1. Een goed Ben Noteboom: Ben Tiggelaar:
3
ondernemer het gaat slecht, veranderen
gebruikt maar verder is als
de crisis gaat het goed gooien
om nieuwe met ballen
producten te op de
ontwikkelen, Plannen zijn kermis
2 5 7
vindt oud-premier nutteloos, planning
Balkenende is essentieel –
Best practices
Vooruitdenken in een onvoorspelbare wereld
Voorjaarscongres Yacht, 22 maart 2012, Amersfoort
Modellen showen een nieuw model
Foto: Getty Images
van Volvo op een autobeurs in Shanghai.
Het van oorsprong Zweedse automerk,
dat tien jaar lang Amerikaans eigendom
was, werd in 2010 overgenomen door
de Chinese autofabrikant Geely.
Wat gebeurt er morgen?
Veel dingen die we niet voor mogelijk als we deze zo slecht kunnen voorspellen? keren.’ Yacht gelooft in wendbaarheid als
hadden gehouden zijn allang gebeurd. Het eerste lentecongres van Yacht, dat tegenbeweging. ‘We zijn ervan overtuigd
De Berlijnse muur is gevallen, de apartheid met vijfhonderd bezoekers volledig was dat organisaties structureel wendbaar
afgeschaft en de olieprijs is gestegen tot volgeboekt, besteedde aandacht aan deze moeten worden.’ Om die reden doet Yacht
ruim boven de honderd dollar per vat. vragen, onder de noemer: vooruitdenken continu onderzoek naar wendbaarheid bij
Ondertussen is Europa in het nauw in een onvoorspelbare wereld. Nederlandse organisaties, om te zien hoe
gekomen, zijn banken genationaliseerd en ‘Vooruitdenken is nog nooit zo lastig ons land er op dat punt voor staat en te
spelen de Chinezen een hoofdrol in de geweest’, zei algemeen directeur Peter helpen bij het doorvoeren van
wereldeconomie. Hulsbos, ‘en nog nooit zo belangrijk. Onze verbeteringen. ‘Wendbaarheid vergroten
Wat betekenen deze veranderingen? concurrentiekracht wordt bedreigd. We is de missie van onze onderneming.’
En hoe krijgen we greep op de toekomst weten en voelen dat we het tij moeten
1

2. Een crisis biedt kansen,
vindt Jan Peter Balkenende
Als geen ander weet hij hoe je moet
omgaan met scenarioplanning.
In zijn acht jaar als minister-
president moest Jan Peter
Balkenende veel beslissingen
nemen op basis van toekomst-
projecties. Helderziend hoef je
daarvoor niet te zijn. Wel kan
Jan Peter Balkenende:
het helpen om verschillende ‘Wie had kunnen voorspellen dat China de wereldeconomie op sleeptouw zou nemen?’
scenario’s te onderzoeken.
‘Never waste a good crisis’
In de afgelopen eeuwen wisselden periodes a good crisis.’ Een goed voorbeeld is volgens weet zeker dat de keuze voor sustainability
van welvaart en depressie elkaar continu af, hem Apple. ‘Ruim tien jaar geleden, aan zich gaat vertalen in hoger rendement.’
vertelde oud-premier Balkenende. ‘Steden de vooravond van een economische crisis,
werden vernietigd en weer opgebouwd, introduceerde Apple een nieuwe mp3- Grip op de realiteit
voormalige koloniën werden leidende speler: de iPod. Hoe goed je je ook voorbereidt, er kunnen
economieën. Wie had zestig jaar geleden In de jaren daarna volgde de ene crisis op altijd onverwachte dingen gebeuren, die
kunnen voorspellen dat de Koude Oorlog de andere, maar Apple groeide explosief veel invloed hebben. Balkenende verwees
zou eindigen, dat commerciële banken en bleef innoverende producten ontwik- naar schrijver Malcolm Gladwell, die spreekt
massaal zouden worden genationaliseerd kelen. Daar plukken ze tot op de dag van van ‘The Tipping Point’: een gebeurtenis
en dat China de wereldeconomie op vandaag de vruchten van.’ verspreidt zich razendsnel als een virus en is
sleeptouw zou nemen?’ Van recenter datum is het voorbeeld van niet meer te stoppen. Een goed voorbeeld
General Motors, een bedrijf dat in 2008 is de Arabische Lente. Mede dankzij sociale
Profiteren van onzekerheid enorm in de problemen zat. In plaats van media ging in zeventien dagen het systeem
Tegenwoordig is er onzekerheid op allerlei in paniek te raken ontwikkelde het bedrijf onderuit. Machthebbers verloren hun
niveaus, vond Balkenende, momenteel een elektrische auto, de Chevrolet Volt positie door een ware revolutie.
