ABN AMRO zakenreisgids "zakendoen met Frankrijk"

zakendoen met
Frankrijk

2 zakendoen met Frankrijk 3

inhoudsopgave
Voorwoord5

Zakenklimaat
Handelsgeest6
Economische situatie 12
Handelsrelatie16
Kansrijke sectoren 20
Zakencultuur26
Omgangsvormen30

Bedrijfsprofielen36

Zakendoen in de praktijk
Een bedrijf opzetten 38
Wet- en regelgeving 42
Douanezaken50
Vergunningen54
Productaansprakelijkheid56
Personeel60
Belastingen66
Betalingsverkeer70

Dit kan ABN AMRO voor u betekenen 76
Nuttige adressen 82

voorwoord
Ziet u toekomstige expansie in het buitenland voor uw onderneming?
Zakendoen over de grens en daarmee succesvol zijn, blijkt in de praktijk veelal
een uitdaging. Daarom introduceert ABN AMRO de zakenreisgids, onmisbaar
voor uw zakelijke, internationale avontuur!

Een gids vol informatie van insiders; met handige weetjes over het
betreffende land, het zakenklimaat en ondernemerstips. Uiteraard staan wij
© ABN AMRO Bank N.V. u daarnaast ook graag bij met netwerken in binnen- en buitenland, advies,
ABN AMRO is gevestigd aan de Gustav Mahlerlaan 10, Amsterdam (Postbus 283, 1000 EA). KvK nummer
34334259. BTW-identificatienummer: NL 820646660B01. producten en diensten op maat.
In deze brochure staat algemene informatie en is niet speciaal geschreven voor uw persoonlijke situatie.
De brochure is daarom geen advies om iets te doen of niet te doen. Beslissingen die u alleen neemt op
grond van de informatie in de brochure komen voor uw eigen risico.

Wij proberen alleen betrouwbare bronnen te gebruiken voor de informatie in de brochure. We kunnen
ABN AMRO wenst u veel succes op uw zakelijke reis!
niet garanderen dat alle informatie altijd juist, volledig of niet al verouderd is. Als u meer informatie wilt
over het onderwerp van de brochure, kunt u altijd contact met ons opnemen, bijvoorbeeld via internet
(www.abnamro.nl) of via een bankshop bij u in de buurt.

De informatie in deze brochure is bedoeld voor onze klanten in Nederland. We kunnen er niet voor in staan
Edzard Enschedé
dat de informatie in de brochure ook bruikbaar is in andere landen. Managing Director International Network Commercial and Merchant Banking


handelsgeest

Gunstig ondernemingsklimaat
Frankrijk heeft een gezond ondernemingsklimaat. Dit komt onder
andere door een sterk en onafhankelijk rechtssysteem, vastomlijnde
eigendomsrechten en een goed functionerende financiële sector.
De geografische ligging, het lidmaatschap van de eurozone, moderne
infrastructuur en het opleidingsniveau van werknemers maken van
Frankrijk een goede vestigingsplaats voor bedrijven. Moeizame
toegang tot financiering en ongunstige fiscale en arbeidsregelingen
vormen echter belemmeringen bij zakelijke transacties.

Relatief makkelijk zakendoen En minder goed op:
In haar jaarlijkse rapport Ease of Doing Business rangschikt de ▶▶ beschermen van investeerders;
Wereldbank 183 landen op basis van de vraag of u er makkelijk ▶▶ belasting betalen.
zakendoet. Frankrijk scoort goed op:
In verhouding tot veel vergelijkbare OESO-landen, is het in Frankrijk
▶▶ contracthandhaving; niet zo gemakkelijk om krediet te verkrijgen.
▶▶ behandeling van bouwaanvragen;
▶▶ een bedrijf starten;
▶▶ grensoverschrijdende handel.

8 zakendoen met Frankrijk handelsgeest 9

Goed vervoersnetwerk Overheidssubsidies
Frankrijk heeft een uitstekend binnenlands en internationaal ver oers
v Voor bepaalde projecten in gebieden met hoge werkloosheid
netwerk voor passagiers en goederen. Parijs is een belangrijk (vroegere mijnbouwgebieden, scheepswerven of binnen belastingvrije
knooppunt en wordt met veel andere steden verbonden door zones) worden subsidies verstrekt. Als u een groot bedrijf opzet, is
hogesnelheidstreinen (TGV) die snelheden van driehonderd kilometer het mogelijk dat u voor belastingvermindering in aanmerking komt.
per uur kunnen bereiken.
Deviezencontrole
Kenmerken Frankrijk Buitenlandse investeringen in Frankrijk worden gecontroleerd door het
Frankrijk verbindt Noord-Europa met de mediterrane landen. De eco Ministerie van Financiën. Investeerders moeten het bedrag en de aard
nomie is gebaseerd op vrij ondernemerschap, maar de overheid van de investering aan het ministerie opgeven als de onderneming in
exploiteert veel openbare nutsbedrijven en heeft aandelen in de EU is gevestigd, of als Europees wordt beschouwd door de samen
enkele essentiële industrieën. De overheid is actief betrokken bij stelling van alle bestuursorganen. Hier is sprake van wanneer de
het bedrijfseven via een scala aan regelingen, vergunningseisen
l meerderheid van de directeuren, aandeelhouders en leden afkomstig
en bijstandprogramma’s. is uit de EU. In alle andere gevallen moet u toestemming vragen
voordat u tot investering kunt overgaan.
Frankrijk voldoet aan alle investeringseisen: van financiering, eigen
domsrechten, vervoer, communicatie en technologie tot goed Financieringsbronnen
opgeleide en gekwalificeerde werknemers. Er bestaan nauwe Alle internationale grootbanken en grote financiële instellingen zijn
betrekkingen tussen universiteiten en hoogwaardige onderzoekscentra. actief in Frankrijk. De financiële markten staan onder toezicht van de
In de afgelopen jaren hebben veel buitenlandse investeerders voor lokale toezichthouder: Autorité des Marchés Financiers (AMF). Parijs
Frankrijk gekozen om belangrijke industriële projecten te ontwikkelen. heeft een actieve effectenbeurs die veel buitenlandse beleggingen
aantrekt, de CAC40. De beurs werkt nauw samen met onder andere
de beurzen van Amsterdam, Londen, Frankfurt en New York.

Hulp van de overheid
Om werkgelegenheid te creëren en innovatie te bevorderen, voert
de Franse overheid actief beleid om het land aantrekkelijker te maken
voor buitenlandse investeerders. Sinds een aantal jaar kent Frankrijk
de zogenoemde pôles de compétitivité. Dit zijn clusters van in Frankrijk
gevestigde bedrijven, onderzoeksinstellingen en overheden die samen
aan innovatie werken in een specifieke economische sector. Deze
clusters zijn onder andere opgericht om makkelijker buitenlands
kapitaal aan te kunnen trekken.

10 zakendoen met Frankrijk handelsgeest 11

Flexibilisering arbeidsrecht
De hulp die de Franse overheid aan buitenlandse investeerders biedt, Het Franse arbeidsrecht is flexibeler geworden. Langere werktijden
varieert van infrastructurele verbeteringen tot subsidies. Frankrijk kent voor werknemers zijn toegestaan, bedrijven hebben meer vrijheid om
verschillende subsidieregelingen die via diverse overheden worden de werktijden van medewerkers in te delen en er is meer democratie
toegekend. op de werkplek.

Belangrijke hervormingen Aangepast vennootschapsrecht
In de afgelopen jaren hebben belangrijke hervormingen plaats De regelgeving rondom het beheer van financiële activa is gemo
gevonden op cruciale onderdelen van de Franse economie. derniseerd. Hiermee versterken de Fransen het aanzien van Parijs
Naast innovatie en economische immigratie, werden ook arbeids- als financieel centrum. Ook wordt het Franse rechtssysteem nog
en vennootschapsrecht aangepast om de concurrentiepositie aantrekkelijker voor portefeuillebeheerders, investeerders en spaarders.
en het ondernemingsklimaat van Frankrijk te verbeteren.
Meer steun voor innovatie
Deze hervormingen gingen gepaard met een sterke bevordering van Om innovatie te bevorderen, zijn onder andere de volgende
een ondernemingscultuur, met name door invoering van een vereen maatregelen genomen:
voudigde wettelijke status voor de zelfstandige ondernemer. In 2011
werden 549.805 nieuwe bedrijven in Frankrijk geregistreerd, waarvan ▶▶ meer belastingaftrek voor onderzoek;
291.721 de status van auto-entrepreneur kozen. ▶▶ eenvoudiger octrooistelsel;
▶▶ uitbreiding van snel internet.

