рмроомрооормооромомооооромромо

1. Эсийн шим
бодисууд
Номунбаясгалант,Цэлмэг,Эрдэнэ-Очир

2. Агуулга
• Эсийн шим бодисууд
• Уураг
• Уургийн бүтэц
• Уургийн үүрэг
• Нүклейн хүчил
• РНХ
• ДНХ
• ГФА
• Өөх тос
• Нүүрс ус
Footer text here2

3. Эсийн шим бодисууд
Footer text here3
Эсийннайрлага
дахьшимбодисууд
Уураг
Нуклеин хүчил
Нүүрс ус
Өөх тос
Гадна даавар
Бага молекулт
нэглүүд
Будагч бодисууд
Биологийн полимерүүд гэж
нэрлэгдэх эдгээр шим бодис амьд
бие махбодын эсийн жингийн 20-
30% хувийг эзэлдэг. Шим бодисын
төрлүүд ямар ч эсэд адил төсөөтэй
үүрэг гүйцэтгэдэг юм.

4. Уураг
Footer text here4
Уураг нь амьд биеийн эсийн
найрлаганд ордог шим бодисууд
дундаас тоо хэмжээ, ач холбогдлоороо
чухал байр эзэлнэ.Тэдгээрийн
найрлаганд азотын атом агуулагдсан
учраас нүүрс ус липидээс бүтэц
үүргийн хувьд үлэмж ялгаатай. Хүний
биед л гэхэд өөр хоорондоо болон
бусад бие мах боодийн уургаас
ялгаатай 5 сая төрлийн уургууд байдаг.

5. Уургийн бүтэц
Уураг нь амин хүчлийн поликонденсант болох азот агуулсан өндөр
молекулт органик нэгдэл мөн. Уургийн молекул дахь амин хүчлүүд нь
карбоксилын бүлэг болон амины бүлгээрээ харилцан үйлчлэлцэж ус
ялгаруулсны дүнд пептидийн холбоо үүсгэдэг. Хоёр амин хүчил нэгдвэл
дипептид, 3 амин хүчил нэгдвэл трипептид, олон амин хүчил нэгдвэл
полипептид үүсдэг.
Footer text here5
Карбоксилийн
бүлэг
Амин бүлэг
Радикаль
Амин хүчлийн ерөнхий томьёо

6. Уураг үүрэг
Уургийн үүрэг Жишээ Тайлбар Хэлбэр
Энзимийн Каталаза Бодисын солилцооны хорт бодис болон устөрөгчийн хэт
ислийг ус, хүчилтөрөгч болгон задлана.
Бөмбөлөг
Бүтцийн Коллаген Арьс шөрмөс ясыг бэхжүүлдэг. Эдгээр эдүүд нь эсийн
завсар хооронд байх коллагений ширхэгийг бүтээдэг.
Ширхэглэг
Зөөвөрлөх Гемоглобин Уушгин дах хүчилтөрөгчтэй холбогдож цусны урсгалаар эс,
эдэд түүнийг зөөвөрлөдөг.
Бөмбөлөг
Хөдөлгөөний Миозин Булчин дах ширхэгийг агшааснаар амьтад хөдлөх
боломжтой болдог.
Ширхэглэг
Дааврын Инсулин Инсулин нь үйлчлэх эсийн плазман мембранд хүлээн
авууртай холбогдон, цуснаас глюкозыг зайлуулах үүрэгтэй.
Бөмбөлөг
Хамгаалах Иммуноглоби
лин
Энэ нь эсрэг биеийг бүтээх бөгөөд түүний молекул хувирч
олон янзын эсрэг биесийг үүсгэх чадвартай.
Бөмбөлөг

7. Нүклейн хүчил
Нуклеиний хүчлийг анх 1868 онд Иоганн Фридрих Мишер (1848-1895)
нээсэн.Тэрээр үүнийг бөөм дотроос олсон учраас 'нуклеин' гэж нэрлэжээ.
Сүүлд нь бөөмгүй прокариот эсүүд мөн нуклеиний хүчлийг агуулдгийг нээн
илрүүлжээ.
Footer text here7
Нуклейн хүчил
РНХ ДНХ

8. Дезоксирибонуклейн хүчил-ДНХ
Footer text here8
Эсийн бүх ДНХ-ийн 99 хувь нь бөөм дэх
хромосомд, үлдсэн нь митохондри
хлоропластад агуулагдана.
Үүрэг:
Бодисын
солилцоог
цохицуулах
Үүнийгээ
олшруулах
замаар
тасралтгүй
хангах
Генетик
мэдээлэл
хадгалах

