សូមធ្វើវិភាគទាន ក្នុងករណីចង់ទាញយកឯកសារដើម្បីជាទុនបង្កើត ការស្រាវជ្រាវ។ ត្រឹមតែ ០.៥០សេខ ឬ ២០០០០៛ ABA: 001491732 ($) 001491761 (៛) ទោះជាយ៉ាងណាយើងប្រើវិរយភាពរបស់យើងទាំងអស់ដើម្បីប្រយោជន៍សាធារណ៖។ យើងប្រើប្រាស់វិរយភាពរបស់យើងទាំងអស់ដើម្បីជំនា់ក្រោយរបស់យើង។ We however try the best to share all our best to common. We are try the best to develop our next generation.

1. :

2. :

3. :

4. :

5. :

7. អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
ក្. សសចក្តីស្តើម
ការសិក្ាអក្សរសិល្ប៍៖ គឺជាការសិក្ា
ទាំងក្
ន ុងសងគម
ពិភពសោក្
ក្
ន ុងភព
សរៅភព
រូបី
អរូបី
អក្សរសិល្ប៍ ? អក្សរសាស្តសត ?
របវត្តិអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ

8. អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
១.របវត្តិអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
ក្ាំស ើត្៖ ចាប់តាំងពីក្សក្ើត្ ជនជាត្
ិ ខ្មែរ របវត្តិសាស្តសត ខ្មែរ មក្
សម្លេះ
ភស
ត ុតង៖ សិោចារ ឹក្សៅសល្ើ
ខ្សបក្
សល ឹក្រ ឹត្
រក្ដាស
ឥទ្ធិពល្បរសទ្ស៖ បាល្ី សាំស្តសរ ឹត្ និងស្សងៗ
របវត្តិអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
ក្. សសចក្តីស្តើម

9. អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ ២.អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ (តមសម័យកាល្នីមួយៗ)
o បុសរសម័យ (៦០០,០០០ ឆ្
ន ាំមុនរគិសត សក្រាជ ដល្់សត្វត្សរ៍ទ្ី១ននរគិសត សក្រាជ)
o មុនអងគរ (អាណាចរក្ភនាំ ឬនគរភនាំ និង​
សចនឡា) (ស.វ.ទ្ី១ ដល្់ ទ្ី៩ (៨០២))
o អងគរ​
(៨០២ ដល្់ ១៤៣១)
o ល្ខ្ងែក្ (១៤៣១ . ១៦១៨)
o ឧដុងគ (១៦១៨ . ១៨៦៣)
o អាណានិគមបារាាំង (១៨៦៣ ដល្់ ១៩៥៣)
o អាណានិគមជប្ុន (១៩៤២ ដល្់ ១៩៤៥)
o សងគមរាស្តសត ​
និយម (១៩៥៣ ដល្់ ១៩៧០)
o សាធារ រដឋខ្មែរ (១៩៧០ ដល្់ ១៩៧៥)
o ក្ម
ព ុជារបជាធិបសត្យយ (១៩៧៥ ដល្់ ១៩៧៩)
o សាធារ រដ
ឋ របជាមានិត្ុក្ម
ព ុជា(១៩៧៩ ដល្់ ១៩៨៩)
o រដឋក្ម
ព ុជា (១៩៨៩ ដល្់ ១៩៩១)
o អុនតក្់ (១៩៩១ ដល្់ ១៩៩៣)
o រពេះរាជាណាចរក្ក្ម
ព ុជា (១៩៩៣ ដល្់ បច
ច ុបបនន)
របវត្តិអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
ក្. សសចក្តីស្តើម