“Buitenlandse ondernemingen hebben
genoeg kansen, maar ze moeten er wel voor
internettip vechten. Frankrijk is een groot land met
Meer informatie en advies over markten, vestigings
meer dan zestig miljoen inwoners. Er is dus
mogelijkheden, overnamekandidaten of handels artners
p een grote behoefte aan producten.”
in Frankrijk vindt u op de website van de Invest in France
Agency: www.invest-in-france.org Kaak - Willem Huijink


economische
situatie

Europese middenmoter
Frankrijk is de op een na grootste economie van de eurozone. Het bruto
binnenlands product (bbp) bedroeg in 2011 ongeveer 1.800 miljard
euro, zo’n 20% van het totale bbp van de eurozone. Wat economische
kracht betreft, is Frankrijk in het algemeen een middenmoter binnen
de eurozone. Het is een vrij gesloten economie en daardoor minder
afhankelijk van de buitenlandse handel. De economie wordt vooral
aangedreven door de binnenlandse bestedingen, waarbij de rol van
de overheid relatief groot is. Hierbij moet vermeld worden dat de Franse economie tijdens de
recessie van 2008-2009 ook minder fors kromp. Dit komt doordat zij
Gematigde groei minder afhankelijk is van de export, die hierin een aandeel van rond de
De Franse economie groeide in 2011 met 1,7%, iets harder dan die 25% heeft. In Duitsland ligt dit percentage bijvoorbeeld boven de 50%
van de eurozone als geheel. De groei bleef achter bij de 3,1% van en in Nederland zelfs op meer dan 75%. Daarnaast is de rol van de
Duitsland, maar was hoger dan de 1,2% in Nederland. In 2010 zag dit Franse overheid relatief groot, wat in tijden van crisis als een soort
plaatje er iets anders uit. Terwijl de wereldeconomie zich in dat jaar buffer kan dienen. Zo bedroegen de Franse overheidsuitgaven in 2010
herstelde van de financiële crisis en de wereldhandel sterk opveerde, ongeveer 57% van het bbp. In de rest van de eurozone was dit minder
bleef de groei in Frankrijk achter bij die van de eurozone. dan 50%.

14 zakendoen met Frankrijk economische situatie 15

Overheidsfinanciën
Groei bbp versus eurozone (Bron: Thomson Reuters Datastream) De overheidsfinanciën van Frankrijk staan er op dit moment niet
florissant voor. Daarom besloot Standard Poor’s in januari 2012
In % jaar-op-jaar
Frankrijk niet langer de hoogste kredietstatus (AAA) toe te kennen.

6 De Franse overheid neemt forse maatregelen om de financiën op orde
te krijgen en weer aan de Europese regels te voldoen. Ze zijn van plan
4 om het begrotingstekort (meer dan 5% van het bbp in 2011) in 2012
om te buigen naar 4,5%.
2
0 Het uiteindelijke doel is om in 2016 een begrotingsevenwicht te
96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 realiseren. Dit wordt nog een flinke klus, want de Franse overheid kampt
-2
sinds 1974 elk jaar met een begrotingstekort. In 2011 bedroeg de Franse
-4 schuld ongeveer 85% van het bbp. Naar verwachting loopt deze eerst
verder op tot boven de 90%, om vervolgens geleidelijk af te nemen.
-6
-8
Frankrijk Eurozone


handelsrelatie
Frankrijk - Nederland

Intense handelsbetrekkingen
De handelsbetrekkingen tussen Frankrijk en Nederland zijn intens.
Ook op politiek, wetenschappelijk en sociaal-economisch vlak worden
veel wederzijdse activiteiten ontplooid. Er zijn volop kansen voor
Nederlandse ondernemers. Maar Frankrijk is een grote markt, die niet
eenvoudig is om te bewerken. Goede ondersteuning bij uw markt
entree is ook in dit land onmisbaar, maar gelukkig volop voorhanden.

Duurzame samenwerking
Er vindt regelmatig overleg en samenwerking plaats op politiek, “Hiërarchie heeft veel invloed op de Franse
hoogambtelijk en operationeel niveau. Voorbeelden zijn de Frans-
Nederlandse werkgroepen op het gebied van drugs, besprekingen
handelsmentaliteit. Als je denkt dat je klaar bent
rondom het Europese veiligheids- en defensiebeleid en geïnstitu met onderhandelen, ben je er nog lang niet uit.
tionaliseerde operationele politie- en douanesamenwerking.
Dan moet alles naar een echelon hoger.”
Eosta - Peter Stijkel Günther de Vadder


De Frans-Nederlandse Samenwerkingsraad organiseert regelmatig
activiteiten om duurzame samenwerking te stimuleren, zoals de
jongerenconferentie Jeunes Talents. Op deze bijeenkomsten
discussiëren veelbelovende jonge mensen uit Nederland en Frankrijk
over perspectieven voor Europese samenwerking. Zij zijn werkzaam in
strategische functies in sectoren als beleid/bestuur, bedrijfsleven,
wetenschap, cultuur en media.

De Haagse verklaring
In april 2005 aanvaardden de ministers van Buitenlandse Zaken van
beide landen de Haagse verklaring inzake gemeenschappelijke
perspectieven (de Haagse verklaring). Deze bracht de betrekkingen
met Frankrijk op een hoger niveau en intensiveerde de samenwerking.
De Haagse verklaring bouwt voort op het Relevé de Conclusions uit
2002, een gemeenschappelijke verklaring van de beide ministers van
Buitenlandse Zaken ter intensivering van de betrekkingen tussen de
beide landen. Op basis van de actualiteit worden de terreinen van
overleg en samenwerking steeds bijgesteld en uitgebreid.

“De samenwerking met de Fransen bevalt erg goed. Het is van
beide kanten heel positief. De Nederlandse directheid is
volgens mij ook geen probleem. Daar hebben we in ieder geval
niets van gemerkt. We hebben gemeenschappelijke belangen
en samen tillen we de organisatie naar een hoger plan“
Kaak - Willem Huijink


kansrijke
sectoren

Ons derde exportland in vogelvlucht
Met 65 miljoen inwoners is Frankrijk een van de grootste Europese
retailmarkten en een van onze belangrijkste afzetmarkten op het gebied
van consumentenproducten. De Franse industriële sector is de op een
na grootste van Europa en een van de belangrijkste markten voor de
Nederlandse toeleveringsindustrie. Met 76 miljoen vakantiegangers
per jaar is ook het toerisme een sector van belang.

Frankrijk investeert veel in milieutechnologie, duurzame energie,
innovatie en infrastructuur. Het land is na Duitsland en België de
grootste markt voor het internationale wegvervoer. Dit alles biedt
“Op biologisch gebied is Frankrijk heel belangrijk. In de
kansen voor Nederlandse kennisindustrie. Franse keuken wordt veel aandacht besteed aan kwaliteit,
en daar past ‘biologisch’ goed bij. Verder willen Fransen
graag weten waar producten vandaan komen. Ze kopen zo
regionaal mogelijk.”

22 zakendoen met Frankrijk kansrijke sectoren 23

Stijging import en export “We zien wel dat Nederland een streepje voor heeft in
In 2010 importeerde Nederland voor ruim 14 miljard euro aan
goederen uit Frankrijk, 6% meer dan in 2009. Hiermee bleef de Frankrijk, doordat wij onze logistiek goed op orde hebben.
importgroei achter bij die van andere belangrijke EU-partners. Logistieke efficiëntie, een hoog planning- en organisatieniveau
De invoer vanuit de EU steeg met 16%. De uitvoer naar Frankrijk
nam in 2010 met 18% toe tot ruim 32 miljard euro. Deze stijging en een professionele aanpak worden erg gewaardeerd.”
ligt in lijn met de Nederlandse exportstijging naar de EU.

Invoer/uitvoer (Bron: CBS)

%
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Spanje Polen Verenigd Frankrijk België Italië Duitsland EU Totaal
Koninkrijk
Invoer Uitvoer

24 zakendoen met Frankrijk kansrijke sectoren 25

Franse wijn Export van machines en vervoermaterieel
Frankrijk is de belangrijkste wijnleverancier voor Nederland. Ruim een De uitvoer van machines en vervoermaterieel naar Frankrijk steeg in
kwart van onze wijninvoer is afkomstig van Franse hellingen. In het 2010 met 15% tot 9 miljard euro. Het zijn vooral printers, computers
verleden was dit aandeel aanzienlijk hoger. Eind jaren negentig bestond en telecommunicatietoestellen die worden geëxporteerd. Door de
de Nederlandse wijninvoer voor bijna de helft uit Franse wijn. stijgende olieprijzen is ook de exportwaarde van minerale brand
Nederland importeerde destijds jaarlijks zo’n 415 miljoen liter. stoffen met ruim 1 miljard euro gestegen tot 4 miljard euro.

Graanimport
De invoerwaarde van granen uit Frankrijk nam in 2010 met 7% toe tot
bijna 1 miljard euro. Terwijl de invoer van tarwe met 17% flink steeg,
nam de waarde van de ingevoerde maïs juist met 9% af. Nederland
importeert 30% van al zijn granen uit Frankrijk.

Invoer uit Frankrijk 2009-2010 (Bron: CBS) Uitvoer naar Frankrijk 2009-2010 (Bron: CBS)

Miljard euro Miljard euro

16 40
14 35
12 30
10 25
8 20
6 15
4 10
2 5
0 0
Totaal Machines Chemie Voeding Fabrikaten Overig Totaal Machines Chemie Minerale Voeding Fabrikaten Overig
Brandst.
2010 2009 2010 2009


zakencultuur

Wederzijdse vooroordelen
Nederland en Frankrijk zijn twee aparte werelden, ook op zakelijk vlak.
Ons land heeft een grote aantrekkingskracht op de Fransen. Vooral door
dat we in hun ogen een modern land zijn met een grote, internationale
handelsgeest. Veel Franse ondernemers zien Nederland als de ideale
opstap voor hun internationale expansie. Maar er zijn ook vooroordelen,
soms negatieve. Nederlanders staan in Frankrijk bijvoorbeeld te boek
als een materialistisch en ultraliberaal volk. Wars van formaliteiten,
te direct en altijd uit op consensus binnen het bedrijf.
Ook Nederlanders hebben zo hun mening over de Fransen. In hun ogen
gedragen zij zich slecht in het verkeer, spreken ze hun talen slecht, zijn
ze gesloten en wordt er bij het minste of geringste gestaakt. Je moet
“Bij ze langs gaan werkt het beste, en dan het liefst ’s middags. goed tussen de regels doorlezen wat ze echt bedoelen en de wil van

Dan wordt er uitgebreid gegeten. Genieten is heel belangrijk de baas is wet. De verschillen in bedrijfscultuur, omgangsnormen en
stijl van leidinggeven zijn enorm.
in de Franse cultuur.”
Als u zich bewust bent van deze opvattingen over en weer, draagt dat
Eosta - Peter Stijkel Günther de Vadder zeker bij aan uw slagingskansen in Frankrijk.