partner bij Ernst & Young en hoogleraar (hier bekend als de Opel Ampera), die is
Governance, Institutions and Internationa- uitgeroepen tot Auto van het Jaar 2012.
lisation aan de Erasmus Universiteit in ‘Het feit dat je voor duurzaamheid kiest ‘Het feit dat je voor
Rotterdam. om uit de problemen te komen, zegt iets
duurzaamheid kiest om
‘Laten we eerlijk zijn: we weten niet wat over ondernemerschap.’
de toekomst gaat brengen. Maar als je uit de problemen te
met die onzekerheid leert omgaan, kun Veilige haven
je er ook je voordeel mee doen. Goede Dichter bij huis noemde Balkenende het
komen, zegt iets over
ondernemers gebruiken een crisis om voorbeeld van de Rotterdamse haven, ondernemerschap’
nieuwe producten, diensten en werk- een wereldspeler in een zeer competitieve
methoden te ontwikkelen. Never waste markt. ‘Ze hebben te maken met mondiale
concurrentie en verschuivende economische De meest voor de hand liggende reacties
patronen. Te midden van al die onzeker­ op dit soort invloeden van buitenaf zijn
heden hebben zij zichzelf gepositioneerd ontkenning en verlamming. ‘Bij
als duurzame haven. Die keuze maakten ze ontkenning probeer je de werkelijkheid te
op basis van uitgebreide scenarioplanning.’ simplificeren en geef je jezelf en anderen
Cruciaal volgens Balkenende is dat de haven vals vertrouwen, onder het mom dat het
een keuze heeft gemaakt. ‘Ze hebben een allemaal zo’n vaart niet loopt. Maar het is
beeld van de toekomst geschetst, een stip natuurlijk buitengewoon riskant om zo je
aan de horizon gezet en gezegd: we gaan verantwoordelijkheden te ontlopen.
ervoor. Nu zijn ze misschien strenger in Lees verder...
hun eisen dan andere havens, maar ik
2

3. Vervolg ...
‘Never waste a good crisis’
Verlamming treedt op wanneer er zo veel ‘Ontwikkel verschillende scenario’s
op je afkomt dat je niet meer weet wat je door te registreren wat er gaande is en
moet doen. Je gaat eindeloos onderzoeken, te analyseren welke gevolgen dat kan
maakt geen keuzes en probeert de rust te hebben voor de toekomst. Uiteindelijk
bewaren door alles te laten zoals het is. komt scenarioplanning neer op
Ook hiermee los je niets op, de problemen gecalculeerde risico’s nemen en grip
stapelen zich op.’ krijgen op de werkelijkheid.
Verlies daarbij nooit uit het oog waar je
Extreme verhalen zelf voor staat en wat je wilt bereiken.
Beter is het om toch te proberen bepaalde Bepaal een punt op de horizon en ga
richtingen te voorzien, met behulp van ervoor. Als je dat consequent doet,
scenarioplanning. Een scenario geeft een ben je wendbaarder en beter in staat
beeld van mogelijke ontwikkelingen in om in te spelen op een veranderende
een onderlinge samenhang. Het zijn werkelijkheid. Dat is een machtige
externe realiteiten, extreme verhalen opdracht, waarbij ik u heel veel plezier,
over de toekomst die helpen om out-of- stuurmanskunst en vooral geloof in
the-box te denken. eigen missie toewens.’