10. I. សម័យនគរភនាំ(ស.វទ្ី១ ដល្់ ស.វទ្ី​
៦ (ឆ្
ន ាំ ៥៥០)
១.សងគមរបវត្តិ
• ស្
ែ េះ នគរភនាំ
នគរភនាំ ឬ ហ្
វ ូ ន សៅតមចិន (扶南) អក្សរសនេះចិនបុរា ក្
ន ុងរាជវងស ថាង (唐朝 Tang Dynasty
618-907)អានថា “ប ៊ីវណាាំ”
ភាសាខ្មែរ”ក្ុរុងពនាំ” ឬ “រវេះវ នាំ” សាំស្តសរ ឹត្ បវ៌ត្ភូបាល្ ឬ នសល្រាជ” ខ្របថា “សសត ចភនាំ” មានរាជធានីសៅ
វាធបុរៈ ខ្របថា “បុរ ីអនក្បរបាញ់”
Book: “The Indianized States of Southeast Asia” (ទ្ាំព័រ ៣៧ ឬ៥៧ -PDF )
• ទ្ីតាំង៖ទ្ីតាំងរបស់វ នាំ សយើងនឹងសល្ើក្យក្ឯក្សារចិនយក្មក្ពិនិត្យស ើងវ ិញ។ ឯក្សារចិនបាន្ដល្់ព័ត្៌មានដូច
ត្សៅ៖
 នគរវ នាំមានចាំងាយ ៣០០០ ល្ី ខាងល្ិចរបសទ្សល្ីនយី (ចាមប
្ )
 នគរវ នាំមានចាំងាយ ៧០០០ ល្ី ពី សចណាន (Jenan) (ត្ុងក្ឹង)
 នគរវ នាំមានទ្ាំហ្ាំ ៣០០០ ល្ី សរកាយពរងីក្ធាំដល្់ ៥០០០ ​
រ ឺ៦០០០ ល្ី (១ ល្ី មានរបខ្វង ៥៧៦ ខ្ម្រត្)
 នគរវ នាំសថ ិត្សៅក្
ន ុងឈូងសមុរទ្ធាំមួយ
 មានទ្សនលធាំមួយហ្ូរពីខាងល្ិច (ឯក្សារមលេះថា “ពាយ័ពយ”) សហ្ើយចាក្់សៅសមុរទ្។ (See Link)
របវត្តិអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
ក្ាំពង
់ ខ្្អូខ្ក្វ

11. ២.អរ ិយធម៌សម័យនគរភនាំ៖
ទ្ទ្ួល្អរ ិយធម៌ឥណា
ា (ឥណា
ា នីយក្មែ (Indianization))៖
មុនសពល្ឥណា
ា ចូល្មក្
សម័យសនេះសគអាចសៅថា”សម័យកាល្បុសររបវត្តិ” គឺជាសម័យកាល្យ
ូ រល្ង់មក្សហ្ើយខ្ដល្របវត្តិ
សាស្តសត ពុាំអាចក្ត្់រត្បាន។ សម័យកាល្សនេះចាប់តាំងពីយុគថុុែរំល្ីងមក្ទ្ល្់នឹងស.វ.ទ្ី១ននគ.ស.។
សរកាយឥណា
ា ចូល្មក្៖ សរៅពីបសរងៀនឲ្យរសីៗសចេះសសល ៀក្សាំពត្់រពេះបាទ្សកា ា ញ្ញ បាន
សរៀបចាំទ្ាំសនៀមទ្មា
ល ប់របនព ីរពេះរាជាណាចរក្ហ្
វ ូ នតមល្ទ្ធិហ្ិ ឌ ូនិយមគឺអារយធម៌
ឥណា
ា ។
សាសនា៖
 រពេះពុទ្ធ៖ ពុទ្ធស.វ.ទ្ី៣ រត្ូវ​
៣០៩ឆ្
ន ាំ មុនគ.ស.(គមពីរមហាវងស ឬបឋមសមនតបបសា
របភព សកាេះល្ងា
រ រ)។
 រពាហ្ែ ៍៖ រពេះមសហ្សែ រៈ (សិវៈ)
របវត្តិអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
I. សម័យនគរភនាំ(ស.វទ្ី១ ដល្់ ស.វទ្ី​
៦ (ឆ្
ន ាំ ៥៥០)

