2. Alkanet
Alkanet janë klasa më e komponimeve te karbonit.
Alkanet ndryshe quhen Hidrokarbure të ngopura.
Ato quhen hidrokarbure të ngopura sepse raporti mes atomeve të karbonit mes atomeve të
hidrogjenit është maksimal.
3. Alkanet
Alkanet më të rëndësishme janë: metani (CH4), etani (C2H6), propani (C3H8), butani
(C4H10) etj.
Përfaqësuesi me i thjeshtë është Metani(CH₄).
Shembull: Formula e alkanit që në molekulë përmban 3 atome C nxirret kështu:
n =3 CnH2·n+2 ; C3H2·3+2 ; C3H6+2 ; C3H8 dhe quhet propan.
Formula e përgjithëshme e alkaneve është CnH2·n+2.
Nëse krahasohen formulat e mësipërme të alkaneve, konstahet se përfaqësuesit e
parë të alkaneve si dhe të tjerët që vijnë pas tyre, dallohen prej njëri-tjetrit për një ose
më shumë grupe metilenike (– CH2 –).
4. Tabela e 10 përfqësuesve te parë të alkaneve.
Nr.i atomeve
te karbinit
Emri Formula racionale Gj.agrega
te
Pika e
shkrirjes
Pika e vlimit
1. Metani CH4 E gaztë -183 -162
2. Etani CH3–CH2 E gaztë -172 -89
3. Propani CH3–(CH2)1–CH3 E gaztë -187 -42
4. Butani CH3–(CH2)2–CH3 E gaztë -138 0
5. Pentani CH3–(CH2)3–CH3 E lëngët -130 36
6. Heksani CH3–(CH2)4–CH3 E lëngët -95 69
7. Heptani CH3–(CH2)5–CH3 E lëngët -91 98
8. Oktani CH3–(CH2)6–CH3 E lëngët -57 126
9. Nonani CH3–(CH2)7–CH3 E lëngët -54 151
10. Dekani CH3–(CH2)8–CH3 E lëngët -30 174
5. Emertimi i Alkaneve
Në molekulën e alkanit po të largohet një atom hidrogjeni, atëherë formohet një grup
atomik njëvalent këto grupe quhen radikale.
Emrat e radkaleve të alkilit krijohen ashtu që hiqet prapashtesa -an në emrin e alkanit
përkatës dhe shtohet prapashtesa –il.
Alkan Hiqe An shto il Alkin
metan (CH4) met + il metil (–CH3)
etan (C2H6) et + il etil (–C2H5)
propan (C3H8) prop + il propil (–C3H7)
6. Atomet e karbonit në vargë emertohen sipas lidhjes së tyre me atome te tjera:
1. Parësore (Primare) - 1º ,Lidhet vetëm me një atom.
2. Dytësore (sekondare) - 2º,Lidhet me dy atome.
3. Tretësore (terciare) - 3º, Lidhet me tre atome tjera.
4. Katërsore (kuaternare) - 4º,Lidhet me kater atome tjera.
7. Unioni Ndërkombëtar për Kimi të Pastër dhe Aplikative (International Union of Pure
andApplied Chemistry – IUPAC) dha këto rregulla :
1. Zgjidhet vargu karbonik më i gjatë egzistues.
2. Numërimi fillohet nga skjaji qe është me afër degëzimit.
3. Radikalet qe lidhen per vargun kryesor marrin mbaresën “il”.
4. Kur te një alkan gjenden dy apo më shumë zevenësues numrohen sipas alfabetit.
8. 1 2 3 4 5
CH₃-CH₂-CH₂-CH₂-CH₃
| |
CH₃ CH₃
Dimetil,2,3,Propan.
Kur kemi dy e teper Radikale marin
parashtesat:di,tri,tetra.
9. Vetitë e alkaneve
Vetitë fizike të alkaneve.
Gjendja aggregate e alkaneve varet nga numri I atome të karboonit : nga 1 – 5 janë të lëngët ,nga 5 – 17
janë të gaztë
,mbi 18 janë të nguetë.
Vetitë fizike të alkaneve varen nga numri i atomeve të karbonit, dhe nga mënyra e lidhjes së tyre në
molekulë.
Metani, etani, propani dhe butani në temperaturë dhome janë gaze.
Temperatura e vlimit, e shkrirjes dhe dendësia e alkaneve rriten në mënyrë të rregullt me rritjen e masës
molekulare të alkaneve.
10. Alkanet Numri I “C”
ne alkan
Gjendja e
lëndës
Shembuj Perdorimi
të ulëta 1-5 atome c e gaztë Metani,etani
,propani.
Gaz djegës
të mesme 5-17atome c e lënët Benzina dhe
vajrat
Derivate të
naftës
të larta 18+ atome c e ngurtë parafina Djegje.
Ndarja e alkaneve në bazë të numrit të atomeve të karbonit.
11. Vetitë kimike
Për shkak se alkanet nuk kanë grupe funksionale, ato janë përbërje kimike
shumë pak aktive (vepruese). Prej këtu e kanë marrë edhe emrin parafine
(lat. parum afinis = me aktivitet të dobët). Janë tre reaksione kryesore te
alkaneve: 1-Reaksionet e zëvendësimit. 2- Reaksionet e Keringut(zbëthimit)
dhe te oksidimit.
12. Reaksionet e zëvendësimit
Reaksione të zëvenësimit quajm atherë kur
një atom ose një një grup atomik
zëvendësohet me një tjetër ,por që kanë
valencë te njejtë.
Shembull:
CH3 - CH3 + Br2→ HBr + CH3 – CH2 – Br
13. Reaksionet e Keringut(Zberthimit)
Reaksioni I zbërthimit kryhet me nxehjen mbi 600ºC,në mungesë te ajrit dhe në prani të
katalizatorëve,alkanet shpërbëhen.
14. Reaksionet e oksidimit
Me djegjen (oksidimin e plotë) të
alkaneve gjithëmon përfitohet uji
dhe karboni.
Shembull : Me djegjen e propanit në
prani të oksigjenit përfitohet dioksidi
I krbonit dhe uji. (CO2+H2O)
C3 H8 + 5º2 → 4H2o + 3CO2
15. Përfitimi i Alkneve
Lëndët fosile (qymyri,nafta dhe gazi natyror) janë
komponimet kryesore të të gjithave
komponimeve organike.
Ato përfitohen me metoda sintetike nga
komponimet organike
Shembull:Ngrohja e acetaatit të
natriumit dhe hidroksidit të natriumit.
CH3COONa + NaOH => CH4+Na2CO3.
16. Izomeria
(Nga greqishta isos = I,e njejtë ,
meros=pjesë)
Izomerë janë substanca me formulë
të njejtë molekulare, por me formulë
te ndryshme të strukëturës.
