан мэдээл лийн санд
нэвтрэн орж, шаардлагатай мэдээллийг боловсруулан авах, мэдээллийн
алдааг арилгах, нэгдсэн хяналт тавих, зайн сургалтын системийг ашиглан
мэдээллийг хурдан шуурхайн үгээх, авах ба цаг, хугацааны алдагдлыг
т
багасгаж, хурд, чанар, үр ашгийг нэмэгдүүлнэ.
Энэ бүгдээс дүгнэлт хийхэд:
Хөгжиж буй орнуудын мэдээллийн технологийн сургуулийн хөгжил нь шинэ
тутам хандлагаар тодорхойлогдож байна. Зарим х
өгжингүй орнууд болон цөөн
Ю.Алтантуяа 12

14. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
хөгжиж буй орнуудад хавсарга хандлага давамгайлж байна. Ихэнхи хөгжингүй
орнуудын дунд сургуулийн мэдээллийн технологийн хөгжил интеграци хандлагаар
тодорхойлогдож байна. Харин шилжилтийн хандлагаар х буй
өгжиж дунд
сургуультай улс орон байхг гэхэд хилсдэ
үй хгүй байна. Манай улсын Ерөнхий
боловсролын сургуулийн мэдээллийн технологийн өгжил нь шинэ тутам
х
хандлагыг хөгжүүлж байна.
Иймээс манай улс хавсарга хандлагад шилжихийн тулд сургуулийнхаа
сургалтын хөтөлбөр ба удирдлагын үйл ажиллагаандаа мэдээллийн технологийг
тусгах боломжийг хайн илрүүлж, сургуулийн үйл ажиллагаа тэр тусмаа сургуулийн
удирдлагын үйл ажиллагаанд мэдээллийн системийг нэвтрүүлэн зохион байгуулах
хэрэгтэй. Учир нь сургуулийн удирдан зохион байгуулах ажлын амжилтын нэг хэсэг
нь сургуулийн дотоод мэдээллийн системийг зохион байгуулж, т үйл
үүнийг
ажиллагаандаа хэрхэн тусгаж ажиллаж байгаагаас их хамаарна.
Иймд сургуульд мэдээллийн системийг нэвтр
үүлэхэ д мэдээллийн
технологийг захирлууд, хүний нөөц, санхүүгийн үйл ажиллагаа, цагийн хуваарь,
номын сангийн удирдлага, эцэг эхтэй харилцах
үйл ажиллагаанд аа нэвтрүүлэн
ашиглах шаардлага тулгарч байна.
Ю.Алтантуяа 13

15. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ. ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН СУРГУУЛИЙН
МЭДЭЭЛЛИЙН ТЕХНОЛОГИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛД
ХИЙСЭН ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ
2.1. Сургуулийн удирдлагын баримт бичгийн өнөөгийн байдал
Удирдлагын үйл ажиллагааг бүхэлд нь юм уу, түүний бүрэлдэхүүн
хэсгүүдийн байдлыг тусгасан мэдээ, баримтын бүрдлүүдийг удирдлагын мэдээлэл
гэнэ. Энэхүү удирдлагын мэдээллийг хэрхэн бүрдүүлж, ашиглалт ямар түвшинд
байгаа талаар Нийслэлийн 23, 24, Шинэ Монгол, 73, Өвөрхангай аймгийн Баянгол
сумын сургууль, Сэлэнгэ сумын Баянгол сумын сургууль, Дорнод аймгийн Хан-уул
цогцолбор сургуулиудын удирдлагын баримт бичгийг судалж үзэхэд:
Баримт бичгийг мэдээллийн фонд бүрдүүлж байгаа байдлаар нь:
Сурган хүмүүжүүлэх баримт бичиг: Сургуулийн дотоод шуурхай мэдээ, ирсэн,
явуулсан бичиг, тушаалууд, орон нутгийн сургуулийн талаар гаргасан шийдвэр,
сургууль шалгасан дн, өгсөн үүрэг даалгавар,
ү багш нарын өвлөлийн хурлын
з
протокол, хамтын гэрээ, журнал, хувийн хэрэг, сурагчдын улсын шалгалтын
материал, сурагчдад боловсролын
үнэмлэх, мэргэжлийн гэрчилгээ олгосон
тайлан, хамран сургах тойргийн сургуулийн насны х үхдийн судалгаа, багш
ү
сурагчдын бүртгэл, сонгон, секц, дугуйлангийн бүртгэл
Санхүү аж ахуйн баримт бичиг: Төрийн өмчийн тооллогын бүртгэлийн хэрэгсэл,
үндсэн хөрөнгө, агуулахын бүртгэл, түргэн элэгдэх материалын бүртгэл, зарлага,
номын сангийн фондын бүртгэл, эд хөрөнгийн бүртгэл жагсаалт, төсөв түүний
зарцуулалтын тайлан зэрэг бичиг баримтууд үүгийн бүртгэл тооцооны
санх
шаардлагын дагуу хүснэгт, маягтаар
Сургуулийн тайлангийн материалууд: Жилийн болон цаг
үеийн ажлын тайлан,
илтгэх хуудас, ЕБС-ийн мэдээ тайлангууд, төгсөх ангийн дүнгийн Б маягт
Сургуулийн өвлөлийн хурлын материалууд:
з Төлөвлөлт, хурлын протокол,
шийдвэр, гүйцэтгэл, авсан арга хэмжээнүүд гэсэн баримт бичгүүд хамаарч байна.