Het gaat
slecht, maar
verder gaat
het goed
Een groot uitzendconcern als
Randstad is een barometer van
de economie. Hoe ziet ceo Ben
Noteboom de dubbele dip waar
Nederland momenteel in zit. ‘Als ik
de krant serieus zou nemen, lijkt
het einde der tijden nabij. Maar 94
procent van Nederland werkt Ben Noteboom: ‘Op de langere termijn krijgen we een schreeuwend tekort aan hoogopgeleiden.’
gewoon en heeft een inkomen.’
Randstad heeft zo’n 4.700 vestigingen in altijd eerst naar West-Vlaanderen, en wel meevalt, wilde interviewer
veertig landen. En bovendien ruim vijftig dan naar de rest van het continent.’ Maar Twan Huys weten. ‘Nee, het valt niet
jaar ervaring. Als geen ander is het bedrijf dit keer gooide de euro roet in het eten. mee. Voor iedereen die ontslagen
een thermometer voor de mondiale ‘In september 2009 zagen we eindelijk wordt, is het een persoonlijke ramp.’
economie. Waar is het koud, waar lauw de blue collars groeien in Amerika en
en vooral: waar loopt de temperatuur vervolgens steeg ook de productie in Tip voor het Catshuis
lekker op? Europa. Maar door de eurocrisis daalde Noteboom noemt zichzelf iemand met
‘Normaal gesproken weten we vrij precies toen het vertrouwen. Daardoor hebben een eigen mening en weinig geduld –
hoe het herstel verloopt’, vertelde we nooit de laatste twee fasen van de twee redenen waarom hij niet geschikt
Ben Noteboom, ceo van Randstad. ‘Als in cyclus bereikt.’ zou zijn als politicus. Maar als hij toch in
het zuidoosten van de VS de vraag naar Toch relativeert Noteboom de situatie. het Catshuis aan de onderhandelingstafel
productiebanen toeneemt, volgen de Nederland heeft nog steeds de laagste moest aanschuiven, wat zou hij dan
administratieve banen en professionals werkloosheid van Europa: 94 procent voorstellen?
vanzelf. Vervolgens waait dat proces over van de beroepsbevolking heeft een Lees verder...
naar Europa, om de een of andere reden baan.’ Suggereert hij dat het allemaal
3

4. Vervolg ... Vraag uit de zaal:
Het gaat slecht, maar verder gaat het goed U zegt dat de lagere functies
gaan verdwijnen en dat we hogere
‘De economie moet op gang worden principe van field steering opereren. Net functies nodig hebben. Hoe gaat
geholpen, maar besparingen zijn ook als bij Yacht hebben we teams die een Randstad daarmee om?
nodig. Die balans is heel ingewikkeld. bepaald marktsegment bedienen en
Kijk je op de langere termijn, dan krijgen waarvan we de beoogde productiviteit ‘We zijn een bedrijf met een
we een schreeuwend tekort aan hoog­ - hebben vastgesteld. Bereik je dat niveau, maatschappelijke verantwoordelijkheid.
opgeleiden en een overschot aan laag- dan voegen we mensen toe. Zit je eronder, Ik roep altijd: als je geld wilt verdienen,
geschoolde mensen.’ dan moet je er minder hebben. Het kan moet je heroïne gaan verkopen. We zijn
Ondertussen wordt de arbeidsmarkt in dus zijn dat je in de ene sector krimpt en in een grote werkgever voor mensen met
hoog tempo geflexibiliseerd. Vrijwel de andere groeit.’ weinig opleiding. Als bedrijfstak brengen
niemand krijgt nog een vast contract. Dat is ook de reden dat Noteboom weinig we honderdduizenden mensen vanuit
Is dat niet een dramatische ontwikkeling? onder de indruk is van macrocijfers. ‘Als werkloosheid naar werk. Ook proberen
‘Als de economie aantrekt, ontstaat er die zeggen dat de gezondheidszorgmarkt we samen met McKinsey uitval in het
collectieve amnesie. Dan doen we weer terugloopt terwijl wij net een groot vmbo-onderwijs tegen te gaan.
precies hetzelfde als voor de crisis, ziekenhuis als klant hebben, moet ik dan Gaat het om hoogopgeleiden, dan is de
hooguit een beetje slimmer.’ gaan snijden? Lijkt me niet.’ verwachting dat we in 2050 in Europa
32 miljoen mensen tekort hebben op de
Stel, Rutte vraagt raad arbeidsmarkt; in Nederland 1,4 miljoen.