12. ២.អរ ិយធម៌សម័យនគរភនាំ៖
ទ្ទ្ួល្អរ ិយធម៌ឥណា
ា (ឥណា
ា នីយក្មែ (Indianization))៖
មុនសពល្ឥណា
ា ចូល្មក្ (សមើល្ “របវត្តិសាស្តសត ខ្មែរ” សោក្ សដវ ិឌ ឆ្ ា ល្័រ ទ្ាំព័រ២០)
សរកាយឥណា
ា ចូល្មក្
របនព ីទ្ាំសនៀមទ្មា
ល ប់ និងជីវភាពរស់សៅ៖
o ល្ក្ខ ៈមនុសស៖ សមប
ុ រសម
ែ សក្់រួញ
o មុមរបរ៖ សធែីខ្រសចាំការ ត្បញ ្ល្ិត្សូ រត្ ឆ្
ល ក្់ រចនាសរគឿងអល្ងា
រ
o ការចាយវាយ៖ មាស គជ់ សរគឿងរក្អូបសរមាប់ការចាយវាយ និងបង់ពនធ
o ការបូជាសព៖ ៤យ
្ ង៖ ក្ប់ក្
ន ុងដី ១ សចាល្ក្
ន ុងនរពសែ សានឲ្យសត្ែសុី ១ សបាេះចូល្ក្
ន ុងទ្ឹក្ ១ និង
បូជានឹងសភលើង១
o សងគមមាតធិបសត្យយ៖ សោរពសមជាធាំ
o សាំ ង់សា
ថ បត្យក្មែ៖ សង់អាំពីឥដឋ
 ត្ុោការ៖ ការកាត្់ក្តីសគចូល្ចិត្តសរបើវ ិធីសបថុ ឬសធែីពិធីអសា
ា រយសដើមបីរក្សសចក្តីពិត្
របវត្តិអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
I. សម័យនគរភនាំ(ស.វទ្ី១ ដល្់ ស.វទ្ី​
៦ (ឆ្
ន ាំ ៥៥០)

13. របវត្តិអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
I. សម័យនគរភនាំ(ស.វទ្ី១ ដល្់ ស.វទ្ី​
៦ (ឆ្
ន ាំ ៥៥០)

14. ៣.រពេះមហាក្សសម័យនរគភនាំ(១)
 វងសក្សរត្ក្
ន ុងសម័យនគរភនាំ
 ក្សរត្សៅក្
ន ុងសម័យនគរភនាំ គឺជាត្ាំ រាជវងសរបស់រពេះបាទ្ហ្ុនសទ្ៀនខ្ដល្បានរគប់រគងអាណាចរក្សនេះ តាំងពី
ពាក្់ក្ណា
ដ ល្រគឹសត សត្វត្សទ្ី១។
 ១. រពេះបាទ្ ហ្ុន សទ្ៀន និង រពេះនាង ល្ីវ យី (គ.ស. ៥០) .
 ២. រពេះបាទ្ ហ្ុន បា
្ ន ហ្ួង (គ.ស. ?)
 ៣. រពេះបាទ្ ហា
ែ ន់ ហា
ែ ន់ (គ.ស. ២១៧ ដល្់ ២២០)
 ៤. រពេះបាទ្ រសីមារៈ ​រ ឺហា
ែ ន់សចមា
្ ន់ (គ.ស. ២២០ ដល្់ ២២៥)
 ៥. រពេះបាទ្ ហាន់ ចាន់ (គ.ស. ២២៥ ដល្់ ២៥០)
 ៦. រពេះបាទ្ ហា
ែ ន់ សុីយ
ួ ន (គ.ស. ២៥០ ដល្់ ២៨៩)
 ៧. រពេះបាទ្ សៅឌិញ្ញ វរ ែ័ន (គ.ស. ៣៥៧ ដល្់ ?)
 ៨. រពេះបាទ្ រសីឥស្តនរវរ ែ័ន (គ.ស. ? ដល្់ ៤៨០)
 ៩. រពេះបាទ្ ជ័យវរ ែ័ន (គ.ស. ៤៨០ ដល្់ ៥១៥)
 ១០. រពេះបាទ្រុរទ្វរ ែ័ន (គ.ស. ៥១៥ ដល្់ ៥៥០)
របវត្តិអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
I. សម័យនគរភនាំ(ស.វទ្ី១ ដល្់ ស.វទ្ី​
៦ (ឆ្
ន ាំ ៥៥០)