Харин сургуулийн өнөөгийн төлөв байдлыг тодорхойлох, нөгөө талаас
хөндлөнгийн үнэлгээ хийхэд шаардлагатай бичиг баримтыг удирдлагын
байр сууринаас багцалж үзвэл:
А. Захирал
• Өөрийн байр, барилгын зураг газрын гэрчилгээ сантехник, цахилгаа,
дулааны холболтын зураг
Ю.Алтантуяа 14

16. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
• Сургуулийн үүсгэн байгуулан тухай засаг даргын захирамж, тусгай
зөвшөөрөл, гэрчилгээ
• Сургуулийн дотоод дүрэм, журам
• Стратеги төлөвлөгөө болон ойрын төлөвлөгөө, хичээлийн жилийн зорилт
• Сургуулийн зөвлөлийн бичиг баримт
• Хамтын гэрээ, х
өдөлмөрийн гэрээ, ажлын байрны тодорхойлолт /гэрээлэгч
бүрт/
• Сурагчдын бүртгэл
• Эд хөрөнгийн бүртгэл
• Ирсэн, явсан бичгийн бүртгэл
• Тушаалууд, тэдгээрийн биелэлт
• Өргөдөл гомдлын бүртгэл
• Захирлын шинээр санаачилсан ажлууд, стратеги өлөвлөгөөний биелэлтэд
т
хяналт тавьсан байдал
• Албан бланк, хэвлэмэл хуудасны загвар
• Танилцуулга
Б. Сургалтын менежер
• Статистик мэдээ /Хичээлийн жил болон жил жилийн харьцуулалт, анализ/
• Багш нарын цогц судалгаа
• Сургалтын төлөвлөгөө
• Хичээлийн хөтөлбөр, стандартууд
• Хийсэн ажлын товчоо, хэрэгжүүлэх ажлын төлөвлөгөө
В. Хууль үрэм, тушаал шийдвэр, тогтоол, үндэсний хөтөлбөрүүд, тэдгээрийн
д
дагуу авах арга хэмжээний жагсаалтууд гэх мэт баримт бичг үд агуулагдаж
ү
байна.
Хөтлөгдөж байгаа баримт бичгийг цаг хугацааны байдлаар нь авч үзвэл:
А. Өдөр тутмын мэдээлэл
Сурагчдын ирц, хичээлийн зохион байгуулалт, анги хамт олны харилцаа,
ариун цэврийн байдал, ангийн журнал х
өтлөлт, ангийн даргаас мэдээлэл авах
замаар анги удирдсан багш анализ хийнэ. Дүгнэлтийг 7, 14 хоногт ангийн хурлаар
хэлэлцэж болно.
Б. 7, 14 хоногийн мэдээлэл
Ю.Алтантуяа 15

17. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
Ангиудын сурлага, х
үмүүжил, төлөвшил, ирц, хичээлээс гадуур зохиогдсон
ажил, багш нарын ажлын байдал, жиж
үүрүүдийн мэдээлэл, журнал, сурагчийн
тэмдэглэл, зарим илтгэх хуудсыг
үндэслэн хичээл, сурга лтын менежер болон
нийгмийн ажилтан нэгтгэн дүгнэж, сургуулийн удирдлагад мэдээлнэ.