28 zakendoen met Frankrijk zakencultuur 29

“Fransen kunnen vrij luid zijn tijdens onderhandelingen. Nederlanders zijn punctueel. Een vergadering om twee uur ’s middags,

Ze zijn wat theatraler dan wij Nederlanders. Met wilde begint ook echt om twee uur. Aan het Franse ‘kwartiertje’ kunnen
Nederlanders maar moeilijk wennen. En dan is er nog de langdurige
gebaren en een flinke stemverheffing laten ze zien dat Franse zakenlunch. Er worden pas zaken gedaan na een goed gesprek
over hobby’s, gezin, maatschappelijke en culturele onderwerpen tijdens
ze het ergens niet mee eens zijn. Dat lijkt soms wat een uitgebreide lunch met bijbehorende wijnen. Laat u niet afschrikken
overdreven en de eerste keer schrik je wel even, maar door de verschillen in zakelijke cultuur, want er zijn volop mogelijkheden
om tot elkaar te komen. Ondanks alle vooroordelen, is het imago van
het went. Het is typisch Frans, zo werkt het nou de Nederlandse zakenman in Frankrijk vrij goed.
eenmaal.“
Kaak - Willem Huijink “Zorg dat de mensen in je organisatie die regelmatig contact
hebben met Frankrijk de Franse taal goed beheersen.“
Belangrijkste verschillen
Nederlanders zijn gericht op overleg en consensus. Er wordt ‘gepolderd’
en de baas luistert naar zijn werknemers. In Frankrijk gebeurt dit over
het algemeen niet. Een Frans bedrijf is bijna altijd centralistisch,
bureaucratisch en sterk hiërarchisch georganiseerd. Als de baas iets
zegt, dan gebeurt dat ook. Besluitvorming verloopt over vele lagen en
duurt vaak langer dan in een Nederlands bedrijf. Veel betrokkenen
praten mee, maar aan het eind neemt de président een beslissing.

Nederlanders zeggen waar het op staat en zijn vaak overtuigd van hun
eigen gelijk. De Fransman praat iets wolliger en verpakt zijn boodschap
in fraaie bewoordingen. Hij zal zijn gelijk niet eisen, dekt zich een beetje
in en houdt de deur graag op een kier. Onze directheid waarderen de
Fransen lang niet altijd.


omgangsvormen

Meetings en onderhandelingen
Stel uzelf voor en overhandig uw visitekaartje bij een eerste ontmoeting.
Geef uw plek binnen het bedrijf aan, zodat duidelijk is welke beslissings
bevoegdheid u heeft. Informeer ook naar de positie van uw gespreks
partner binnen zijn organisatie. Onderhandelingen kunnen langer
duren dan noodzakelijk als u een laaggeplaatste medewerker zonder Eten en drinken is onderhandelen
beslissingsbevoegdheid spreekt. Om een vertrouwensrelatie op te bouwen, is goed persoonlijk contact
belangrijk. Dit kost tijd, probeer daarom niet te snel tot zaken te komen.
Frans spreken is een pre Fransen nemen de tijd voor zakelijke beslissingen. Trek thuis dus niet
In Frankrijk is het gebruikelijk om elkaar individueel te begroeten. meteen de champagnefles open.
Franse collega’s zullen zich beledigd voelen als ze niet persoonlijk
worden aangesproken aan het begin van een ontmoeting. Voer een Praat bij zakelijke gesprekken ook over hobby’s, cultuur, gastronomie
gesprek het liefst in het Frans. Hoewel steeds meer Fransen Engels en gezinsleven. Zeker tijdens zakenlunches, die in het Franse bedrijfs
spreken, is het nog steeds een absolute pre als u de Franse taal leven een prominente plaats innemen en deel uitmaken van de onder
beheerst. Dit geldt vooral voor sectoren waarvoor binnen Frankrijk handelingen. Stuur na de lunch of een bezoek een bedankje aan uw
een omvangrijke markt bestaat. In moderne en sterk internationaal gastheer. Wordt u bij mensen thuis uitgenodigd, neem dan bijvoorbeeld
georiënteerde sectoren, zoals de ICT, wordt meer Engels gesproken. chocolade of een dessert mee.

32 zakendoen met Frankrijk omgangsvormen 33

“Het glas wijn bij de lunch was toch wel even wennen. Neem deel aan een handelsmissie. Dit is een goede manier om u
te oriënteren op de Franse markt en uw kansen hierop. Tijdens zo’n
Als we er op bezoek zijn wordt speciaal voor ons goede missie worden verkennende gespreken met mogelijke zakenpartners
wijn gehaald en uit beleefdheid drinken we altijd een voor u geregeld. Referenties en persoonlijke contacten zijn in Frankrijk
erg belangrijk als u bedrijfsactiviteiten wilt opstarten of uitbreiden.
klein glaasje mee.“
Laat de indrukken die u heeft opgedaan tijdens de handelsreis thuis
Kaak - Willem Huijink rustig op u inwerken voordat u vervolgstappen onderneemt. Zorg voor
follow-up, ook voor partijen waar u in eerste instantie niet mee verder
gaat. Stuur bijvoorbeeld een bedankje naar de contacten die u tijdens
De Fransman is formeler. Wees hoffelijk in uw taalgebruik en blijf ook de reis heeft opgedaan.
in een meer vertrouwde omgeving vousvoyeren. Geef bij het weggaan
een hand aan iedereen aan wie u bent voorgesteld.
“Fransen zijn een stuk hiërarchischer ingesteld dan
Relatiemanagement
Ga regelmatig naar Frankrijk om (potentiële) klanten te bezoeken en Nederlanders. Het management en fabriekspersoneel luncht
om op de hoogte te blijven van marktontwikkelingen. Bezoek ook bijvoorbeeld altijd gescheiden. En als de Franse directeur
vakbeurzen of neem hier actief aan deel. Laat zo veel mogelijk
promotiemateriaal achter, zoals brochures, presentaties, foto’s en door de fabriek loopt, krijgt iedereen een hand van hem.“
videobeelden met voorbeelden van uw producten. Bij voorkeur in
het Frans. U maakt hiermee een professionele indruk. Kaak - Willem Huijink

Regelmatig telefonisch contact wordt gewaardeerd, maar afspraken
moet u schriftelijk vastleggen. Stel ook uw documenten, overeen
komsten, productinformatie en reclameboodschappen bij voorkeur
in het Frans op.


Marktanalyse
Maak een uitgebreide analyse van de Franse markt en potentiële
partners. Laat u hierbij ondersteunen. Fransen concurreren van
oudsher sterk op de prijs, maar ze richten zich ook steeds vaker op
kwaliteit. Hierdoor zijn twee niches ontstaan: die van gespecialiseerde
producten van hoogwaardige kwaliteit, en die van kwalitatief mindere
producten met een zeer concurrerende prijs.

Vertegenwoordiging
Laat u goed voorlichten over de dienstverlening van agenten,
distributeurs en andere tussenpersonen. Zet uw producten op een
proactieve manier in de markt door uw Franse tussenpersoon te laten
begeleiden door eigen medewerkers. U kunt ook iemand ter plaatse
aanstellen en opleiden. Deze kan als directe vertrouwenspersoon
fungeren voor uw klanten, wat erg professioneel overkomt. Op deze
manier heeft u ook meer zicht op de vorderingen. Natuurlijk kunt u
ook een eigen verkooppunt oprichten in Frankrijk.

“Je moet Franse zakenrelaties echt pamperen. Ik denk
dat ik bijna twee keer per maand naar Frankrijk ga om
ze in de watten te leggen.”


bedrijfsprofielen

Kaak Eosta
Willem Huijink is financieel directeur bij de Kaak Groep, een familiebedrijf waar de vierde Peter Stijkel is mede-eigenaar van Eosta, marktleider in biologisch gecertificeerd en
generatie op dit moment de aandelen bezit. Het bedrijf maakte in het verleden allerlei Fairtrade groente en fruit. Voor Eosta zijn economie en ecologie onlosmakelijk met elkaar
producten in de metaalindustrie, zoals gaskachels en wasmachines. Zo’n 60 jaar geleden verbonden. Het bedrijf neemt daarom zijn ecologische en sociale verantwoordelijkheid en
begon Kaak met het maken van bakblikken voor lokale bakkerijen. Door de groeiende zorgt ervoor dat de leveranciersketen zo transparant mogelijk is. Eosta combineert een
automatisering kwam het bedrijf na verloop van tijd terecht in de industriële tak van uniek assortiment aan jaarronde producten met efficiënte logistiek, kwaliteitsgarantie,
bakkerijproducten. Naast bakblikken produceren ze nu bijvoorbeeld ook transportsystemen, productontwikkeling en innovatieve, composteerbare verpakkingsmogelijkheden. Volgens
koeltorens en ovens, met andere woorden volledig geautomatiseerde industriële broodpro Stijkel en BUM Günther de Vadder is de Franse markt boeiend en hard in ontwikkeling.
ductielijnen. Kaak heeft vestigingen in Nederland, Frankrijk, Duitsland en Groot-Brittannië. Daarom gaat Eosta in Frankrijk “vol gas vooruit”.


een bedrijf
opzetten

Belangrijkste ondernemingsvormen
Frankrijk kent een aantal ondernemingsvormen waarbinnen bedrijfs
activiteiten kunnen worden uitgeoefend (sociétés commerciales) en
een aantal rechtsvormen voor uitvoering van beroepsmatige activiteiten
(sociétés civiles). Er zijn verschillende bedrijfsvormen waarmee u zich
in Frankrijk kunt vestigen.