15. ៣.រពេះមហាក្សសម័យនគរភនាំ
ល្ីវ យី ( ឬ សសាមា) សសត ចរសី
ហ្ុនសទ្ៀន (ឬសកា ា ញ្ញ ឬសៅ ា ិនយ) ចបាំងឈនេះសសត ចរសី សរៀបការ រគប់រគងនគរ។ មានរពេះរាជបុរត្មួយរពេះអងគបាន
សៅរគប់រគងសមនតរាជយ៧នគរ។
ហ្ួនបា
្ ន់ហ្ួង
បា
្ ន់បា
្ ន់ បុរត្របស់បា
្ ន់ហ្ួង ខ្ត្ងតាំងសមទ្័ព(ឧត្តមសសនីយ៍)មា
ន ក្់ស្
ែ េះ ហា
ែ ន់សចមា
្ ន់ (ឬហា
ែ ន់សចម័ន ឬរសីមា
រៈ រគីមារៈ)
ហា
ែ ន់សចម័ន សរកាយពីចូល្ទ្ីវងគត្់ននសសត ច បា
្ ន់បា
្ ន់
រពេះបាទ្ រុស្តនរវរ ែ័ន
របវត្តិអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
I. សម័យនគរភនាំ(ស.វទ្ី១ ដល្់ ស.វទ្ី​
៦ (ឆ្
ន ាំ ៥៥០)

16. ៤.អក្សរសិល្ប៍សម័យនគរភនាំ
• អត្ថន័យននសិោចារ ឹក្៖ (២)ខ្ត្ងជាភាសាសាំស្តសរ ឹត្ បងា
ា ញពីមានស
ត ុក្សត មភ សទ្វត ខ្ត្ងជាពាក្យកាពយ អនក្សធែី
ការ។ និងខ្ត្ងជាភាសាខ្មែរបងា
ា ញពីភាពរក្មសត្់ ខ្ត្ងជាពាក្យរាយ អនក្ខ្រស។
 អត្ថបទ្សិោចារ ឹក្វូកាញ់ បងា
ា ញពីរពេះមហាក្សរត្យក្ចិត្តទ្ុក្ដាក្់សល្ើរពេះពុទ្ធសាសនា។ រាជរបកាសខ្ដល្ខ្ចងអាំពី
ការអសនា
រ ល្សក្ើត្ សា
ល ប់ ននមនុសសសោក្។
 អត្ថបទ្សិោចារ ឹក្ អនក្តដាំបងខ្ដក្ ក្ត្់រតអាំពីទ្ឹក្រពេះទ្័យរបស់រពេះមហាក្សរត្ សជឿជាក្់ សល្ើគុ ធម៌ននរពហ្ែញ្ញ
សាសនា។ រពេះអគគមសហ្សីននរពេះបាទ្សៅ ា ិនយជយវរ ែ័នខ្ដល្មានរពេះនាមថា”ក្ុល្របភាវត្ី” ។ សសត ចបានសាង”សទ្វា
ល្័យ” ត្មរល្់បដិមារពេះវ ិស
ណ ុ អាំពីមាស។ រពេះនាងបានសាងល្ាំសៅដា
ឋ នសរមាប់រពាហ្ែ ី។ ជីក្រសេះសរមាប់របជារាស្តសត ។
 សិោចារ ឹក្របាសាទ្៥ខ្ល្ែ ង និយយអាំពីរាជបុរត្របស់រពេះបាទ្សៅ ា ិនយជយវរ ែ័ននិងរពេះនាងក្ុល្របភាវត្
ី ខ្ដល្មាន
រពេះនាងមថា “ក្ុមារគុ វរ ែ័ន “ ខ្ដល្រត្ូវរពេះបិតខ្ត្ងតាំងឲ្យរត្ួត្រតរស ុក្ទ្ឹក្សម
ែ សមត្តខ្រពក្បញសសី សៅ”ទ្ីទ្ឹក្
ភក្់”ក្ម
ព ុជាសរកាម។
 អត្ថបទ្សិោចារ ឹក្របាសាទ្តរពហ្ែ ទ្សនលបាទ្ី សមត្តតខ្ក្វ បានបរ ិយយអាំពីរពេះបាទ្រុស្តនរវរ ែ័ន ស ើងសសាយរាជ ត្
សនតិវងសពីរពេះបាទ្សៅ ា ិនយជយវរ ែ័ន។
របវត្តិអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
I. សម័យនគរភនាំ(ស.វទ្ី១ ដល្់ ស.វទ្ី​
៦ (ឆ្
ន ាំ ៥៥០)

