1. Symposium Gezondheidspromotie
2010
GEZOND OUDER WORDEN
Congrescentrum Lamot, Mechelen
16 november 2010
De meerwaarde van ouderen
in onze maatschappij
Alfons Marcoen

2. OUD(ER) WORDEN
Lichamelijk verouderen
Senior worden
Op hogere leeftijd zijn
leven persoonlijk zin
en vorm geven

3. OUD(ER) WORDEN
= overkomt ons
= wordt ons geschonken
wordt ons aangedaan
= doen we zelf, het is ons werk
Het ouder worden als een taak zien en tot
een positieve ervaring maken in
een derde en een vierde leeftijd.

4. OUD(ER) WORDEN
Lichamelijk verouderen
Senior worden
Het leven als opgave,
als ontwikkelingstaak

5. Succesvol
ouder worden

6. SUCCESVOL OUDER
WORDEN
(Rowe & Kahn, 1997)
Ouder worden met het behoud van een
- laag risico op ziekte en
handicaps GEZOND
- hoge mentale en fysieke
functionele status ALERT - MOBIEL
- actief engagement
in het leven ACTIEF

7. M.R. Crowther, M.W. Parker, W.A.
Achenbaum, & H.G. Koenig
(2002)
POSITIEVE SPIRITUALITEIT
is de VERGETEN FACTOR
van het SUCCESVOL
OUDER WORDEN

8. SUCCESVOL OUDER WORDEN
(Rowe & Kahn, 1997; Crowther et al., 2002)
1. risico’s op ziekte en daarmee samenhangende1. risico’s op ziekte en daarmee samenhangende
handicaps zoveel mogelijk vermijdenhandicaps zoveel mogelijk vermijden
GEZONDGEZOND
2. fysieke en mentale vaardigheden maximaliseren2. fysieke en mentale vaardigheden maximaliseren
MOBIEL en ALERTMOBIEL en ALERT
3. zich engageren in een actief leven3. zich engageren in een actief leven ACTIEFACTIEF
4. een positieve spiritualiteit maximaliseren

9. Succesvol ontwikkelen
en ouder worden
(Baltes & Baltes, 1990)
Het optimaliseren van de verhouding tussen
WINST en VERLIES
van ADAPTATIEVERMOGEN,
m.a.w.
het maximaliseren van de WINST en
het minimaliseren van het VERLIES.

10. SUCCESVOL OUDER WORDEN
(Baltes & Baltes, 1990)
1. het optimaliseren van de verhouding tussen
winst en verlies aan adaptatievermogen, m.a.w.
het maximaliseren van de winst en het
minimaliseren van het verlies
2. een voortgezette succesvolle ontwikkeling
nastreven door het bereiken van waardevolle
doelen
3. het behouden van de lichamelijke en mentale
functionele status
4. het herstellen van verlies in belangrijke
levensdomeinen
5. slagen in verliesverwerking en verliesregulatie

11. E. H. ERIKSON

12. Levensloopfasen volgens Erikson
Fasen
Normatieve crisis:
antinomie
Kracht of deugd
0-1 Vroege kindsheid Fundamenteel vertrouwen
vs fundamenteel wantrouwen
Hoop
1-3 Peuterleeftijd Autonomie
vs schaamte en twijfel
Wilskracht
3-6 Kleuterleeftijd Initiatief
vs schuldgevoel
Doelgerichtheid
6-12 Basisschoolleeftijd Vlijt en inspanning
vs minderwaardigheid
Competentie
12-22 Adolescentie Identiteit
vs rolverwarring
Trouw
22-40 Vroege
volwassenheid
Intimiteit
vs isolement
Liefde
40-65 Middelbare
volwassenheid
Generativiteit
vs stagnatie
Zorg
65+ Late
volwassenheid
Integriteit
vs wanhoop
Wijsheid
Alfons Marcoen - 2001

13. vertrouwen wantrouwen
HOOP
autonomie schaamte en twijfel
WILSKRACHT
initiatief schuldgevoel
DOELGERICHTHEID
vlijt minderwaardigheid
COMPETENTIE
ego-identiteit identiteitsverwarring
TROUW
intimiteit isolement
LIEFDE
baby
peuter
kleuter
schoolkind
adolescent
vroege volwassenheid

14. Generativiteit
><
Stagnatie
volwassenheid … 40 – 65 jaar
kinderen - productieve deskundigheid
gezin en werk
ZORG
BEZORGD
ZORGZAAM

15. Ego-integriteit
><
Wanhoop
65 jaar – levenseinde – ouderdom
het nageslacht in ruime zin
WIJSHEID

16. = zich steeds meer geïntegreerd weten en
voelen in een universum van orde en zin
= onvoorwaardelijk dé mens (dit is in
principe alle mensen) liefhebben
= zijn eigen unieke levenscyclus
aanvaarden;
= tevreden zijn met wat men geworden is;
= zijn ouders als de oorspronkelijke
bedding van zijn eigen levensloop
liefhebben;
EGO-INTEGRITEIT WIJSHEID

17. = loyaal aanvaarden dat er vroeger hier,
en nu elders, anders geleefd werd en
wordt, dat andere levensstijlen zinvol
kunnen zijn voor andere mensen of zinvol
waren in andere tijden
= zijn eigen levensstijl in eer houden en
tegen elke bedreiging verdedigen omdat
men beseft dat men mens is in een
welbepaalde historische context die
gekenmerkt is door een eigen integriteitstijl
EGO-INTEGRITEIT WIJSHEID

