Θεωρία και πρακτικές κοινωνικής έρευνας. Παρουσίαση για την ερευνητική ομάδα του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Ρεθύμνου

1. Ομάδα Έρευνας
Δίκτυο Εθελοντών Ψυχικής Υγείας
Κέντρο Ψυχικής Υγείας Ρεθύμνου
«Θεωρία & πρακτική κοινωνικής έρευνας»

2. Περιεχόμενα παρουσίασης:
 Θεωρητικές προσεγγίσεις & ερευνητική μεθοδολογία
 Είδη ερευνών
 Στατιστική εμπειρική έρευνα
• Μέθοδοι δειγματοληψίας
• Κλίμακες μέτρησης
• Ερευνητικές υποθέσεις
• Συλλογή & εισαγωγή δεδομένων
 Στατιστική ανάλυση με το SPSS 17
• Οργάνωση δεδομένων – Η στήλη Transform
• Descriptive statistics
 Έλεγχοι στατιστικών υποθέσεων
• X2
• T – test (independent samples & paired samples)
• ANOVA (one way)
• Correlation (bivaviate)

3. Θεωρητικές προσεγγίσεις & ερευνητική μεθοδολογία
• Θετικιστική προσέγγιση
• Ερμηνευτική προσέγγιση
• Κριτική προσέγγιση

4. Θεωρητικές προσεγγίσεις & ερευνητική μεθοδολογία
•Θετικιστική προσέγγιση (Νόβα – Καλτσούνη, 2006)
Η γνήσια γνώση βασίζεται μόνο στην εμπειρία και μπορεί να αποκτηθεί μέσω
της παρατήρησης & του πειράματος.
Πρότυπο της γνήσιας γνώσης είναι οι φυσικές επιστήμες.
Οι κοινωνικές επιστήμες μπορούν να εφαρμόσουν την ερευνητική μεθοδολογία
των φυσικών επιστημών.
Η κοινωνική πραγματικότητα είναι εξωτερική ως προς το υποκείμενο.
Ο ερευνητής έχει ρόλο ουδέτερου εξωτερικού παρατηρητή.
Επιδιώκει τη διατύπωση «νόμων» & κανονικοτήτων που διέπουν την κοινωνική
πραγματικότητα.

5. Θεωρητικές προσεγγίσεις & ερευνητική μεθοδολογία
•Ερμηνευτική προσέγγιση (Τσιώλης, 2008, διδ. σημειώσεις)
Η κοινωνική πραγματικότητα δεν έχει εγγενές νόημα.
Κατασκευάζεται από τα κοινωνικά υποκείμενα μέσω του αποδιδόμενου
νοήματος.
Οι δρώντες έχουν την ικανότητα να ερμηνεύουν τον κόσμο και να δρουν βάσει
αυτών των ερμηνειών.
Η διαδικασία της κοινωνικής έρευνας θα πρέπει να λαμβάνει έναν επικοινωνιακό
και διαλογικό χαρακτήρα.
Βασική ερευνητική προσπάθεια είναι η κατανόηση του νοήματος που εξάγουν τα
υποκείμενα.
Ο κοινωνικός ερευνητής προσπαθεί να διεισδύσει και να αποκρυπτογραφήσει τον
τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βιώνουν την κοινωνική τους κατάσταση,
νοηματοδοτούν τη δράση τους, κατανοούν τον κοινωνικό κόσμο και τη θέση
τους εντός αυτού.

6. Θεωρητικές προσεγγίσεις & ερευνητική μεθοδολογία
•Κριτική προσέγγιση (Ιωσηφίδης, 2003)
Υπάρχει ρητή κριτική διάθεση απέναντι σε δεδομένους κοινωνικούς θεσμούς και
δομές.
Υποστηρίζεται η ύπαρξη αδιαμφισβήτητων σχέσεων κυριαρχίας και
εκμετάλλευσης εντός της κοινωνικής πραγματικότητας δια μέσω των δομών,
θεσμών και πολιτισμικών συστημάτων.
Η έρευνα επιδιώκει την παρέμβαση και όχι την παρατήρηση ή καταγραφή.
Η έρευνα έχει στόχο την απαλλαγή του ανθρώπου από πολιτικές, οικονομικές,
κοινωνικές και πολιτισμικές σχέσεις και δομές κυριαρχίας και εκμετάλλευσης.
Η έρευνα επιδιώκει την αποκάλυψη σχέσεων & δομών κυριαρχίας και την
προώθηση της συνειδητοποίησης & ενδυνάμωσης των κυριαρχούμενων
κοινωνικών ομάδων.