17. ៤.អក្សរសិល្ប៍សម័យនគរភនាំ
• អត្ថរសននសិោចារ ឹក្
 មានត្នមលបងា
ា ញពីជីវភាពរស់សៅ
 ​
វ ិបត្តិនានាខ្ដល្សក្ើត្មាននាសម័យកាល្សនាេះ
• ពុទ្ធបដិមា៖ សម័យកាល្សនាេះរពេះបាទ្ សៅ ា ិនយជយវរ ែ័ន និងរុស្តនរវរ ែ័ន បានសាងពុទ្ធបដិមាសរចើនអងគអាំពីថុែ
សាំរ ឹទ្ធ សឈើ តមរចនាប័ទ្ែខ្មែរខ្បប “អមរាវត្ី” គុបតៈ គនា
ធ រៈ មថុុរា ឬអជនា
ត ។
• រចនាប័ទ្ែភនាំដា មានពីរម ា ល្៖ អងគរបូ រ ីពុទ្ធបដិមាសធែីអាំពីថុែចាស់ជាងសគបាំ្ុត្សៅអាសុីអសគនយ៍។
• រពេះរត្ពាាំងខ្វងសថ ិត្សៅខាងត្ប
ូ ងសមត្
ត រពេះរត្ពាាំង(ក្ម
ព ុជាសរកាម) រពេះពុទ្ធបដិមាបុរា ។
• បុរា ដា
ឋ នអូខ្ក្វ សោក្ ល្ែ ីស៍ មា
្ ល្ល ឺសរត្៍(Louis Malleret) រក្ស ើញរពេះពុទ្ធបដិមាសរចើនអងគ រចនាប័ទ្ែ គនា
ធ រៈ និង
អមរាវត្ី។
របវត្តិអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ
I. សម័យនគរភនាំ(ស.វទ្ី១ ដល្់ ស.វទ្ី​
៦ (ឆ្
ន ាំ ៥៥០)
ល្ែ ីស៍ មា
្ ល្ល ឺសរត្៍
(Louis Malleret)
(1901 - 1970)

18. II. សម័យសចនឡា
ក្.សងគមរបវត្តិ
សចនឡាជាស្
ែ េះរបសទ្សក្ម
ព ុជាសយើង រត្ូវបានរបវត្តិវ ិទ្ូសៅចាប់តាំងពីសត្វត្សរ៍ទ្ី ៦ ដល្់សត្វត្សរ៍ទ្ី ៩។
• អាំពីពាក្យ(ស្
ែ េះសចនឡា)
 សោក្ Paul Perliot៖ សក្ើត្ពីពាក្យ្សាំ“ចិន “ និង “រាប”  ចិន + រាប = ចិនឡា
សដាយសហ្ត្ុថា ខ្មែរខ្ដល្មានរពាំរបទ្ល្់ជាប់នឹងចិន សហ្ើយឧសាហ្៍មានជសមា
ល េះជាមួយចិន។ ជនជាត្ិចិនខ្ដល្សៅ
តមខ្មែរ ពី ចិនរាប សៅជា សចនឡា។
 សោក្ សក្ងវាន់សាក្់៖ ចិន​+ ោ។ សដាយសហ្ត្ុថាចិនមិនអាចរគប់រគងបានសទ្ើបដក្ថុយសៅ​
វ ិញ សទ្ើបបាន
ជារត្ូវសៅថា “ចិនោ”។
សោក្ ល្ី ធាមសត្ង ក្
ន ុងសសៀវសៅ ក្ាំ ត្់សហ្ត្ុសោក្ ជីតកា
ែ ន់ “សុទ្ធ” រត្ូវនឹងពាក្យចិន “សចន ឬសច
ង” ឯពាក្យ”ឡា”ខ្ដល្មានន័យថា “រក្មួន”។ ” រក្មួនសុទ្ធ” = “សចនឡា” សដាយសហ្ត្ុថារស ុក្ខ្មែរ
សមប
ូ ររក្មួន។
សោក្ សៅ ឈិន៖ សៅក្
ន ុងសសៀវសៅ”អរ ិយធម
៌ ខ្មែរ-មន” ថា៖ ....របសទ្សមិនទន់មានសសត ច មានខ្ត្
ក្ុល្សមព័នធ ខ្មែរ និង មម.......ចាប់តាំងពីរស ុក្បាភនាំ-ល្ពបូ រ ី។ រសីអយុធានិងសៅសល្ើសកាេះសោក្ធលតម
ជួរភែាំដងខ្រក្រហ្ូត្ដល្់ រស ុក្ចិនសទ្ើបសៅថា “សចនឡា”។
សោក្ អូ បុន៖ មក្ពីពាក្យ “ជោ ឬ ជល្ “ ខ្ដល្មានន័យថាទ្ឹក្។​សដាយសហ្ត្ុថារបសទ្សខ្មែរសមប
ូ រទ្ឹ