Bureau de liaison (representatieve vestiging) Succursale (nevenvestiging)
Een representatieve vestiging is geen rechtspersoon en mag geen Dit is een permanente nevenvestiging van een buitenlandse rechts
facturen opstellen, contracten tekenen of andere commerciële persoon in Frankrijk, een verlengstuk van het moederbedrijf. Juridisch
activiteiten verrichten. Daardoor dient deze bedrijfsvorm vooral als gezien, is een succursale een onzelfstandige ondernemingsvorm.
uitvalsbasis voor promotie van het moederbedrijf, deelname aan Het moederbedrijf is aansprakelijk voor de activiteiten ervan. Voor de
beurzen en om zakelijke contacten te onderhouden. oprichting is geen kapitaalinbreng nodig en er hoeven geen eigen
statuten te worden overlegd. Wel moet u bij de inschrijving een (niet-
beëdigde) vertaling van de statuten van het moederbedrijf inleveren.
Daarnaast moet u de nevenvestiging inschrijven in het Franse
handelsregister.

40 zakendoen met Frankrijk een bedrijf opzetten 41

Filiale (filiaal) Enterprise en nom propre of entreprise individuelle (EI)
Bij deze zelfstandige Franse rechtspersoon brengt de buitenlandse Vergelijkbaar met de eenmanszaak in Nederland.
moedermaatschappij minstens 50% van het kapitaal in. Een filiaal neemt
vaak de vorm aan van een ondernemingsvorm naar Frans recht. Entreprise Individuelle à Responsabilité Limitée (EIRL)
Een eenmanszaak met beperkte aansprakelijkheid. De EIRL zit tussen
Rechtsvormen een EI en EURL in. Deze rechtsvorm geeft u de mogelijkheid om een
lijst te deponeren van eigendommen die u buiten de bedrijfsaan
Société à Responsabilité Limitée (SARL) sprakelijkheid wilt houden. Bijvoorbeeld onroerend goed, zoals een
De SARL is in veel opzichten vergelijkbaar met de Nederlandse privéwoning, of andere (privé)bezittingen.
vennootschap met beperkte aansprakelijkheid. Het belangrijkste
verschil is dat er meer dan twee vennoten moeten zijn. Ook bent u Stappenplan onderneming vestigen
niet verplicht een bepaald minimumkapitaal te storten. Elke onderneming die in Frankrijk is gevestigd, moeten worden
geregistreerd in het Franse handelsregister (Registre National du
Entreprise Unipersonnelle á Responsabilité Limitée (EURL) Commerce et des Sociétés). Dit register bestaat uit lokale en
De EURL is een rechtspersoon die sterk lijkt op de SARL, maar dan nationale registers. Een verzoek tot inschrijving dient u in bij het
met één vennoot. Centre de formalités des entreprises (CFE).

Société Anonyme (SA) Als u een onderneming in Frankrijk wilt oprichten, dan kunt u het
De SA is vergelijkbaar met de Nederlandse naamloze vennootschap. beste deskundig juridisch en fiscaal advies inwinnen. Onder meer
De aandeelhouders zijn anoniem en er dienen in ieder geval meer dan over de rechtsvorm die het best bij uw activiteiten past.
zeven aandeelhouders te zijn. De statuten bepalen de bevoegdheden
van het bestuur, de voorzitter van het bestuur (PDG) en de raad van
commissarissen. De aansprakelijkheid van de aandeelhouders is
beperkt tot de inbreng.
“Als Nederlands bedrijf moet je niet denken met de
Société Actions Simplifiées (SAS)
Een vergelijkbare, maar wat soepeler gestructureerde rechtspersoon overname van een Frans bedrijf hun markt te kunnen
dan de SA. De SAS biedt de aandeelhouders een grotere stabiliteit en veroveren. Fransen moeten dan gaan werken voor een
meer contractuele vrijheid.
buitenlandse aandeelhouder. Dat werkt meestal niet.”


wet-
en regelgeving

Rechtssysteem
Frankrijk heeft een goed functionerend, onafhankelijk rechtssysteem.
Eigendomsrechten worden gerespecteerd en gehandhaafd.
Onteigening is alleen mogelijk in buitengewone omstandigheden
en tegen een gepaste vergoeding.

Financiële verslaglegging en rapportage
De meeste regelingen zijn gebaseerd op EU-richtlijnen en van
toepassing op alle bedrijven. De verslaglegginggrondslagen zijn
geregeld in het Wetboek van Koophandel (Code de Commerce) en
het Algemeen Wetboek van Belastingen (Code Général des Impôts). Oprichtingsprocedures
Alle bedrijven moeten zijn ingeschreven in het handelsregister.
Financiële controle U moet bij deze formaliteit bewijsstukken overleggen voor de
Accountants die de wettelijke controle uitvoeren, worden voor een oprichting van uw bedrijf, zoals gedetailleerde informatie over het
periode van zes jaar bij een bedrijf benoemd. De benoeming van een bestuur, aandelenkapitaal, huishoudelijk reglement en een lijst van
dergelijke accountant is verplicht als u een SA of een bepaalde SAS aandeelhouders. Daarnaast moet u bij oprichting van uw bedrijf een
of SARL als rechtsvorm kiest. kennisgeving publiceren in een mededelingenblad van de overheid.

44 zakendoen met Frankrijk weten regelgeving 45

“We zijn bij de productie aan veel milieuregels gebonden. Conventie van Wenen
Onze Franse directeur zorgt ervoor dat deze nageleefd Voor zaken die niet schriftelijk en expliciet in een contract zijn vast
gelegd, kunt u zich beroepen op de Conventie van Wenen. Dit is een
worden. Met financiële steun vanuit Nederland, want er verdrag van de Verenigde Naties op het gebied van internationale koop
overeenkomsten. De voorschriften van dit verdrag zijn van toepassing
moeten behoorlijke investeringen gedaan worden om aan op roerende zaken en gelden voor alle aangesloten verdragslanden,
alle eisen te voldoen.“ waaronder Frankrijk.

Kaak - Willem Huijink Intellectuele eigendom en octrooien
Frankrijk is een groot voorvechter van intellectuele eigendomsrechten
en steunt op dat gebied een aantal internationale overeenkomsten.
Contracten Bijvoorbeeld de Wereldorganisatie voor de Intellectuele Eigendom
Leg al uw overeenkomsten in Frankrijk schriftelijk vast en laat ze door (WIPO) en het TRIPs-verdrag van de Wereldhandelsorganisatie.
de wederpartij ondertekenen. Dit geldt ook voor algemene verkoop- Frankrijk is bovendien lid van het Europees Octrooiverdrag. Hierdoor
en leveringsvoorwaarden. Deze moeten in het Frans op de achterkant is octrooibescherming gegarandeerd.
van de handelsdocumenten staan. Op de voorkant moet ernaar
worden verwezen. In een basiscontract kunt u de toepasselijkheid De wetgeving met betrekking tot intellectuele eigendom in Frankrijk
van algemene voorwaarden voor de eerste bestelling of levering is vastgelegd in de Code de la Propriété Intellectuelle. Deze wet is
schriftelijk vastleggen. bedoeld ter bescherming van:
▶▶ technische en decoratieve uitvindingen (octrooien, tekeningen
Eigendomsrecht en modellen);
Eigendom is in Frankrijk anders geregeld dan in Nederland. Zodra ▶▶ onderscheidende tekens (merken, (handels)namen
partijen het eens zijn over de te leveren goederen en de prijs, gaat het en oorsprongsaanduidingen).
eigendomsrecht in geval van koop over. Ook als de goederen nog niet
zijn geleverd en er nog niet is betaald. Partijen kunnen in een koop Het Institut National de la Propriété Industrielle (INPI) registreert
contract van deze regel afwijken door een clausule op te nemen. octrooien, handelsmerken, modellen en ontwerpen. Octrooien zijn
Hiermee wordt de eigendomsovergang uitgesteld tot het moment geldig voor een periode van twintig jaar vanaf de depotdatum. U kunt
van volledige betaling. een octrooi voor een uitvinding aanvragen als:

▶▶ de uitvinding nieuw is;
▶▶ het een resultaat is van een handeling gericht op uitvinding
(activité inventive);
▶▶ de uitvinding ook industrieel kan worden toegepast.