В. Сар бүрийн мэдээлэл
Сургуулийн ажлын т
өлөвлөгөөнд тусгасан тодорхой ажлуудын биелэлтийн
байдал, багш, анги удирдсан багш нарын ажлын чанар, хичээл заалтын ажлын
явц, зохион байгуулалт, үвшин тогтоох зэрэг тусгай шалгалтууд, хяналт
т
шалгалтын дүн, сургуулийн ариун цэвэр, дэг журам, хөдөлмөр зохион байгуулалт,
ангиудын ирц, сахилга-төлөвшил хүмүүжил, сургалтын тоног төхөөрөмж, эд
хөрөнгийн байдал зэрэг асуудлыг хичээл, хүмүүжлийн ажилд суусан тэмдэглэл,
явж үзсэн дүн, хариуцсан хүмүүсийн мэдээлэд үндэслэн сургуулийн захиргаанаас
анализ хийж дүгнэлт гарган хамт олны цуглаанаар хэлэлцэнэ.
Г. Улирлын мэдээлэл
Бүх мэдээлэлд анализ дүгнэлтийг сургуулийн захиргаа, удирдлагаас хийж,
тухайн улиралд сургуулийн өвлөлөөр хэлэлцэх асуудалтай уялдуулан авч үзэх,
з
эсвэл зайлшгүй тусгайлан авч үзэх асуудал гэж үзэн хэлэлцэж болно.
Дээрх судалгаанаас харахад сургууль дээр мэдээллийг х
үртээмжтэй
байдлаар их хэмжээгээр цуглуулж байгаа нь сайшаалтай ч түүнийг ашиглах, үнэн
бодит байдалд нь хяналт тавих, үйл ажиллагаандаа зөв тусган ажиллах нь чухал
юм.
Сургуулийн захирлууд мэдээлэл сонгон авч, үүнийг боловсруулах арга
т
эзэмшээгүйгээс удирдах ажил нь урсгалаар явагдаж, мэдээллийг цаг алдан авч,
бүрэн биш, буруу мэдээлэл дээр суурилан үйл ажиллагаа явуулахад хүрдэг.
Нийгмийн харилцааг оновчтой з зохицуулахад
өв үнэн, зөв мэдээлэл чухал
үүрэгтэй.
Сургалтын менежер нь мэдээллийг зөв бүрдүүлэх, удирдлагыг мэдээллээр
хангах нь зөв шийдвэр гаргах, т лөвлөлтийг оновчтой боловсруулахад чухал
ө
нөлөө үзүүлнэ. Мэдээллийн чанар үр дүнг илүү сайн тооцон, туршлагадаа
тулгуурлан, хамтран хэлэлцэх, идэвхийг
өрнүүлэх, хамт олны бүрэлдэхүүн хэсэг
бүрийн санал, санаачилганд тулгуурласан үйл ажиллагаа нь зорилго чиглэлтэй,
төлөвлөгөөтэй удирдах боломжийг олгоно.
Сургуулийн удирдан зохион байгуулах ажлын амжилтын нэг хэсэг нь
сургуулийн дотоод мэдээллийн системийг зохион байгуулж, түүнийг үйл
Ю.Алтантуяа 16

18. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
ажиллагаандаа хэрхэн тусгаж ажиллаж байгаагаас их хамаарна. Сургуулийн
удирдлага, багш нарт сургуулийн ангийн ажлыг танилцуулах нь удирдлагын
мэдээллийн нэг хэлбэр юм. Жишээ нь: энэ мэдээллийг ямар ч хэлбэрээр авч
болно. Жижүүрүүдийн тэмдэглэлээс амаар болон бичгээр авч болно. Сурагч,
ажилчид, хичээл ордог багш нартай ярилцаж болно.
Багш, сурагчдын
үйл ажиллагааг оновчтой удирдахын тулд сурлага,
хичээлийн ирц, хичээл, хүмүүжлийн ажлын тухай мэдээг цаг тухайд нь авч байх нь
чухал. Кабинет, аж ахуйн хангамжийн ажлын тухай мэдээг цаг тухайд нь мэдэх нь
ч бас чухал. Гэвч сургуулийн удирдлагын авч байгаа олонөрлийн мэдээлэл нь
т
сургуулийн хамт олныг шууд удирдах хэрэгсэл болж чадахгүй. Иймд хамт олноос
санал асуулга, хамт олныөлөвшил уур амьсгалын талаар ярилцлага явуулж
т
нэгтгэн дүгнэж, дүн шинжилгээ хийх хэрэгтэй.