19. II. សម័យសចនឡា
ឯក្សារចិនថា៖ អាណាចរក្សចនឡាសថ ិត្សៅនិរត្ីរបសទ្សល្ិនយី និងជាសមនតរដឋមួយរបស់អាណាចរក្ភនាំ។
សិោចារ ឹក្បក្សីចាាំរក្ ុង ស.វទ្ី១០៖ តាំងសចនឡាសៅរត្ង់បាសាក្់។ ក្ូនសៅឥសីក្ម
ព ុ បាន ភា
ា ប់សូ រយវងស(ខាង
សចនឡា)សៅនឹងសសាមវងស (ខាងអាណាចរក្ភនាំ)
ម.របវត្តិសចនឡា
១-សចនឡាដីសោក្ ៖ មិនដឹងទ្ីតាំងសថ ិត្សៅរត្ង់ណា
• របវត្តិជាប់ជាំពាក្់ជាមួយ រពឹត្តិការ ៍ របវត្តិសាស្តសត របសទ្សឡាវ
• ោ
ែ នសៅក្
ន ុងក្ាំ ត្់រតចិន (ជីតកា
ែ ន់)
• រោន់ដឹងថាខ្មែរមានចាំ ងទ្ូត្ជាមួយចិន
២-សចនឡាល្ិចទ្ឹក្
អនិនរិត្បុរៈ - មិនសា
គ ល្់ទ្ីក្ខ្នលងពិត្របាក្ដ។ រពេះរាជវងសខ្ដល្វងសខ្ដល្រគប់រគងទ្ីរក្ ុងសនេះរបកាស
ម
ល ួនថាម
ល ួនជាពូជខ្មសរសឡាយចុេះពីរពេះបាទ្សៅ ា ិត្យ និងរពេះនាងសសាមាមក្ដល្់រពេះបាទ្ភវវរ ែ័ន
ខ្ដល្ជាសៅរពេះបាទ្រុស្តនរវរ ែ័ន រពេះមហាក្សរត្នគរហ្
វ ូ ន។
សម
ភ ុបុរៈ- សល្ើសរត្ើយទ្សនលសមគងគក្
ន ុងសមត្
ត រក្សចេះ។ រក្ ុមរពេះមហាក្សរត្ ខ្ដល្រគប់រគងរស់សៅទ្ីរក្ ុង
សនេះរបកាសថា ជាប់រពេះញាត្ិវងសចុេះមក្ពីរពេះមហាក្សរត្ីយនីរពេះនាងជ័យសទ្វ ី។
ចាំណាាំ៖ ការខ្បងខ្ចក្របសទ្សសចនឡាជាពីរ សៅសពល្ខ្ដល្រពេះបាទ្ជ័យវរ ែ័នទ្ី១ សសាយទ្ីវងគត្ សដាយរពេះអងគពុាំ
មានបុរត្សទ្ សទ្ើបបុរត្ីរបស់រពេះអងគនាមជ័យសទ្វ ីស ើងសសាយរាជយសន ង(គ.ស៦៨១)។ តមឯក្សារចិន សចន
ឡាខ្ចក្ជាពីរ សៅគ.ស៧០៦។