46 zakendoen met Frankrijk weten regelgeving 47

Verpakkingsvoorschriften
Naar voorbeeld van de Duitse verpakkingswetgeving, heeft Frankrijk Een aanvullend decreet stelt zelfs de verwerking en het hergebruik
een verpakkingsdecreet afgekondigd, dat sinds 1 januari 1993 van van transportverpakkingen verplicht, zoals pallets en omverpakkingen.
kracht is. De kern hiervan is dat Franse producenten en importeurs Bedrijven kunnen op drie manieren aan de gestelde eisen voldoen.
van verpakte producten verantwoordelijk zijn voor de inzameling en
verwerking van verpakkingsafval van de volgende producten: ▶▶ verpakkingen terugnemen met behulp van een statiegeldregeling;
▶▶ een eigen inzamel- en verwerkingssysteem opzetten met
▶▶ producten voor huishoudelijke doeleinden; toestemming van de Franse overheid;
▶▶ producten die buitenshuis worden geconsumeerd (bijvoorbeeld in ▶▶ een door de Franse overheid erkende organisatie inschakelen die
restaurants); gebruikte verpakkingen terugneemt en laat herverwerken. Enkele
▶▶ gevaarlijk huishoudelijk afval (zoals pesticiden); voorbeelden:
▶▶ producten in de gezondheidssector. Eco-Emballages en Adelphe (glasverpakkingen)
Cyclamed (farmaceutische verpakkingen)
COUNA (industriële verpakkingen van bepaalde productgroepen).

“Nederlanders hebben vaak de indruk dat Fransen eromheen Heeft uw onderneming geen eigen voorzieningen voor het recyclen van

draaien, geen beslissingen nemen en blijven aanmodderen. verpakkingen, dan kunt u een contract afsluiten met Eco-Emballages.
U bent dan verplicht om het symbool van deze organisatie op de
Maar dat komt voort uit overlevingsdrang: ze willen zichzelf verpakkingen te voeren. De letterlijke tekst (Le Point Vert - het groene
punt) hoeft u niet te vermelden.
beschermen. Ze stellen zelfs hun eigen regels op, buiten de
Europese regelgeving om. Vinden ze doodnormaal.” Naast Eco-Emballages, zijn er in Frankrijk nog andere instanties voor
de inzameling en verwerking van verpakkingsafval. De importeur is
Eosta - Peter Stijkel Günther de Vadder verantwoordelijk voor de recycling van de verpakkingen en sluit het
contract met deze organisaties af.

L’Agence française de sécurité sanitaire des aliments (Afssa), ofwel
de Franse Keuringsdienst van Waren, is belast met de naleving van
bovengenoemde decreten.


Normalisatie van productrichtlijnen
Als lidstaat van de EU is Frankrijk verplicht alle EU-richtlijnen op het
gebied van productgezondheid en de veiligheid en bescherming van
zowel consumenten als het milieu te verwerken in nationale wetgeving.
Op grond van deze richtlijnen accepteren de lidstaten elkaars producten,
mits deze aantoonbaar aan de eisen van de betreffende richtlijn voldoen.
Producten met een CE-markering kunt u in dit opzicht vrij op de Franse
markt brengen. Er gelden wel nationale eisen voor producten waarvoor
geen EU-richtlijnen bestaan.

Etiketteringsvoorschriften
De wet-Toubon stelt sinds 1994 het gebruik van de Franse taal verplicht
in onder andere gebruiksaanwijzingen, handleidingen en op verpak
kingen. Deze verplichting geldt voor de handel in goederen en voor
dienstverlening. Ook facturen en kwitanties moeten in het Frans zijn
opgesteld, met uitzondering van documenten die niet zijn bestemd
voor de Franse consument of eindgebruiker.

De wet-Toubon is ook van toepassing op reclame en merknamen die
samen met niet-Franse toevoegingen zijn geregistreerd. De merknaam
zelf mag anderstalig zijn, maar de toevoeging moet Frans zijn. De Franse
dienst voor fraudebestrijding DGCCRF (Direction Générale de la
Concurrence, de la Consommation et de la Répression des Fraudes)
houdt toezicht op de juiste etikettering van producten.

“Een Fransman koopt het liefst bij een Fransman.
Bij export hebben ze namelijk te maken met Europese
regelgeving, en die vermijden ze het liefst.”


douanezaken

Invoerreglementering
Als volwaardig lid van de Europese Unie past Frankrijk het import egime
r
van de EU toe. Ondernemers uit Nederland en andere EU-lidstaten
hebben alleen een vergunning nodig voor strategische goederen, zoals
wapens en militair materieel. Voor de afgifte van dergelijke vergunningen
is in Nederland de Centrale Dienst voor In- en Uitvoer (CDIU) de harmonisatie van btw-facturen. Volgens deze regels worden
verantwoordelijk. digitale facturen en elektronische uitwisseling van gegevens ook
geaccepteerd, net als het gebruik van elektronische handtekeningen.
Invoerrechten
Frankrijk past voor de invoer van producten uit derde landen het
EU-buitentarief toe.
internettips
Intracommunautaire transacties
Op communautaire producten worden geen invoerrechten geheven. Bel de Belastingtelefoon douane voor meer informatie: 0800-0143.
Ook worden goederen niet aan grenscontroles onderworpen. Of kijk op www.belastingdienst.nl/douane.
Een factuur aan de afnemer sturen is voldoende. Vermeld op de
factuur het btw-identificatienummer van zowel leverancier als Vergunningen vraagt u aan op www.niwo.nl, de website van Stichting
afnemer. De Europese Commissie heeft richtlijnen opgesteld over Nationale en Internationale Wegvervoer Organisatie (NIWO).

52 zakendoen met Frankrijk douanezaken 53

EU-richtlijnen voor producten Hierop horen de volgende gegevens te staan:
Als lidstaat van de Europese Unie is Frankrijk verplicht alle EU-richt
lijnen op het gebied van productgezondheid en -veiligheid om te ▶▶ chargement (lading);
zetten in nationale wetgeving. Hetzelfde geldt voor bescherming van ▶▶ expéditeur (expediteur);
het milieu en consumenten. Op grond van deze richtlijnen accepteren ▶▶ départ (vertrek met vermelding datum en tijdstip);
EU-lidstaten elkaars producten. Producten met een CE-markering en ▶▶ arrivée (aankomst met vermelding datum en tijdstip);
producten waarvoor de Europese normen zijn toegekend, kunnen vrij ▶▶ livraison demandée (gevraagde levering met vermelding datum
op de Franse markt worden gebracht. Voor producten waarvoor nog en tijdstip);
geen EU-richtlijnen bestaan, gelden in principe nationale eisen. ▶▶ prestations annexées réalisées (bijbehorende verleende diensten);
▶▶ handtekening en stempel van de expediteur.
Vergunningen wegvervoer
Als u zelf over de weg transporteert, heeft u een geldig vergunnings Rijverboden
bewijs voor binnenlands beroepsvervoer nodig. Zorg ook voor een Voor vrachtwagens met totaalgewicht van meer dan 7,5 ton geldt in
kopie van de communautaire vergunning voor grensoverschrijdend Frankrijk een rijverbod van zaterdag (of de dag voor een feestdag) van
vervoer (eurovergunning). Het origineel kunt u op kantoor laten. 22.00 uur tot zondag (of de feestdag) 22.00 uur. Een trekker zonder
Voor wederzijds vervoer en transitovervoer heeft u geen oplegger valt ook in deze categorie als op het kentekenbewijs staat
vergunningen nodig. aangegeven dat de ‘maximum massa beladen voertuig’ meer dan 7,5
ton is. Dit is bijna altijd het geval. Het rijverbod geldt voor het hele
In geval van derdelandenvervoer met niet-EU-landen stelt een aantal lid wegennet, inclusief de Fréjustunnel en de Mont Blanctunnel.
staten extra eisen. In Frankrijk is cabotage toegestaan onder dekking van
de Eurovergunning. Voor vervoer naar landen buiten de Europese Unie Extra tolheffing vrachtwagens
heeft u meestal ook ritmachtigingen of een CEMT-vergunning nodig. Frankrijk voerde in 2011 een kilometerheffing voor vrachtauto’s in.
Deze eco-redevance poids lourds geldt voor alle vrachtauto’s op snel
Benodigde documenten wegen en sommige niet-tolwegen (routes nationales). Vóór de invoer
Voor transport in Frankrijk is een geldig paspoort, een Nederlands van de kilometerheffing hieven de Fransen al tol op bijna een derde van
rijbewijs, een kentekenbewijs en een werkgeversverklaring met alle vrachtautokilometers in het land. Het nieuwe systeem breidt de
vermelding van het land van vestiging vereist. Daarnaast is een tolheffing uit met nog eens een derde. De heffing is hoger voor vracht
WA-verzekering verplicht. De groene kaart wordt erkend. In geval auto’s die meer vervuilen. Zo hoopt de Franse regering het totale aantal
van goederen in het vrije verkeer is bij de lading een CMR-vrachtbrief vrachtautokilometers jaarlijks met 800 miljoen (7%) terug te dringen.
vereist. Ook moet bij de lading een document de suivi zijn gevoegd.


vergunningen

Ondernemen over de grenzen
Hoewel er binnen de Europese Unie vrij verkeer van personen,
goederen, diensten en kapitaal is, blijkt grensoverschrijdend onder
nemen niet eenvoudig. Zeker voor kleine en middelgrote onderne
mingen kunnen administratieve verplichtingen een drempel vormen.
Het verlagen van bureaucratische barrières is een van de speerpunten
van de beleidsmakers in Brussel.
Om vrij verkeer van personen eenvoudiger te maken, zijn in Europa
Vrij verkeer van personen regelingen getroffen rondom de erkenning van diploma’s. In sommige
Bewoners van de Europese Unie kunnen zonder beperkingen reizen in vakgebieden gebeurt dit altijd, bijvoorbeeld bij artsen. Anderen moeten
andere EU-lidstaten en Liechtenstein, Noorwegen en IJsland. Deze drie eerst een test afleggen om te bepalen of de eisen die aan het diploma
landen maken deel uit van de Europese Economische Ruimte (EER). zijn gesteld, passen bij de nationale standaard. Er is nog geen regel dat
Voor nieuwe lidstaten geldt een overgangstermijn. Zelfstandige onder nationale diploma’s een-op-een gelden in andere lidstaten.
nemers kunnen zich vrij vestigen in alle lidstaten.
Werken in een ander land in de EU
Dankzij het vrije verkeer van personen kan een Europees staatsburger U heeft het recht om in een ander EU-land een baan te zoeken, in loon
drie maanden in een andere EU-lidstaat reizen en werken zonder een dienst te gaan, als zelfstandige te werken of van uw pensioen te
visum aan te hoeven vragen. De enige voorwaarde is dat hij of zij een genieten. U wordt dan op dezelfde manier behandeld als de burgers
geldig identiteitsbewijs heeft. Europeanen kunnen zich daardoor binnen van dat land. Een aantal rechten die u als werknemer in de EU heeft,
de Europese Unie overal vestigen waar zij willen. gelden ook voor uw huwelijkspartner en uw familieleden.