7. Είδη ερευνών
• Συνέντευξη
• Παρατήρηση & συμμετοχική παρατήρηση
• Ομάδες εστίασης
• Ανάλυση περιεχομένου
• Πειράματα
• Στατιστική εμπειρική έρευνα

8. Είδη ερευνών
• Συνέντευξη (Ιωσηφίδης, 2003)
1. Η δομημένη συνέντευξη βασίζεται σε ένα αυστηρά δομημένο σύνολο
ερωτήσεων το οποίο τίθεται με ενιαίο τρόπο σε όλους τους ερωτώμενους. Οι
ερωτήσεις είναι προκαθορισμένες ως προς το περιεχόμενο και τη σειρά που
έχουν.
2. Η ημιδομημένη συνέντευξη χαρακτηρίζεται από σύνολο προκαθορισμένων
ερωτήσεων αλλά παρουσιάζει ευελιξία ως προς τη σειρά που θα τεθούν όπως και
επιτρέπει την τροποποίηση του περιεχομένου τους.
3. Η μη δομημένη συνέντευξη χαρακτηρίζεται από απουσία προκαθορισμένων
ερωτήσεων και βασίζεται σε θεματικές περιοχές πάνω στις οποίες αναπτύσσεται η
αλληλεπίδραση μεταξύ του ερευνητή και του ερωτώμενου.

9. Είδη ερευνών
• Παρατήρηση & Συμμετοχική παρατήρηση (Ιωσηφίδης, 2003)
1. Η παρατήρηση αποτελεί την οργανωμένη και συστηματική παρατήρηση
κοινωνικών συμπεριφορών, κοινωνικής αλληλεπίδρασης και διάδρασης,
επικοινωνίας (λεκτικής και μη), διαδικασιών και κοινωνικών πλαισίων. Τα
δεδομένα που συλλέγονται έχουν τη μορφή οργανωμένων σημειώσεων ανά
θεματικές κατηγορίες.
2. Η συμμετοχική παρατήρηση αφορά τη συστηματική παρατήρηση κοινωνικών
συμπεριφορών, φαινομένων και διαδικασιών στο πραγματικό, φυσικό περιβάλλον
με συμμετοχή του ερευνητή στις διαδικασίες και διεργασίες που ερευνά και με
συνεχή αλληλεπίδραση ερευνητή και ερευνώμενων.

10. Είδη ερευνών
• Ομάδες Εστίασης (Focus Groups) (Ιωσηφίδης, 2003)
Συνίσταται σε ένα μεθοδολογικό ερευνητικό εργαλείο άντλησης ποιοτικών
δεδομένων μέσα από μια διαδικασία οργανωμένης ομαδικής συζήτησης για
συγκεκριμένες θεματικές ενότητες η οποία συντονίζεται από τον ερευνητή και σε
κάποιες περιπτώσεις και από έναν 2ο ερευνητή που έχει βοηθητικό ρόλο.
Η ουσία του εργαλείου βρίσκεται στη δυναμική της ομάδας και στην
αλληλεπίδραση των συμμετεχόντων που έχουν κεντρικό ρόλο στη συζήτηση.
Ο ερευνητής συντονίζει και δεν παίρνει ενεργό ρόλο στη συζήτηση.
Τα δεδομένα που παράγονται θα πρέπει να αναλυθούν λαμβάνοντας υπόψη τους
παράγοντες που επηρεάζουν την ομαδική συμπεριφορά και δυναμική όπως π.χ.,
φύλλο, ηλικία, μόρφωση, μέγεθος σχέσης με τις θεματικές συζήτησης κ.α.