‘Onzekerheid is slecht Nog één keer terug naar de politiek. Stel, Kijk je naar de kwaliteit die nodig is, dan
voor de markten. Mark Rutte belt en vraagt om raad: ‘Ben, is die kloof nog veel groter: de meeste
wat moet ik doen: het ontslagrecht banen worden steeds ingewikkelder.
Pas als die weten waar versoepelen, de hypotheekrente En je hele populatie krijg je niet op een
afschaffen of de pensioenleeftijd zo snel hoger niveau.’
ze aan toe zijn, mogelijk verhogen naar 67 jaar?’
kunnen ze reageren’
Volgens Noteboom is het vooral belangrijk Vraag via Twitter:
dat er duidelijkheid komt. ‘Onzekerheid is Moet het ontslagrecht in Nederland
Structurele flexibiliteit slecht voor de markten. Pas als die weten worden aangepast?
Wat raadt Noteboom de aanwezigen aan, waar ze aan toe zijn, kunnen ze reageren.
hoe moeten zij vooruitdenken in een Mijn antwoord zou zijn: neem op elk ‘Er wordt vaak gevraagd of versoepeling
volstrekt onvoorspelbaar Nederland? onderwerp een geloofwaardig standpunt van het ontslagrecht een bedreiging
Bedrijven moeten volgens hem structureel in en voer dat uit. En dan nog zijn we voor ons is. Dat valt mee. De hoogste
flexibiliteit inbouwen. ‘Je kunt alleen afhankelijk van grotere eenheden, zoals penetratie van uitzenden vind je in
concurrerend zijn als je op elk moment de de euro. Wat er écht met de economie Engeland, en dat is een zeer flexibele
juiste hoeveelheid en de juiste kwaliteit gebeurt, daar hebben we niet zo veel markt. Het gaat er niet zozeer om hoe
mensen hebt.’ invloed op.’ makkelijk je mensen kunt ontslaan. Het
Heeft Randstad zijn zaakjes zelf eigenlijk gaat erom dat je flexibele arbeid nodig
op orde? ‘Zeker, doordat we volgens het hebt om te kunnen concurreren.’
4

5. Twan Huys, Ingrid Thijssen, Pieter Schoehuijs, Jan van Doggenaar, Mario van Rijn en Ewald Breunesse.
Plannen zijn nutteloos, planning is essentieel
Ewald Breunesse (Shell) denkt na over kunnen we isoleren. En ongeveer drie keer Pakistan in 2010. Dan denken mensen
noodzakelijke energievormen in 2060. per jaar breidt een storing zich als een olie- toch: Pakistan, terrorisme... Pechtold
Pieter Schoehuijs (AkzoNobel) over de vlek uit over het hele spoor. NS heeft zo’n twitterde na een paar dagen: ‘Zouden we
complexe informatievraagstukken van dertienhonderd scenario’s klaarliggen. Pakistan niet eens gaan helpen?’ Toen
de grootste verfproducent ter wereld. Als we een probleemdag verwachten, kwam er alsnog een Giro 555-actie.’
Jan van Doggenaar (Samenwerkende beslissen we van tevoren om het spoor
Hulporganisaties) moet beslissen hoe minder te belasten. Dan val je terug in Mario, nogmaals: wat moet je bij dit
je de slachtoffers van een ramp helpt. de dienstregeling van tien jaar geleden.’ soort catastrofes doen?