Сургуулийн мэдээллийн систем нь сургуулийн дотоод удирдлагынүр дүнг
дээшлүүлэхэд дөхөм үзүүлж, эцсийн эцэст хичээл, хүмүүжлийн ажил, сургалтын
чанарыг сайжруулахад оршино.
Үүний тулд сургуулийн мэдээллийн чанар,
мэдээлэл авах арга, хэлбэр, мэдээллийн системийг сайжруулах шаардлагатай.
Мэдээллийн системийн зорилго нь х баримт бичгийг оновчтой болгон
өтлөх
цөөрүүлэхийн зэрэгцээ, удирдлагын шийдвэр болон багш нарт туслахад
шаардлагатай мэдээг цагт нь өгч байхад оршино.
Дээрх цаг үеийн мэдээлэлтэй холбогдуулан статистик мэдээллийг тухай б
үрд нь
гарган анализ хийдэг. Сургуулийн бүхий л ажил хоорондоо нарийн нягт холбоо
хамааралтай цогц асуудал байдаг.
Энэхүү цогц байдлыг илэрхийллийн нэг хэсэг нь статистик мэдээ юм. Иймд
мэдээлэлд нарийн д шинжилгээ хийж, бодит байдал, сургууль хамт олны өмнө
үн
дэвшүүлсэн зорилго, зорилт, түүний хэрэгжилт, амжилт, үр дүнд хэрхэн нөлөөлж
буйг үгнэж, сургуулийн зөвлөлийн хурлаар хэлэлцэх асуудал, илтгэлтэй
д
уялдуулан тусгаж авч үзэх нь ач холбогдолтой.
Сургуулийн мэдээллийн системд анхаарах
үйл з
бол багш, сурган
хүмүүжүүлэгчид, сурагч хамт олонд мэдээлэл түгээх, тэднээс үнэн зөв мэдээллийг
авах арга замыг олон хувилбартай, ардчилсан шинж чанартай болгох, мэдээллийн
ил тод, үнэн зөв байхад анхаарах нь чухал.
Боловсролын хууль, тогтоомжийн дагуу сургуулийн удирдлага маш их бичиг
баримт бүрдүүлэн үйл ажиллагаа явуулдаг боловч өнөөдөр сургуулийн удирдах
Ю.Алтантуяа 17

19. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
ажилтан өөрийн үйл ажиллагаанд мөрдөх баримт бичгийн бүртгэл, баримт бичгийн
үнэ цэнг мэдэрч, үр дүнг төдийлөн сайн ашиглаж чадахгүй байгаа нь харагдлаа.
Сургуулийн удирдлагын мэдээллийг хэрхэн б
үрдүүлж, ашиглалт ямар
түвшинд байгаа талаарх дээрх судалгаанаас харахад:
Давуу тал нь:
• Сургуулийн удирдлагын баримт бичгийн байдлаас сург
үзэхэд уульд
мэдээллийг маш олон янзаар, олон аргаар хангалттай т
үвшинд бүрдүүлж
байна. Жишээ нь 73-р сургуулийн мэдээллийн урсгалыг хэмжээ нь 2500 байна.
• Сургуулийн удирдах ажилтныүйл ажиллагаа, ажлын үр дүнг үнэлж байгаа
баримт бичиг маш сайн хийгдэж байна.
• Удирдах ажилтны баримт бичгийг судалжүзэхэд захирал, сургалтын менежер,
нийгмийн ажилтны ажлын байрны тодорхойлолтонд тусган
үйл ажиллагаагаа
чиглүүлэн ажиллаж байна.
Дутагдалтай тал нь:
• Сургуулийн удирдлагын баримт бичгийн ашиглалт, хамгаалалт,
үр дүн
хангалтгүй байна.
• Хэдийгээр мэдээллийг зарим сургууль маш сайн бүрдүүлж, үйл ажиллагаандаа
ашиглаж байгаа ч энэ нь хангалттай түвшинд биш байна.
• Мэдээллийн ашиглалт,үр дүнг үйл ажиллагаандаа тусгах, цаашдын зорилт
төлөвлөгөөндөө тусган ажиллах нь хангалтгүй.