product-
aansprakelijkheid

EU-richtlijn
Productaansprakelijkheid is binnen de EU geregeld door middel van een
officiële richtlijn (85/374/EEG). Alle EU-lidstaten hebben deze richtlijn
omgezet in nationale wetgeving. Bij productaansprakelijkheid gaat het
om de objectieve aansprakelijkheid van de producent in geval van schade
veroorzaakt door een gebrek aan zijn product. Bovendien is het begrip In het kader van de objectieve aansprakelijkheid als bedoeld in de
van toepassing op roerende zaken, ongeacht of deze nu wel of niet richtlijn, hoeft de nalatigheid of de schuld van de producent of importeur
een bestanddeel vormen van een ander goed of gebouw, landbouw dus niet te worden aangetoond.
grondstoffen (zoals vlees, granen, groenten en fruit) en producten die
voortkomen uit de jacht. Ook elektriciteit valt binnen deze context. De beantwoording van de vraag of een product een gebrek vertoont,
hangt af van de veiligheid die het grote publiek redelijkerwijs zou mogen
Bewijslast verwachten. Die wordt bepaald op grond van:
De benadeelde moet:
▶▶ het bestaan van de schade bewijzen; ▶▶ de presentatie van het product;
▶▶ het gebrek van het product bewijzen; ▶▶ het redelijkerwijs te verwachten gebruik van het product;
▶▶ het oorzakelijk verband tussen de schade en dit gebrek bewijzen. ▶▶ het tijdstip waarop het product in de handel is gebracht.


Een product mag niet als gebrekkig worden beschouwd, omdat er
nadien een beter product op de markt is gekomen.

Schade
Gedekte schade is schade:
▶▶ veroorzaakt door de dood of door lichamelijk letsel;
▶▶ veroorzaakt aan een ander verbruiksgoed in de privésfeer
dan het gebrekkige product;
▶▶ met toepassing van een franchise (€ 500).

“Een aantal van die regels worden door Europa
opgelegd, maar het grootste gedeelte komt van
de overheid in Frankrijk.”


personeel

Arbeidswetgeving
Het uitgebreide Wetboek van Arbeid (Code du Travail) stelt minimum
normen vast voor de arbeidsvoorwaarden, zoals werktijden,
overwerk, verlof en jaarlijks recht op een doorbetaalde vakantie.
Verder zijn in het Wetboek van Arbeid vastgelegd:

▶▶ contractuele betrekkingen tussen werkgevers en werknemers; Gelijke behandeling
▶▶ voorwaarden en procedures voor ontslag; Als onderdeel van de cao-onderhandelingen moeten bedrijven met
▶▶ bepalingen met betrekking tot personeelsvertegenwoordiging; de vakbonden programma’s bespreken die gericht zijn op de gelijke
▶▶ de sociale verzekeringspremies. behandeling van mannen en vrouwen. Ook is het wettelijk niet
toegestaan om op het gebied van beloning of toegang tot werk te
Overige rechten en plichten worden vastgelegd in cao’s. Vakbonden discrimineren op grond van:
en werkgeversverenigingen sluiten deze gewoonlijk op nationaal of
lokaal niveau met elkaar af. Ook de grondregels voor cao’s staan in ▶▶ geslacht;
het Wetboek van Arbeid. Het wetboek wordt regelmatig aangepast. ▶▶ gezinssituatie;
▶▶ zeden;
▶▶ etnische afkomst;
▶▶ godsdienst;
▶▶ gezondheid of handicap.

62 zakendoen met Frankrijk personeel 63

Training en opleiding
Seksuele intimidatie en pesten op het werk zijn eveneens onrecht Franse bedrijven betalen een heffing om de training van hun eigen
matige daden. Als toekomstig werkgever is het u verboden om tijdens medewerkers en cursussen voor werklozen te financieren. Een mede
de sollicitatieprocedure vragen te stellen die niet rechtstreeks verband werker heeft recht op twaalf dagen educatief verlof per jaar, met
houden met de professionele kwalificaties die nodig zijn om de functie behoud van loon en minimaal twee dagen per keer. Trainers of vak
uit te oefenen. U behoort kandidaten te informeren over de methodes bondsvertegenwoordigers hebben recht op achttien dagen per jaar
die u tijdens het wervingsproces gebruikt en de resultaten en leidinggevenden mogen zes dagen per jaar onbetaald educatief
vertrouwelijk behandelen. verlof opnemen. Werkgevers zijn verplicht werknemers die nieuwe
kwalificaties hebben verkregen hiervoor financieel te belonen.
Arbeidscontracten Veel bedrijven betalen meer dan vereist is en vooral bij grote
Als u een nieuwe medewerker aanneemt, is het gebruikelijk om een bedrijven zijn in cao’s vaak ruimere regelingen afgesproken.
arbeidscontract te ondertekenen. Hoewel arbeidscontracten schriftelijk
worden opgesteld, is de inhoud niet wettelijk voorgeschreven. In het Raam-cao’s
contract moeten in elk geval de functie en de rang van de medewerker De Franse arbeidswetgeving is gebaseerd op raam-cao’s, aangepast
staan, evenals de beloning en de secundaire arbeidsvoorwaarden. aan de behoeften van de betreffende economische of industriële
Als het contract niet voor onbepaalde tijd is, moet het ook een einddatum sector. Deze cao’s regelen alle aspecten die met arbeid te maken
bevatten. Het arbeidscontract voor onbepaalde tijd (contrat à durée hebben, zoals:
indéterminée) is de norm. Voor tijdelijke contracten (contrats à durée
déterminée) gelden specifieke voorwaarden. ▶▶ werkdagen;
▶▶ gezondheid en veiligheid;
Een tijdelijk contract mag alleen in een tijdelijke behoefte voorzien en ▶▶ vakbonden;
mag normaal gesproken eenmalig worden verlengd. Een medewerker ▶▶ minimumloon;
met een tijdelijk contract heeft recht op een bonus van minimaal 10% ▶▶ personeelsvertegenwoordiging en ondernemingsraden;
van het totale brutosalaris dat aan het eind van de contractperiode ▶▶ training;
wordt uitbetaald. Deze regeling compenseert de baanonzekerheid van ▶▶ winstdeling;
de werknemer. ▶▶ arbeidsgeschillen en -rechtbanken.

Het tijdelijke contract wordt als een contract voor onbepaalde
tijd beschouwd als u niet aan de wettelijke voorwaarden voldoet.
Een medewerker die Frans niet als moedertaal heeft, kan eisen dat
het contract wordt vertaald in zijn eigen taal. Deze versie krijgt
voorrang bij een geschil.


Personeelsvertegenwoordiging
In bedrijven met meer dan tien medewerkers worden werknemers
vertegenwoordigd door personeelsvertegenwoordigers. Heeft een
bedrijf meer dan 49 personeelsleden, dan gebeurt dit door een
ondernemingsraad of vakbonden. Een ondernemingsraad is verplicht
voor bedrijven met ten minste vijftig medewerkers.

Werk- en verblijfsvergunning
Alle personen van buiten de EU en bepaalde EU-ingezetenen moeten
beschikken over een werkvergunning (carte de travail) en een
verblijfsvergunning (carte de séjour). Een werkvergunning wordt
afgegeven voor minimaal één jaar.

“Probeer een native speaker aan te nemen,
iemand die het liefst ook in Frankrijk heeft gewoond.
We hebben er jaren over gedaan om bij Carrefour
binnen te komen. Toen we een Française hadden
aangenomen, was het binnen een maand geregeld.”


belastingen

Inkomstenbelasting en/of vennootschapsbelasting
Afhankelijk van de rechtsvorm, wordt in Frankrijk op inkomsten uit
een onderneming inkomstenbelasting geheven (impôts sur les revenus),
of vennootschapsbelasting (impôts sur les sociétés). Natuurlijke
per onen betalen geen vennootschapsbelasting, maar rechtspersonen
s
kunnen onderworpen zijn aan ofwel inkomsten- dan wel vennoot
schapsbelasting. De meeste rechtspersonen zijn verplicht onderworpen
aan vennootschapsbelasting, maar voor enkele samenwerkings
verbanden geldt een keuzerecht, bijvoorbeeld voor een SNC (Société
en Nom Collectif).