11. Είδη ερευνών
• Ανάλυση περιεχομένου (Κυριαζή, 2006)
Η ανάλυση περιεχομένου μετατρέπει δευτερογενές υλικό ποιοτικής φύσης σε
μορφή ποσοτικών δεδομένων.
Το υλικό που αναλύει είναι συνήθως δημοσιογραφικά κείμενα, μαρτυρίες,
προσωπικά ντοκουμέντα, τηλεοπτικά & ραδιοφωνικά προγράμματα, επιστολές
κ.α.
Είναι μια τυποποιημένη μέθοδος που οδηγεί στη συστηματική κωδικοποίηση
του γραπτού & προφορικού λόγου κάτω από εννοιολογικές κατηγορίες που
ανταποκρίνονται στο θεωρητικό πλαίσιο που διέπει την εκάστοτε έρευνα.
Τα κωδικοποιημένα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν, συνοψίζονται και
συσχετίζονται με στατιστικές μεθόδους.
Βασικές επιλογές που πρέπει να γίνουν, είναι η επιλογή της μονάδας καταγραφής
(λέξη ή πρόταση ή παράγραφος κλπ) και η επιλογή των κατηγοριών ανάλυσης
(έμφυλες σχέσεις, προκατάληψη, αρνητική ή θετική θέση για την ομοφυλοφιλία
κλπ).

12. Είδη ερευνών
• Πειράματα (Νόβα-Καλτσούνη, 2006)
Με την πειραματική μέθοδο, ο ερευνητής χειρίζεται ο ίδιος τις συνθήκες που
καθορίζουν τα φαινόμενα τα οποία θέλει να μελετήσει.
Στην απλούστερη μορφή του, ένα πείραμα επιδιώκει να εξετάσει την αλλαγή
στην τιμή μιας μεταβλητής και την επίδραση της αλλαγής αυτής στην τιμή μιας
άλλης μεταβλητής.
Η αλλαγές στην τιμή της ανεξάρτητης μεταβλητής γίνονται σκόπιμα και
ελεγχόμενα από τον ερευνητή και η επίδρασή της στην εξαρτημένη μεταβλητή
διερευνάται είτε με pre-test/post-test στην ίδια ομάδα είτε με τον διαχωρισμό
των υποκειμένων σε ομάδα ελέγχου και πειραματική ομάδα (προσωπική
διατύπωση).

13. Είδη ερευνών
• Στατιστική εμπειρική έρευνα (Τσιώλης, 2008, διδ. σημειώσεις)
Η στατιστική εμπειρική έρευνα είναι μια ποσοτικού τύπου έρευνα και διέπεται
από το υποθετικό-παραγωγικό μοντέλο, σύμφωνα με το οποίο παράγονται
υποθέσεις με βάση τις θεωρίες και ελέγχονται μέσω της παρατήρησης και του
πειράματος.

14. Είδη ερευνών
• Στατιστική εμπειρική έρευνα (Τσιώλης, 2008, διδ. σημειώσεις)
Επιλέγεται αρχικά η θεωρία που αποτελεί το εννοιολογικό πλαίσιο για την ανάλυση του
υπό έρευνα ζητήματος.
Διατυπώνονται συγκεκριμένες ερευνητικές υποθέσεις (προτάσεις σχετικά με αιτιώδεις
εξηγήσεις που περιλαμβάνουν τουλάχιστον μια ανεξάρτητη και μια εξαρτημένη
μεταβλητή και τίθενται σε εμπειρικό έλεγχο) και προσδιορίζονται οι μεταβλητές (μια
έννοια ή η εμπειρική της μέτρηση που μπορεί να λάβει πολλαπλές τιμές).
Αποφασίζεται ο πληθυσμός, ο τρόπος επιλογής του δείγματος και η τεχνική συλλογής
του υλικού.
Η ερευνητική ομάδα συλλέγει το εμπειρικό υλικό. Η επιλογή των εμπειρικών στοιχείων
καθορίζεται και περιορίζεται από το περιεχόμενο της υπόθεσης που τίθεται υπό έλεγχο.
Αναλύονται τα στοιχεία με τη χρήση στατιστικών μεθόδων και ερμηνεύονται τα
αποτελέσματα σχετικά με το κατά πόσο επαληθεύουν ή διαψεύδουν τις θεωρητικές
υποθέσεις.