9. Рибонуклэйн хүчил-РНХ
Footer text here9
РНХ
Мэдээллийн Зөөврийн Рибосомын
Бөөмөнд буй ДНХ ийн
молекулд агуулагдах
удамшлын мэдээллийг
хуулбарлан циптоплазмд
хүргэх үүрэгтэй
Үүрэг нь уургийн
нийлэгжилтэнд шаардлагатай
амин хүчил бүрийг рибосом руу
зөөвөрлөдөг.
Бөөмхөн дотор нийлэгжиж,
уурагтай нэгдэн рибосомын
үндсэн биеийг бүтээдэг.

10. Footer text here10
ДНХ РНХ

11. Гурван фосфорт аденозин-ГФА
July 22, 2012 Footer text here11
ГФА ны молекул нь азотлог суурь, аденин, рибоз болон гурван фосфорийн хүчлийн
үлдэгдлээс бүтдэг. Эсийн дотор энерг ялгаруулдаг экзотерм болон энерги шингээдэг
эндотермийн урвал байнга явагдаж байдаг.

12. Өөх тос
Footer text here12

13. Нүүрс ус
July 22, 2012 Footer text here13
Нүүрс-усны хамгийн энгийн жишээ С6Н12О6. Зарим нүүрс-устөрөгчид N,P,S-г агуулсан
нэгдлийг агуулдаг. Биоёпирт хамгийн өргөн тархдаг нь урагмлын цардуул, глюкокын бусад
полимер орно. Нүүрсусыг ангилахдаа:
-Моносахарид
-Олигасахарид
-Полисахарид
Моносхаридын энгийн жишээ бол С6Н12О6 юм. Ихэнх организм энергийн чухал эх үүсвэр
болдог.
Олигосахарид нь глюкозидын холбоогоор холбогдсон 2-10 моносахаридын нэгж бүхий
хэлхээнээс тогтдог. Ди, три гэх мэт сарахид 10 хүртэл үргэлжилнэ.
Полисахарид нь моносахаридын 1ж бүхий урт хэлхээнээс тогтдог. Эдгээр нь шугаман эсвэл
салбарласан бүтэцтэй байж болно. Ихэнх полисахарид нь 1 төрлийн моносахаридаас
тогтсон байдаг. 2 буюу түүнээс дээш моносахарид гетросахарид болно.

14. July 22, 2012 Footer text here14
Моносхаридын энгийн жишээ бол С6Н12О6 юм. Ихэнх организм энергийн чухал эх
үүсвэр болдог.
Олигосахарид нь глюкозидын холбоогоор холбогдсон 2-10 моносахаридын нэгж
бүхий хэлхээнээс тогтдог. Ди, три гэх мэт сарахид 10 хүртэл үргэлжилнэ.
Полисахарид нь моносахаридын 1ж бүхий урт хэлхээнээс тогтдог. Эдгээр нь шугаман
эсвэл салбарласан бүтэцтэй байж болно. Ихэнх полисахарид нь 1 төрлийн
моносахаридаас тогтсон байдаг. 2 буюу түүнээс дээш моносахарид гетросахарид
болно.
Моносахарид
Ихэнх полисахаридад 1С буюу нүүрстөрөгчийн атом ОН бүтэцтэй холбогдсон байдаг.
Үлдсэн С-н атом карбонилын бүлэг агуулдаг. Хэрвээ карбонилын бүлэг нь хэлхээний
төгсгөлд байрлавал уг моносахаридыг альдегид буюу альдоз гэж нэрэлдэг. Хэрвээ
корбанилын бүлэг нь аль 1 нь өөр байрлавал кетон гэж нэрлэнэ. Энгийн моносахарид
нь 3 атомаас тогтвол приозо ба глицерины альдегид альтриозо мөн болно.
С4-тетрозо
С5-пептозо
С6-гексазо
С7-гептазо . ... гэх мэт
Альфа нуклейн хүчлийн чухал генозын уламжлал нь нүүрсусны солилцоон дах
завсрын бүт болдог. Ихэнх моносахарид нь цагаан өнгөтэй талст бодис байдаг. Усанд
сайн уусдаг. Харин туйлгүй уусгагчид уусдаггүй. Чихэрлэг амттай.

15. Нүүрс ус үүрэг
July 22, 2012 Footer text here15
Эрчим
хүч
Бүтээн
байгуу
лах
Нүүрс ус нь эсэд үндсэн 2 үүрэгтэй