Progressief stelsel Omzetbelasting
Net als in Nederland, is de Franse inkomstenbelasting ingedeeld in Het standaardtarief voor de omzetbelasting (Taxe sur la Valeur Ajoutée - TVA)
een progressief schijventarief. Lage inkomens worden belast met is 19,6%. Er geldt een tarief van 5% voor:
ongeveer 20%. In de hoogste schijf is de belasting 40%.
▶▶ levensmiddelen; ▶▶ toestellen voor gehandicapten;
Territorialiteitsprincipe ▶▶ water; ▶▶ producten van landbouwoorsprong;
De Franse vennootschapsbelasting is gebaseerd op het beginsel ▶▶ boeken; ▶▶ farmaceutische producten;
van territorialiteit: alleen de inkomsten van een onderneming op ▶▶ reizigerstransport; ▶▶ tijdschriften en kranten.
Frans grondgebied worden belast.

68 zakendoen met Frankrijk belastingen 69

Voor tijdschriften en kranten die in het buitenland zijn gedrukt en
worden verspreid binnen Frankrijk geldt een speciaal tarief van 2,1%.
Het systeem van de Franse TVA is van toepassing op alle transacties Hulp van HLB International
binnen Frankrijk. Het Franse btw-nummer bestaat uit de letters ‘FR’, Deze reisgids is geschreven met hulp van HLB International, een internationaal
gevolgd door twee cijfers en het 9-cijferige nummer van de Kamer netwerk van accountants en belastingadviseurs. In Frankrijk heeft HLB onder andere
van Koophandel (RCS of SIREN). een kantoor in Parijs.

HLB France Executive Office
18 rue Jean Mermoz - 75008 Paris France
internettip Telephone: +33 (0) 1 53 93 94 20 - Fax: +33 (0) 1 53 93 94 21
www.hlb-france.fr
U vraagt het RCS/SIREN nummer op via: E-mail: p.maupard@maupard-fiduciaire.fr
www.infogreffe.fr.

internettip
Bedrijvenbelasting Kijk op www.hlbi.com voor de contactgegevens
Ondernemingen in Frankrijk hebben ook te maken met een lokale van een kantoor bij u in de buurt.
heffing, de contribution économique territoriale (CET). Deze plaatselijke
bedrijvenbelasting vervangt sinds 1 januari 2010 de taxe professionnelle
(TP). De CET bestaat uit twee onderdelen: de cotisation locale d’activité
(CLA) en de cotisation complémentaire (CC).

Onroerendezaakbelasting “In Nederland is de voorheffing in veel gevallen ook de
Frankrijk kent twee vormen van onroerendezaakbelasting: de taxe eindheffing. Als je geen eigen huis hebt, hoef je niets te betalen
d’habitation voor gebruikers, en de taxe foncière voor eigenaren.
Beide belastingen zijn gebaseerd op de kadastrale huurwaarde, en krijg je ook geen geld terug. In Frankrijk houd je netto veel
vermeerderd met enkele toeslagen. meer over, maar moet je daarna ook veel meer betalen of juist
niet, afhankelijk van je persoonlijke en gezinssituatie.”


betalingsverkeer

Betalingsinstrumenten
In Frankrijk betalen bedrijven met cheques, bankoverboekingen en
wissels. Hoewel bankoverboekingen steeds gebruikelijker worden,
maken veel ondernemingen nog steeds gebruik van cheques, ook
voor grote betalingen. Banken stimuleren het gebruik van de bank
overboeking en het automatische incasso, omdat de verwerking
hiervan een stuk sneller en goedkoper is dan van de cheque. Wissels
Een wissel - ook wel ‘promesse’ of betalingsbelofte genoemd - is een
Cheques verplichting om op een bepaald moment een bepaald bedrag te betalen.
Gemeten in bedragen is de cheque in Frankrijk nog steeds een van Deze betalingsvorm heet in het Frans Billet à ordre Relevé (BOR,
de belangrijkste niet-chartale betaalmiddellen. Cheques hebben twee promesse) of Lettre de Change Relevée (LCR, genormaliseerde
belangrijke voordelen: handelswissel).

▶▶ u bent vrij zeker van betaling; De betalingstermijn bij wissels is doorgaans lang; zestig tot negentig
▶▶ betaalt u zelf per cheque, dan wordt het bedrag later van dagen is niet ongebruikelijk. Om dit te omzeilen en sneller over liquide
uw rekening afgeschreven dan bij een bankoverboeking. middelen te beschikken, kan de leverancier de wissels die zijn afnemers
hebben geaccepteerd verdisconteren ‘wegens leveranties’. Dit is de
meest voorkomende vorm van debiteurenfinanciering.

72 zakendoen met Frankrijk betalingsverkeer 73

EU-standaardoverboekingen
“We zorgen ervoor dat we van tevoren weten of een Franse Grensoverschrijdende betalingen tot € 50.000 naar EU-landen die
zakenpartner kredietwaardig is. Ook zijn we beschermd tegen in een standaardvorm zijn aangeleverd (volgens EC II-criteria,
onder vermelding van IBAN en BIC), moet de bank tariferen als
betalingsrisico’s. Als een bedrijf je pas over 45 tot 60 dagen binnenlandse betaling.
betaalt, lever je in feite leverancierskrediet. Dat dekken we
Verplichte vermeldingen op facturen
dan af met een kredietverzekering.” Een factuur aan Franse klanten moet zijn voorzien van een aantal
verplichte vermeldingen:
▶▶ naam en adres van beide partijen;
▶▶ btw-nummer van beide partijen;
Contante betaling ▶▶ datum van verkoop van de producten, of levering van de diensten;
Contante betalingen worden in Frankrijk wettelijk geaccepteerd tot een ▶▶ hoeveelheid en precieze omschrijving van de producten;
limiet van € 1.000 voor transacties tussen bedrijven. Voor particulieren ▶▶ stukprijs (exclusief btw) van de verkochte producten of
en antiquairs geldt deze beperking niet. Fransen staan nogal huiverig geleverde diensten;
ten opzichte van contante betalingen en accepteren niet zo makkelijk ▶▶ prijsreductie op de datum van verkoop van het product of levering
€ 500 in contanten; ze betalen liever per creditcard. van de dienst, uitgezonderd kortingen die op de factuur zijn voorzien;
▶▶ uiterlijke betaaldatum, evenals de korting als er wordt betaald vóór
Overboekingen de datum die is bepaald bij de algemene verkoopvoorwaarden.
Voor een correcte afwikkeling van het girale betalingsverkeer in Frankrijk
moet altijd de Relevé d’Identité Bancaire (RIB) bekend zijn. Dit is een
formulier waarop het 23-cijferige bankrekeningnummer, de naam en het
adres van de bank staan, en ook de IBAN/BIC van de rekeninghouder.
“De betalingstermijn in Frankrijk is meestal zo’n 60 dagen.
Bedrijven vermelden op hun facturen en briefpapier vaak een numéro
RCS (inschrijfnummer van de Kamer van Koophandel) of een numéro Dat is dus iets langer dan in Nederland, al wordt het
SIREN (belastingnummer), maar vrijwel nooit de RIB. In de meeste
verschil steeds kleiner. Het betaalgedrag is verder wel
gevallen zult u deze dus zelf bij uw relatie moeten opvragen. Banken
verstrekken de RIB meestal op verzoek, en soms staan ze in de heel netjes, we hebben nauwelijks afboekingen”
chequeboekjes.

74 zakendoen met Frankrijk betalingsverkeer 75

SEPA
De volgende regels gelden voor facturen binnen de EU: SEPA (Single Euro Payments Area) is een initiatief van de Europese
Unie en de gezamenlijke Europese banken uit de 27 EU-landen,
▶▶ voor aanbetalingen moet u een aparte factuur maken; Noorwegen, Liechtenstein, IJsland en Zwitserland. Het doel ervan
▶▶ op de factuur vermeldt u op basis van welke nationale wet u in is harmonisatie van het eurobetalingsverkeer binnen Europa. Het gaat
Frankrijk geen btw hoeft af te dragen; hierbij in eerste instantie om giraal betalingsverkeer en betalingen met
▶▶ levert u diensten, dan hoeft u geen optie en toestemming meer aan betaalkaarten en creditcards, en om de interbancaire betaalsystemen
te vragen voor verlegging of vrijstelling van de btw. Een optie is die deze betalingen mogelijk maken. Met SEPA wil men een concu
r
voldoende; rerende interne markt voor betalingsverkeer realiseren. Door de
▶▶ facturen mag u internationaal (dus van buiten Frankrijk) alleen invoering van SEPA wordt het Europese betalingsverkeer
digitaal versturen. overzichtelijker, goedkoper en sneller.

Betalingstermijnen
De gemiddelde betalingstermijn in Frankrijk is doorgaans ruimer dan
in Nederland. Voorheen werden bij duurzame goederen termijnen van
60, 90 of zelfs 120 dagen gehanteerd. Soms zelfs nog langer, en
meestal aan het eind van de maand. Deze lange termijnen vonden hun
oorsprong in een streng kredietregime, waardoor bedrijven nagenoeg
geen bankkrediet konden afsluiten. Een langere betalingstermijn werd internettip
dan vaak als alternatief gebruikt.
Kijk op www.sepafrance.fr voor meer informatie.
Toch maakt deze achtergrond Franse bedrijven
niet tot slechte betalers. Aan de lange betalings
termijnen is sinds 1 januari 2009 bovendien een
einde gekomen. Volgens het Franse wetboek
voor handel (Code de commerce) bedraagt de “We hebben een debiteurenverzekering voor onze
algemene, maximale wettelijke betalingstermijn:
volledige Franse portefeuille. Dat was al het geval
▶▶ of 45 dagen na einde van de maand bij de overname en de Fransen wilden het er graag
waarin de factuur is uitgegeven;
▶▶ of 60 dagen na factuurdatum. inhouden, dus daar betalen we een premie voor”


dit kan ABN AMRO
voor u betekenen

Hulp van een ervaren handelspartner
Wanneer u zakendoet over de grens, krijgt u vroeg of laat met
bankzaken te maken. Bijvoorbeeld omdat u:
Betalingsverkeer via ABN AMRO
▶▶ betalingen wilt doen naar of in het buitenland; Uw lokale betalingsverkeer regelen we via ons kantoor in Frankrijk.
▶▶ betalingen van uw buitenlandse zakenpartners wilt ontvangen; Wij kunnen voor u:
▶▶ met financieringsvraagstukken te maken krijgt;
▶▶ risico’s wilt afdekken. Rekeningen openen
Zoals een rekening-courant, zowel voor ingezeten als niet-ingezetenen.
Dan is het prettig als u ondersteuning krijgt van een Nederlandse bank. Maar ook een Euro-rekening of rekeningen in belangrijke vreemde
Een bank die uw taal spreekt en handelsgeest deelt. ABN AMRO kan valuta.
u op verschillende gebieden ondersteunen. Met onze producten en
diensten, jarenlange internationale ervaring en handige internettools Betalingen doen
helpen wij u om efficiënt en succesvol in Frankrijk zaken te doen. Lokale en internationale (spoed)overboekingen en batchbetalingen.