15. Στατιστική εμπειρική έρευνα
• Μέθοδοι δειγματοληψίας (Νόβα-Καλτσούνη, 2006)
•Απλή τυχαία
•Ανάλογη στρωματοποιημένη
•Δυσανάλογη στρωματοποιημένη
•Κατά ομάδες
•Διαθέσιμη
•Σκόπιμη
•Χιονοστιβάδας
•Πολυσταδιακή

16. Στατιστική εμπειρική έρευνα
• Κλίμακες μέτρησης (Νόβα-Καλτσούνη, 2006)
1. Ονομαστική κλίμακα: Αφορά ποιοτικά χαρακτηριστικά που δεν έχουν
ποσοτική σχέση μεταξύ τους (άντρας - γυναίκα, Ινδός – Ελβετός).
2. Τακτική κλίμακα: Αφορά ποσοτική διάταξη των κατηγοριών (λίγο –
πολύ – πάρα πολύ).
3. Ισοδιαστημική κλίμακα: Έχει ποσοτική σημασία & οι διαφορές είναι
σταθερές σε όλο το μήκος της κλίμακας (συνδέεται με την αναλογική).
4. Αναλογική κλίμακα: Είναι ποσοτική και περιέχει το μηδέν. Επιτρέπει
όλες τις μαθηματικές πράξεις (Ηλικία, εισόδημα).

17. Στατιστική εμπειρική έρευνα
• Ερευνητικές υποθέσεις (Νόβα-Καλτσούνη, 2006)
1. Οι ερευνητικές υποθέσεις: Αποτελούν επεξεργασμένες εικασίες, γενικές
διατυπώσεις για σχέσεις μεταξύ εμπειρικών και λογικών καταστάσεων, οι οποίες
διατυπώνονται με τρόπο αυθαίρετο αλλά απορρέων από τη θεωρία ή/και από
εμπειρικά δεδομένα.
Οι υποθέσεις μπορούν να είναι δηλωτικές μιας σχέσης ή να είναι ερωτηματικές.
2. Οι στατιστικές υποθέσεις: Παράγονται από τις ερευνητικές και μπορούν να
ελέγχουν στατιστικά. Παίρνουν τη μορφή μιας μηδενικής και μιας εναλλακτικής
υπόθεσης.
Οι σχεσιακές υποθέσεις διατυπώνονται ως εξής:
Η μηδενική υπόθεση είναι πάντα αρνητική ως προς την ύπαρξη σχέσης
Η εναλλακτική υπόθεση είναι πάντα θετική ως προς την ύπαρξη σχέσης

18. Στατιστική εμπειρική έρευνα
• Συλλογή & εισαγωγή δεδομένων
1. Συλλογή δεδομένων: Συλλέγοντας δεδομένα μέσω ερωτηματολογίου
με την πρόσωπο με πρόσωπο διαδικασία, οι ερευνητές θα πρέπει να
είναι πολύ προσεκτικοί γιατί από αυτούς – μεταξύ άλλων παραγόντων –
εξαρτάται η ποιότητα των δεδομένων. Θα πρέπει να χαλαρώσουν τους
ερωτώμενους και να τους κεντρίσουν το ενδιαφέρον για τη μελέτη
(Νόβα-Καλτσούνη 2006)
2. Εισαγωγή δεδομένων: Συνίσταται η καταχώρηση των δεδομένων στο
στατιστικό λογισμικό από 2 ή περισσότερα άτομα ταυτόχρονα (σε
ξεχωριστούς υπολογιστές). Επίσης, η καταχώρηση δεδομένων να
γίνεται στον ίδιο χώρο από το 1ο ως το τελευταίο ερωτηματολόγιο. Οι
ερευνητές θα πρέπει να έχουν κατανοήσει πλήρως το ερωτηματολόγιο.
Τα ερωτηματολόγια θα πρέπει να αριθμούνται πριν καταχωρηθούν.
Γίνεται πάντα έλεγχος για λάθη στο 10 – 15% περίπου των
ερωτηματολογίων μετά το πέρας της καταχώρησης του συνόλου των
δεδομένων.

19. Στατιστική εμπειρική έρευνα
• Στατιστική ανάλυση δεδομένων με το SPSS 17
• Οργάνωση των δεδομένων – Η στήλη Transform
• Descriptive statistics

20. Στατιστική εμπειρική έρευνα
• Στατιστική ανάλυση δεδομένων με το SPSS 17
 Έλεγχοι στατιστικών υποθέσεων
•X2
•T-test for independent samples
•T-test for paired samples
•ANOVA (one way)
•Correlate (bivariate)