20. II. សម័យសចនឡា
គ.អរ ិយធម៌​
សម័យសចនឡា
• ល្ក្ខ ៈសមា
គ ល្់មនុសស៖ មាឌត្ូច សមប
ុ រសម
ែ ប្ុខ្ន
ត ស្តសត ីភាគសរចើនសមប
ុ រស បួងសក្់ ពាក្់កាវឬ
ពាក្់រយ
្ ខ្ថុមសទ្ៀត្។
• ការសង់្រេះ៖ ខ្បរមុមសៅទ្ិសខាងសក្ើត្
• នដ៖ នដសា
ដ ាំបរ ិសុទ្ធ ជាងនដសវែង
• អនាម័យ៖ ងូត្ទ្ឹក្សរចើនដងក្
ន ុងមួយនថុៃ
• សុមភាពសធែញ៖ ឧសាហ្៍ដុសសមា
ា ត្សធែញ ពិសសសសរកាយបរ ិសភាគអាហារ
• ទ្មា
ល ប់អានគមពីរ៖ មុនបរ ិសភាគអាហារ
• ការសូ ធយធម៌៖ សរកាយបរ ិសភាគអាហារ
ចាំណាាំ៖ ទ្មា
ល ប់ខាងសល្ើសរមាប
់ ខ្ត្រត្ក្ូល្វ ណ ៈមពង់មពស់ ​
រ ីឯរាស្តសត ធមែតមិនសធែីទ្មា
ល ប់ទាំងសនេះសទ្។
• ពិធីភា
ា ប់ពាក្យ៖ ក្ូនក្សមា
ល េះមានរត្ឹមខ្ត្សាំពត្់ ហ្ូ ឲ្យសៅក្ូនរក្មុាំ។ ោ
ែ នបណា
ណ ការអែីស្សងសរចើន
សទ្។
• ពិធីសរៀបមងគល្ការ៖
របរពឹត្តសៅរយៈសពល្ ៨នថុៃ។
រគួសារទាំងសងខាងរត្ូវសថ ិត្សៅក្
ន ុង្រេះ។
ពួក្សគបងែិល្ពពិល្ជុាំវ ិញក្ូនរប ុសរសី។
សរកាយមងគល្ការគូសា
ែ មីភរ ិយថុែីរត្ូវរស់សៅក្
ន ុងសគហ្ដា
ឋ នខ្ដល្សទ្ើបសង់ថុែី រពមជាមួយចាំ ងនដពី
សមបា ញាត្ិកា មិត្តភក្តិ
សគនិយមរាប់ញាត្ិខាងមា
ត យ

21. II. សម័យសចនឡា
គ.អរ ិយធម៌​
សម័យសចនឡា (ត្)
• មរ ភាព៖
o សការសក្់ ឬទ្ុក្សក្់
o ក្ូនសៅរត្ូវខ្រសក្យាំឲ្យឮៗ
o ក្ប
ួ នដខ្ងារ៖ ភិក្
ខ ុ ភក្
ខ ុនី រក្ ុមរគួសារសព សរចៀង សភលង
ចាំណាាំ៖ ក្ូនទាំងអស់ននសពរត្ូវហាមបរ ិសភាគបាយចាំនួន៧នថុៃ
o សពសរៅពីបូជា រត្ូវយក្សៅទ្ុក្ក្
ន ុងនរពសែ សានឲ្យសត្ែសុី។
• ការទ្ទ្ួល្សភញៀវ៖ម
ល ូសា
ល ទ្ឹក្អប់ (មិនទ្ទ្ួល្រសាៗសរមាប់្ឹក្ខ្ត្ក្
ន ុងរគួសារប្ុសណា
ណ េះ។)
• ោរវក្ិចា៖ អនក្ត្ូចរត្ូវខ្បរមនងដាក្់អនក្ធាំ(មិនចង់ឲ្យអនក្ធាំពិបាក្) មស្តនតីរត្ូវសធែី
ោរវក្ិចាចាំសពាេះមហាក្សរត្សដាយឱនក្បល្ដល្់ដីបីដង។ រត្ូវល្ុត្ជងគង់ទាំងមុន
សពល្រពេះមហាក្សរត្សៅ ឬសរបើ។
• សុវត្ថិភាព៖ ពាក្់អាវសរកាេះ និងកាន់អាវុធសពល្សធែីដាំស ើរ។ សគរបយុទ្ធបង
ហ ូ
រ្មោ
ន
របសិនសបើមានជសមា
ល េះ (សទេះត្ូចឬធាំក្តី)
• សក្មែភាពសសដឋក្ិចា(ក្សិក្មែ)៖ នសយបាយទ្ឹក្