78 zakendoen met Frankrijk dit kan ABN AMRO voor u betekenen 79

Online inzicht en controle
Digitaal betaalsysteem Access Online geeft u altijd en overal inzicht in SEPA biedt u mogelijkheden om alle betalingen binnen Europa uit te
en controle over al uw betaalstromen. Met Access Online kunt u al uw voeren vanuit één rekening. Zo kunt u vanaf uw Nederlandse rekening
bankrekeningen aansturen. Zowel nationaal als internationaal en van gelden incasseren van uw afnemers binnen heel Europa. Bovendien
andere banken. Meer informatie vindt u op: abnamro.nl/accessonline. worden betalingsgegevens meegestuurd tijdens het volledige
betalingsproces. Dit maakt betalingen ontvangen en verwerken veel
Cash Pooling eenvoudiger.
Door het samenvoegen van saldi kunt u uw liquiditeit eenvoudiger
beheren. U kunt het saldo van uw rekeningen in Frankrijk en andere Grip op risico’s
landen automatisch overboeken naar uw ABN AMRO rekening(en) In het buitenland liggen mogelijkheden, maar ook bedreigingen. Als u
in Nederland. Cash Pooling is een verzamelnaam voor verschillende op de kansen let, dan bewaken wij de risico’s. Terwijl u op de kansen
oplossingen voor het handig omgaan met uw betaalrekeningen, let, werken onze verzekerings-, treasury- en trade-specialisten nauw
zowel binnen als buiten Nederland. samen om de risico’s die u loopt in kaart te brengen, ook in het
buitenland. Zo kunt u onnodige risico’s vermijden en andere
Rapportages leveren indekken of verzekeren.
Elektronische einde dag-informatie over mutaties op rekeningen,
ook van andere banken. Betalingsrisico’s beperken
Internationaal zakendoen kan betekenen dat u met relatief onbekende
Soepel Europees betaalverkeer met SEPA handelspartners of economisch minder stabiele landen te maken
SEPA (Single Euro Payments Area) is een initiatief van de Europese krijgt. Maar ook in de westerse zakenwereld kunt u voor onaangename
Unie en de gezamenlijke Europese banken uit de 27 EU-landen,
Noorwegen, Liechtenstein, IJsland en Zwitserland. Zij ontwikkelden
samen uniforme betaalproducten, waarmee u in deze landen een stuk
eenvoudiger zakendoet. De belangrijkste voordelen van SEPA op een rij:
internettip
Overzichtelijk
Dezelfde voorwaarden, rechten en plichten in alle SEPA-landen. Op abnamro.nl/sepa ziet u welke SEPA-betaal-
middelen ABN AMRO op dit moment aanbiedt en
Goedkoper hoe u hiervan gebruik kunt maken. Ook vindt u hier
Lagere kosten door geautomatiseerde verwerking. uitgebreide informatie over welke stappen u moet
nemen om klaar te zijn voor SEPA.
Sneller
Kortere verwerkingstijd van betaalopdrachten.

80 zakendoen met Frankrijk dit kan ABN AMRO voor u betekenen 81

verrassingen komen te staan. Bijvoorbeeld doordat uw inkopen niet
geleverd of uw leveringen niet betaald worden. Door duidelijke
afspraken te maken over zowel levering als betaling, beperkt u de
risico’s van buitenlandse handel tot een minimum. Buitenlandse plannen? Oriënteer u online
Vlekkeloos betalingsverkeer, financieringen of risicobeperking. Voor elk aspect van internationaal
Er zijn drie mogelijkheden om uw betalingsrisico’s af te dekken: zakendoen bieden wij oplossingen die aansluiten bij uw specifieke situatie en plannen. Daarnaast adviseren
wij u op vele gebieden: zowel over kansen en ontwikkelingen als over praktische zaken in het buitenland.
1. Documentair krediet: zekerheid voor de im- en exporteur Op abnamro.nl/internationaal vindt u meer informatie.
Hiermee verplicht de bank van de importeur zich tot betaling van het
afgesproken bedrag en schakelt voor de naleving van de transactie de
bank van de exporteur in.

2. Documentair Incasso: leveren na betaling
Biedt de exporteur de zekerheid dat de importeur pas over de
handelsdocumenten kan beschikken als deze heeft betaald. Zakendoen in Frankrijk? Uw relatiemanager helpt u op weg
In Nederland is uw relatiemanager uw vaste aanspreekpunt, ook voor uw financiële zaken in Frankrijk.
3. Bankgarantie: zekerheid en vertrouwen Hij of zij zorgt ervoor dat uw zaken wereldwijd geregeld worden en schakelt waar nodig specialisten voor
U verkleint het risico van uw klanten op niet-betalen of niet-leveren. u in, hier of in Frankrijk. Onze relatiemanagers hebben veel ervaring met internationaal zakendoen en
ABN AMRO stelt zich garant. Zo wordt u een aantrekkelijke partij voor kennen de weg in het buitenland. Zij kunnen u dus goed op weg helpen.
relaties in binnen- en buitenland.

Valutarisico’s afdekken
Renteschommelingen, wisselende valutakoersen en ontwikkelingen
op de energie- en grondstoffenmarkt kunnen veel invloed hebben op
het rendement van uw onderneming. In feite zijn het zowel risico’s als
kansen die zich op verschillende momenten en plaatsen voordoen. Praktische vragen? Stel ze aan onze International Desk
Onze Treasury Desk geeft u inzicht in de valutarisico’s van uw onder Ook de adviseurs van onze International Desk Netherlands staan voor u klaar. Zij adviseren u bij het
neming en kan deze voor u afdekken. Vanuit hun kennis en ervaring zakendoen over de grens en adviseren u uitgebreid over - onder andere - lokale vestigingseisen, wetgeving
kijken specialisten naar de totale positie van uw onderneming. en financieringsmogelijkheden. Neem voor meer informatie contact op per e-mail:
Zo ontwikkelen ze samen met u een evenwichtige treasury-strategie international.desk.netherlands@nl.abnamro.com, of bel (020) 629 55 92.
die risico’s beperkt en uw rendement waar mogelijk verbetert.


nuttige Netherlands Business Support Offices (NBSO’s)

adressen Een NBSO is een steunpunt van de Nederlandse overheid waar u
terecht kunt voor praktische ondersteuning bij uw activiteiten in
Frankrijk. U vindt ze in Lille en Lyon.

55 Rue de la République
69002 Lyon
1. Algemeen, landspecifiek of niet te categoriseren France

Invest in France Agency Telefoon: +33 4 7240 0840
www.invest-in-france.org/us Fax: +33 4 7240 9929
Voor meer informatie en advies over markten, vestigingsmogelijk E-mail: nbsolyon@wanadoo.fr
heden, overnamekandidaten of handelspartners in Frankrijk. Website : www.nbso-lyon.fr

Octrooicentrum Nederland 88 Rue Nationale
www.octrooicentrum.nl 59000 Lille
France
2. Nederlandse overheid
Telefoon: +33 3 2838 0455
Agentschap NL Fax: +33 3 2006 9305
Agentschap NL is gespecialiseerd in duurzaamheid, innovatie, samen E-mail: nbsolille@wanadoo.fr
werking en internationaal ondernemen. Ondernemers, kennis Website: www.minbuza.nl
instellingen en overheden kunnen er terecht voor informatie, advies,
financiering en netwerken. Bij de divisie NL EVD Internationaal kunt u www.internationaalondernemen.nl
terecht voor uitgebreide landenrapportages, informatie over subsidie, Website van het Ministerie van Economische Zaken, met uitgebreide
seminars en handelsmissies of om een zakenpartner te vinden. informatie over internationaal ondernemen en een overzicht van activi-
teiten. Naast veel nuttige informatie over internationaal ondernemen,
vindt u op deze website ook links naar andere organisaties die u van
dienst kunnen zijn op het gebied van internationaal ondernemen.

ABN AMRO zakenreisgids "zakendoen met Frankrijk"

ABN AMRO zakenreisgids "zakendoen met Frankrijk"

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to ABN AMRO zakenreisgids "zakendoen met Frankrijk"

Similar to ABN AMRO zakenreisgids "zakendoen met Frankrijk" (20)

More from ABN AMRO

More from ABN AMRO (20)

ABN AMRO zakenreisgids "zakendoen met Frankrijk"