Schrijver, docent en strategisch adviseur ‘Dit zijn uiteraard extreme wild card
Mario van Rijn (Avans Hogeschool) Over naar de expert. Mario, om welk scenario’s. Ligt er niet een oplossings-
is expert in scenarioplanning en het scenario vraagt een probleem als dat scenario klaar, dan ben je te laat. Dergelijke
managen van onzekerheid. En – hoe van de NS vandaag? rampen overkomen je. Maar uit dit soort
toepasselijk – de bestuursvoorzitter van ‘Het hangt ervan af wat je bedoelt met situaties komen vaak wel nieuwe
NS Reizigers had het bijna niet gehaald scenarioplanning. Wat NS vandaag is scenario’s voort. Jan noemde net al de
vanwege een massale treinstoring rond overkomen heet een wild card scenario. tsunami uit 2004. Ze zijn nu bezig met
Amsterdam. Maar gelukkig was ook Ingrid Dat richt zich op één facet.’ een strategic early warning system:
Thijssen aanwezig om uit te leggen hoe je sensoren op de bodem van de Indische
vanuit verantwoordelijkheid omgaat met Jan, ergens in de wereld doet zich een Oceaan die trillingen registreren en
onvoorspelbaarheid. ramp voor. Wat is jullie eerste reactie? direct waarschuwen bij gevaar.’
‘De primaire vraag is hoe je alle hulp-
Ingrid, we kunnen er niet omheen. organisaties op een rij krijgt en over Ewald, heeft Shell wel eens NS-momenten?
De treinstoring van vandaag past perfect verschillende belangen heenstapt. Dat Iets wat eigenlijk niet valt uit te leggen?
binnen het thema vooruitdenken in een is niet altijd gemakkelijk. Je weet nooit ‘Wij hebben natuurlijk ook onze portie
onvoorspelbare wereld. Hoe gaan jullie wanneer een ramp zich gaat voordoen. gehad. Denk aan de aanslagen tegen
met zoiets om? Je kunt dus maar beperkt vooruitplannen. ons in de jaren tachtig, ten tijde van het
‘Dit was inderdaad een dag die het uiterste Bovendien spelen emotie en media een apartheidsregime. Of de vervuiling in
van de hele organisatie heeft gevraagd, enorme rol. Neem de tsunami in 2004 en Nigeria. Zulke problemen kunnen heel
ook qua flexibiliteit. We hebben jaarlijks de aardbeving in Haïti. Het was voor de lang duren. Ze overkomen je, terwijl we
vijftigduizend storingen. Van verreweg hele wereld meteen duidelijk: hier moet constant bezig zijn met onvermijdelijkheden
de meeste merkt niemand iets. Een stuk hulp komen. Maar soms twijfel je. en toekomstscenario’s. Lees verder...
of vijfhonderd zijn er groot, maar ook die Bijvoorbeeld bij de overstroming in
5

6. Vervolg ...
Plannen zijn nutteloos, planning is essentieel
Denk aan thema’s als de wereldbevolking, beschikbaarheid en acceptatie van het gevaren van niet wendbaar zijn is
urbanisatie en energiebehoefte. Je hoort publiek. Als we massaal zouden verstarring, dan verlies je talent. Verder
wel dat de oil peak is bereikt, maar we overstappen naar biobrandstof, dan krijg moet je een road map hebben, dat geeft
zitten op 250 miljoen vaten per dag en je opnieuw complexe vragen. Denk eens rust. Plans are useless, planning is essential.’
China en India staan te trappelen om meer. aan de beschikbare landbouwgrond met
Die groei is nauwelijks bij te houden. Er een wereldbevolking van negen miljard.’ Ingrid, de overheid legt veel verantwoor-
komt dus een moment dat de vraag het delijkheid bij NS. Hoe plan je met gebrek
aanbod overstijgt. Daarom besteden we Pieter, hoe wendbaar is een multinational aan financiële steun?