18. VRUCHTEN AAN DE BOOM VAN
HET LEVEN
• HOOP
• WILSKRACHT
• DOELGERICHTHEID
• COMPETENTIE
• TROUW
• LIEFDE
• ZORG
• WIJSHEID

19. De negende fase: het verweer tegen
de negatieve emoties
• wantrouwen
• schaamte en twijfel
• schuldgevoel
• minderwaardigheid
• identiteitsverwarring
• isolement en eenzaamheid
• stagnatie en egocentrisme
• wanhoop

20. JOAN ERIKSON: Een negende fase?
Op hoge leeftijd wordt de persoon bedreigd de
negatieve dimensies van de antinomieën uit de acht
levensfasen. Dan moeten alle verworven deugden
gemobiliseerd worden “om vooruitgang te boeken op
de weg die leidt naar gerotranscendentie”

21. Vervulling van de laatste levensfase
= bewust zich terugtrekken uit een wereld
gericht op snelheid en competitie,
= vrede en zelfaanvaarding vinden in het alleen
zijn,
= meer en meer mens worden,
= almaar meer worden wat men in zijn leven
gegeven heeft,
= zonder angst in het aanschijn van de dood,
vurig, maar nederig, met al zijn zintuigen
betrokken blijven op de realiteit.
Joan Erikson over gerotranscendentie

22. Succesvol, positief,
constructief, productief, optimaal
ouder worden

23. De meerwaarde en
het humaan kapitaal van senioren
zien, aanspreken, benutten, verzilveren,
….
ter bevordering van
welvaart, welbevinden en waardigheid
van zoveel mogelijk mensen.

24. Meerwaarde van senioren
vanuit een economisch perspectief
door
zo lang mogelijk professioneel actief te blijven, te
consumeren en geld uit te geven,
te sparen en te investeren.
Maar de maatschappij
ziet niet altijd de talenten van de senioren
biedt soms geen passend werk aan
biedt vaak helemaal geen werk aan
moet de armoedegrens bewaken

25. Succesvol en constructief ouder worden
in het verlengde
van de middelbare leeftijd
actief en creatief zijn in
het beroep en de vrije tijd
de familie- en vriendenkring
de buurt
de bredere sociale context

26. MEERWAARDE
EXPERTISE IN ZORG EN ZINGEVING
SUCCESVOL en CONSTRUCTIEF OUD

27. Expertise in zorg en zingeving
• ZELFZORG
• ZORG voor:
• naasten dichtbij en veraf
• het materieel en immaterieel erfgoed
• de aarde
• ZIN ZOEKEN, ZIEN en VINDEN:
• in dagelijkse activiteiten
• levensprojecten
• dromen

28. Expertise in zorg: Troeven van
senioren in onze samenleving
• ervaring
• persoonlijke geschiedenis
• tijd om te getuigen
• levensverhaal (narratieve identiteit)
• levensideeën
• heilzame kennis (wijsheid)
• klankbord voor jongeren
• verleden geven, toekomst krijgen

29. Expertise in zorg: Troeven van
senioren in onze samenleving
• kennis en ervaring op de werkvloer
• Levende Menselijke Schatten (UNESCO)
• affiniteit met cultureel erfgoed
• verreikende altruïstische tendensen
• formele en informele vrijwillige inzet
• zorg voor de zorgverleners

30. Pioniers van de zingeving in de
derde en de vierde leeftijd
• er bestaan geen algemeen geldende
scenario’s
• zelf zinvolle invulling geven aan uren,
dagen, weken en jaren
• de meeste ouderen slagen daar ook in,
ook in het aanschijn van de dood
• ze ondersteunen daardoor het zin zien
en zin realiseren door wie hen omringen

31. Het hangt ook van de maatschappij af of
senioren het potentieel aan menselijke
meerwaarde realiseren.
Door de materiële en immateriële
levensomstandigheden van de senioren te
optimaliseren
(voldoende inkomen, gezondheidszorg en
vormingsmogelijkheden voor iedereen)
verzekert de maatschappij zich van een reservoir
van vrijwillige inzet
(permanente informeel zorgpotentieel)
en een permanente bron van levenswijsheid
(getuigenis van zingeving).

32. Natuurlijk worden niet alle volwassenen succesvol of
constructief ouder tot op het einde van hun leven.
Ook deze ouderen behouden hun meerwaarde in onze
maatschappij door wat ze in hun leven gedaan en gezegd hebben.
Zelfs als ze door ziekte en onomkeerbare aftakeling als het ware in
zichzelf verzinken en onbereikbaar worden blijven ze unieke
personen die in de samenleving een spoor hebben nagelaten.
Het is aan de zorgverleners om het onvervreemdbaar mens blijven
van deze ouderen te respecteren, hun verdiensten te waarderen en
in herinnering te brengen, en hun uniciteit en autonomie te
erkennen in liefdevolle bejegening.
Dat geldt ook voor wie nooit volledig zelfredzaam zijn geweest en
altijd hebben moeten rekenen op de zorg van anderen. Ook zij
hebben sporen nagelaten niet alleen in de agenda’s maar ook in de
harten van zorg- en hulpverleners die hun appel voor aandacht en
zorg hebben beantwoord.

33. Hebben ouderen een meerwaarde in onze maatschappij?

34. IK DANK U VOOR UW AANDACHT