22. II. សម័យសចនឡា
.រពេះមហាក្សរត្សម័យសចនឡា
• រពេះបាទ្ភវវរ ែ័នទ្ី១(៥៥០-៦០០)
• រពេះបាទ្មសហ្ស្តនរវរ ែ័នចិរត្សសន (ប
អ ូនជីដូនមួយរពេះបាទ្ភវវរ ែ័នទ្ី១(៦០០-៦១៥)
• រពេះបាទ្ឥសានវរ ែ័នទ្ី១២(គ.ស៦១៥-៦៣៥)
• រពេះបាទ្ភវវរ ែ័នទ្ី២(គ.ស៦៣៩-៦៥៥)
• រពេះបាទ្ឥសានវរ ែ័នទ្ី១ ទ្ាំនងោ
ែ នបុរត្សទ្។ សសត ចសសាយរាជយបនត គឺរពេះបាទ្ភវវរ ែ័នទ្ី២ ខ្ដល្សគ មិនដឹងចបស់ថាជាប់សាច់
ញាត្ិយ
្ ងណាជាមួយរពេះអងគ។
• ចាំណាាំ៖ រពេះបាទ្ជ័យវរ ែ័នទ្ី១(៦៥៥-៦៨១ជាបុរត្រពេះបាទ្ភវវរ ែ័នទ្ី២។ សពល្រពេះបាទ្ជ័យវរ ែ័នទ្ី១ របខ្ហ្ល្ជាសុគត្នាសរកាយឆ្
ន ាំ
៦៨១ននគ.ស. សហ្ើយសដាយោ
ែ នបុរត្សន ងរាជយ សទ្ើបបុរត្ីរពេះអង
គ រពេះនាងជ័យសទ្វ ីស ើងសសាយរាជយ។
ង.សាសនាសម័យសចនឡា
• គ ៈសិវៈ មានល្ក្ខ ៈជាសាសនា្
ល ូវការ
• គ ៈវ ិស
ណ ុ មិនសូ វមានសគនិយមសរចើនសទ្
• ហ្រ ិហ្រៈ សគសោរពរពេះហ្រ ិហ្រៈ ជាបនតពីសម័យអាណាចរក្ភនាំ
• រពេះពុទ្ធសាសនាមិនបាត្់បង់សទ្ ខ្ត្ទ្ាំនងជារត្ូវសាបសូ នយបនតិចមតងៗជាពិសសសសៅស.វទ្ី៧
ច.ក្
ន ុងវ ិស័យសា
ថ បត្យក្មែ (
• ឥណា
ា ខ្ត្ក្បច់រចនាខ្បបខ្មែរ
• សង់ពីឥដឋដាច់ៗពីោ
ន ឬ្ត ុាំោ
ន ជារក្ ុម
• ខ្្ត ឬរក្បសកា
ល ងទ
ែ រ សធែីពីថុែភក្់

24. បណា
ត ញ
https://en.wikipedia.org/wiki/George_C%C5%93d%C3%A8s
https://angkordatabase.asia/authors/george-coed%C3%A8s
ទ្ីតាំង នរគភនាំ
https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%A0%E1%9F%8A%E1%9F%92%E1%9E%9C%E1%9E%BC%E1%9E%8E%E1%9E
%93
របវត្តិសាស្តសត ននរបសទ្សក្ម
ព ុជា
https://drive.google.com/drive/folders/0B1vV0sj1rowuX1RYUm9LX0tFUUE?resourcekey=0-
M4KgJ1vNBMm961zMKzH1_w
Louis Malleret
https://www.efeo.fr/biographies/notices/malleret.htm
https://www.academia.edu/43598952/The_archaeology_of_Mekong_Delta_by_Louis_Malleret