veel aandacht aan energietransitie en als AkzoNobel? ‘Onze treinen gaan dertig tot veertig jaar
substituten.’ ‘Op commercieel niveau vragen we ons mee. Hoe ziet onze dienstregeling er dan
natuurlijk af welke producten we over uit, hoeveel treinen rijden er per uur op
Haalt Shell dat, voordat de olie echt op is? een paar jaar kunnen en willen hebben. hoeveel corridors? Daar denken we nu
‘Kijk je puur naar het aantal oliemoleculen Dat proces moet je tussentijds monitoren, al over na. Net als over het aantal nieuwe
in de grond, dan is de voorraad eeuwig. je zult je stip op de horizon af en toe treinstellen dat we tegen die tijd nodig
Het is de vraag of we het snel genoeg moeten bijkleuren. Daarnaast zijn we hebben. Dat gaat om miljardeninveste-
uit de grond kunnen krijgen. Maar er continu met de toekomst bezig door ons ringen, dus ook de financierbaarheid
zijn meer motieven om te kiezen voor op drie megatrends te richten: energie, is nu al een gespreksonderwerp.’
duurzaamheid, zoals betaalbaarheid, vervuiling en water. Een van de grootste
6

7. Ben Tiggelaar: ‘Zonder focus uit de startblokken komen is even zinloos als eindeloos theoretiseren over de beste koers.’
‘95 procent van ons handelen gebeurt op
de automatische piloot, en dat is prima’
Waarschijnlijk was Horyzon 2012 het Automatische piloot Tijd voor actie
Het overkomt buschauffeurs wel eens: ze Klinkt niet echt hoopgevend: alles wat
eerste congres over onzekerheid waar
rijden in het weekend met hun eigen auto we doen, ligt voor 95 procent vast. En dan
het publiek opgekikkerd de zaal door de stad en stoppen ineens bij een blijkt pijn ook nog eens de beste prikkel
verliet. Ben Tiggelaar, onderzoeker, bushalte op hun doordeweekse route. Hoe om te veranderen. Zo lijkt elke poging
kan dat, hebben ze hier geen invloed op? om een organisatie wendbaar te maken
schrijver en trainer, inspireerde de
Dat komt doordat onbewust automatisch gedoemd te mislukken. Hoe kunnen we
zaal met verrassende voorbeelden gedrag het altijd wint van bewust, hiermee omgaan? Vijf tips:
en toepasbare inzichten. Hieronder gecontroleerd gedrag. ‘We ontwikkelen
tijdens ons leven bepaalde scenario’s in ons 1. Combineer richting met actie
een korte greep uit de stortvloed. hoofd. Door bepaalde prikkels en op basis ‘Je hebt twee dingen nodig voor
Doe er uw voordeel mee. van verwachtingen, worden automatische verandering: richting en actie. Zonder
reacties uitgelokt. Van het menselijk focus uit de startblokken komen is even
In de VS wordt regelmatig berekend waar gedrag gebeurt 95 procent onbewust en zinloos als eindeloos theoretiseren over
het meeste geld aan wordt besteed in dat is helemaal niet slecht. We vinden een de beste koers. Bepaal eerst waar je voor
de zorg, vertelde Ben Tiggelaar, die aan staat, wat je sterke punten zijn en waar je
de Vrije Universiteit promoveerde op naartoe wilt. Daarna is het tijd voor actie.
‘gedragsgericht veranderen in organisaties’. Mensen willen best veranderen, maar ze
Wat blijkt? Tachtig procent van alle kosten
‘Mensen willen hebben houvast nodig. Formuleer daarom
is nodig om de gevolgen van modifiable best veranderen, concrete en praktische actiedoelen, en
behaviour te herstellen. Gedrag dat we geef zelf het goede voorbeeld. Er bestaan
zelf in de hand hebben: roken, verkeer, maar ze hebben verschillende technieken om nieuw gedrag
beweging, stress, eten en drinken.
houvast nodig’ te stimuleren. Gebruik deze om de sociale
‘Als je bedenkt dat we in Nederland omgeving te motiveren en veranderen, de
zeventig tot tachtig miljard euro aan fysieke omgeving aan te passen en bewust
zorg besteden, betekent dat een gedrag bij te houden.’
potentiële meevaller van 56 tot 64 miljard zekere mate van voorspelbaarheid zelfs fijn;
voor de staatskas. Alle problemen in het we hebben het nodig. Het spaart een hoop 2. Formeer strategisch een pilot-groep
Catshuis zouden in één klap zijn opgelost. energie, die je kunt gebruiken voor andere ‘Vaak worden veranderingen opgelegd, en
Waarom veranderen we ons gedrag dan dingen. Bijvoorbeeld om die vijf procent dan gelden ze ook nog eens voor iedereen
niet? Omdat we dat niet zomaar kunnen.’ slim te benutten.’ en altijd. Lees verder...