• Сургууль дээр удирдлагын баримт бичиг талаас нь тодорхойлж архивт өтлөх
х
хэргийн нэрийн жагсаалт гарган, жил жилийн баяжилт хийн дүнг үнэ лж үйл
үр
ажиллагаандаа хэрэгжүүлэх нь системтэй биш.
• Сургууль дээр мэдээллийг цуглуулахад маш их цаг хугацаа зарцуулдаг. Цаг
хугацаа алдаж, мэдээллийн үнэ цэнэ алдагддаг.
• Мэдээллийн цуглуулан боловсруулалт хийхэд хугацаа, үн хүч, хөрөнгө
х
зарцуулж байгаа хэдий ч түүний алдаа гарах магадлал их байна.
2.2. Сургуулиудын интернэт, компьютер болон
техник хэрэгслийн хангамжид хийсэн судалгаа, үр дүн
Мэдээллийн технологийн эрин
үед ерөнхий боловсролын сургуулийг
компьютержүүлэхгүйгээр хөгжлийн хурдацаа түргэсгэх боломжгүй юм. Энэ
зорилгын үүднээс 2008-2012 оны Засгийн газрын мрийн хөтөлбөрт “ Ерөнхий
ө
боловсролын сургуулийн компьютерийн тоог нэмэгд
үүлж, багш бүрийг зөөврийн
Ю.Алтантуяа 18

20. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
компьютертай болгоно” гэсэн зорилт тусгагдсанаас гадна “Монгол улсын
боловсролыг өгжүүлэх
х мастер төлөвлөгөө”, “Цахим монгол” хөтөлбөр,
“Боловсролын тухай хуулийн 28 дугаарүйлийн 28.1.2 дугаар заалтыг үндэслэн
з
бага, дунд боловсролын салбарт 2015 он х
үрт элх хугацаанд мэдээллийн
технологийг нэвтр
үүлэх үндсэн чиглэлийг баталсан Б оловсрол, соёл, шинжлэх
ухааны сайдын 2006 оны 12 дугаар сарын 19-ны 450 тоот тушаалаар эрхүйн
з
асуудал зохицуулагдаж байна.
Сургуулийн сургалтын орчны мэдээлэл болох статистикийн мэдээллийг
Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яам (БСШУЯ) БДБ-18 5 гэсэн маягтаар цуглуулж
байна. БДБ-18 маягт нь ЕБС-ийн сургалтын орчны мэдээллийн Барилга
байгууламж, машин техник хэрэгсэл, тоногөхөөрөмж, бусад г
т эсэн үзүүлэлтээр
авдаг. Машин, техник хэрэгсэл, тоног өхөөрөмж гэсэн үзүүлэлтэд М эдээллийн
т
технологийн тоног өхөөрөмжийг сургалтанд ашиглагдаж байгаа компьютерийг
т
хүчин чадлаар, захиргаанд ашиглагдаж байгаа компьютерийн тоо, интернэтэд
холбогдсон компьютерийн тоо, бусад дагалдах өхөөр т
тоног өмжийн тоон
үзүүлэлтүүдийг багтаажээ.
А.Компьютер
2000 оны байдлаар хот, өдөөгийн ЕБС -иудад 1387 6 компьютер ашиглаж
х
байв.
Зураг 2.1. Төрийн өмчийн компьютертэй сургуулийн тоо
Төрийн өмчийн компьютертэй сургуулийн
тоо /2000 он/
238
300
120 137 121
200
100
0
байхгүй 1-4 ком 5-9 ком 10-аас
дээш
Төрийн өмчийн 616 сургуулиас 238 буюу 38.6 хувь нь огт компьютергүй, 120
буюу 19.4 хувь нь 1-4 компьютертэй, 137 буюу 22.3 хувь нь 5-9 компьютертэй, 121
буюу 19.6 хувь нь 10 ба түүнээс дээш тооны компьютертэй байна.
БДБ – Бага дунд боловсролын мэдээлэл
5
Боловсролын мэдээлэл. 2000 он
6
Ю.Алтантуяа 19

21. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
Зураг 2.2. ЕБС-ийн компьютерийн тоо
Компьютерийн тоо
20000 17009
15000 10697
10000 6312
1387 2894
1022 1872
5000 490 897
0
2000 он 2003 он 2008 он
бүгд хот хөдөө
2000 оноос хойш БСШУЯ-наас дотоод, гадаадын х
өрөнгө оруулагч,
хандивлагчдын тусламжийг ЕБС-ийг компьютерж
үүлэх асуудалд чиглүүлэхээр
хүчин чармайлт гаргасны үр дүнд 2003 оны байдлаар ЕБС-иудад 2894
компьютертэй болсноор ЕБС-ийн компьютерийн тоо 1507-аар буюу дахинө ссөн.
Судалгаанаас үзэхэд аймгуудын сургуулиудын компьютерийн тоо 2000 оноос хойш
бараг 2 дахин өссөн байна.
2008-2009 оны хичээлийн жилд хот,өдөөгийн 748 ерөнхий боловсролын
х
сургуулиудад 17009 7 компьютер ашиглагдаж байна. Төрийн өмчийн 594 сургуульд
14486 компьютер байгаагаас, захиргаанд 2550 компьютер ашиглагдаж байна. 2000
оноос 2008 он хүртэл ерөнхийдөө боловсролын салбарт М эдээллийн технологийн
чиглэлээр бүх сургуулийг компьютержүүлэх чиглэлээр маш их хөрөнгө оруулалт
хийгдсэн байна.
Зураг 2.3. Сургуулийн компьютерийн үзүүлэлт
ЕБС-ийн компьютерийн үзүүлэлт
52%
26%
5% 9%
8%
Ïåíòüþì I, ò¿¿íýýñ äîîø Ïåíòüþì II
Ïåíòüþì III Ïåíòüþì IV, ò¿¿íýýñ äýýø
Ǻºâðèéí êîìïüþòåð
7
Статистик мэдээллийн эмхтгэл. 2008-2009 оны хичээлийн жил
Ю.Алтантуяа 20

22. ЕБС-ийн удирдлагын баримт бичгийг мэдээллийн системтэй холбон сайжруулах нь
Сургуульд ашиглагдаж байгаа компьютерийн
үзүүлэлтийг харахад тооны
хувьд хэвийн боловч
үзүүлэлтийн хувьд Pentium I, Pemtium II компьютериудыг
актлах шаардлагатай байна. Учир нь өнөөгийн түвшинд сургуулийн удирдлагын
мэдээллийн системийг хөгжүүлэхэд компьютерийн хүчин чадал, хурд чухал нөлөө
үзүүлдэг тул эдгээр компьютерийн хүчин чадлыг шинэчилснээр сургуулийн
удирдлагын мэдээллийн системийг өгжүүлэхэд нөлөөлөх нэг чухал
х хүчин зүйл
болох юм. БСШУЯ-наас ЕБС-ийг компьютержуулах зорилтыг хэрэгж
үүлэх талаар
хүчин чармайлт гаргахын зэрэгцээ сургуулиудыг электрон шуудан, интернэтэд
холбохоор ажиллаж байна. Энэ асуудлыг шийдвэрлэхэд холбооны зардлын
асуудлыг шийдвэрлэх зайлшгүй шаардлага тулгарч байгаа болно.
Зураг 2.4. Нэг сургуульд ногдож байгаа компьютерийн тоо
Нэг сургуульд ногдох компьютерийн тоо
35.0 32.8
29.7 29.830.5
30.0
26.4
25.3
25.0 21.8
23.3
20.1 20.3 20.2 20.4 20.5
19.119.6
20.0
16.0 15.8
14.6 13.9
15.0 13.2
10.711.1
10.0
5.0
0.0
Мөн сургуулийн захиргаанд улсын хэмжээгээр 2911 компьютер ашиглагдаж
байгаагаас энэ нь нэг сургуульд 4 компьютер ногдож байна.
Б. Интернэт
Мөн Монгол улсын Эдийн засаг, нийгмийг 2009 онд х
өгжүүлэх үндсэн
чиглэлд: Ерөнхий боловсролын сургуулийг интернэтэд холбох ажлыг эрчимжүүлэх
зорилт дэвшүүлсэн бөгөөд энэхүү ажлын хүрээнд 2006-2008 онд улсын хэмжээнд
нийт 429 сургуулийн хичээлийн байрыг интернэтэд холбоод байна.
Ерөнхий боловсролын 541 хичээлийн байр интернэтийн сүлжээнд
холбогдоогүй байна.
Ю.Алтантуяа 21