7

8. Vervolg ...
‘95 procent van ons
handelen gebeurt op
de automatische piloot,
en dat is prima’
Vind je het gek dat mensen daar
niet warm voor lopen? Door eerst te
experimenteren met een kleine groep
bespaar je tijd en geld. Bovendien
verlaag je uiteindelijk de weerstand in de
organisatie. Onderzoek welke mensen
binnen jouw organisatie de meeste
invloed hebben. Naar wie gaan collega’s
voor advies, wie vertrouwen ze? Je zult
ontdekken dat deze personen vaak niet
de mensen zijn die het hoogst staan in maken, schieten de presteerders in de om met je eerste bal alle blikjes in één keer
de bedrijfsstructuur. Maar het zijn wel stress: shit, we falen. Degenen die met om te gooien, maar gebruik hem om te
de mensen die je nodig hebt bij een een leeropdracht op pad zijn gestuurd, zien hoe ver je ernaast zit. Daarna kun je
veranderingsproces. Zij trekken de kar.’ denken: mooi, dit gebeurt ons niet nog veel beter je richting bepalen.’
een keer. Je zult begrijpen welke groep
3. Maak ruimte voor experimenten het meest wendbaar is en uiteindelijk de 5. Zorg dat je weet wat mensen motiveert
‘Zorg ervoor dat de experimentgroep de grootste vooruitgang boekt.’ ‘Wat motiveert hoogopgeleide werknemers
ruimte heeft om te leren. Het is bekend het meest: geld, complimenten, steun of
dat prestatiegroepen en leergroepen in 4. Wees niet bang om te missen status? Geen van alle. Het is vooruitgang.’
het begin van een veranderingsproces ‘Vergelijk het veranderingsproces met
gelijk opgaan. Maar zodra ze fouten gaan ballen gooien op de kermis. Probeer niet
‘Een ongewone setting, mag je wel ex-politicus als Balkenende loskomt uit zijn als een detacheerder, gewoon een
zeggen, in de positieve zin dan. De oude rol... Ik vond het een consistente dag, van de vele. Vandaag pakken ze hun
sprekers hebben me echt aan het terwijl er toch veel verschillende aspecten maatschappelijke verantwoordelijkheid.’
denken gezet. Even terug naar nul, dat is aan bod kwamen. Het belangrijkste wat – Henk Bultje, DUO (Dienst Uitvoering
verfrissend. Ben Tiggelaar bijvoorbeeld, ik van vandaag meeneem? Dat je dingen Onderwijs)
die je laat inzien dat je moet denken in moet dóen.’ – Lise Lotte Dekker, gemeente
leerdoelen in plaats van prestatiedoelen. Zuidplas ‘Het woord “plezier” viel vanuit
Met dat inzicht kan ik morgen aan de de zaal. En dat is voor mij de kern.
slag.’ – Almar Wimer Siebenga, ISZF ‘Yacht doet hier goed aan. Ik heb Het is ontzettend leuk om over
nu een heel ander beeld van ze. Dit onvoorspelbaarheid na te denken.’
‘Super-inspirerend! De diversiteit van onderwerp is namelijk van groot – Joost Vrancken Peeters,
de sprekers vooral. Als je ziet hoe zo’n maatschappelijk belang. Ik zag ze altijd Kneppelhout & Korthals
Verslag: Congreskrant.nl i.s.m. Escobar (tekst), Co de Kruijf (fotografie) en Headline Integrated Communication (opmaak).
8